Drde na de
Surinaamse
revolutie
e nieuwe
TROUW/KWARTET 11
■I!
x>r Wlm Jansen
cnnAG 13 DECEMBER 1980
devolutie maken is altijd makkelijker dan revolutie
(andhaven, verwachtingen waarmaken veel moeilijker
jan verwachtingen wekken. Het aanvankelijke
jnthousiasme voor de Surinaamse revolutie ebt weg en
perkeert in teleurstelling. Helden van enkele maanden
sleden staan nu al voor de rechter en de nieuwe orde
ijpt om zich heen. Mensen staan netjes in de rij en
,ribo is keurig opgeruimd. Maar met rechtsorde
ieeft het allemaal niet zoveel te maken.
REPORTAGE
s nieuwe Surinaamse orde ls
n strenge orde. Je merkt het
reet als Je op luchthaven Zan-
srtj uit het vliegtuig stapt. Twee
Illtalren, uzi's voor de borst,
•li/ lan strak voor zich uitkijkend
der aan de trap. Voor de touml-
etten van de douane is een
ite streep getrokken. Vroeger
I het daar een gedrang van
Kiste. Nu vormen er zich keurl-
lljen passagiers die met het
iï ijbpoort ln de hand netjes achter
streep blijven staan tot de
smbte de volgende wenkt.
im;
ran de reizigers passeert de wachten-
n en omhelst de douanier. Oude vrien-
n blijkbaar. Het paspoort wordt open-
rouwen en de eigenaar gebaart achte-
i dat er een stempel ln moet komen,
j eergist zich. Dit ls het nieuwe Surlna-
waar een ambtenaar zich niet meer
„regelen". De reiziger moet achter ln
495 aansluiten, tot fluisterend vermaak
ode anderen.
t nieuwe Suriname. Op het eerste ge
it ls er na de omwenteling wel wat
lerd. Eind februari waren de straten
Paramaribo rommelig en vies. De
krien kondre (schoon land) heeft
gehad. Overal ln het centrum staan
geschilderde afvaltonnen, de straten
lo schoon als die van een Noordhol-
provlnclestadje. De ln verval ge-
Palmentuin is gerestaureerd en
zijn statige aanblik herkregen. Oe-
ien hakken onder strenge bewaking
met wilde plantengroei en afval over-
open gaten ln de stad schoon. Er
It weer gewerkt, verzekert een leger-
:hter. De avondklok heeft een einde
isakt aan het „feesten tot bam" en de
ip volgende broko-dee, de door een
iter of verslapen ontstane „gebroken
die het land wekelijks duizenden
luctleve dagen zou hebben gekost.
2 Jiterdagavond. Terwijl ln de Palmentuin
let Zwols Mannenkoor de gedragen Hol-
klanken traag door de tropische
laat vloeien, stroomt het Cultureel
entrum aan de Gravenstraat vol met
Inderen die komen kijken naar de film
Op het nippertje gered". Het blijkt dat ze
'en geduld moeten hebben, eerst zal bal-
tschool Marlène het stuk „Revolutie
MO" opvoeren. Vijf peuters ln uniform
Deren huppelend over het toneel hun
mmatlsche strijd voor een vrije vakbond
het leger. Ze worden bruut behandeld
loor de ln houterige passen dansende
;tads| llltalre politie, die ook de wenende
wa chtgenoten van de vijf sergeantjes ruw
fgen de grond gooit,
ït 'u
ost'
mei
1 vijf actes voltrekt zich voor de ogen van
If opgewonden kinderen een revolutio-
nlr ballet, dat zo van de Chinese Culture-
j Revolutie lijkt te zijn overgenomen. De
ülltairen worden voor het gerecht ge-
P leept en ze kunnen hoog of laag springen
*at ze met veel verve doen), de rechter
HUI2I blijft onverbiddelijk kijken. Dan komt de
iRDj overval op de kazerne. De kinderen raken
25 Pgewonden. Het lukt, de staatsgreep van
rjc 25 Sniert heeft de oude orde verjaagd,
lm i? gevan8en genomen sergeants worden
'aSC ^eatraal bevrijd en zijn onder grote bij-
van de kinderen de helden van de
;n 9 «volutle.
