Drde na de Surinaamse revolutie e nieuwe TROUW/KWARTET 11 ■I! x>r Wlm Jansen cnnAG 13 DECEMBER 1980 devolutie maken is altijd makkelijker dan revolutie (andhaven, verwachtingen waarmaken veel moeilijker jan verwachtingen wekken. Het aanvankelijke jnthousiasme voor de Surinaamse revolutie ebt weg en perkeert in teleurstelling. Helden van enkele maanden sleden staan nu al voor de rechter en de nieuwe orde ijpt om zich heen. Mensen staan netjes in de rij en ,ribo is keurig opgeruimd. Maar met rechtsorde ieeft het allemaal niet zoveel te maken. REPORTAGE s nieuwe Surinaamse orde ls n strenge orde. Je merkt het reet als Je op luchthaven Zan- srtj uit het vliegtuig stapt. Twee Illtalren, uzi's voor de borst, •li/ lan strak voor zich uitkijkend der aan de trap. Voor de touml- etten van de douane is een ite streep getrokken. Vroeger I het daar een gedrang van Kiste. Nu vormen er zich keurl- lljen passagiers die met het iï ijbpoort ln de hand netjes achter streep blijven staan tot de smbte de volgende wenkt. im; ran de reizigers passeert de wachten- n en omhelst de douanier. Oude vrien- n blijkbaar. Het paspoort wordt open- rouwen en de eigenaar gebaart achte- i dat er een stempel ln moet komen, j eergist zich. Dit ls het nieuwe Surlna- waar een ambtenaar zich niet meer „regelen". De reiziger moet achter ln 495 aansluiten, tot fluisterend vermaak ode anderen. t nieuwe Suriname. Op het eerste ge it ls er na de omwenteling wel wat lerd. Eind februari waren de straten Paramaribo rommelig en vies. De krien kondre (schoon land) heeft gehad. Overal ln het centrum staan geschilderde afvaltonnen, de straten lo schoon als die van een Noordhol- provlnclestadje. De ln verval ge- Palmentuin is gerestaureerd en zijn statige aanblik herkregen. Oe- ien hakken onder strenge bewaking met wilde plantengroei en afval over- open gaten ln de stad schoon. Er It weer gewerkt, verzekert een leger- :hter. De avondklok heeft een einde isakt aan het „feesten tot bam" en de ip volgende broko-dee, de door een iter of verslapen ontstane „gebroken die het land wekelijks duizenden luctleve dagen zou hebben gekost. 2 Jiterdagavond. Terwijl ln de Palmentuin let Zwols Mannenkoor de gedragen Hol- klanken traag door de tropische laat vloeien, stroomt het Cultureel entrum aan de Gravenstraat vol met Inderen die komen kijken naar de film Op het nippertje gered". Het blijkt dat ze 'en geduld moeten hebben, eerst zal bal- tschool Marlène het stuk „Revolutie MO" opvoeren. Vijf peuters ln uniform Deren huppelend over het toneel hun mmatlsche strijd voor een vrije vakbond het leger. Ze worden bruut behandeld loor de ln houterige passen dansende ;tads| llltalre politie, die ook de wenende wa chtgenoten van de vijf sergeantjes ruw fgen de grond gooit, ït 'u ost' mei 1 vijf actes voltrekt zich voor de ogen van If opgewonden kinderen een revolutio- nlr ballet, dat zo van de Chinese Culture- j Revolutie lijkt te zijn overgenomen. De ülltairen worden voor het gerecht ge- P leept en ze kunnen hoog of laag springen *at ze met veel verve doen), de rechter HUI2I blijft onverbiddelijk kijken. Dan komt de iRDj overval op de kazerne. De kinderen raken 25 Pgewonden. Het lukt, de staatsgreep van rjc 25 Sniert heeft de oude orde verjaagd, lm i? gevan8en genomen sergeants worden 'aSC ^eatraal bevrijd en zijn onder grote bij- van de kinderen de helden van de ;n 9 «volutle. O.30*' 006 Verouderd Zo ls het gekomen. Het stuk ls nu al, bij eerste uitvoering, hopeloos verou- derd. Een van die helden van de revolutie <jle uit de gevangenis werd bevrijd. Ba- dfesseln Sltal, zit op dat moment al weer drte maanden gevangen. Twee weken la- staat hij samen met zes mede-verdach ten voor de krijgsraad, omdat zij een linkse staatsgreep zouden hebben willen plegen. Sltal kijkt de kroongetuige Hard- JopraJitno strak aan als die zijn bezwaren de getuigenis tegen zijn vroegere kamera den aflegt „Deze man heeft zich