Peter de Baan verruimt
artistiek strijdtoneel
Van de Land en
NCRV verliezen
kort geding
,h'£ 'h
V
Kunstenaars demonstreren
tegen betaling via gemeente
dlionctt
•=d
t i
Sater-regisseur maakt uitstapje naar Globe
^WSrtmann
ït Galerie Cunera te RhenenS
schilderijen en aquarellen
Amendement
ten bate van
Ombudsman
Jan van der Pol
Eja Siepman van den Berg
VRUDAG 12 DECEMBER 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
RUC
door Dlrfcjo Houtman
AMSTERDAM Vorig Jaar deed Peter de Baan, regisseur en toneelschrijver bij de politieke
theatergroep Sater, zijn beklag over het toneel ln Nederland. Politiek toneel, zo meende hij, zit
in het slop en onderscheid zich ln regelmaat en middelmaat niet meer wezenlijk van het
repertoiretoneel. In dezelfde column, die stond afgedrukt ln het theatertijdschrift Toneel
Teatraal stelde hij zich te weer tegen repertoire-regisseurs die zich spiegelen aan het elan van
het politieke toneel van toen en dat ook nog ongegeneerd uiten.
Ondanks dit cynische beeld heelt De
Baan zich niet afgewend van het ar
tistieke strijdtoneel Integendeel.
Vanavond gaat ln de schouwburg van
Tilburg zijn eerste regie bij het reper
toire-toneelgezelschap Globe ln pre
mière. Het is „Het Atelier" van Jean
Claude Gramberg, dat zich afspeelt
op een Parijs confectie-ateller, de Ja
ren na de oorlog en laat zien hoe
onder een laag van oppervlakkig soci
aal verkeer twee Joodse mensen met
hun schrijnend oorlogsverleden ge
ïsoleerd worden.
Peter de Baan heeft een theateront-
wikkeling doorgemaakt waarvan Je
niet zou vermoeden dat die ooit bij
het gevestigd toneel uit zou komen.
Vla het studententoneel kwam hij
halverwege de Jaren zestig terecht bij
Theater Terzijde, een anarchistisch
werkend groepje dat onder leiding
van Annemarle Prins voor het eerst
theater gebruikte ln de maatschappe
lijke strijd. „Het was een absoluut
artistieke vertaling, die niets met het
latere vormingstoneel te maken
had." zegt hij erover. .Alles werd er
uitgeprobeerd, het had de functie van
het marge-toneel in de Jaren zeventig.
Toen Terzijde na drie Jaar subsidie
kreeg heeft het zichzelf opgeheven.
Met het succes van Buchneris Leonce
en Lena was het tot 'kunst' verwor
den en subsidie zou het gezelschap
tot een instituut maken."
Luwte
De Baan verlangt nog weieens terug
naar die chaotlsch-anarchlstische
tijd van Tereljde. misschien ook wel
omdat zijn eens zo provocerende poli
tieke theatergroep Sater ln de luwte
van de Jaren tachtig aan effect begint
ln te boeten. Sater heeft op dit mo
ment veel weg van het Instituut waar
de Terzijde-groep zo huiverig voor
was. Het gezelschap dat met veel
Succes een herkenbaar gestileerde re
alistische toneelvorm ontwikkelde
waarmee een links publiek zijn voor
deel kon doen ls enigszins vastgelo
pen en zoekt nu nieuwe wegen. De
laatste produktle „Lente, zomer,
herfst" laat die tussenfase zien en De
Baan schrijft op dit moment aan een
stuk waarin hij zijn eigen positie als
links intellectueel kunstenaar onder
zoekt om er zo achter te komen waar
om links ln elkaar ls gestort. Daaruit
zouden conclusies getrokken kunnen
worden die mogelijk aanknopings
punten voor een nieuw links politiek
theater bieden.
Daarnaast is De Baan ook op zoek
naar nieuwe vormen. „In mijn nieuwe
stuk probeer ik dat herkenbare, dat
onze voorstellingen de laatste vijf
Jaar kenmerkte, te vermijden. Resul
taat van het direct herkenbare leidt
toch tot oppervlakkigheid Hèt geeft
Je als toeschouwer een lekker gevoel
dat Je niet als enige met een bepaald
probleem zit. Dat ls niet genoeg. Het-
publiek moet een conflict met het
stuk aangaan, wat betekent dat het
harder moet werken. Anders dan
voorheen willen we ons niet meer
beperken tot louter intelligent amu
sement. omdat het, zo is wel geble
ken. volstrekt ongevaarlijk is. Loopt
dit onderzoek op niets uit dan stap ik
ln ieder geval op."
