Geen bekeerlingen, maar smaakmakers
Joodse bruiloften zo luidruchtig
De zomerprogramma's
liggen voor u klaar!
Rabobank Q
Moeilijke tijd voor
evangelisatiewerk
ssS
Profeten,
vroeger
en nu
Trouw
I Pater Ton Storeken in Marokko
VAN DA
Wanneer integratie uitblijft:
Problemen
Ds. Van den Berg uit
Geref. Gem. in
Nederland
Lozen of
loslaten
;u'
VOORBIJGANG l
ar
Wie het eerst boekt,
boekt het best.
MAANDAG 22 DECEMBER 1980.
TROUW/KWARTET
door Haro Hlelkema
FES De stem van Udo
Jürgens galmt door de hoge
hal van de pastorie. De liede
ren van Corry Konings klin
ken smartelijker dan ooit.
En ondertussen werkt pater
Storeken aan zijn preek.
Over „les riches et les pau-
vres" zal hij het hebben, over
rijk en arm. Udo Jürgens
zorgt voor de inspiratie:
„Zeig mir den Platz Toon
me de plek waar alle mensen
elkaar begrijpen en de liefde
niet tenondergaat".
Het is even wennen In het hartje
van Marokko, in de oude koning-
stad Fes. Je stapt er zomaar een
stukje West-Europa binnen. Een an
dere wereld, de pastorie van de
rooms-katholleke Franciscuskerk,
de cassette-recorder met Schlager-
muzlek, de Limburgse pastoor in
spijkerbroek, het koele bier, het
pompeuze kerkgebouw.
Inderdaad, twee werelden. Terwijl
Storeken zich opmaakt voor de mis
van zaterdagavond, roept zijn „col
lega" de imam van een enkele
honderden meters verderop gelegen
moskee de moslims op tot gebed.
En als de rijken en de armen in de
Egllse St. Francois aan de orde ko
men, zit bulten de poort een bede
laar en houdt de hand op.
Ton Storeken, 34 Jaar, is in septem
ber pastoor in Fes geworden, nadat
hij een aantal jaren als kapelaan in
de Marokkaanse hoofdstad Rabat,
heeft gewerkt. Hij heeft zo'n drie
duizend parochianen, hoofdzakelijk
Fransen die in scholen of de univer
siteit doceren. Hun kerkgang Ls
nauwelijks frequenter dan we hier
gewend zijn. Ruim honderd mensen
zitten er die zaterdagavond onder
het gehoor van de Zuldllmburgse
pater en diens assistent, een Franse
arts die in de medina (oude stad)
van Fes z'n praktijk heeft
Orgel
Er wonen nogal wat religieuzen in
de stad en door hun aanwezigheid is
het ontbreken van een orgel nauwe
lijks merkbaar. A capella zingen ze,
het klinkt fraai. De aanschaf van
een orgel is te kostbaar en voor een
plano zou er steeds een stemmer uit
8panje over moeten komen.
Terwijl twee grote windblazers vóór
in de kerk ons frisse lucht toe wui
ven, preekt 8torcken: „Zalig zijn de
armen in de Heer". Het collecte-
mandje dat vervolgens rondgaat,
wordt slechts gevuld met klinkende
munt. Boos kwakt het vrouwtje dat
voor het collecteren is aangesteld,
het mandje onder het altaar. Ze
vindt het maar niks dat die kersver
se pastoor het oude mandje heeft
afgekeurd en zelf een nieuw exem
plaar heeft aangeschaft. Even later
windt ze zich nog meer op en stiefelt
schielijk de kerk uit. de deur met
kracht achter zich dicht gooiend.
De christelijke gemeente van Fes
wordt steeds kleiner. Toen Stor-
ckens voorganger vijf Jaar geleden
naar deze, wel eens als hoofdstad
van de islam genoemde stad kwam,
waren er nog twee keer zoveel zielen
als nu. De Fransen worden steeds
meer vervangen door Marokkanen,
het aantal „gastarbeiders" in Ma
rokko neemt af. „Als het zo door
gaat, kun Je de tent hier over een
paar Jaar wel dicht gooien", zegt
Storeken. „Als Je tenminste vast
houdt aan het verzorgende pasto
raat Maar ik voel me te Jong om
hier voor hekkeslulter te spelen. Ik
ben hier niet gekomen om straks de
haren over de vraag of Jezus nu wel
of niet de zoon van God is. Die
vraag hoeft niet ónder tafel gescho
ven te worden, maar Je kunt beter
eerst praten over wat Je gemeen
schappelijk hebt. Je kunt elkaar
erkennen in een gezamenlijke hoop
op een betere toekomst."