laten gebruiken door Bouterse en Horb", zegt Sltal. „HIJ heeft nooit een eigen mening gehad. HIJ liep altijd aan mijn hand mee, of niet soms?" Hardjo kijkt naar de grond en knikt, vernederd. Op de eerste rij van de publieke tribune, die voor het grootste gedeelte ls gevuld met soldaten en militaire politie, wulven de vrouwen van de verdachten elkaar koelte toe. Het ls smoorheet ln de overvol le rechtszaal en rechter Waaldijk weet van geen schorsen ln de marathonzitting. De vrouwen zien er moe uit, maanden lang hebben ze tevergeefs geprobeerd de aan dacht van de autoriteiten te vestigen op het naar hun mening onschuldig vastzit ten van hun mannen. Ze vonden geen gehoor. Mevrouw MIJnals werd zelfs van het ene op het andere moment door de militaire politie met ge weld uit haar huls gezet, dat eigendom van de staat ls. Ze woont nu met haar kinderen ln een woning ln een buitenwijk, zonder licht of stromend water. De vrou wen hebben brieven geschreven aan de president en de legerbevelhebber, waarin ze uitleggen waarom hun mannen on schuldig zijn. De meeste Surtnamers heb ben er geen weet van. Er heerst een stren ge perscensuur, waardoor de brieven van de vrouwen zUn verheven tot Illegale pam fletten, die ln beperkte kring circuleren en deel uitmaken van een heuse ondergrond se pers. Beknotting „WIJ zUn zeer teleurgesteld over de Neder landse pers." Sergeant Denny O. Zlnhagel overhandigt zijn visitekaartje. Hoofd Na tionale Voorllchtlngs Dienst, staat er op. „De KRO heeft achter onze rug om met allerlei mensen gesproken. Die poets zul len wij ons niet meer laten bakken. Het la u verboden Interviews te hebben met poli tieke leiders, ex-parlementariêrs en vak bondsleiders. Uw teksten zult u eerst door mij moeten laten lezen. Zonder mijn stem pel en handtekening op elk blaadje mag u geen gebruik maken van de telex. Ik hoop dat we prettig samen zullen werken." Sergeant Zlnhagel ls streng, maar duide lijk. Geen verhullende praatjes als: u moet begrip hebben voor onze situatie. WU hebben besloten dat er censuur ls ln het land en daar moet u zich aan houden. Net als de plaatselijke pers, die groten deels van decreten en ellenlange persbe richten van de Nationale Voorllchtlngs Dienst aan elkaar hangt. De Journalisten zijn verplicht eerst met sergeant Zlnhagel te bellen of een bepaald bericht wel of niet ln de krant mag. Gaat het over een om streden onderwerp, zoals de vakbeweging, dan moeten ze het eerst laten lezen. Voor radio en televisie gaat dat minder gemakkelijk. Maar Ingegrepen wordt er toch. Een van de radiostations zond ln het nieuws een vraaggesprekje uit met vak bondsleider Derby en kondigde aan dat het tweede deel van het gesprek een uur later zou volgen. De luisteraars wachten er nog steeds op. Een telefoontje van de voorlichtingsdienst naar het station was voldoende om de rest van het gesprek maar te vergeten. „Bewaar Je informatie tot Je terug bent ln Nederland, dan kun Je schrijven wat Je wilt," zegt een van de niet-militaire mede werkers van het voorllchtlngsapparaat, nadat hU eerst argwanend om zich heeft gekeken. HU ls notabene zelf nauw be trokken bij de censuur op de plaatselijke pers, al toont hU daarover wel enige schaamte. „De militairen snappen dat aldus een Nederlander die ambtshalve re gelmatig contact heeft met belde com mandanten. En een van de leiders van een linkse politieke partU ln Suriname voegt er aan toe: „Wie door Horb wordt opge pakt, verdwijnt zo lang mogelijk en zo hard mogeUJk achter de tralies. HU heeft de militaire politie ter beschikking, die kan nu ook burgers oppakken. Dat ls eventjes per decreet geregeld. En waar de militaire politie versctüjnt, daar vlucht het volk uit angst weg. Dat is een oude wUsheld die uit de koloniale Ujd stamt en nog steeds van toepassing ls. Het pro bleem van het brute optreden ls dat er wel veel kritiek ls. maar dat niemand ln het openbaar de mond durft open te doen." „De