de boemel naar Istanboel
Met
\:A
r~~
DINSDAG 23 DECEMBER 1980 TROUW/KWARTET P 16
<3 WMTB3ÊW
- Kerstbijlage Trouw 1980p"
D-trein 293, de Istanboel Expres,
vertrekt elke middag om vier mi
nuten over hall zes van het sta
tion in München. De start van een
treinreis door Duitsland, Oosten
rijk, Joegoslavië, Bulgarije en
West-Turkije. Na de langzame
dood van de beroemde Oriënt Ex
pres is er een nieuwe groep reizi
gers gekomen die gebruik maakt
van de treinlijn door de Alpen en
de Balkan. Het zijn Turkse emi
granten die een bezoek brengen
aan hun vaderland. De directe
Oriënt Expres naar Istanboel was
er vooral voor Westerse diploma
ten en veredelde handelsreizigers,
nu is er een exprestrein voor de
arbeiders van Europa.
Volgens de dienstregeling arriveert deze
trein na twee dagen, laat in de ochtend op
het Slrkeci-statlon bij de „Gouden
Hoorn" van IstanboeL Maar terwijl we
door Zuld-Dultaland snorren, overtuigt de
conducteur me ervan dat we op dag van
aankomst beslist niet voor het vallen van
de avond zullen uitstappen. „Deze trein
heelt altijd vertraging, daar zorgen de
Joegoalaven wel voor."
Het Turkse echtpaar dat mij tussen hun
berg dozen, koffers en tassen nog een
plekje gunt in de slaapcoupé, woont in
Stuttgart. In 1960 zijn ze uit Turkije weg
gegaan toen vrienden in Bremen lieten
weten dat het in Duitsland goed was. Na
allerlei baantjes kwam de man op een
sportschool in Stuttgart terecht om daar
het merkwaardige beroep van worsteile
ra ar uit te oefenen, todat hij vorig Jaar
met een lelijke knieblessure de ziektewet
in moest. Als de worstelaar de coupé uit is,
zegt zijn vrouw: „Nee ik kan nog altijd
niet wennen in Duitsland. Ik wilde al na
drie Jaar terug, maar Moestafa had geen
zin. Toen gingen de kinderen naar schooi
en is het nooit meer van een terugkeer
gekomen. Nu willen we na onze pensione
ring terug naar Turkije." Ze zegt dat ze
vaak is „ingestort", dat baar zenuwen het
hebben begeven in het buitenland. Ze
vertelt haar levensverhaal met de typi
sche grote openhartigheid van treinreizi
gers, die weten dat ze elkaar na het berei
ken van het eindstation toch niet meer
terug zullen zien.
Nachtcafé
Tegen de tijd dat we de lange Tauern
tunnel Jn zuid-Oostenrijk Induiken is het
schemerige gangpad een gezellig rijdend
nachtcafé geworden, het. domein van de
nlet-slapers. Uit een coupé waar de bed
den nog niet zijn neergeklapt schettert
Turkse muziek. In de zitrijtuigen achter
aan maken grote Turkse families zich op
voor de eerste nacht. Vrouwen met hange
rige kinderen op schoot, mannen zitten
met elkaar te kaarten. Vier grondig bezo
pen Joegoslaven komen uit de voorste
wagons achterin op zoek naar bier, schel
dend op het ontbreken van een restaura
tiewagen. „Misschien vanaf Belgrado,
misschien in Sofia," antwoordt de conduc
teur weinig geruststellend, als ik vraag
waar de restauratie zou worden aangekop
peld. De vaste klanten van de Istanboel
Expres kennen het klappen van de zweep
en hebben voedselvoorraden by zich, ge
noeg voor een zeven dagen durende trein
reis door Siberlé.