O.30*'
006 Verouderd
Zo ls het gekomen. Het stuk ls nu al, bij
eerste uitvoering, hopeloos verou-
derd. Een van die helden van de revolutie
<jle uit de gevangenis werd bevrijd. Ba-
dfesseln Sltal, zit op dat moment al weer
drte maanden gevangen. Twee weken la-
staat hij samen met zes mede-verdach
ten voor de krijgsraad, omdat zij een
linkse staatsgreep zouden hebben willen
plegen. Sltal kijkt de kroongetuige Hard-
JopraJitno strak aan als die zijn bezwaren
de getuigenis tegen zijn vroegere kamera
den aflegt „Deze man heeft zich laten
gebruiken door Bouterse en Horb", zegt
Sltal. „HIJ heeft nooit een eigen mening
gehad. HIJ liep altijd aan mijn hand mee,
of niet soms?" Hardjo kijkt naar de grond
en knikt, vernederd.
Op de eerste rij van de publieke tribune,
die voor het grootste gedeelte ls gevuld
met soldaten en militaire politie, wulven
de vrouwen van de verdachten elkaar
koelte toe. Het ls smoorheet ln de overvol
le rechtszaal en rechter Waaldijk weet van
geen schorsen ln de marathonzitting. De
vrouwen zien er moe uit, maanden lang
hebben ze tevergeefs geprobeerd de aan
dacht van de autoriteiten te vestigen op
het naar hun mening onschuldig vastzit
ten van hun mannen.
Ze vonden geen gehoor. Mevrouw MIJnals
werd zelfs van het ene op het andere
moment door de militaire politie met ge
weld uit haar huls gezet, dat eigendom
van de staat ls. Ze woont nu met haar
kinderen ln een woning ln een buitenwijk,
zonder licht of stromend water. De vrou
wen hebben brieven geschreven aan de
president en de legerbevelhebber, waarin
ze uitleggen waarom hun mannen on
schuldig zijn. De meeste Surtnamers heb
ben er geen weet van. Er heerst een stren
ge perscensuur, waardoor de brieven van
de vrouwen zUn verheven tot Illegale pam
fletten, die ln beperkte kring circuleren en
deel uitmaken van een heuse ondergrond
se pers.
Beknotting
„WIJ zUn zeer teleurgesteld over de Neder
landse pers." Sergeant Denny O. Zlnhagel
overhandigt zijn visitekaartje. Hoofd Na
tionale Voorllchtlngs Dienst, staat er op.
„De KRO heeft achter onze rug om met
allerlei mensen gesproken. Die poets zul
len wij ons niet meer laten bakken. Het la
u verboden Interviews te hebben met poli
tieke leiders, ex-parlementariêrs en vak
bondsleiders. Uw teksten zult u eerst door
mij moeten laten lezen. Zonder mijn stem
pel en handtekening op elk blaadje mag u
geen gebruik maken van de telex. Ik hoop
dat we prettig samen zullen werken."
Sergeant Zlnhagel ls streng, maar duide
lijk. Geen verhullende praatjes als: u
moet begrip hebben voor onze situatie.
WU hebben besloten dat er censuur ls ln
het land en daar moet u zich aan houden.
Net als de plaatselijke pers, die groten
deels van decreten en ellenlange persbe
richten van de Nationale Voorllchtlngs
Dienst aan elkaar hangt. De Journalisten
zijn verplicht eerst met sergeant Zlnhagel
te bellen of een bepaald bericht wel of niet
ln de krant mag. Gaat het over een om
streden onderwerp, zoals de vakbeweging,
dan moeten ze het eerst laten lezen.
Voor radio en televisie gaat dat minder
gemakkelijk. Maar Ingegrepen wordt er
toch. Een van de radiostations zond ln het
nieuws een vraaggesprekje uit met vak
bondsleider Derby en kondigde aan dat
het tweede deel van het gesprek een uur
later zou volgen. De luisteraars wachten
er nog steeds op. Een telefoontje van de
voorlichtingsdienst naar het station was
voldoende om de rest van het gesprek
maar te vergeten.
„Bewaar Je informatie tot Je terug bent ln
Nederland, dan kun Je schrijven wat Je
wilt," zegt een van de niet-militaire mede
werkers van het voorllchtlngsapparaat,
nadat hU eerst argwanend om zich heeft
gekeken. HU ls notabene zelf nauw be
trokken bij de censuur op de plaatselijke
pers, al toont hU daarover wel enige
schaamte. „De militairen snappen dat
aldus een Nederlander die ambtshalve re
gelmatig contact heeft met belde com
mandanten. En een van de leiders van een
linkse politieke partU ln Suriname voegt
er aan toe: „Wie door Horb wordt opge
pakt, verdwijnt zo lang mogelijk en zo
hard mogeUJk achter de tralies. HU heeft
de militaire politie ter beschikking, die
kan nu ook burgers oppakken. Dat ls
eventjes per decreet geregeld. En waar de
militaire politie versctüjnt, daar vlucht
het volk uit angst weg. Dat is een oude
wUsheld die uit de koloniale Ujd stamt en
nog steeds van toepassing ls. Het pro
bleem van het brute optreden ls dat er wel
veel kritiek ls. maar dat niemand ln het
openbaar de mond durft open te doen."