Deskundig
Ton Storeken verlaat zijn pastorie, een
het hart van Marokko.
stukje West-Europa in
sleutel onder de mat te leggen en de
deur dicht te trekken."
Aan de basis
Ton 8 toreken gelooft dat er voor
hem wel werk is in Marokko. „Ik
geloof dat de islam en het christen
dom elkaar enorm kunnen verrij
ken; in Fes moeten we laten zien
dat dat aan de basis mogelijk is, dat
Je als doodgewone doorsnee-men
sen elkaar erg veel kunt zeggen.
Gods openbaring is geen affaire die
alleen de christenen kunnen
claimen."
Er zijn nog maar weinig mensen te
vinden in Marokko, die zich als
christenen solidair willen verklaren
met de Marokkanen, die zich willen
vereenzelvigen met het land en het
milieu, zegt Storeken. „Als christen
denken we allemaal dat we iets te
vertellen hebben. Ons iets léten ver
tellen valt ons erg moeilijk. WIJ me
nen dat het christendom en de wes
terse cultuur een hogere stap van
beschaving vormen. We zullen ons
eens moeten gaan trainen in het
tonen van bescheidenheid. We moe
ten andere culturen leren liefheb
ben, de taal leren kennen, ons voor
de muziek open stellen, de geschie
denis bestuderen, de beschaving se
rieus nemen. Binnen de parochie
moeten we daaraan gaan werken.
Die sfeer van bescheidenheid en be
langstelling moet merkbaar
worden."
Pas dan is het mogelijk om met de
islam werkelijk tot een dialoog te
komen, meent 8torken. „Als we nu
om de tafel gaan zitten, vliegen we
elkaar binnen een half uur in de
Een volgende etappe voor de kleine
christelijke gemeente van Fes ls
volgens Storeken het naar „bulten"
brengen van het standpunt ten op
zichte van de islam. Naar Nederland
toe, bij voorbeeld. „Er wordt geen
enkele hygiëne in acht genomen, als
er in Nederland over de islam wordt
gesproken. Sinds de gebeurtenissen
in Iran is iedereen maar deskundig
op dit gebied: typisch de Neder
landse volksaard om van alles iets
af te weten. De islam is Noord-
Afrika, dat zijn Arabieren, rouw-
douws dus. De vreemdelingenhaat
krijgt vervolgens de vrije hand. Als
kerk in een moslim-gemeenschap
kunnen wij zeggen: het ls niet zo,
het kan anders! We hebben heel wat
voorbeelden, waaruit blijkt dat de
'islam zich over het algemeen netjes
heeft gedragen ten opzichte van het
christendom. De islam heeft het
christendom gerespecteerd. Scènes
als de Spaanse inquisitie heeft de
islam nooit gekend."
Storeken vindt dat de christelijke
gemeente de eerste stap moet doen
naar een betere relatie met de is
lam. „Wij moeten als eerste de hand
uitsteken; dat mag Je van navolgers
van Jezus wel verwachten. De mos
lims hebben tot nu toe alleen maar
de hand moeten óphouden; de gast
arbeiders zijn er een levend bewijs
van. Een land als Marokko heeft
altijd een knieval moeten maken
om enigszins aan de bak te kunnen
komen. Marokko is niet altijd over
rompeld door de christelijke we
reld: de dikke winst ging altijd naar
Europa. Dat ls nu nog zo, misschien
minder openlijk dan in de koloniale
periode. Als het minder gemakke
lijk gaat, dan zijn moslims „die
smerige sjeiks met hun veelwijve
rij". Men maakt zich zo druk om het
feit dat de Arabische wereld kritiek
had op de film „De dood van een
prinses" en dat de olieprijzen wor
den opgedreven. Maar wordt er wel
eens gewezen op het effect van het
oliebezlt voor de gezondheidszorg
of het onderwijs? Nee, men ls op z'n
teentjes getrapt."
