I
inks zijn is moeilijker dan je denkt
Wapens voor China?
Een
discussie over
angst en
vertrouwen
Cadeautip
voor
bij~de~tijdse Sinterklazen
ri
ll
>ya listen
and
jvallen?
Zogezegd
Een leek richt
zich tot leken
PH iG 28 NOVEMBER 1980
PHS13-R15
A A Spijkerboer
m
iet.
iristenen zitten sinds jaar en
de zorg over de
fkelijking. maar Bart Tromp
gteert in Het Parool van 20
ober jl dat de herkerkelijking
«Ierland in volle gang is: ..de
friseerde godsdienst" stapt
itieke arena binnen om daar
andpunten over het kraken,
penergie en de bewapening te
ndigenen wie het er niet mee
l,is ..een satansvriend en een
tndienaar
dat allemaal zo gekomen?
bekijkt de kerk vanuit de
bgischehoek: ..de
aniseerde godsdienst" gaf de
si vroeger door het geloof in
iet aardse te boven gaande
rfljkheid. de mensen het besef
in leven zin had. en daarin lag
■staansrecht van de
lienst. maar het lukt de kerken
neer deze functie te vervullen
ir nu gebeurt is ..allereerst
ikking van een klassieke
Ogische wetmatigheid Een
organisatie die in haar
oorspronkelijke doeleinden faait.
zoekt naar iets nieuws om haar
voortbestaan te rechtvaardigen."
Daarom storten de kerken zich op
de politieke vragen, maar ze doen
dat met de van vroeger bekende
onverdraagzaamheid jegens hen die
er een afwijkende mening op na
houden. Want vossen verliezen wel
hun haren, maar niet hun streken.
Wat Tromp ergert is dat links
Nederland zich door de kerken in de
boot laat nemen. Links Nederland
wordt eerbiedig wanneer het IKV
ten tonele verschijnt, maar wie echt
links is zou zich heftig moeten
verzetten wanneer de godsdienst
beslag legt op de politiek Precies zo
als ifc de gTote tijd van de
confessionele partijen'
Nu dénk ik. dat Tromp zich wel op
een paar dingen verkijkt: over het
algemeen vinden mensen die
's zondags naar de kerk gaan
krakers griezelige figuren, hoeft het
IKV van hen niet zo nodig en
luisteren ze liever naar een
orgelconcert dan naar een discussie
de
ixe
pnjtoor
Hans Feddema
ADVERTENTIE
over het energievraagstuk Velen
van hen vinden bovendien in hun
geloof de zin van hun bestaan
Tromp heeft het over de kerk zoals
ze in de publiciteit naar voren komt.
en dat is een andere kerk dan de
kerk die in de parochies en
gemeenten leeft.
Maar Tromp heeft wel gelijk
wanneer hij van de kerken eist. dat
ze met argumenten komen en niet
met getuigenissen. Wanneer een
kerk zegt: ..De kernwapens de
wereld uit. om te beginnen uit
Nederland", dan moet ze maar eens
met politieke argumenten
aantonen dat de wereld veiliger
wordt wanneer Nederland de
kernwapens de deur uit doet. en
dan moet ze maar eens met
politieke argumenten laten zien.
dat het door haar bepleite middel
(een kernwapen-vrij Nederland)
beter is dan andere middelen om
het gestelde doel (een wereld zonder
kernoorlogen) te bereiken
Christenen die zo nodig moeten
..getuigen" maken een politieke
discussie onmogelijk omdat ze niets
anders inbrengen dan hun emoties
en hun onkunde
Tromp voert dus een
hartstochtelijk pleidooi voor het
gebruik van de rede in de politiek
Op een punt ben ik het niet met
hem eens. namelijk wanneer hij een
tegenstelling ziet tussen het geloof
en de rede (zo ver is het in
Nederland dus al gekomen, dat het
geloof gezien wordt als Iets voor
fanatieke duisterlingen. van wie
iemand die denken wil zich alleen
maar vol weerzin kan afwenden!)
