Strakke opzet in boek over maatschappelijke gelijkheid
Verhelderend boek over Suriname
De hachelijke wereld van
experimenten op mensen
Greslacht Mensemius
in een eeuw gevat
Handige boekjes in de serie
Medisch Kompas
Wijze adviezen
bij eerste kind
Ethiek en medisch-biologische proefnemingen
Het onbestemde
klachtenboek
}HS
INDERDAG 4 DECEMBER 1980"
BOEKEN
TROUW/KWARTET
H 15
door dr. Okke Jager
ladat Joop Simonse (wetenschap
pelijk medewerker bij een instelling
voor buurthuiswerk) in „Belemmer
de kansen" een beschrijving gaf van
ii één van de groepen die het slachtof
fer zijn van ongelijkheid (de bewo-
y ners van oude stadswijken) en in
„Meer kansen voor de buurt" moge-
iljkheden van bevrijding toonde,
a verscheen zojuist de basis van deze
trilogie: een sociaal-ethische studie
lade vorm van een confrontatie van
bijbelse en de marxistische visie
maatschappelijke gelijkheid.
j omschrijft sociale ethiek als de
jritische reflectie op het verande-
Ingsgericht werken aan maat-
jhappelijke verhoudingen. Onder
laatschappelijke gelijkheid ver
staat hij: gelijke kansen op het ver
krijgen van maatschappelijke goe
deren als gevolg van het gelijktrek
ken van maatschappelijke posities.
Hij toont aan, welke groepen in ons
land tot de slachtoffers van onge
lijkheid behoren: de lage inkomens-
en beroepsgroepen, de laagge
schoolden, de mensen met weinig
opleiding, de bewoners van oude
stadswijken, de buitenlandse werk
nemers, de Surinamers.
Uit het onderzoek van bijbelse ge
gevens concludeert hij (in de geest
van Trocmé's studie over het jubel
jaar) dat mensen geen absoluut
recht kunnen doen gelden op eigen
dom van het productiemiddel
grond en dat op gezette tijden de
grond (het kapitaal) herverdeeld
moet worden. Koninkrijk Gods en
klassenloze maatschappij stemmen
op dit ene punt overeen: in beide is
geen sprake meer van maatschap
pelijke ongelijkheid. Wel is het bij
bels zondebegrip (dus ook de verlos
sing) totaler.
Dat Marx zoals de auteur zegt
nog niet zo vaak onder het gezicht
spunt van de gelijkheid bestudeerd
is. mag waar zijn; maar omdat de
ongelijkheid voor hem bestaat in de
ongelijke eigendom van de produk-
tiemiddelen en toeneemt door de
accumulatie van kapitaal en de ver
vreemding van de arbeid, moeten
bij dit thema dezelfde hoofdthe
ma's ter sprake komen die in elke
studie over Marx besproken
worden.
Toch is dit boek door de systemati
sche weergave van de bijbelse en
marxistische visie zeer bruikbaar
voor scholen, vormingswerk, ge-
sprekskringen en actiegroepen. Het
kan de dialoog tussen christenen en
marxisten stimuleren.
Uit de lijst van verwerkte literatuur
blijkt dat Simonse uit de vloed van
publikaties een verantwoorde keu
ze deed, al ontbreken de studies van
Tinbergen en Roscam Abbing over
de inkomensverdeling. Als zijde
lings genoemde boeken zoals die
van Rawls en Dahrendorf en van A.
Hoogerwerf en Henk Vos meer aan
dacht hadden gekregen, zou het be
toog ingewikkelder, maar spannen
der zijn geworden.
De prijzenswaardige strakke opzet
kan toch ook de schijn wekken, dat
alles duidelijker en realiseerbaarder
is dan het in werkelijkheid is. Het is
de vraag of het genoemde Corsica-
project van Rousseau niet even uto
pisch is als de Utopia van Thomas
More. Een verheldering over de ver
schillende manieren waarop ver
schillende vormen van ongelijkheid
in elkaar grijpen, kan toch moeilijk
gemist worden.
Simonse moest zich beperken, maar
dat hij nu juist het probleem van
het primaat van de gelijkheidsnorm
en haar verenigbaarheid met ande
re topwaarden zoals vrijheid niet
uitdrukkelijk bespreekt, betekent
dat hij aan de eigenlijke crux van
de politieke filosofie voorbijgaat.