dat Je. ln de Jaren bij Sater, een
Instituut bent geworden waarop een
aantal kwalificaties over stijl en
werkwijze van toepassing zijn. Het is
moeilijk daaraan te voldoen omdat ik
toch reageer op wat er binnen het
gezelschap gebeurt. Globe wordt ne
gatief bepaald door een produktie-
dwang en dan ls het moeilijk om
vanuit de gezamenlijkheid van een
groep zoals dat bij Sater gebeurde, de
voorstelling te laten ontstaan. Er
wordt gerepeteerd volgens kantoor
tijden. tussen elf en vier uur Twee
uur later stappen de acteurs ln de bus
om elders te gaan optreden. Hun er
varingswereld wordt voornamelijk
nog bepaald in de repetitieruimte,
kleedkamers en de bus. Of je wilt of
niet. zo word Je als acteur wel louter
uitvoerder. Zo'n werksituatie ls een
miskenning van de mensen om wie
het gaat."
Opmaat
De ketting
Misschien zou Je dit eerste uitstapje
naar het repertoiretoneel als opmaat
voor een toekomstig vertrek kunnen
beschouwen. De Baan zegt wel aan
geraakt te zijn door dit gezelschap.
„Voor mij biedt Globe binnen het
repertoire-toneel het meeste avon
tuur. De artistieke leiding heeft dit
stuk met een tamelijk grote bezetting
uitgezocht. Het is een uitdaging met
deze heterogene groep, waarin ac
teurs die zowel van het Publieks The
ater als van het Onafhankelijk To
neel afkomstig zijn, een hecht ensem-
blespel te maken Moeilijk ls wel weer
ADVERTENTIE
van hoge
kwaliteit
PERMANENTE
VERKOOPEXPOSITlE
Openingstijden in nov. en dec. uitge
breid tot alle degen van 9-12 en 2-6
uur Vrij. 19-21 u. (behatve zo., ma-
ochtend en kerstd Ze. tot 6 u
üiuincttgaimf
Siottaan 128 Zeilt - 03404-12285
Zo te zien liggen de acteurs nog
steeds aan de ketting van het aloude
geïnstitutionaliseerde produktiesys-
teem en zijn door een gebrek aan tijd
en aandacht, onmachtig dit te door
breken. Toch moet er wat gebeuren
wil Globe niet blijven hangen in wat
De Baan noemt „een minst ouderwet
se vorm van repertoiretoneel."
..Dat verandert niet vla een geleide
lijk proces, maar het geheel moet
stevig aangepakt worden", zegt hij.
..Je moet daar fel ln zijn. Je idealisme
direct ln daden omzettea Binnen het
gezelschap moet een continuïteit ge
schapen worden. Al werkend moet Je
tot een aantal uitgangspunten ko
men. Uit de vorige prod uk tl es moeten
de wortels voor Je volgende gehaald
worden. In zo'n manier van doorgaan
ligt een groot deel van mijn hart
stocht."
Ondanks deze remmende krachten ls
De Baan zich sterk verbonden gaan
voelen met het gezelschap en hi! ls
niet helemaal ontevreden over het
resultaat
„In deze voorstelling wordt niet gelo
gen," zegt hij, Jk heb kunnen voor
komen dat dat verwenste toneeltoon
tje erin sloop, wat me bU 90 procent
van het repertoiretoneel een gruwel
ls. Dat ls geen repertoiretoneel een
gruwel ls. Dat ls geen wantrouwen
De bezettende kunstenara in het Gemeentemuseum.
Gebouw van ministerie enkele uren bezet
Van onze Haagse redactie
DEN HAAQ Een groep v&n ongeveer dertig beeldende
kunstenaars heeft gisterochtend enkele uren een dépendance
van het ministerie van sociale zaken ln Den Haag bezet
gehouden. De kunstenaars protesteerden hiermee tegen het
niet uitvoeren door het kabinet van de motie van het Kamer
lid Rtenks (PvdA), terwijl die motie door een Kamermeerder
heid ls aangenomen.
De kunstenaarabond BBK maakt er
bezwaar tegen dat kunstenaars op
Speciaal vandaag
Secretaris-generaal Luns
van de NAVO praat over de
huidige internationale toe
stand, naar aanleiding van de
NAVO-conferentie. Verder ln
Televlsler-Magaclne, een re
portage uit Suriname, aan
dacht voor het geweld ln de
Verenigde Staten, naar aanlei
ding van de moord op John
Lennon, en verder een nieuwe
elektrische prothese voor ge
handicapten. In Televlzler ook
het wekelijkse gesprek met
minister-president Van Agt.