Ik stel voorop, dat er altijd weer
mensen zijn. die. zonder in God te
geloven, te midden van de waanzin
overeind blijven door hun verstand
te gebruiken, maar daarnaast is het
zo dat de rede ook haar toevlucht
kan nemen tot het geloof. Want wie
echt in God gelooft, wordt rustig en
laat zich niet zo gauw op de mouw
spelden dat twee maal twee vijf is.
zelfs niet als dat hem meteen
beroep op de Heilige Geest wordt
voorgehouden.
Tromp ziet liberalisme en
socialisme links dus als
erfgenamen van de Verlichting van
de achttiende eeuw. Dat is juist: wie
links is onderzoekt alle dingen en
maakt in zijn denken geen halt voor
gevestigde meningen, ook als die
voorbij uitstek ..christelijk"
doorgaan. Wie links is. handelt op
grond van zijn eigen inzicht, en
sjouwt niet achter de massa aan.
zelfs niet als die „linkse" leuzen
roept. Links zijn is dus moeilijker
dan je denkt, en Tromp doet er goed
aan dat ..de georganiseerde
godsdienst" voor te houden, nu die
met enig aplomb de politieke arena
binnen stapt
De kerken moeten bedenken dat
het geboden is God ook met „het
hele verstand" lief te hebben: het
verstand weert niets bij voorbaat
af. het luistert naar alle
argumenten, het tast alle
mogelijkheden af en kiest dan de
weg die het meeste perspectief
biedt.
Echt linkse mensen, zoals
Tromp, hebben er recht op. dat de
kerken met ter zake doende
politieke argumenten komen
k jaren terug betoogden CDA-
ïsten. Hans de Boer en Wim
Jjes voorop, om strijd dat evan-
K) SDiche of messiaanse politiek geen
£lte kan krijgen in een partij als
CDA Sindsdien hebben ze ech
ten ommezwaai van 180 graden
takt Zij hebben zich geconfor-
{rd aan iets wat ze eerst volledig
tzen Steeds weer verlegden zij
pen tot er na 11 oktober
hen geen grenzen meer waren,
.gedogend akkoord gaan met
kabinet CDA-WD. Een grote
kegischr fout. waardoor een ver
legen atoomraketten en ook een
jvidueel atoompacifisme krach-
)s werd) is gevolgd door een
reden tot het CDA op 11 okto-
Progressieve uitspraken van de
aislen betekenden daardoor
tal niet meer dan het rammelen
de ketenen, die men zichzelf
It omgedaan Men is nu zelfs
wf «e gaan staan op een kandi
Wijst. aangevoerd door Van
Wiens koers men In vele opzlch-
afwtjst en wiens verafgoding
Zelfs een gevaar voor de demo-
e heeft genoemd. Heel bont
kt Jan Nico Scholten het Hij
Ksteunde een motie van wan
ven tegen de premier en zijn
id Inzake Zuid-Afrika. Toch
Bt hij in een interview in Vrij
triand Van Agt de beste lijst-
ker van het CDA, wetend, dat
veel „rechtse" kiezers trekt en
^door een zekere garantie biedt
de herverkiezing der dtssi-
|ten
kerngroep van NB BA heeft in
rgrote meerderheid voorgesteld
samen met de EPV. de Tachti-
I en minderheden van andere
tperingen. zoals b.v. de Arjos (en
schien ook van de PPR) een
ikaal-evangelische partij op te
ten
len de CDA-dissidenten het er
kelijk om te doen is te fungeren
rebellerende officieren aan
rd van het grote schip, zouden
ton voorstel moeten toejuichen,
ners. hun positie is zonder de
V en de dreiging van een grotere
ngelische partij precair in het
we CDA. Hun positie in het
A wordt alleen maar versterkt,
len anderen, hoezeer ook onaf-
ikelijk. indirect een sleepboot-
ctie zullen gaan vervullen ten
eien van het logge en op dit
ment rechts koersende grote
ip
t mijn ontsteltenis moest ik ech-
constateren. dat de dissidenten
de NBBA-bljeenkomst er niet
zwijgen toe deden, maar open
en frontaal verzet boden tegen
voorstel van de kerngroep. Mijn
»g is nu: zijn daarmee de CDA-
lidenten in wezen niet door de
»rd gevallen?