Terecht schenkt hij aandacht aan
Rousseau, maar dat de gelijkheids-
en vrijheidspostulaten, radicaal ge
formuleerd, elkaar bij praktische
toepassing de voet dwars kunnen
zetten, doemt bij Rousseau als spe
cifiek probleem nog niet nadrukke
lijk op.
Maar deze studie kan in elk geval
helpen de vanzelfsprekendheid te
doorbreken, waarmee velen de on
gelijkheid aanvaarden. Als de he
dendaagse socialistische partijpoli
tiek de eis stelt dat de maximale
welstand de minimale niet meer
dan vijf maal mag overtreffen, zijn
we geen stap verder dan Plato, die
al precies hetzelfde zei.
Joop Simonse, Maatschappelijke
gelijkheid. Uitg. Samsom, Alphen
a.d. Rijn. Prijs 26,75.
Kroniek-roman van Klaas Abma
De levensgang van een van oor-
ong Fries boerengeslacht
tensemius heeft oud-notaris,
[laas Abma. beschreven in twee
«"ftoekdelen, die als vormgeving een
verwevenheid van kroniek en ro-
u man tonen.
Het zijn ervaringen van families die
spelen vanaf 1880 tot na de laatste
JJ: wereldoorlog, aanvankelijk in een
i Fries dorp, later overwegend in Am
sterdam, met beelden van het ver
set, het drama van Putten, met een
r: zijlijn naar het voormalige Neder EenVOUd.
lands-Oostindië (jongensdagboek
uit Jappenkamp) en weer later de
watersnoodramp in de Delta.
sie heeft mede geschiedschrij
ving betracht. De politieke, sociale
en economische omlijsting van ie
dere generatie is informatief.
De verdienste van belde kroniek
romans schuilt in de herkenning, in
het licht en duister van het mensen
leven. Van de hoofdige Friese boer
Wiger (de stamvader) en zijn vrome
vrouw, Minke, zijn er tot aan hun
achterkleinkinderen grote strijd
baarheid en levensmoed aanwezig.
In het eerste deel „Rechtzaak om
Roelie" typeert de auteur karakters
In de beslotenheid van een agrari-
he dorpsgemeenschap. Zijn sfeer-
elden van een leven in de vorige
uw getuigen van kennis en studie,
als achtergrond, ook in het
de. vervolgdeel De doden-
jein de sterke godsdienstige in-
wt «lag van het geslacht Mensemius.
Door en door menselijke ervaringen
van een middenstandsmilieu
spanningen, tragiek, een steriel hu
welijk, onbuigzaamheid vinden hun
67» wisselwerking in een sterk beleefd
77j£ calvinisme. Zoals bij een predi-
75» kantszoon die zijn onvoorwaardelij
ks ke trouw aan het. evangelie (Duitse
ju bezetting) met de dood bekoopt.
I'S
J]® Abma grijpt in onderdelen terug op
in zijn vroegere beroep, maar en dat
gj geeft beide delen een zekere dimen-
Tragiek
Abma verwoordt de soms schok
kende ervaringen van de families
met eenvoud, met een levenswijs
heid die nergens belerend is. Hij is
daarbij een verteller van de oude
stempel, die realistisch taalgebruik
vermijdt, maar de eigentijdse le
venspatronen (jeugd) niet schuwt.
Het zijn signalementen, principieel
geënt op de afhankelijkheid van het
menselijk bestaan en ten aanzien
daarvan de bestiering Gods. Een
mogelijk bezwaar is dat er vrij veel
personen in het bijna 400 pagina's
tellende verhaal voorkomen. Ieder
deel laat zich afzonderlijk lezen,
maar dat is terwille van het totale
beeld niet aan te bevelen. De oms
lagtekeningen zijn jammergenoeg
niet overeenkomstig het peil van
beide boeken. Ze maken een wat
„tienerachtige" indruk.
Het geslacht Mensemius: I
Rechtszaak om Roelie, II De do
dentrein zijn uitgaven van Buyten
Schipperheyn, Amsterdam. Prijs
per deel: 24,95.'