„De Nationale Militaire Raad heeft de
macht ln dit land, om ervoor te waken dat
er voorlopig geen politieke partijen meer
opstaan die het volk zullen belazeren",
zegt het NMR-Ud Offers bij de installatie
van een volkscomité ln Voorburg. Nee.
zeggen ministers én de legerleiding, de
regéring heeft de macht Niemand heeft
geUJk. In de prakrijk ls het de legerleiding
die de macht uitoefent en de regering van
president Chin A Sen probeert daar een
beetje aan bU te sturen.
„We moeten denken aan het politiek haal
bare. En op dit moment ls dat hetgeen wat
de militaire leiders willen," zei een ont
moedigde vice-premler Haakmat vorige
week nog tijdens een bespreking met zUn
naaste medewerkers. Twee weken daar
voor had lüj, zelf een jurist, het gewraakte
decreet ondertekend waarmee ln strijd
met het Internationale recht stakingen
worden verboden. Niet omdat hU dat zo
graag wilde, maar omdat hU niet anders
kon. Er was op dat moment een staking
aan de gang op het vliegveld Zanderij en
kapitein Horb stond op het punt er met
het leger op af te gaan en te zeggen: aan
het werk of we schieten. Toen heeft Haak
mat om dit te voorkomen met Horb over
eenstemming bereikt over het decreet.
Het decreet ls Inmiddels alweer Ingetrok
ken. Er gebeuren wel meer rare dingen ln
Suriname. Zo heeft mr. Waaldijk een de
creet opgesteld, dat het mogelijk maakt
dat burgers ook voor de krijgsraad ver-
sctüjnen. Een paar dagen later moet lüj
als voorzitter van die krijgsraad datzelfde
decreet toetsen. De wetgevende en de
rechterUJke macht zUn in de prakrijk de
zelfde geworden.
Opwellingen
De regering/legerleiding overstroomt het
land met decreten en ad-hoc maatregelen,
waarmee van alles wordt geregeld. Geen
kabaalmuziek meer ln de bussen, geen
oude auto's meer langs de straat, een
commissie voor het probleem van de bui
tenlandse „animeermelsjes", enzovoorts.
Veel van die decreten blUken opwellingen,
ze verwateren ln de loop der tijd weer. Zo
is er nog steeds een decreet van kracht dat
bioscopen verplicht alleen nog maar op
voedende films te vertonen. Toch ls het
niet aannemeUJk dat de machthebbers de
vele knokfUms en een rolprent als „Ninot-
cha trekt haar broekje uit" grote opvoed
kundige waarde toekennen.
Er zUn elgenUJk nauweUJks wetten nodig,
men beslist op het moment. Een mooi
voorbeeld doet zich voor rijdens een wor
stelwedstrijd tussen een Pakistaan en een
Surinamer. De Pakistaan heeft ln een
mum van rijd drie punten gehaald en de
arbiter roept hem geheel overeenkomstig
de regels uit tot overwinnaar, tot groot
ongenoegen van het Joelende publiek dat
zich bekocht voelt. Onderminister Lau
rens Neede van politie ls aanwezig en
geeft de organisatoren bevel dat er verder
moet worden gevochten, regels of geen
regels. Het tweetal komt terug in de ring
en krijgt dan de vraag voorgelegd hoe
men wil vechten: op punten of tot de
dood. „Belde worstelaars waren het er
mee eens dat de strijd vla het behalen van
punten moest worden beslist," aldus het
verslag de volgende dag ln de krant.
Het regeren per decreet en het weinig
zachtzinnige optreden van Horb en de
militaire politie roepen weerstand op, van
verschillende kanten. Het was voorspel
baar dat de aanhangers van de verdreven
politieke parrijen zich zouden blijven roe
ren en in het ambtelijk apparaat zouden
proberen de zaak te saboteren. Maar ook
de kerken, die zich na de staatsgreep zeer
welwillend tegenover de nieuwe macht
hebbers opstelden, roeren zich. „Men mo
biliseert een volk niet met scheldpartijen
op de oude regering en men krijgt het volk
niet mee met het beroep de buikriem aan
te spannen en zelf ln dure auto's rond te
bUJven rijden. Corruptie ls niet alleen het
verduisteren van geld voor vrienden en
kennissen, het is ook het verdraaien van
de waarheid, de bevoordeling van gelijk
gezinden en de neutralisering van anders
denkende, maar hardwerkende Surlna-
mers", schrijft de Evangelische Broeder
gemeente ln haar Kerkbode.