De Europese nachtmerrie
door H. J. Neuman
In de uiterst spannende weken die
voorafgingen aan de verdeling van
Palestina reisden allerlei figuren,
die hun zionistische voorkeuren zo
veel mogelijk bemantelden, op en
neer tussen Tel Aviv, Europa en
New York. Zij maakten deel uit van
„Rechesj", een ondergrondse orga
nisatie die in koortsachtig tempo
probeerde de wapens bij elkaar te
brengen die de jonge staat Israël
straks nodig zou hebben om zich
staande te houden in een vijandelij
ke omgeving. In New York had de
organisatie haar hoofdkwartier in
Hotel Fourteen. 14 East 60th Street
De plaatselijke leiding was in han
den van een Britse ex-majoor, Shlo-
mo Rabinovitch. die het later, on
der de naam Shlomo Shamir, zou
brengen tot kolonel In Israël. Deze
Rabinovitch kreeg op zekere dag
bezoek van een enigszins laconieke
luchtvaarttechnicus uit Connecti
cut. Al Schwimmer
Schwimmer had sedert zijn vroeg
ste jeugd belangstelling gehad voor
vliegtuigen en luchtvaart. Hij vroeg
nu Rabinovitch of hij hem de taak
wilde toevertrouwen een Israëlische
luchtmacht uit de grond te stam
pen Het ja-woord liet enige tijd op
zich wachten. Er moest overleg wor
den gepleegd met Tel Aviv; er moes
ten middelen worden vrijgemaakt.
Maar toen de joodse leiders op
Schwimmers voorstel ingingen, ont
wikkelden de dingen zich ook met
grote snelheid In een ijltempo
kocht Schwimmer zes C-46s voor
een totaal bedrag van 30.000 dollar
Bovendien zag hij kans. voor de iets
hogere som van 45.000 dollar, aan
drie voor die tijd ultramoderne Con
stellations te komen.
In de schaduw van de Lockheed-
fabrieken in Burbank, Califomië.
zette Schwimmer een bedrijf op
met 200 technici, die ervoor zorgden
dat de aangekochte toestellen ook
vliegklaar werden gemaakt. Agen
ten van Schwimmer zochten de hele
wereld af naar nog meer vliegtui
gen, reserve-onderdelen, boordwa-
pens en munitie De F.B.I. ver
trouwde de transacties van
Schwimmer niet erg en hij moest,
met zijn bedrijf, uitwijken naar Pa
nama Begin 1948 werd daar de „Li-
neas Aerias de Panama" opgericht,
en die ging onmiddellijk over tot de
aankoop van twaalf C-46s en één
Constellation In Miami wist
Schwimmer de hand te leggen op
drie Vliegende Forten. Israël was nu
verzekerd van bommenwerpers.
Het is aan Schwimmer en de zijnen
toe te schrijven dat de jonge staat
Israël niet vanuit de lucht is over
weldigd; zelfs voerde Schwimmers
armada een bombardement uit op
Cairo. Toen de oorlog afgelopen
was. keerde Schwimmer naar de
Verenigde Staten terug. Maar niet
voor lang. Israël deed nu zelf een
beroep op hem. Men wilde dat hij
zijn eigen maatschappij in Ameri
ka. Intercontinental Airways, zou
liquideren en in Israël een vliegtuig
onderhoudsbedrijf. Bedek Avia
tion. zou oprichten. Het was dit
bedrijf dat uiteindelijk de vorm zou
krijgen van Israël Aircraft Indu
stries (IAI).
Van het onderhoud van burgertoe
stellen evolueerde het bedrijf naar
onderhoud van (ook) militaire vlieg
tuigen en van onderhoud alleen
maakte het de overstap naar de
vliegtuigbouw. Een van de meest
succesvolle produkten van IAI is al
enige tijd de jachtbommenwerper
Kfir En van allerlei kanten o m.
van het officiële Russische persbu
reau Tass komen nu berichten
(formeel tegengesproken zowel in
Peking als in Jeruzalem) dat IAI
erin geslaagd zou zijn een order van
de Chinese Volksrepubliek los te
krijgen voor de levering van meer
dan vijftig Kfirs. IAI is ondertussen
druk bezig met het ontwikkelen van
een opvolger voor de Kfir. die aan
het eind van de jaren tachtig gereed
zal komen en die de Lavl zal heten.