J.R.
Handige boekjes, die nieuwe uitga-
ten van Elsevier in de serie Medisch
•mpas. De onderwerpen „Eerste
hulp in huis", „Verpleging thuis",
n „Geneesmiddelen" worden elk in
;n zakboek-uitvoering van onge-
)er 80 pagina's kort en overzichte
ik behandeld. Natuurlijk staat er
let alles in wat over dergelijke on
derwerpen te weten valt, maar er is
toch een zekere hoeveelheid basi
sinformatie bijeen gebracht.
Ditzelfde geldt in iets mindere mate
voor twee nieuwe uitgaven in de
serie Spreekuur Thuis: over Diabe
tes en over Asthma. Al eerder heb ik
op deze pagina lovend over uitga
ven in deze serie geschreven en ook
nu mag ik weer een positief geluid
laten horen.
De beide boekjes hebben de in deze
serie langzamerhand beproefde op
zet: eerst een beschrijving van de
72 betreffende aandoening en de licha
melijke achtergronden ervan. Dan
lets over diagnosestelling en een
gedeelte over de behandeling door
de arts en de bijdrage van de pa
tiënt daarin. In het kader van dit
laatste bevat de diabetes-uitgave
z efs een aantal menu-suggesties
voor diabetes-patiënten. In de Ast-
hma-uitgave is achterin een lijst,
met adressen toegevoegd die voor
de patiënten (en hun omgeving) van
belang kunnen zijn. Jammergenoeg
ontbreekt zo'n lijst achterin de dia
betes-uitgave; en dat terwijl de Dia
betes Vereniging Nederland nog wel
zo'n aktieve patiëntenvoorlichting
.op dit terrein bedrijft. En nog een
opmerking: in de asthma-uitgave
komen de psycho-sociale aspecten
van deze aandoening er wel erg be
kaaid af. Het had geen kwaad ge
kund in elk geval wat dieper in te
gaan op de controverses die er in
het denken over de oorzaken van
asthma bronchiale bestaan. Maar
verder bieden ook deze twee boek
jes weer prima patiëntenvoorlich
ting.
Verpleging Thuis/Geneesmidde
len/Eerste hulp in huis; serie Else-
viers Medisch Kompas. Uitg.: Else
vier, Amsterdam (elk 80 p.) Prijs
ƒ7,90. D. Nolte: Asthma/R. Pek-
zoldt, K. Schöffling: Diabetes. Se
rie: Spreekuur Thuis. Uitg.: Else
vier, Amsterdam (96 resp. 119 p.)
Prijs 14,90 resp 18,90.
J.J.K.
Kort na de eerste staats
greep in Suriname ver
scheen er daar en ook in Ne
derland een kleine golf van
boeken en boekjes met ach
tergronden van het gebeu
ren. Erg veel wijzer werd de
lezer daar niet van. De publi
caties varieerden van het
eenzijdige ooggetuigever-
slag van een sergeant tot een
marxistische analyse van de
machtswisseling, met daar
tussen in de onontkoombare
fotoboeken.
Zonder uitzondering wisten de
schrijvers te melden dat de staats
greep het gevolg was van de verrot
te democratie in Suriname, aange
duid met „de oude orde". Wat dat
nu inhield wordt pas duidelijk als je
het onlangs verschenen boek „Een
gewezen wingewest" van de free
lance journalist Rudie Kagie leest.
Kagie kwam kort na de coup van 25
februari naar Suriname en bleef
daar tot de militaire machthebbers
hem begin mei noodzaakten het
land te verlaten, nadat ze hem een
nacht in de kazerne hadden vastge
houden voor verhoor. De schrijver
heeft niet toegegeven aan de verlei
ding die bepaald niet prettige nacht
in de Memre Boekoekazerne en de
daarop volgende vlucht naar Brazi
lië breed uit te meten. Hij volstaat
met een nuchtere beschrijving, er
gens aan het eind van het boek.