Nationale Militaire Raad heeft de macht ln dit land, om ervoor te waken dat er voorlopig geen politieke partijen meer opstaan die het volk zullen belazeren", zegt het NMR-Ud Offers bij de installatie van een volkscomité ln Voorburg. Nee. zeggen ministers én de legerleiding, de regéring heeft de macht Niemand heeft geUJk. In de prakrijk ls het de legerleiding die de macht uitoefent en de regering van president Chin A Sen probeert daar een beetje aan bU te sturen. „We moeten denken aan het politiek haal bare. En op dit moment ls dat hetgeen wat de militaire leiders willen," zei een ont moedigde vice-premler Haakmat vorige week nog tijdens een bespreking met zUn naaste medewerkers. Twee weken daar voor had lüj, zelf een jurist, het gewraakte decreet ondertekend waarmee ln strijd met het Internationale recht stakingen worden verboden. Niet omdat hU dat zo graag wilde, maar omdat hU niet anders kon. Er was op dat moment een staking aan de gang op het vliegveld Zanderij en kapitein Horb stond op het punt er met het leger op af te gaan en te zeggen: aan het werk of we schieten. Toen heeft Haak mat om dit te voorkomen met Horb over eenstemming bereikt over het decreet. Het decreet ls Inmiddels alweer Ingetrok ken. Er gebeuren wel meer rare dingen ln Suriname. Zo heeft mr. Waaldijk een de creet opgesteld, dat het mogelijk maakt dat burgers ook voor de krijgsraad ver- sctüjnen. Een paar dagen later moet lüj als voorzitter van die krijgsraad datzelfde decreet toetsen. De wetgevende en de rechterUJke macht zUn in de prakrijk de zelfde geworden. Opwellingen De regering/legerleiding overstroomt het land met decreten en ad-hoc maatregelen, waarmee van alles wordt geregeld. Geen kabaalmuziek meer ln de bussen, geen oude auto's meer langs de straat, een commissie voor het probleem van de bui tenlandse „animeermelsjes", enzovoorts. Veel van die decreten blUken opwellingen, ze verwateren ln de loop der tijd weer. Zo is er nog steeds een decreet van kracht dat bioscopen verplicht alleen nog maar op voedende films te vertonen. Toch ls het niet aannemeUJk dat de machthebbers de vele knokfUms en een rolprent als „Ninot- cha trekt haar broekje uit" grote opvoed kundige waarde toekennen. Er zUn elgenUJk nauweUJks wetten nodig, men beslist op het moment. Een mooi voorbeeld doet zich voor rijdens een wor stelwedstrijd tussen een Pakistaan en een Surinamer. De Pakistaan heeft ln een mum van rijd drie punten gehaald en de arbiter roept hem geheel overeenkomstig de regels uit tot overwinnaar, tot groot ongenoegen van het Joelende publiek dat zich bekocht voelt. Onderminister Lau rens Neede van politie ls aanwezig en geeft de organisatoren bevel dat er verder moet worden gevochten, regels of geen regels. Het tweetal komt terug in de ring en krijgt dan de vraag voorgelegd hoe men wil vechten: op punten of tot de dood. „Belde worstelaars waren het er mee eens dat de strijd vla het behalen van punten moest worden beslist," aldus het verslag de volgende dag ln de krant. Het regeren per decreet en het weinig zachtzinnige optreden van Horb en de militaire politie roepen weerstand op, van verschillende kanten. Het was voorspel baar dat de aanhangers van de verdreven politieke parrijen zich zouden blijven roe ren en in het ambtelijk apparaat zouden proberen de zaak te saboteren. Maar ook de kerken, die zich na de staatsgreep zeer welwillend tegenover de nieuwe macht hebbers opstelden, roeren zich. „Men mo biliseert een volk niet met scheldpartijen op de oude regering en men krijgt het volk niet mee met het beroep de buikriem aan te spannen en zelf ln dure auto's rond te bUJven rijden. Corruptie ls niet alleen het verduisteren van geld voor vrienden en kennissen, het is ook het verdraaien van de waarheid, de bevoordeling van gelijk gezinden en de neutralisering van anders denkende, maar hardwerkende Surlna- mers", schrijft de Evangelische Broeder gemeente ln haar