Als de berichten juist zijn en het
gezaghebbende Britse weekblad
„The Economist" schijnt er nogal
wat geloof aan te hechten dan zal
het niet blijven bij de levering van
Israëlische vliegtuigen alleen. Dan
zal China ook „verscheidene hon
derden" tanks van het type Merha-
va kopen, alsmede Israëlische ra
ketten en elektronische en optische
uitrusting. Bijzonder eenvoudig zal
de levering als ze tot stand komt
overigens niet verlopen, want zo
wel de Kfir als de Merhava hebben
een Amerikaanse motor, en het is al
eerder gebeurd dat Amerikaanse
bezwaren aan Israëlische wapenex
port in de weg hebben gestaan
Niettemin is het motief van de Is
raëli's uiterst klemmend: de econo
mie van hun land staat er niet be
paald rooskleurig voor. en dit ter
wijl vriend en vijand een hoge dunk
hebben van de technische kwalitei
ten van het Israëlische wapentuig
Klemmende motieven zijn ook aan
te voeren voor een eventueel Neder
lands besluit om een uitvoervergun
ning te verlenen voor twee onder
zeeboten die bestemd zijn voor de
andere partij in het inter-Chinese
geschil: het bewind op Taiwan. Het
meest klemmende motief heet
uiteraard: werkgelegenheid. Aan
vankelijk leek het dat er van het
economische argument zo'n krach
tige suggustie uitging dat regerings
partijen en belangrijke delen van de
oppositie met de levering van on
derzeeboten aan Taiwan zouden in
stemmen. Misschien zal het er als
nog van komen; het kabinet zal
vermoedelijk tijdens het komende
weekeinde de knoop doorhakken
Maar als de tekenen niet bedreigen,
is in de Kamer de steun voor een
positief besluit dus om wel te
leveren sterk teruggelopen. Meer
en meer parlementariërs zijn tot de
slotsom gekomen, dat het eigenlijk
toch wel een opvallende koerswijzi
ging zou betekenen, indien Neder
land dat in het verleden zeker niet
bekend stond om de lichtzinnigheid
waarmee het onderzeeboten en re
actorvaten in de wereld rondstrooi
de nu ineens onder volkenrechtelijk
uiterst aanvechtbare omstandighe
den (Den Haag erkent alleen Pe
king) onderzeeboten zou leveren
aan Taiwan. Bovendien is het ver
zet van de Chinese Volksrepubliek
tegen deze transactie snel toegeno
men. Peking dreigt nu tegenmaat
regelen te treffen, die voor Neder
land „economisch voelbaar" zullen
zijn. Van heel wat geringere beteke
nis. maar toch de moeite van het
signaleren waard. Is de mogelijk
heid dat straks Israël de regering in
Peking bewapent en Nederland het
regime op Taiwan.
J. J. Klinkert: Opvoeden is het ver
liezen van een bij voorbaat gewon
nen strijd (VU-Amsterdam)
J. W. Henquet: Het met losse han
den over de meet gaan van win
naars van wielerwedstrijden werkt
zorgeloos fietsgedrag van de Neder
landse jeugd in de hand (R. U. Lim
burg)
J. Goslinga: Het rijbewijs dient als
knipkaart te worden uitgevoerd
(TH-Twente)
J. Goslinga: Studenten die willen
afstuderen ln de mathematische fy
sica dienen vooraf te bedenken dat
potentiële werkgevers voorname
lijk bestaan uit fabrikanten van ge
leide projectielen en gevechtsvlieg
tuigen alsmede uraniumverrlj-
kmgsfabrieken (TH-Twente)
H. van Swighem: Net als de diver
se in het laatste decennium vanuit
het buitenland overgewaaide sekta
rische jeugdorganisaties is ook de
financieel door kerken gesteunde
„Youth for Christ" niet meer dan
een zoethoudertje voor jonge men
sen. dat uiteindelijk een geestelijke
vorm van cariës veroorzaakt <VU-
Amsterdam)
E. Roerdink: Het gemak, waarmee
bepaalde zogenaamde krakersbe
wegingen de leuze „recht op eigen
woonruimte" vertalen in „recht op
andermans woonruimte" is een ver
ontrustend verschijnsel. (R.U.-Gro-
ningen).