Een gewezen wingewest schetst uit
voerig de situatie van vóór de
staatsgreep. Daar ging het de
schrijver aanvankelijk ook om: hij
was naar Suriname vertrokken met
de opdracht een boek te schrijven
ffiSSfcv 4
over vijf jaar onafhankelijkheid;
dat er vlak voor zijn komst een
gewelddadige machtswisseling
plaats vond, was toeval. Kagie
schrijft dan ook niet naar die
staatsgreep toe. Hij beschrijft de
sfeer in Suriname en een aantal
aspecten van de samenleving en al
lezende kom je vanzelf tot de con
clusie: zo'n land kon helemaal niet
bestaan, dat daar niet eerder een
algemene volksopstand of militair
ingrijpen is geweest. Corruptie, om
koperij, vriendjespolitiek en een
enorme hoeveelheid geld, dat hier
door vrijwel nooit de bevolking be
reikte.
De schrijver laat het niet bij alge
mene kreten, met de contracten van
ontwikkelingsprojecten toont hij
aan dat veel van de in Paramaribo
altijd zo gretig verspreide roddel op
waarheid berustte. Ook waar het de
rol van het Nederlandse bedrijfsle
ven betreft. Volgens Kagie heeft
zelfs minister De Koning van ont
wikkelingssamenwerking in januari*
van dit jaar zijn Surinaamse
ambtgenoot Cambridge schriftelijk
gevraagd de aanbesteding van een
gemaal ondershands aan een Ne
derlands bedrijf te gunnen. De pro
cedureregels schrijven in dergelijke
gevallen openbare aanbesteding
voor, zodat men in zee kan gaan
met de ondernemer die het gunstig
ste aanbod doet. (Een woordvoerder
van het ministerie van buitenlandse
zaken ontkende vorige week desge
vraagd dat deze brief zou bestaan,
het ging volgens hem juist om een
Surinaams verzoek om het gemaal
tegen de regels in zonder open
bare aanbesteding bij een ervaren
Nederlands bedrijf te kopen).
Ook goede zaken
Kortom: een verhelderend boek dat
veel inzicht verschaft in de Suri
naamse samenleving en niet nalaat
ook de goedlopende zaken te be
schrijven. Volledig is het niet. Zo
ontbreekt een hoofdstuk over de
belangrijke rol die vakbondjes spe
len in Suriname. Je kunt in 222
pagina's en zestien foto's ook niet
een heel land van a tot z doorlich
ten. „Het einde is voorlopig nog niet
in zicht" schrijft Kagie over de lan
ge weg van Suriname naar volledige
onafhankelijkheid. „Het eerste half
jaar na de staatsgreep was een tur
bulente periode, vol spanningen en
onzekerheid. De hoerastemming
van de begindagen leeft in herinne
ring voort. Het land opbouwen ja
dat wil iedereen wel, maar de vraag
is hoe."
Een gewezen wingewest, uitgege
ven door het Wereldvenster in Bus-
sum. Prijs: 19,50.
Éen van de aardigste boeken over
de opvoeding van kinderen die ik.de
laatste tijd heb gelezen is „Help, de
baby huilt," geschreven door Trish
Gribben. Het is bedoeld als een ad
viesboek voor ouders die met hun
eerste kind worden geconfronteerd
en korte tijd na de komst van de
boreling ontdekken dat deze niet
uitsluitend lief en aardig is.
Zelf hebben mijn vrouw en ik ons
indertijd met Spock en het tijd
schrift „Ouders van Nu" moeten
behelpen. Ik zal niet zeggen dat dat
niks was, maar als we eens een
probleem hadden dan had het tijd
schrift er over geschreven in een
aflevering die allang in de prulle-
mand was verdwenen; en Spock
leek ons steeds voor te houden dat
we allereerst het kind zijn zin moes
ten geven en, als dat niet hielp, de
huisarts moesten raadplegen.
Trish Gribben pakt de zaken geluk
kig anders aan. Ten eerste behan
delt ze problemen waar tegenwoor
dig elke ouder van een baby mee te
maken schijnt te krijgen, en voorts
doet ze dat op zo'n wijze, dat je als
lezer niet onmiddellijk een schuld
complex krijgt als je het anders wilt
doen (of zoals wij: als je het anders
gedaan hebt). Aan de orde komen
onderwerpen zoals: taalontwikke
ling, slapen, eten („de grote voedsel-
veldslag"), zindelijk worden, verve
lend gedrag (slaan, bijten, krabben,
etc).