Hielelikkers
De regering en het leger steunt vooral op
de volkscomités, die ln buurten en dorpen
worden opgericht. „Ach," zegt een Ja
vaan, „Je hebt ln Iedere wijk wel een paar
pajongwaaiers (hielelikkers) die de be
zoekende leden van de militaire raad een
bloemenkrans om willen hangen en willen
zeggen wat er ln de wijk moet worden
verbeterd. De militairen beloven dat te
doen en daarmee ls er weer een volkscomi
té opgericht."
Het oprichten van de volkscomité's, die
per buurtschap zouden moeten meewer
ken aan de opbouw van het land, was het
stokpaardje van de Revolutionaire Volk
spartij en de linkse leden van de militaire
raad. Na 13 augustus, toen het kader van
deze partij en de linkse militairen werden
opgepakt, ls dat werk overgenomen door
de Volkspartij, die aanvankelijk niets met
het door de staatsgreep aan de macht
gekomen bewind te maken wilde hebben.
Het ls opvallend dat na de dertiende au
gustus leden van de Volkspartij hoge
functies hebben gekregen. Voorzitter Ru
ben Lie Pau Sam ls adviseur, ondervoor
zitster Rita Chin A Lol woont met bevel
hebber Bouterse samen en zit ln een be
langrijke regeringscommissie en vele pos
ten op het bureau volksmobilisatie van
het leger worden nu bemand door leden
van de Volkspartij. Zelfs het weekblad
Plpel van de Volkspartij heeft zijn immer
kritische houding laten varen. Het blad ls
nu al toe aan de zesde aflevering van een
serie beschouwingen onder de titel „Wat is
een staatsgreep", zonder dat daar het
woord Suriname in valt.
Van massaal verzet is geen sprake. „Ik
heb liever dat we voor de eeuwigheid door
blijven modderen dan dat we weer terug
gaan naar het systeem met de oude poli
tieke partijen," zegt een ex-parlementa-
riêr.
De enigen die hun kritiek durven te
spuien, zU het in ondergrondse pamflet
ten. zijn de sympathisanten van de Revo
lutionaire Volkspartij, die nogal wat aan
hang heeft onder de studenten. Het aantal
„illegale pamfletten" dat mij in drie we
ken werd toegespeeld overtrof ruim
schoots het aantal decreten dat de rege
ring in die periode afkondigde.
En er is in Suriname één krant die je nog
met geen centuriontank zou kunnen cen
sureren: de mofokoranti, de mondkrant.
Het gerucht, dat veel meer meldt dan er in
de kranten te lezen staat en dat nooit is te
controleren. Door de strenge censuur
neemt de oplage van de mofokoranti on
gekende vormen aan en dat zal zich onher
roepelijk tegen de machthebbers keren.
Leden van de Nationale Militaire Raad kort na de staatsgreep in februari. Van links
naar rechts staan Neede, Abrahams, Bouterse, Horb en Sital broederlijk naast elkaar.
In augustns kwam aan de eenheid een eind toen sergeant Sital en anderen werden
gearresteerd.
verslagen over het proces tegen de politie
ke gevangenen de drempel heeft over
schreden. Morpurgo zou een
voorbeeld moeten nemen aan het avond
blad De West, dat toont zUn verantwoor-
delUkheden te kennen. Het ls tekenend
voor de wending die de revolutie de afge
lopen maanden heeft gemaakt. Want was
het niet De West die op 25 februari door de
militairen werd beschoten, omdat die
krant de actievoerende onderofficieren
voor communisten en dergelijkhe had uit
gemaakt?
Gezagsgetrouw
„Dit ls Tele-Aktua, eerste Jaargang, derde
aflevering. Dames en heren, tdjkers
goedenavond." Jozef Slagveer. vroeger te
recht Surinames enige kritische Journalist
genoemd, ls nu de Wibo van de Linde van
de voormalige kolonie, de gezagsgetrouwe
televisiepresentator die altijd weer bereid
ls het standpunt van de machthebbers
naar voren te brengen. Maar dat niet
alleen: lüj ls tevens uitgever/hoofdredac
teur van het dagblad Aktueel, eigenaar
van het persbureau Informa en als leidend
figuur binnen de Nationale Voorlichtings
dienst een van de belangrijkste propagan
disten van het leger.
Als vakbondsleider Derby ls gearresteerd,
laat Slagveer op de televisie zien dat dit
terecht ls, omdat hU veel te hoge eisen
stelt. En als kapitein Horb. tevens open
bare aanklager bij het bijzonder gerech
tshof. vindt dat de rechter veel te lage
straffen uitdeelt ln de corruptiezaak,
komt het persbureau Informa met een
bericht onder de kop: Juristen verontrust.