door Mans van Maanen
H. van Swighem: Als het zo door
gaat haalt de mensheid de derde
wereldoorlog niet meer (VU-Am-
sterdam)
J. A. H. MAKS: In het noorden is de
gemiddelde jaartemperatuur lager
dan in de rest van Nederland. Bo
vendien is de gemiddelde windsnel
heid in dit gebied hoger, terwijl de
gemiddelde jaarlijkse neerslag niet
lager is. In het kader van het schep
pen van gelijke concurrentie-voor-
waarden en van een regionaal sti
muleringsbeleid vormen deze feiten
een argument voor lagere aardga-
sprijzen in het noorden. (R.U.-Gro-
ningen)
W. Biesiot: Het opvoeden van kin
deren is van zo groot maatschappe
lijk belang dat het onjuist is om die
taak voor het overgrote deel aan
één der ouders over te laten. De
vader zal dan ook gelegenheid die
nen te krijgen om meer bij de op
voeding betrokken te raken, onder
meer via werktijdverkorting (R.U.
Groningen).
H. van Swigchem: Het zou de
brandweer en haar taakuitvoering
ten goede komen als zij zich ont
hield van het verlenen van assisten
tie aan de politie bij het ingrijpen in
politiek getinte acties (V.U.-Amster-
dam).
H. van Wichem: Wie vist aan een
smalle vaart behoeft geen werphen
gel (V.U.-Amsterdam).
J. J. Klinkert: Inzicht in plaats en
functie v"an liederen en muziek in de
liturgie had de protestantse kerken
ertoe moeten brengen van het Lied
boek een uitgave met gemakkelijk
te veranderen inhoud te maken
(V.U.-Amsterdam).
Over de invoering van kern
energie zal volgens de politi
ci een brede maatschappe
lijke discussie" op gang
moeten komen, waarin, op
basis van een regeringsnota,
alle voors en tegens van
kernenergie besproken
worden.
Een discussie met wie? Met mij
niet: ik heb geen verstand van kern
energie. Ik weet niet hoe een reactor
werkt, hoe veilig het is om radio
actief afval in zoutkoepels op te
slaan, hoeveel energie we over twin
tig jaar zullen gebruiken. Kortom,
ik ben, als bijna iedereen, een leek
op dit gebied.
Om ons wegwijs te maken zijn er
dus deskundigen nodig die ons kun
nen vertellen hoe het in elkaar zit.
Het probleem is alleen dat die het
niet erg met elkaar eens lijken te
zijn. Ze ontkennen bovendien
voortdurend eikaars deskundig
heid, en een van de vervelende din
gen van het leek-zijn is juist, dat je
niet kunt uitmaken wie er echt des
kundig is en wie niet. Je kunt moei
lijk in je avonduren ook nog even
atoomfysica en materiaalkunde bij-
studeren. Of iemand Dr of Ir voor
zijn naam heeft staan, maakt onder
professoren ook niet veel meer uit,
en misschien hebben ze zich allang
geéncanailleerd met de multinatio
nals.
Waar gaat de discussie dén over?
Als we de wetenschappelijke kan
ten niet precies kunnen beoordelen,
zullen we naar andere zaken moe
ten kijken. Het is eigenlijk maar
zelden dat we precies zelf kunnen
nagaan wat er waar is van een theo
rie en wat niet; daarom gaan we
meestal af op andere aspecten, op
..circumstantial evidence," zoals
dat in het Engels heet.
Als we, bij voorbeeld, Van Agt of
Van Aardenne niet vertrouwen, en
hij zegt dat we kernenergie nodig
hebben, dan zullen we geneigd zijn
tegen kernenergie te zijn terwijl
de waarheid van een uitspraak lo
gisch gezien natuurlijk niet afhangt
van wie die uitspraakt doet. Of. als
al onze kennissen tegen zijn. dan
zullen wij niet zo gauw vóór zijn
terwijl de waarheid logisch evenmin
afhangt van het aantal voorstan
ders. Zoals gezegd, alleen op gebie
den waar we veel vanaf weten, kun
nen we precies alle zakelijke argu
menten afwegen. Voor de rest is het
toch meestal een kwestie van geloof
en vertrouwen.