„Wij christenen zijn gewend aan het
tonen van charitas." zegt Storeken.
„Wij willen met het pannetje soep
rondgaan en zeggen: eet maar eens
lekker. Maar als er iemand naast
ons komt zitten en het zelfde wil
eten als wij, dan accepteren wij dat
niet Men wil de charitas beleven,
het geweten sussen, maar de ander
niet als gelijke naast zich hebben."
In een scriptie op de hogeschool
voor theologie en pastoraat in Heer
len schreef Storeken een aantal Ja
ren geleden al dat de houding van
de christelijke gemeente in Neder
land tegenover een andere cultuur
en zeker de Arabische meestal
net zo negatief ls als die van de
Nederlandse samenleving in haar
geheel. „Het ls een uitdaging voor
de kerk om daar verandering in te
brengen en nu eens te laten zien dat
ze bestaansrecht heeft."
Het laatste wat Storeken in zijn
Marokkaanse pastorie dan ook wil
is het ouderwetse bekeren. „Chris
tenen mogen geen Marokkanen be
keren; anders verliest de Marok
kaan zijn nationaliteit. Het is trou
wens een zegen dat ik niet hoef te
bekeren. Wij kunnen echter wel pro
beren het zout der aarde te zijn,
smaakmakers zonder de hele zaak
tegelijk te willen verzouten. Die pre
tentie hebben moslims ook. Daarin
moeten we elkaar zoeken", besluit
8torckea
fEF
ZENDING IN NEDERLAN^rlai
.ten
.om onder alle volkeren me ,on*
brengen tot de gehoorzaamhf
het geloof
(Romeinen 1 vers 1-7)
idei
nat
ran i
Paulus begint zijn brief aan d J,fr
christenen in Rome met iets t
schrijven over zijn eigen roep
apostel. HIJ is door God besti &v
een bepaalde dienst, nl. de dii
het evangelie, dat vroeger ooi iarl'
verkondigd ls. maar dat nu to t0171
inhoud heeft de zeer concrete
boodschap aangaande Jezus. r>acl
moet hij daarmee doen? Hier
't heel compact: mensen bren
de gehoorzaamheid van het g
AMERSFOORT (PNHK) De hervormde bond voor Inwen-
dinge zending op gereformeerde grondslag (IZB) verwacht een
moeilijke tijd voor zijn evangelisatiewerk, als de plaatselijke
gemeenten zich hun evangellsatorlsche roeping niet beter
bewust worden.
„Wanneer het evangelisatiewerk niet
geïntegreerd wordt in het geheel van
de gemeenten, zal het nog meer dan
nu al het geval ls, bestaan uit goedbe
doelde, enthousiast verrichte, indivl-
euele werkzaamheden, die wel tal van
mensen tot zegen zijn, maar onvol
doende bijdragen tot de obpouw en
.het functioneren van het lichaam van
Christus in de wereld van nu, aldus de
IZB in zijn Jaarverslag over 1979. De
gemeente komt zo ln een onvrucht
baar Isolement.
waarin opgenomen: De Rotter
dammer, met Dordta Dagblad,
Nieuwe Haagae Courant met
Nieuwe Lefdee Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tamminga
HOOFDKANTOOR
Postbus 859
1000 AW Amsterdam
Wibautstraal 131 Amsterdam
tel. 020-5629444
telex 13006
Postgiro 66 00 00
Bank Ned Credietbank
Rekemngnr 23 00 12 574
Gemeentegiro Amsterdam
X11000
REGIO ROTTERDAM/DORDRECHT
Postbus 948
3000 AX Rotterdam
tel. 010-115588 (abonnementen
en bezorging)
iel 010-115588 (redactie)
tel. 115700 (ur-
REGIO DEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
2501 CC Den Haag
tel. 070-469445
tel 070-469445 (redactie)
tel 070-468864 (uitsluitend voor
advertenties)
Parkstraat 22 Den Heag
REGIO NOORD/OOST-NEDERLAND
(abonnementen en bezorging
Postbus 3
8000 AA Zwolle
tel 05200-17030
Melkmarkt 56 Zwolle
Abonnementsprijzen:
Per maand f 16.98
Per kwartaal 50.95
Per half jaar f 101,90
Per /aar f 201.60
Advertentietarieven op
aanvraag
Telefonische abonnementenop
drachten (zie adressen boven)
Opgave familieberichten 9-19.30
van maandag urn vrijdag. Op
zondag van 18-20 uw telef 020-
5622797
020-5626262 ot schrrfteli|k aan
Mim-Adv. afdeling, postbus 433.