En die natuurUJk anonieme Juristen
twUfelen dan aan de kwaliteiten van de
rechters, die met Instemming van de mili
tairen zijn benoemd maar nu naar hun zin
veel te lage straffen uitdelen. Het enige
nieuws dat Tele-Aktua op de dag van het
politieke proces over de rechtszitting
heeft ls lof voor kapitein Horb die als
getuige „de advocaten goed van repliek
heeft gediend".
Deze aandacht voor kapitein Roy Horb ls
niet toevallig. Horb, strijder van het eerste
uur van de revolutie en nu garnizoenscom
mandant, ls de sterke man ln Suriname.
Niet Bouterse of Haakmat, zoals zovelen
fluisteren. Horb was de man achter het
decreet dat stakingen verbood en de man
die de militaire polltieopdracht gaf vak
bondsleider Derby te arresteren. HU was
overigens ook de man die verantwoorde
lijk was voor het verhoor dat de Nederlan
der Ormskerk met zUn leven moest beko
pen en voor de ernstige martelingen op
Johannes Krol.
„Met Bouterse valt goed samen te werken.
Hij ls een goed militair. Maar Horb kan in
grote woede ontsteken en weet dan niet
meer wat hij doet. HIJ ls zeer rechtlijnig,"
niet zo. hoe gevoelig de pers Internatio
naal ligt Ik heb ze er al vaak van moeten
overtuigen dat Je een krant niet zo maar
kimt sluiten."
HU bUJft het overigens noodzakeUJk vin
den dat „negatieve krachten" de mond
wordt gesnoerd, omdat ze de revolutie om
zeep zouden helpen. Zelf heeft hU het ook
een beetje moelUJk met het verwezenlij
ken van zUn Idealen: „WU hadden de
meet-the people-campagne bedacht: de
president zou zich ln alle rust en eenvoud
naar een landbouwbedrijf begeven en
daar drie kwartier met een boer praten.
Dan gaan de mensen zeggen: die man
heeft belangstelling voor het volk. Maar
wat doen ze nu? Met loeiende sirenes
komt de president aanzetten, televisie
ploeg erbU. hU laat zich een krans omhan
gen en lof toespreken en verdwUnt weer."
aldus de voorllchtlngsman gedesillusio
neerd.
Wfla.gha.l7Rn
Er zUn een paar Journalisten ln Suriname
die hun nek uitsteken en bereid zUn de
gevolgen te dragen. Ze werken hoofdzake-
UJk bU De Ware Ujd, het dagblad van
hoofdredacteur L. Morpurgo. De voorpa
gina van de krant van 8 november geeft
daar een voorbeeld van. In een opbou
wend commentaar stelt de krant dat de
huidige machthebbers er zijn bU de gratie
van het wapen. „Vertrouwen van het volk
wordt gewonnen, dat kan niet met macht
genomen worden." Het commentaar staat
naast het openings bericht, waarin de
voorzitter van de Nationale Militaire
Raad, Iwan Oraanoogst zet: „Een volk dat
geen vertrouwen heeft ln haar leiders en
twijfelt aan de geloofwaardigheid van die
leiders zal nimmer betrokken kunnen wor
den bU de ontwikkeling van het land."
Het gevolg van deze publicatie ls dat
Morpurgo bU bevelhebber Desl Bouterse
moet komen en daar te horen krijgt dat de
tijd van praten nu definitief voorbU ls.
Nog zo'n „overtreding" en er volgen harde
maatregelen. De Journalisten zoeken hun
toevlucht naar subtielere ontduiking van
de censuur en hier biedt de bUbel ultr
komst. Op de dag voor het proces tegen de
politieke gevangenen zUn de korte bUbel-
cltaatjes, die al sinds Jaar en dag de redac
tionele tekst verluchtigen, aangepast aan
de actualiteit: „Oefent eerUJke en heilza
me rechtspraak uit ln Uw poorten (Zach.
8:16)" en „Wie zlchzelve kent veroordeelt
niemand (naar Luc. 6:37)". Of er staat een
korte mededeling ln een kader op de voor
pagina: „Verslag van de persconferentie
van vakbondsleider Fred Derby mag van
wege de militaire overheid niet gepubli
ceerd worden."
Op 6 december is het dan toch zo ver.
Hoofdredacteur Morpurgo en de uitgever
moeten bij sergeant Zlnhagel komen en
krijgen te horen dat De Ware Tijd met de