In de rustig schommelende slaapwagen
zegt Kemal „deze ellendige trein" alleen
te nemen, omdat het spoorkaartje voor
hem als werknemer van de Nederlandse
Spoorwegen zo goedkoop Is. Zijn bestem
ming is een dorpje by Ad ana, in de hoek
van Turkije bij de 8yrlsche grens, na
aankomst in Istanboel nog een busreis
van een nacht en een dag ver. Met Kemal
komen alle zeven broers en zussen naar
het ouderUJk huls om nieuwjaar te vieren
en ze zullen verrast worden met cadeaus
die de oudste broer uit Nederland heeft
meegenomen. Kemals vrouw is al vooruit
gereisd. „Ik ben zeven Jaar in Nederland,
heb veel Hollandse vrienden en ik breng
ook daar mijn kinderen groot Maar als ik
m'n pensioen krijg ga ik terug. We wonen
in Turkije aan de Middellandse Zee-kust
in een heeriyk klimaat Als ik oud ben zal
ik daar elke dag gaan vissen. „Jongen, wat
zal dat heerUJk zyn."
In de Joegoslavische grensplaats Jesenlce
haalt de douane-ambtenaar me uit mijn
slaap met de vraag of ik drugs gebruik. Ik
wil antwoorden dat het weinig efficient
zou zijn om „Nederlandse" verdovende
middelen mee te nemen naar Istanboel,
maar hy UJkt me niet de man die dat soort
grappen kan waarderen. Ik voldoe aan
zyn opdracht myn mouwen op te stropen
en als hij er na een mlnlUeus onderzoek
etadeiy k achter is dat het moedervlekje ln
de holte van mijn elleboog geen litteken Is
van de herolnespult slaat hy me lachend
op de schouder en verlaat zond» verder
speurwerk de coupé.
Langzaam
De sneeuw giert 's ochtends door de ra
men en dringt door de spleten by ,de
portieren het halletje van de wagon bin
nen om een koude vloermat te vormen
voor de deur van het toilet. De betonnen
Joegoslavische stations liggen er grauwer
bij dan ooit De Istanboel Expres gaat hier
tergend langzaam.
Even voor tien uur, als we de hoge moder
ne bul ten wy ken van Belgrado binnen
door
sukkelen, vluchten drie verkleumde Ira-
nlérs onze coupé binnen. De verwarming
ln hun rijtuig blijkt te zyn uitgevallen. De
Turkse families zitten er nu samengepakt
onder dekens en doeken. In sommige ijs
koude coupés zie Je alleen een hobbelige
wollen lap waaronder zo'n zes personen
ingehurkt zitten, net als bezoekers van
een popfestival die onder een plastic zeil
schuilen voor een regenbul. De drie Ira-
niêrs schelden. „Vergelijk dit met een In
ternationale trein in West-Europa. De
mensen ln deze trein, die meestal weinig
geld hebben om te reizen,' worden twee
dagen volledig aan hun lot overgelaten. Je
kimt op deze UJn niet eens te eten
krijgen."
Diesellocomotieven
Dit UJkt allerminst het juiste moment
voor voorlezing van een citaat uit het
boek van E. H. Cookridge over de luxueu
ze Oriënt Expres-rijtuigen die begin deze
eeuw werden Ingezet op de UJn Parijs-
Is tan boel. „De diepe armstoelen in de
wagons waren overtrokken met zacht
Spaans leer dat bedrukt was met gouden
patronen. De gebloemde damasten over
gordijnen waren samengebonden met zij
den koorden. Als de zittingen werden uit
geklapt tot bedden, werden ze bedekt met
zijden lakens, fijne woUen dekens en
spreien gevuld met eendendons. Een druk
op de bel deed onmiddeUiJk een bediende
verschynen." En dat reed allemaal, net als
wij nu, over dit Joegoslavische spoor ln de
richting van Nis.
Na Nis ls het afgelopen met de elektrische
locomotieven. Vanaf deze stad, honderd
kilometer voor de Bulgaarse grens, trek
ken schorre dleseUocomotieven de Istan
boel Expres. Het enkelspoor wringt zich
Lagaa
tussen krijtwitte rotswanden door. De ex
pres is nu werkeiyk vervallen tot een
schokkerig boemeltreintje. Morgen om
deze tyd kunnen we ln Istanboel zyn.