De schrijfster betoont zich bij alle
problemen die ze behandelt een
echt vrolijke en tegelijk wijze raad
geefster iemand naar wie je wel
luisteren wilt. Het boek is geïllu
streerd met leuke tekeningen. Met
Sinterklaas in gedachten zou ik wil
len zeggen: ik kan me voor nieuw
bakken ouders nauwelijks een beter
kadootje voorstellen.
T. Gribben: Help, de baby huilt!
Uitg.: Het Spectrum, Utrecht/Ant
werpen (52 p). Prijs 14,90. jj.k.
In de zomer van 1979 heeft
de wereldraad van kerken in
Boston een wereldconferen
tie over kerk en samenleving
gehouden onder de titel:
„Geloof, wetenschap en toe
komst." Naast andere vraag
stukken die met ethiek en
wetenschap samenhangen,
was er ook een sectie die zich
de vraag stelde wat er me-
disch-biologisch mag en niet
mag met mensen.
De sectie formuleerde een flink aan
tal aanbevelingen (waarvan sommi
ge er niet om liegen) en gaf die aan
de lidkerken mee om er thuis een
discussie over uit te lokken.
Het lijkt wel of de Wereldraad op
haar wenken bediend wordt, nu er
onlmgs in ons land een boek ver
scheen dat precies op het bedoelde
onderwerp afstevent: W. H. G. Wol-
ters (red.), Medische Experimenten
met Mensen. Mogelijkheden en
grenzen (Uitgave Bohn Scheltema
Holkema. Prijs f39.50).
Natuurlijk is ons land de wereld
niet. Laten we hopen dat het ook
elders gelukt om de medisch-biolo-
gische experimenten in de open
baarheid te krijgen en door middel
van de biomedische ethiek kritisch
te begeleiden. Maar in ons land zijn
in elk geval met de verschijning van
dit boek de voorwaarden voor een
discussie vervuld.
door prof. dr. H. M. Kuitert
king). Was er maar een spoor van
twijfel, dan nam een goeie huisarts
vroeger eerst zelf dat middeltje om
te kijken wat er gebeurde.
Maar zijn er ook algemene richtlij
nen te geven, afgezien van de richt
lijn dat onderzoek (inclusief experi
ment) wel mag als het ten behoeve
van de genezing van de onderzochte
persoon zelf wordt opgezet? Of mag
het, als dat laatste niet het geval is,
nooit?
Mondig
Wat alle drie niveaus met elkaar
verbindt is dat het telkens om men
sen en hun welzijn gaat en dus om
de vraag wat je wel en niet met
mensen mag doen.
Ik laat de medische ethiek
(dus de directe relatie arts-patiënt)
er verder buiten evenals de gezond
heidszorg met zijn beleidsvragen en
beperk mij verder tot het thema
van het boek, dat op het veld van de
biomedische ethiek ligt: experimen
ten met mensen.
Vragen
Wijderveld
Dat er op het gebied van de medi
sche wetenschap wat veranderd is
de laatste jaren, is bekend. Het valt
ook af te leiden uit de term biomedi
sche ethiek die ik zopas gebruikte.
Het woord medische ethiek is welis
waar niet verdrongen maar het
slaat op het beperkte veld van de
morele problemen tussen arts en
patiënt.
We betreden met de biomedische
ethiek en veel wijder veld: de pro
blemen spelen zich nu af op het vlak
van onderzoek en experiment ten
behoeve van mensen aan mensen
verricht. En wil iemand het veld nog
wat wijder maken, dan komen we
bij de gezondheidszorg terecht,
waar de beleidslijnen voor de ont
wikkeling van de medische weten
schap en de medische technologie
worden uitgestippeld.
Het aardige is alvast dat het boek er
niet op een abstracte manier over
praat. Het is zó opgezet dat er na
enkele artikelen waarin uiteengezet
wordt wat een experiment eigenlijk
is, onderzoekers aan het woord ko
men die stuk voor stuk laten zien
wat er op hun vakgebied (technisch)
kan en niet kan en welke vragen
van morele aard ze daarbij oplopen.