Ned. 2/21.30
Om even in de stemming te
komen: Wie vermoordde de
kerstman? Duitse thriller over
een vrouw die bedreigd en ver
moord wordt. Inspecteur Moo
re onderzoekt en zal natuurlijk
Ned. 2/22.20
het ogenblik voor wat bun Inkomen
betreft, afhankelijk worden van de
willekeur van de gemeente. Dat ge
vaar dreigt, nu gemeenten zelf met de
uitvoering van de sociale beeldende
kunstenaarsregellng worden belast.
Naar de mening van de kunstenaars
is het ontoelaatbaar, dat hun Inko
men door gemeenten kan worden ge
zien als een algemene welzijnsvoor
ziening, waar al dan niet positief over
kan worden beslist. In Zeeuws-Vlaan
deren ls er al een gemeente die meent
niet langer een kunstenaar-Inwoner
uit de BKR te onderhouden. Op die
manier ls het voor kunstenaars niet
langer mogelijk daar te gaan wonen
waar ze willen.
De kunstenaars willen dat de BKR
verantwoordelijk blijft voor de rege
ling, zodat hun Inkomen waar dan
ook verzekerd ls.
Petitie
De actie op het ministerie van sociale
zaken was voor 24 uur bedoeld. Al na
enkele uren echter verlieten de kun
stenaars het gebouw vrijwillig, toen
de politie daarom had gevraagd. Ver-
privé-gevoelens en gedachten
hun rol het conflict laten zien. In
Peter de Baan
tegenover die acteurs, wat zij doen
voelt vast Integer. Maar het gebeurt
zelden dat zij vanuit een combinatie
van
over hun i
deze voorstelling zijn de acteurs zo
ver gekomen dat ze ln hun rol de
probleemstelling bewust tonen, om
dat zij de Informatie die het stuk
geeft zelf verwerkt hebben. Het Infor
matieniveau van het stuk en het In-
provtsatienlveau dat de acteur han
teert om achter zijn eigen houding
ten opzichte van zijn rol te komen
zijn twee absolute voorwaarden voor
de Invulling van een rol. En die moet
als het goed ls ook nog de bedoelin
gen van de regisseur weerspiegelen."
Peter de Baan heeft nu zijn verwor
venheden als politiek theatermaker
binnen het repertoiretoneel kunnen
uitproberen. Misschien is er een
prachtige synthese ontstaan, mis
schien ook niet Het enige antwoord
daarop ls de voorstelling, die de ko
mende maanden door Nederland
trekt
Van een onzer verslaggevers
AMSTERDAM De evangelist Slpke van de Land en de
NCRV mogen de Hare Krishna beweging niet afschilderen als
een Instelling die uitsluitend op winstbejag uit ls en daarbij
gewapend geweld niet schuwt. Van de Land en de NCRV
dienen over voldoende bewijsmateriaal te beschikken, als ln
de toekomst voor radio of televisie de beschuldigingen her
haald zouden worden.
nodig dat de door de Hare Krishna-
beweging geëiste rectificatie ln een
televisie-uitzending wordt uitge
sproken.
Naar aanleiding van dezelfde uitzen
ding loopt nog een klacht die de be
weging tegen Van de Land heeft Inge
diend bij de Raad voor de Journalis
tiek. De Hare Krishna-beweglng ver
wijt de evangelist daarbij, afspraken
over de uitzending niet na te zijn
Dit heeft de president van de recht
bank ln Amsterdam, mr. W. J. Borger-
hoff Mulder, gisteren bij zijn uit
spraak ln kort geding bepaald. Inzet
van het geding was een aflevering
van de NCRV televisieserie „Niet te
geloven." Daarin neemt 8ipke van de
Land een aantal sekten onder de
loep.
Op 7 november was de uitzending
ondertiteld „Het dansende vreemde
lingenlegioen" en geheel gewijd aan
de Hare Krishna-beweglng. Van de
Land waarschuwde de kijkers dat de
beweging geweld propageert tegen
andersdenkenden, louter uit Is op gel
delijk gewin en een gevaar voor de
geestelijke volksgezondheid bete
kent. HU beschikte daarbij, naar het
oordeel van de president, die tijdens
de behandeling van het kort geding,
de uitzending in de rechtszaal liet
afdraaien, over onvoldoende harde*
bewijzen.
Mr. Borgerhoft Mulder achtte het niet
gekomen.
der werd ook het Mauritshuis en het
Gemeentemuseum bezet. Afgelopen
nacht zou een fakkeloptocht worden
gehouden. In de Tweede Kamer is
een petitie overhandigd, waarin het
parlement werd gevraagd de regering
te dwingen spoedig de motle-Rlenks
te laten uitvoeren.