Op het Turks verkeersbureau ln Amster
dam werd verteld dat de Bulgaarse grens
wachten tegen aUe gemaakte afspraken in
nogal eens enkele tientjes „invoerrech
ten" heffen op goederen die doorgaande
Turkse reizigers tUJ zich hebben. Feit ls
dat men aan boord van de trein moeilijk
heden aan de grens verwacht. De paar
mannen die bij mij in de coupé zitten te
praten, zyn het er over eens dat de elektri
sche boormachine die één van hen by zich
heeft „het beste ln de tas van de HoUander
kan worden gestopt, omdat die als toerist
toch niet wordt gecontroleerd." Ik voel
bitter weinig voor het plan. Het houten
stationnetje van Dimitrovgrad, waar de
trein drie kwartier stil staat om de Bulga
ren ln de bagage te laten graaien, ziet er
vredig uit. Kippen stappen langs de wa
gons. de stationsrestauratie zit stampvol
en fungeert UaarbUJkeiyk tevens als
dorpscafé.
Mannengemeenschap
,Jk woon in m'n eentje in west-Turkije,"
zegt het Duitse meisje dat later die avond
naast me staat te kijken naar het saaie,
moderne station van Sofia. Ze ziet er
UJkbleek uit en dat kan niet alleen komen
doordat ze het als vrouw zo zwaar heeft ln
de Turkse mannengemeenschap. Even la
ter vertelt ze het verhaaL Haar man werd
vorig Jaar ln Turiüje opgepakt nadat hy
daar illegaal een Duitse auto voor goed
geld had verkocht. Hy kreeg prompt vier
enhalf Jaar aan de broek. Na zijn veroorde
ling heeft ze alles ln Duitsland verkocht
en zich ln Turirije gevestigd om hem vaak
te kunnen opzoeken. Zo moeten ze samen
nog drie jaar. Hij ln een gevangenis waar
de levensomstandigheden onvoorstelbaar
slecht zijn, zy als serveerster ln een weg
restaurant. ,Jk hou het voL Het duurt nog
lang maar er komt een eind aan," zegt ze.
Stoffige vlakte
Weer een verse grommende en af en toe
witte rook uitstotende locomotief sleept
ons de volgende morgen over het smalle
spoordljkje dat door het vlakke steppe
achtige landschap van west-Turkye ls ge
trokken. De tocht van de Turkse grens
naar Istanboel zal ons acht uur kosten.
Volgens Moestafa. de wors telleraar, leg
gen autobussen dezelfde etappe ln twee
uur al. Dit gebied is 's zomers een stoffige
vlakte, maar nu heeft het z'n winterse
frisheid. Koolvelden staan er groen by.
tractoren ploegen het land, schapen gra
zen met meer succes dan ln de droge tyd.
De Istanboel Expres stopt hier by de
kleinste dorpen, maar er stapt zelden ie
mand in of uit. Op veel stationnetjes tref
fen we niet meer leven aan dan een paar
postende militairen en een stationschef ln
het immer smetteloze, strak getailleerde
uniformjasje.
Als Chet, een Jonge Turk die een bezoek
heeft gebracht aan Duitsland, hoort dat ik
een Nederlander ben snelt hy weg om zijn
paspoort te halen. Hy is nog altyd nijdig,
omdat hy vorig jaar aan de Nederlands-
Duitse grens te horen heeft gekregen dat
hy Nederland niet ln mocht. „Ik mocht by
de grenspost Nordhorn Jullie land niet
binnen, tenrijl ik yyftlenhouaerd Duitse
marken aan reisgeld kon laten zien." Ik
antwoord dat dat niet kan, dat hy in leder
geval bet recht had om drie maanden ln
Foto's: Gaas Heyne
-' .1.
lil
i
J
f g
lerifc
at. 1
t c
Nederland te zyn. Maar hij geeft me zi; ji-ii
paspoort en daarin staat lnderdsiad et s
vierkant blauw stempel: „Toegang gewe Kn.