Veranderen
Maar het is duidelijk dat de discus
sie hierdoor wel van kleur veran
dert. Het gaat dan niet meer om de
betrouwbaarheid van een kernreac
tor, maar om de geloofdwaardig-
heid van haar voor- en tegenstan
ders. Die is voor ons beter te over
zien dan de wetenschappelijke ar
gumenten; ondertussen verschuift
de discussie dan naar ons gevoel
over deskundigen en autoriteiten
En die liggen op het ogenblik slecht
in de markt.
Sinds het einde van de jaren zestig
is in veel kringen, zowel links als
rechts, de nadruk steeds meer ko
men te vallen op de minder positie
ve kanten van de natuurweten
schappelijke technologie die tot.
dan toe vrij ongebreideld bloeide.
Men zou kunnen spreken van een
gestage afbraak van het technocra
tische gezag: op het ogenblik wor
den deskundigen en andere autori
teiten niet meer vanzelfsprekend
vertrouwd, integendeel.
Een kwestie als de fluoridering van
het drinkwater, zoals die in 1975/76
speelde, laat zien dat medisch-we-
tenschappelijke argumenten op een
gegeven moment niet meer door
slaggevend waren. Men kan nog
steeds twisten over de rechtmatig
heid of het gehalte van die discus
sie. Waar het hier om gaat is dat er
vraagtekens gezet werden bij een
maatregel die ervaren werd als
technocratisch; sterker gezegd: om
dat hij ervaren werd als technocra
tisch.
Niet overzien
Eenzelfde situatie doet zich nu voor
bij de kernenergie. Niet alleen de
natuurwetenschappelijke kanten
van de zaak zijn voor ons niet te
overzien, maar ook de maatschap
pelijke, de biologische, de economi
sche. Er zijn geheime contracten
met opwerkingsfirma's, er zijn
machtige concerns die zich aan de
mocratische controle onttrekken, er
zijn technocratische geleerden die
ook in andere kwesties weinig blijk
hebben gegeven van gevoel voor
verhoudingen.
Een technologische ontwikkeling,
hoe nodig ook voor werkgelegen
heid. energievoorziening of wel
vaart, maar nog slechter te overzien
dan de fluoridering, wordt ons min
of meer opgedrongen. Het is dit
aspect dat vertrouwen, angst en
verzet wekt
Hoog oplopen
Op grond van deze overwegingen is
het ook mogelijk een sociologische
voorspelling te doen: als het ootot
een soort volkswil komt, dan zal
deze zich, sterker nog dan bij de
fluorideringskswestie. richten tégen
de innovatie. De strijd zal boven
dien hoger oplopen, in de eerste
plaats omdat mensen zich meer be
dreigd voelen, in de tweede plaats
omdat de economische belangen
veel groter zijn (aan de fluoridering
viel haast niets te verdienen).
Staat de uitslag van de brede maat
schappelijke discussie van tevoren
vast, moeilijker is het te voorspellen
of die uitslag wezenlijk de loop der
gebeurtenissen zal kunnen verande
ren. Daarover is door de politici
trouwens nog geen enkele toezeg
ging gedaan. Zeker nu die hele dis
cussie kennelijk zo moeilijk op gang
te brengen is. lijkt het goed nog
eens over die discussie na te den
ken. De techniek staat niet stil. de
investeringen gaan door: de voorbe
reidingen voor de invoering van
kernenergie worden door een ver
traagde maatschappelijke discussie
niet vertraagd. Integendeel.
Hans van Maanen is socioloog
ADVERTENTIE
Geef een Philips Experimenteerdoos
Stap voor stap met de techniek mee
veilig werken en experimenteren met echte schakelingen
een leerzame vrijetijdsbesteding
vertrouwd raken met de elektronica van vandaag
Prijzen vanaf 39,50 incl. O.B.