1000 AK AMSTERDAM
Adreswijzigingen uitsluitend
schriftelijk aan onze Amsterdam
se adressen.
De IZB heeft 19 evangelisten ln
dienst ln 20 gemeenten. Zij houden
zich bezig met evangelisatorisch-pas-
toraal werk (krlngwerfc, kinder- en
Jeugdevangellsatie door middel van
clubs en koffiebars, lectuur- en be-
zoekwerk), toerusten en begeleiden
van medewerkers in het evangelisa
tiewerk en het meehelpen aan de be
wustwording van de gemeente inzake
haar evangellsatorlsche roeping.
De evangelisten krijgen in hun dage-
Van een onzer verslaggevers
GOUDA Na ds. Ar Wink te Veenen-
daal en ds. J. de Groot te Rijssen
heeft nu ook ds. A. van den Berg te
Gouda zich met zijn gemeente losge
maakt van het kerkverband van de
gereformeerde gemeenten in Neder
land. Het is nog niet bekend, of deze
predikanten zullen trachten een
nieuw kerkverband te stichten. Hun
aanhang wordt op 2000 tot 2500 men
sen geschat
Deze week is de 550 zielen tellende
oud-gereformeerde gemeente van
Doetinchem uit het kerkverband van
de oud-gereformeerde gemeenten in
Nederland getreden. Deze gemeente
wil zich aansluiten bij de gerefor
meerde gemeenten.
Kerstliederen, een bundel (met mu
ziek) samengesteld onder redactie
van J. D. van Laar. Uitg. Callenbach,
Nljkerk. 151 blz - 37.50.
Territoriale decentralisatie, van dr
J. L. M. Hakvoort Uitg. Van Gorcura,
Assen. 258 blz 37.50.
Moeilijke tijd voor evangelisatiewerk
nomen uit B&ndchen „Theologeien").
(Via „Voorlopig" overge
lijks werk te maken met de proble
men die overal in de maatschappij
spelen: echtscheiding, eenzaamheid,
zelfmoord, verslaving, woningproble
men, werkloosheid. .Lang niet altijd
zijn instanties voor maatschappelij
ke hulpverlening in staat adequaat
op de problemen in te gaan, soms niet
door overmacht, soms ook niet door
de uitgangspunten die men hanteert
Van de evangelist wordt dan ver
wacht dat hij wèl kan helpen kan.
Vaak is echter niet méér mogelijk
dan erbij zijn, luisteren en het weini
ge doen dat gedaan kan worden."
De grote geestelijke noden die de
evangelisten aantreffen, wijt de IZB
aan het wegsluiten van de kennis van
de bijbel, waardoor mensen hun heil
zoeken in oosterse godsdiensten en
dergelijke.
Van onze kerkredactle
UTRECHT BIJ uitgeverij „De
Ploeg" (gevestigd Nieuwe Gracht 23)
te Utrecht en goed voor publikatles
•uit de vrijzinnig-protestantse krin
gen) is verschenen: „Profeten, vroe
ger en nu", een zestig pagina's teilend
boekje, dat de voordrachten behelst,
welke gehouden zijn op een ln sep
tember te Utrecht gehouden sympo
sium. Dit symposium viel in het ka
der van de algemene vergadering van
de vereniging van vrijzinnige her
vormden. Ds. W. H. 8tenfert Kroese,
secretaris der vereniging, voegde een
samenvatting van de discussie toe.