gerd op 5 Juni 1979". Chet: „Ik vnx Si zo
waarom lk er niet ln mocht, maar d j be
grenswacht wilde geen discussie. Het wj
een snelle Jonge vent en hy had dit sten
pel ln mijn paspoort gezet voor lk er erg J u
had." Chet heeft overigens kritiek op lt n'
manier waarop veel van zyn landgenote
ln West-Europa leven. „Weet Je, Jullie I ted
West-Europa zien volgens mij vooral Tu nde'
ken om Je heen die alleen voor de Kora rd
leven, veel orthodoxer dan de gemiddeld 1018
Turk hier." De trein komt met een ruk U tt r
stilstand voor het houten stationsgebou
van OerkezkOy. Dit ls een beruch 1
plaatsnaam ln de geschiedenis van 811
Oriënt Expres. In het ruige, nu nog stee< 1 1
niet ontgonnen gebied ten oosten van d oer
dorp werd in 1891 de trein overvallen do
een troep bandieten. Roverlelder Ana)e N
thatos, zo gaat het verhaal, stapte na eeF"*1
geforceerde ontsporing de weelderige W
gon-Llts-rtJtulgen binnen met de meded
ling dat er geen doden zouden vallen al aJI
de heren en dames maar rustig hun siera:
den en geld btj zyn mannen inleverde: 8
De overval verliep voorspoedig. Met me
denemlng van enkele gijzelaars vcrdwe oor]
nen de rovers ln het niets, over paadjes di rbir
alleen de plaatseUJke schaapherders ken
den. De gijzelaars werden later tegen be
taling van een flink losgeld vrijgelaten )rtc
Van de bandieten ls daarna nooit mef^
een spoor gevonden.
(oor!
De overval was niet de enige gelegenheii11
1 Oei
waarbij de plattelands bevolking bij
kezköy te maken kreeg met Jammerend! nn{
reizigers van de Oriënt Expres. In de bair
winter van 1929 liep de trein in ditzelfd os*
gebied vast ln de sneeuw. Toen er gee «sic
hulp op kwam dagen en het aantal ganget >°rt
by het dagelijkse diner moest worde ld-
Ingekro.rren, staken de diplomaten e^B'
hoge officieren de handen uit de mouwi
om het treinpersoneel te helpen met hel Bd
graven van een tunnel door de sneeuw *ns
Het treinpersoneel kon zo uit de Inge- nde
sneeuwde wagons naar bulten komen oni
voedsel te halen. De Turkse boeren in he$p«u«
gebied waren blijkbaar niet zo gesteld
deze trein met al z'n pracht en praal, want
ze wilden ln deze noodsituatie slechts m
betaling voedsel meegeven. De Oriënt Ex
pres werd uiteindelijk, na zeven dagen
ingesneeuwd te zijn geweest, weggesleept eli„
door een locomotief die vanuit Istanboel ejd
te hulp kwam. LsU
Rechts verschijnt de Zee van Marmara|^m
ten teken dat Istanboel niet ver meer ls
De Expres mag een eindsprint Inzetten
Voor het laatste half uur van de reis zet de (ch'
Turkse spoorwegmaatschappij nog even
een elektrische locomotief ln, zodat de
trein kan binnen suizen met een snelheiJ
die ln een wereldstad past. De stad kol
digt zich al ver van te voren aan me
verpauperde buitenwijken. Net als op he
platteland zwaaien er kinderen naar dfE~^
trein, alleen gooien ze hier ét en toe een
handvol kiezelsteentjes in de richting van De
de rijtuigen. Het besluit om vla het spoo»
naar Istanboel te gaan mag ik onderweg
vaak hebben vervloekt, treinreizigers ge
nieten in ieder geval het voorrecht op
schitterende wijze deze stad binnen ge
voerd te worden. In de laatste kilometer ^jj!
van de reis buigt de D 293 langs de oudt
vestingmuren, onder de met zes minaret
ten getooide Blauwe Moskee en voormali-.
ge sultanpalels Tokapi door om ten slotte
in het 81rkecl-station tot staan te komea
op een luttel aantal meters van de veerbo
ten die de verbinding met Osküdar, het
Aziatische deel van Istanboel. verzorgen.
En op zo'n moment zou je snel de Bospo
rus over willen steken, om ln het pompeu
ze Hayd&rpasa-station plaats te nemen in
een nieuwe trein, die weer dagen voort
sjokt.
«sc
Ingesneeuwd