Kerkbode. Hielelikkers De regering en het leger steunt vooral op de volkscomités, die ln buurten en dorpen worden opgericht. „Ach," zegt een Ja vaan, „Je hebt ln Iedere wijk wel een paar pajongwaaiers (hielelikkers) die de be zoekende leden van de militaire raad een bloemenkrans om willen hangen en willen zeggen wat er ln de wijk moet worden verbeterd. De militairen beloven dat te doen en daarmee ls er weer een volkscomi té opgericht." Het oprichten van de volkscomité's, die per buurtschap zouden moeten meewer ken aan de opbouw van het land, was het stokpaardje van de Revolutionaire Volk spartij en de linkse leden van de militaire raad. Na 13 augustus, toen het kader van deze partij en de linkse militairen werden opgepakt, ls dat werk overgenomen door de Volkspartij, die aanvankelijk niets met het door de staatsgreep aan de macht gekomen bewind te maken wilde hebben. Het ls opvallend dat na de dertiende au gustus leden van de Volkspartij hoge functies hebben gekregen. Voorzitter Ru ben Lie Pau Sam ls adviseur, ondervoor zitster Rita Chin A Lol woont met bevel hebber Bouterse samen en zit ln een be langrijke regeringscommissie en vele pos ten op het bureau volksmobilisatie van het leger worden nu bemand door leden van de Volkspartij. Zelfs het weekblad Plpel van de Volkspartij heeft zijn immer kritische houding laten varen. Het blad ls nu al toe aan de zesde aflevering van een serie beschouwingen onder de titel „Wat is een staatsgreep", zonder dat daar het woord Suriname in valt. Van massaal verzet is geen sprake. „Ik heb liever dat we voor de eeuwigheid door blijven modderen dan dat we weer terug gaan naar het systeem met de oude poli tieke partijen," zegt een ex-parlementa- riêr. De enigen die hun kritiek durven te spuien, zU het in ondergrondse pamflet ten. zijn de sympathisanten van de Revo lutionaire Volkspartij, die nogal wat aan hang heeft onder de studenten. Het aantal „illegale pamfletten" dat mij in drie we ken werd toegespeeld overtrof ruim schoots het aantal decreten dat de rege ring in die periode afkondigde. En er is in Suriname één krant die je nog met geen centuriontank zou kunnen cen sureren: de mofokoranti, de mondkrant. Het gerucht, dat veel meer meldt dan er in de kranten te lezen staat en dat nooit is te controleren. Door de strenge censuur neemt de oplage van de mofokoranti on gekende vormen aan en dat zal zich onher roepelijk tegen de machthebbers keren. Leden van de Nationale Militaire Raad kort na de staatsgreep in februari. Van links naar rechts staan Neede, Abrahams, Bouterse, Horb en Sital broederlijk naast elkaar. In augustns kwam aan de eenheid een eind toen sergeant Sital en anderen werden gearresteerd. verslagen over het proces tegen de politie ke gevangenen de drempel heeft over schreden. Morpurgo zou een voorbeeld moeten nemen aan het avond blad De West, dat toont zUn verantwoor- delUkheden te kennen. Het ls tekenend voor de wending die de revolutie de afge lopen maanden heeft gemaakt. Want was het niet De West die op 25 februari door de militairen werd beschoten, omdat die krant de actievoerende onderofficieren voor communisten en dergelijkhe had uit gemaakt? Gezagsgetrouw „Dit ls Tele-Aktua, eerste Jaargang, derde aflevering. Dames en heren, tdjkers goedenavond." Jozef Slagveer. vroeger te recht Surinames enige kritische Journalist genoemd, ls nu de Wibo van de Linde van de voormalige kolonie, de gezagsgetrouwe televisiepresentator die altijd weer bereid ls het standpunt van de machthebbers naar voren te brengen. Maar dat niet alleen: lüj ls tevens uitgever/hoofdredac teur van het dagblad Aktueel, eigenaar van het persbureau Informa en als leidend figuur binnen de Nationale Voorlichtings dienst een van de belangrijkste propagan disten van het leger. Als vakbondsleider Derby ls gearresteerd, laat Slagveer op de televisie zien dat dit terecht ls, omdat hU veel te hoge eisen stelt. En als kapitein Horb. tevens