De bezetting van Mauritshuis werd
gistermiddag om vijf uur ln alle rast
beèlndigd. Een groep van ongeveer
veertig kunstenaars was toen nog ln
het Gemeentemuseum en directeur
Van Velzen had ze gezegd dat ze
eventueel tot vanochtend mochten
büjven. Daaraan verbond hij de voor
waarde dat de groep zich naar de hal
van het museum zou verplaatsen. In
de zalen waar de groep 's middags
verbleef wordt een tentoonstelling
van Mondriaan gehouden.
Slpke van de Land
ADVERTENTIE
houdt van 13 t/m 31 december '80 een
verkoopexpositie van
van meesters uit de Haagse en Romantische school.
Geopend: zaterdag 13 december van 14.00-20.00 uur en
van zondag 14 t/m woensdag 31 december van
11.00-20.00 uur (ook zondags, Ie en 2e Kerstdag).
Galerie Cunera, Herenstraat 14, Rhenen,
tel. 08376-3316.
Van onze parlementsredaetle
DEN HAAG Een ruime meerder
heid ln de Tweede Kamer wil dat de
Stichting Ombudsman nog een jaar
subsidie krijgt van het ministerie van
CRM.
De Kamerleden De Boer (CDA), Meij
er (PvdA) en Bisschof van Heems-
kerek (D'66) hebben hiertoe een wijzi
gingsvoorstel Ingediend op de begro
ting van CRM. De leden willen
366.000 gulden uittrekken als steun
voor de Ombudsman, een bedrag dat
moet worden weggehaald bU de post
rijksbijdragen voor democratische
planning (ruim 20 miljoen).
De Indienen van het amendement
willen, dat de Ombudsman nog een
Jaar de tijd wordt gegund om zich te
„verbreden". Staatssecretaris Wallis
de Vries van CRM had twee Jaar
geleden de subsidie aan de Ombuds
man definitief willen stopzetten. De
kamer verhoedde dat, maar verbond
aan een langdurige subsidiëring wel
de voorwaarde dat de Ombudsman
zUn werk moet uitbreiden door te
gaan samenwerken met andere wel
zijnsorganisaties en meer omroepge-
machtlgden. De periode die de Om
budsman voor deze operatie was ge
gund ls naar de mening van staatsse
cretaris Wallis de Vries niet goed ge
bruikt. In september liet hij de Om
budsman dan ook opnieuw weten
geen subsidie meer te willen geven.
In tweede Instantie boog de Tweede
Kamer zich over de problemen die
hierdoor voor de Ombudsman ont
stonden. De kamer oordeelde anders
en dat heeft nu geresulteerd in een
amendement, dat de Ombudsman
opnieuw voor een jaar bewegings
ruimte geeft
Na de koele abstractie van de
Jaren zestig, het neo-constractl-
visme met zUn grensverleggend
karakter van de Jaren zeventig,
ziet het er naar uit dat het ge
zicht van de beeldende kunst ln
de Jaren tachtig zal worden be
paald door een herleefde belang
stelling voor de schilderkunst
Een Internationale heroriënta
tie: terwijl ln Italië nieuwe aan
dacht uitbaat naar het symbolis
me en ln Duitsland een heroriën
tatie op het expressionisme van
tussen de twee wereldoorlogen
(E. L. Kirchner, Der blaue Relter,
Die Brücke) gaande ls. bUJkt ln
Nederland vooral de Noor Ed-
vard Munch (1863-1944) met zijn
voor zijn tijd zeer geavanceerde
vormexperimenten voor velen
een dankbaar herkennings
teken-
Is het schilderen trouwens ooit
geheel weggeweest? In weerwil
van de veelvuldig geëtaleerde
opvatting als zou „het ezelstuk
dood zUn", werd er ln de algelo
pen Jaren volop geschilderd.
Overzichten van de Jaren zeven
tig mochten dan de waarheid
geweld aandoen noch bij Pier
and Ocean ln Krdller-MQller,
noch deze zomer ln Gent waren
er schilderijen te zien er was
een hele generatie bezig om het
schilderij opnieuw te ontdekken.
Nadat het schilderij ln formele
zin praktisch op elke centimeter
onder de loep had gelegen, komt
die nieuwe belangstelling dan
ook op een tazneUJk onverwacht
tijdstip.
Een representatief vertegen
woordiger van de nieuwe lich
ting die onlangs met zeven
anderen op de Jeugdblennale ln
Parijs werd gelanceerd ls de
Amsterdammer Jan van der Pol.