Ook dat laatste is de moeite van het
noteren waard. Er wordt nogal eens
van wetenschappers op het gebied
van biomedisch onderzoek gezegd
dat ze ingenieurs geworden zijn,
technici die zich met de waarde en
de waardigheid van hun onder
zoeksmateriaal mensen dus
niet of weinig bezig houden.
Het geldt in elk geval niet van de
mensen die in dit boek hebben ge
schreven wat ze aan het doen zijn.
Het opvallende is juist dat ze nau
welijks een vakethicus nodig heb
ben, want ze stellen zelf de vragen.
En zo hoort het natuurlijk ook.
Gedetineerden
Om zelf niet abstract te worden
in deze aankondiging, bedoel ik
neem ik een willekeurige bijdrage.
In het hoofdstuk Experimenten en
research met gedetineerden be
schrijft Beyaert de methoden die
(m.n. in het buitenland) gebruikt
worden om biologisch of sociaal-
psychologisch onderzoek met be
hulp van gedetineerden te ver
richten.
Een tamelijk hachelijk onderwerp,
als we bedenken wat Buikhuisen
heeft moeten aanhoren toen hij zijn
(niet methode maar) principes voor
een dergelijk onderzoek uiteengezet
had. Beyaert weet de morele vragen
die hier opdoemen heel goed aan te
wijzen.
Je kunt natuurlijk wel zeggen: al
leen op basis van vrijwilligheid en
vrijheid mag je gedetineerden als
proefpersonen gebruiken, maar wat
heet in een bajes vrij en vrijwillig?
Onderwerpt iemand zich nog vrij
willig als hem bij wijze van beloning
een vrij weekend wordt gegeven of
een maand strafvermindering?
Na een uitvoerige overweging van
de argumenten pro en contra komt
'Beyaert m.i. tot de enig mogelijke
regël die de toets van de kritiek kan
doorstaan: slechts als men onder de
niet gedetineerde burgers een groep
zou kunnen vinden die bereid is aan
hetzelfde experiment deel te ne
men, zou men de gedetineerden
voor de keus mogen stellen of ze al
dan niet aan het experiment willen
deelnemen.
Geen garantie
Ook dan is er natuurlijk nog geen
garantie tegen misbruik van men
sen ten behoeve van een medisch-
biologisch experiment, maar je
hebt wel bereikt dat gedetineerden
tenminste net als andere mensen
(en niet als „ondermensen") worden
behandeld.
Dat laatste komt ook voor, en dan
niet eens altijd bij gedetineerden
maar ook bij sociaal zwakkere groe
pen. Het boek weet ook van het niet
behandelen van een groep negers in
de V.S., om uit te testen wat een
jarenlange doorwoekering van syp
hilis uitwerkt, en van het inspuiten
van een groep bejaarden ook in
de V.S. met levende kankercellen
voor een soortgelijk doel. Daarover
spreekt iedereen zijn afschuw uit,
en je mag veilig aannemen dat se
dert de publikatie van deze voor
beelden meer dan vroeger tegen dit
soort experimenten wordt gewaakt.
Maar het probleem is het principe
dat eraan ten grondslag ligt: een
betere kennis van ziekten en van
ziekteverloop is onontbeerlijk voor
het bestrijden van ziekten. Maar om
die kennis te krijgen is onderzoek
nodig en wie onderzoek zegt, zegt
experiment. Ook het biomedisch
onderzoek heeft experimenten no
dig, die (dus) aan mensen verricht
worden, zij het dan ten behoeve van
mensen.
Medicijnen
Hoe moeten we hier verder? Dat
hangt natuurlijk allereerst van het
betreffende onderzoek (en het daar
aan gekoppelde experiment) af. La
ten we onder de bedrijven door niet
vergeten dat heel wat medicijnen
die wij op een doordeweekse dag
van de dokter krijgen omdat we ons
niet lekker voelen, ook iets van een
experiment hebben.
Als het niet helpt, heb ik nog wel
wat anders voor je, zegt de dokter in
zo'n geval. Natuurlijk zijn de ver
moedelijke uitwerkingen van het
medicijn dan niet schadelijk (of
hebben ze helemaal geen uitwer-
Beemer, die het slothoofdstuk heeft
geschreven, wijst m.i. de verant
woorde weg. Experimenten in niet-
therapeutische zin (dus voor een
ander doel dan het directe nut van
de proefpersoon) mogen natuurlijk,
maar alleen dan, wanneer een proef
persoon zelf, na volledige informa
tie, op basis van zijn morele overtui
ging zich voor een dergelijk experi
ment beschikbaar stelt.