open bare aanklager bij het bijzonder gerech tshof. vindt dat de rechter veel te lage straffen uitdeelt ln de corruptiezaak, komt het persbureau Informa met een bericht onder de kop: Juristen verontrust. En die natuurUJk anonieme Juristen twUfelen dan aan de kwaliteiten van de rechters, die met Instemming van de mili tairen zijn benoemd maar nu naar hun zin veel te lage straffen uitdelen. Het enige nieuws dat Tele-Aktua op de dag van het politieke proces over de rechtszitting heeft ls lof voor kapitein Horb die als getuige „de advocaten goed van repliek heeft gediend". Deze aandacht voor kapitein Roy Horb ls niet toevallig. Horb, strijder van het eerste uur van de revolutie en nu garnizoenscom mandant, ls de sterke man ln Suriname. Niet Bouterse of Haakmat, zoals zovelen fluisteren. Horb was de man achter het decreet dat stakingen verbood en de man die de militaire polltieopdracht gaf vak bondsleider Derby te arresteren. HU was overigens ook de man die verantwoorde lijk was voor het verhoor dat de Nederlan der Ormskerk met zUn leven moest beko pen en voor de ernstige martelingen op Johannes Krol. „Met Bouterse valt goed samen te werken. Hij ls een goed militair. Maar Horb kan in grote woede ontsteken en weet dan niet meer wat hij doet. HIJ ls zeer rechtlijnig," niet zo. hoe gevoelig de pers Internatio naal ligt Ik heb ze er al vaak van moeten overtuigen dat Je een krant niet zo maar kimt sluiten." HU bUJft het overigens noodzakeUJk vin den dat „negatieve krachten" de mond wordt gesnoerd, omdat ze de revolutie om zeep zouden helpen. Zelf heeft hU het ook een beetje moelUJk met het verwezenlij ken van zUn Idealen: „WU hadden de meet-the people-campagne bedacht: de president zou zich ln alle rust en eenvoud naar een landbouwbedrijf begeven en daar drie kwartier met een boer praten. Dan gaan de mensen zeggen: die man heeft belangstelling voor het volk. Maar wat doen ze nu? Met loeiende sirenes komt de president aanzetten, televisie ploeg erbU. hU laat zich een krans omhan gen en lof toespreken en verdwUnt weer." aldus de voorllchtlngsman gedesillusio neerd. Wfla.gha.l7Rn Er zUn een paar Journalisten ln Suriname die hun nek uitsteken en bereid zUn de gevolgen te dragen. Ze werken hoofdzake- UJk bU De Ware Ujd, het dagblad van hoofdredacteur L. Morpurgo. De voorpa gina van de krant van 8 november geeft daar een voorbeeld van. In een opbou wend commentaar stelt de krant dat de huidige machthebbers er zijn bU de gratie van het wapen. „Vertrouwen van het volk wordt gewonnen, dat kan niet met macht genomen worden." Het commentaar staat naast het openings bericht, waarin de voorzitter van de Nationale Militaire Raad, Iwan Oraanoogst zet: „Een volk dat geen vertrouwen heeft ln haar leiders en twijfelt aan de geloofwaardigheid van die leiders zal nimmer betrokken kunnen wor den bU de ontwikkeling van het land." Het gevolg van deze publicatie ls dat Morpurgo bU bevelhebber Desl Bouterse moet komen en daar te horen krijgt dat de tijd van praten nu definitief voorbU ls. Nog zo'n „overtreding" en er volgen harde maatregelen. De Journalisten zoeken hun toevlucht naar subtielere ontduiking van de censuur en hier biedt de bUbel ultr komst. Op de dag voor het proces tegen de politieke gevangenen zUn de korte bUbel- cltaatjes, die al sinds Jaar en dag de redac tionele tekst verluchtigen, aangepast aan de actualiteit: „Oefent eerUJke en heilza me rechtspraak uit ln Uw poorten (Zach. 8:16)" en „Wie zlchzelve kent veroordeelt niemand (naar Luc. 6:37)". Of er staat een korte mededeling ln een kader op de voor pagina: „Verslag van de persconferentie van vakbondsleider Fred Derby mag van wege de militaire overheid niet gepubli ceerd worden." Op 6 december is het dan toch zo ver. Hoofdredacteur Morpurgo en de uitgever moeten bij sergeant Zlnhagel komen en krijgen te horen dat De Ware Tijd met de

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 11