HU laat bU Lambert Tegenbosch
ln het Brabantse Heusden staho-
ge schilderijen zien, die een nieu
we visie op het stadsgezicht bie
den. Van der Pol kiest zUn onder
werp bU voorkeur in de afbraak
buurten. waar de stad ln haar
eigen marges tenonder JUkt te
gaan. Brietner ls een der weini
gen geweest die al ln het begin
van dezp eeuw deze thematiek
aandurfde. Het onderwerp ge-
valkullq
w lh"
hel
dot
tuigt daarom van moed,
de schilder zich alle
maar kan wensen: van
eus sociaal engagement'tot
thetlek en melodramatiek.
der Pol lost al dat soort probl*
men op door ln de eerste plaati
naar een schilderkunstige visk
te zoeken. De positie van de lü> i oc
ker levert deze een wisselend red
dialoog met het schilderij op. ft crc
horizon wordt heel hoog. bl"^
tegen de bovenkant van
doek geplaatst (verdwUnt
ook) wat een diepte-suggererend
effect heeft.
cd.
Bovendien wordt de )üjkrlchtin| fc
nog eens bepaald door de rich lil
tlng waarin de verfstreken zlja dig
neergezet Het levert bijvoor jpe
beeld een heel ander gezicht» Jjg
punt op wanneer Je recht va: u.,
voren of schuin van opzij tegen.
Van der Pols werk aan kUkt: het
onderwerp UJkt bUna geheel ym 1 a
karakter te veranderen. Van de 'cr
Pol laat Je sterk nadenken ovk
de positie die Je ten aanzien vu N
zijn schilderijen inneemt in t j
meest letterlijke betekenis yu
het woord.
HU bereikt dat door techniek es
Inhoud op een unieke wUze t* F1
laten samenvallen, een combin» m
tie die verre uitstijgt boven <k ft 2
banaliteit van het elgenUJke o» lai
derwerp. In die zin ls Van der Pd
geen behagende esthetici»
maar gaat MJ wel degeUjk cm g
confrontatie met de IriJker
Na alle navelstaarderij die
museum ln de afgelopen
heeft voortgebracht, wordt
kijker elndeUJk weer actief
trokken bij wat de maker te
tellen heeft Je kunt hem v»
ten dat daar een herortêntal
de schilderkunst van een
eeuw geleden voor nodig ls
weest, anderzijds zitten er
dit werk genoeg nieuwe
om van een eigenUJds
te spreken.
Tezamen met de beelden rn
EJa 8 lep man van den Berg tot U
januari bij Kunsthandel Lam-
bert Tegenbosch. Putterstrak JJ
48 ln Heusden. dageUJks van 14
18 uur met uitzondering vu
I
A -
a
Een expositie van EJa 81epman
van den Berg uit het Friese
Wommels kun je gerust een bele
venis noemen. De manier waar
op ze haar beelden bewerkt, ver
eist zo veel Intensieve arbeid dat
haar produktle heel langzaam
groeit en een oeuvre pas over een
grote spanne tijds tot stand
komt BU Tegenbosch ln Heus
den laat ze nu een tiental beel
den zien, relatief een gering aan
tal, maar het ls wel de opbrengst
van een aantal Jaren werken.
Eja Siepman van den Berg
maakt torsen die op het eerste
gezicht heel academisch aan
doen. Ze UJkt aanvankeUJk het
klassieke schoonheidsideaal van
de zuivere lijn en de volmaakte
symmetrie ln grote beheerstheid
voor te 8taan, maar dat bUJkt
slechts een aanleiding te zUn om
bU een veel verder gelegen doel
aan te komen. Haar torsen staan
niet voor een bepaald ideaal, ze
personifiëren een veel uitgespro
kener karakter zonder dat dat
door een portret moet word
bevestigd. Wat gedurende tra
ties lang is gedaan, naraeUJk h
autonoom steUen van het
chaam als een ultdrukklngsflil
del van schoonheid WOB
door deze beeldhouwster hoo
stens aangegrepen om haar vis*
op de mens te geven.
De keuze voor een visie wordt b
haar bepaald door een volstrekt
humane Instelling. EJa's voor
keur voor de vrouw (er is als d
uitzondering slechts een enkt
mannelijk naakt, dat echter i
lermlnst viriel overkomt) rid
zich op de Jaren van de adole
centie, de prilheid waarin M
figuur nog geen uitgesproken 8
pressie heeft, zowel als op i
periode waarin het schoonheid
ideaal niet meer kan worden M
reikt. Met grote Integriteit «f
den die twee fasen in de ontvri
keling van de vrouw „geportrd
teerd" met behoud van a#
waardigheid.
Tot 22 Januari.