Om Beemer hier aan te halen:
„voorzover experimenten met men
sen noodzakelijk zijn ter vermeer
dering van kennis van de genees
kunde, is het van groter belang dat
de proefpersonen mondig worden
en als zodanig door de onderzoeker
in een coöperatieve verhouding
worden erkend, benaderd en gewon
nen voor dat algemene belang, dan
dat hun (eigen) redelijke afweging
wordt waargenomen door ethische
commissies" (260). Het lijkt mij een
heel juiste formulerin die de verant
woordelijkheden van alle betrokke
nen naar waarde weet te schatten
(en daarmee de waarde van de be
trokkenen zelf hoog houdt).
Volledige informatie is voorwaarde,
zei ik. Dat geldt natuurlijk voor
meer dingen. In elk geval gaat bet.
ook op voor het meepraten over
deze problemen. Een brede maat
schappelijke discussie moet het o.a.
hebben van het beschikbaar stellen
van informatie.
Dat vindt ik het waardevolle van dit
boek: onderzoekers die op zo'n pre
cair gebied als het biomedisch ter
rein werkzaam zijn, komen voor de
draad met wat ze doen en welke
problemen ze tegenkomen. Daar
mee is het hek (terecht) van de dam:
Ieder kan en mag daar over meep
raten.
Bij kennisneming van de inhoud
van „Het onbestemde klachten-
boek" geschreven door J. Lerer e.a.
had ik de neiging dit te beschouwen
als een poging een oplossing te bie
den voor een probleem dat de au
teurs eerst zelf moesten scheppen.
Na de openingszin „miljoenen vrou
wen hebben er last van" is het
grootste deel van het boek gewijd
aan de beschrijving van het pro
bleem dat telkens wordt aange
duid met de letters PMS: pre men
struele spanning en de gevolgen
daarvan, te beginnen bij migraine,
hoofdpijn en abnormale eetlust, ge
paard gaande met prikkelbaarheid,
depressies en plotselinge stem
mingswisselingen, overgaand in
kinder- en echtgenotenmishande-
ling. Als dit allemaal de revue is.-
gepasseerd wordt de lezeres in de
gelegenheid gesteld zelf door het
beantwoorden van enkele vragen
te bepalen of ze zelf soms ook PMS-
patiënt is. Is dat het geval en de
auteurs suggereren sterk dat dat
voor zowat iedere vrouw geldt
dan is er toch goed nieuws: in vele
gevallen is succesvolle medische be
handeling van de klachten moge
lijk, aldus de auteurs.
Bij die behandeling zet ik overigens
nogal wat vraagtekens, met name
gezien de informatie die de auteurs
zelf daarover geven. Die wijst be
paald niet op grote successen en
betreft uitsluitend zeer ernstige
PMS-patiënten. De poging om door
middel van gevalsbeschrijvingen
(„Het geval Stella") de successen te
onderbouwen zijn niet overtuigend.
Dan komen de suggesties voor niet-
medische behandeling van sommi
ge klachten sympathieker over:
ontspanningsoefeningen, mentale
voorbereidingen, rust, etc.
Als man moet ik natuurlijk bij de
beoordeling van een boekje over
bovengenoemde klachten enigszins
voorzichtig zijn. Daarom heb ik
toch wat aarzeling bij het gevoel
dat ik in de eerste zin van dit stukje
beschreef: misschien is PMS werke
lijk wel een op grote schaal voorko
mend en door mannelijke genees
kundigen miskend probleem. Maar
mocht dit het geval zijn wat ik
niet hoop en eerlijk gezegd ook niet
helemaal geloof dan vrees ik toch
dat de echt ernstige PMS-patiënten
aan dit boekje niet veel zullen
hebben.
J. Lerer e.a.: Het onbestemde
klachtenboek. Elsevier, Amster
dam (136 p) Prijs 17,90.
JJ.K.