De vereniging koos het onderwerp
„Profeten, vroeger en nu" „op een
moment waarop tegengestelde e-
thlsch-politleke stellingnames het
keuzeproces in onze samenleving
sterk bemoeilijken". De sprekers wa
ren: de Leidse oudtestamenticus
prof. dr. M. J. Mulder („Proferen van
vroeger"), de Leidse chemicus prof.
dr. C. J. F. Böttcher („De rol van
wetenschap en technologie") en de
Leidse godsdiensthistoricus prof. dr.
L Leertouwer („Het schaarse
woord"). De Wageningse plantenfy-
sioloog dr. Ir. L. C. van Loon schreef
een korte inleiding.
Deze tekening komt nlt „(M'n
oudere) Lozen of (m'n kinderen)
loslaten", een 77 pagina's tel
lend boekje, dat werd samenge
steld door de Stichting Levens
vorming Jeugd en Jongeren Bis
dom Den Bosch, in samenwer
king met De Horetlnk te Amers
foort. Het biedt verhalen uit de
praktijk van alledag over hoe
oudere en kinderen met elkaar
omgaan, en die aanleiding kun
nen geven tot bezinning op de
eigen situatie.
In bet eerety hoofdstuk zijn Jon
geren aan het woord, in bet
tweede de oudere.
„Lozen of loslaten"
kost ƒ8,50 en kan besteld wor
den bij De Horetlnk, postbus
400, Amersfoort.
Het woord gehoorzaamheid ki
gemakkelijk doen denken aan
wettisch. Van Paulus weten wt
dat ongeveer 't laatste is wat h
bedoelt. BIJ hem ls gehoorzaal
een levenshouding waarin de
getuigt dat hij iets gehoord he
dat hij dat wil blijven horen al
oriëntatie voor zijn leven. Het
meer: een volhardend gehoor
verlenen aan. Je er niet vanaf
brengen en op die manier in
bevrijd leven terecht komen,
verbindt dat begrip gehoorzt
met „geloof". Ook dit woord
gemakkellk misverstand wel
Helaas ls nog altijd voor veel n
geloof in de eerste laats zoiets J
handtekening zetten onder eei
aantal verklaringen. Nu hebbi
verklaringen wel te maken mei
maar iets anders gaat voorop. <T
is die verbondenheid die God i
mensen wil hebben. Geloof ls h
woord voor het aandeel van de
in het gesprek met God over alltrv<
dingen die God doet en dus ov«1
hele mensenleven. Zending ln
Nederland ls dus: daarop ultzl
mensen ln dat gesprek betrokL.
worden, gehoor gaan geven aaryP
woorden van God. En dat laats
mogelijk maken door alles weg
un *1
halen wat die woorden in hun
bedoeling ln de weg staat.
GEREFORMEERDE KERKE
Beroepen: te Middelburg, L
IJkel te Beverwijk-Heemskeri
zl,
Beroepen: te Vlaardingen H. 1 iter
te Hoek van Holland, die dit skei
aannam. Hij zal een halve lftl
kantsplaats en een half coi
schap bij het christelijk on
vervullen.
Ds.G. J.W. den Hei
Op 74-jarige leeftijd is te Ret:
ment (Zeeuws-Vlaanderen) ove 01
de doopsgezinde emeritus pre
G. J. W. Den Herder. Ds. Den
heeft de doopsgezinde gemeen
dlend te Bovenknljpe, te Frantfcn
Drechten-Ureterp, te Amsterd u
te Den Haag, waar hij in 197
emeritaat ging. Ds. Den Hcrde
een belangrijke plaats ln de br LTi
schap in en was onder andere ifilj
het dagelijks bestuur van de
ne Doopsgezinde Sociëteit.
door M. Kopuit
GRONINGEN Nadat enige Jaren
geleden met het uitgeven van een
boekje met foto's en teksten van
Joodse grafstenen op begraafplaat
sen ln Groningen een begin was ge
maakt met het vastleggen van de
Joodse geschiedenis ln die provincie,
ls thans een omvangrijker werk ver
schenen. In hoofdzaak uit vrijwillige
arbeid hebben medewerkers van het
Rijksarchief van Groningen een om
vangrijke studie samengesteld, geti
teld „Joden ln Noordoost Gro
ningen".
Het is een uitgave van de stichting Vrienden
van het Rijksarchief ln Groningen. Het gaat
bij de beschrijving uit van de 19e eeuwse
Indeling van de Joodse gemeenten Applnge-
dam, Delfzijl, Stedum en Uithuizen onder wel
ke gemeenten tal van omliggende dorpen wer
den gerekend. Deze gemeenten van hun prille
begin af worden door medewerkers van het
Rijksarchief beschreven, onder redactie van
Rijksarchivaris mr. J. HL de Vey Mestdagh.
In het lijvige boek zijn eveneens afbeeldingen
van grafstenen opgenomen, alsmede de verta
lingen van de stenen. Ook bevoiklngsoverzich-
ten zijn ln het boek Vermeld. De onderzoekers
hebben minutieus de archieven van provincia
le en gemeentelijke overheden, rechtbanken,
kerkelijke Instellingen en particulieren na ge
plozen. Hierdoor ls veel onbekends boven ge
komen, ook op het terrein van de kerk en de
Joden.
Waar de plaatselijke overheid al ln een zeer
vroeg stadium Joden toestemming gaf zich te
vestigen en de Joodse religie na te leven,
verzetje zich de kerk. In 1612 maakte de kerk al
bezwaar, dat Joden „nu hyr ende daer in deze
Provincie beginnen in te krupen." Maar de
provinciale synode kreeg zelfs nauwelijks di
rect antwoord van de plaatselijke overheid.
ten ingediend over de luidruchtigheid van
Joodse bruiloften en over de verkoop van vlees
op zondag. Dat laatste vooral had wel enig
resultaat, omdat de christelijke slagers weinig
ingenomen waren met de concurrentie van de
„in te krupen" Joden. De weerstand ging ech
ter mettertijd over. De Joodse minderheid
groeide en met de groei werd zij meer getole
reerd. Het waren in het begin vooral geldschie
ters die toestemming kregen.
In 1563 ai mocht Joest Mueskens „die Joede"
met echtgenote en kinderen zich in Applnge-
dam komen vesUgen. 'Damme' was in die UJd
een belangrijke handelsstad. En Mueskens
moet wel een bijzonder mens zijn geweest.
Want hoewel hij Jood was, had hij van het
stadsbestuur van het Duitse Llnnlch en van
dat aan Musch van de Ahr bijzonder goede
papleren meegekregen. In het bijzonder uit
Duitsland kwamen de Joden Groningen
binnen.
gegevens naar boven te komen. Ulteraai
studie wat eenzijdig, daar mede door
dwljnen van Joodse archieven te weinlL
kon worden genomen van de interne oj
gen. Daar staat tegenover, dat door
speuren van gerechtelijke en kerkelljl
ken een beeld van Joden wordt gegevc
die door de Nederlandse maatschappijn,
toch wat afgesloten deel van het land
gezien. Daarbij is de tolerantie van de al .L
ne overheid opvallend.
De onderzoekers hebben met hun studie 'J
brekend werk verricht. De geschiedsch:
over Joden in Nederland is sinds 191
Incidenteel en hooguit plaatselijk g:
Idei
Slagers
Op den duur verzocht de provinciale synode de
predikanten te gaan klagen. Er werden klach-
Tolerantie
In de studie van het Rijksarchief (Uitg. Stich
ting Vrienden van het Rijksarchief, postgiro
2851478, 49.- plus 6,50 porto. Oplage 500
exemplaren) blijken tal van nog onbekende
maar nergens regionaal en zo breed i
vrijwilligers van het Groningse Rijksa;
In voorbereiding is het bronnenonderzoe >tt<
daarbij beschrijving van Noordwest Q
gen, met als middelpunten Leek en Wiuj
Het ls meer dan verdienstelijk werk, I
noodzakelijk werk. Tevens uitzonderlijk: len
deriand, waar wel tal van nostalgische v. ti s
over Joden verschijnen, maar nauwelijö rw
tenschappelljk, historisch onderzoek i in
verricht.
ADVERTENTIE
iel
Chi
«UI
K1
>1
b t
Boe
ele
iet
»or
ui
Boe
Voc
B»
bra
bro
I
tel,
op
nat
Be
no.
