Oliecrisis hielp Schoonebeek Tekening van een lezer houw ">s0"Z.ï£~ aanslag in 'dallas' is opgelost Commentaar n uitweg? (1) In uitweg? (2) Zuidoost-Drents dorp en de NAM hebben elkaar nodig mVorVin9 angst prijzig bed )AG 25 NOVEMBER 1980 BINNENLAND TROUW/KWARTET H S5 •roi het rtet in at" N vraagstuk van de kernbewape- a in de wereld heeft zoveel ethi- en ook religieuze aspecten, dat p. erk die hierover zwijgt, haar' üll t verzaakt De kerk moet wel en. omdat de kernwapens een Toepclijke breuk in het tradi- vj Ie denken over de bewapening, ^n geforceerd, een nieuw tijd- hebben ingeluid. de traditionele wapens gold n er et get>ru'k ervan hoe weer- iuid tkkend ook nog zo'n beetje Rick in een menselijke schaal. De "i1" quenties ervan waren tot op hoogte te voorzien. Dat echter niet van de kernwa- De grenzen van ons denken en bij elke bespiegeling over Gla wapens ruimschoots over- Het mag een wat vreemdsoortige sa menwerking lijken, maar toch dankt Schoonebeek zijn huidige welvaart aan het samenspel van miljarden mlcro-or- ganismen en de Arabieren. De micro- J1 de kernbewapening echter ge- aardig en politiek effectief dan moeten we doen als ze wel in die menselijke schaal We moeten niet alleen over ipens beschikken (en over >b« kien om ze onkwetsbaar te repn en voor de eventuele vijand en transportmiddelen om ze te e. ea tren). maar wij dienen ook van I et4 wlitieke wil te getuigen om of laat in geval van nood die ook werkelijk in te zetten le wwezigheid van kernwapens is II voldoende. Nee. er moet ook lijk gemaakt worden dat wij valk fnt' is tegen deze achtergrond h", t, dat de hervormde synode in Dgen duidelijkheid heeft uitgespro- dat zij niet langer met de •stel prachtigheid van de politiek en neef systeem van kernbewapening «n i even. De synode heeft principi- ,nee" gezegd tegen kernwapens laaraan de consequentie ver- van een eenzijdige ontwa- T ng. Maar biedt deze uitspraak M-H een uitweg? arul £d r een mogelijk perspectief kun •noi we eigenlijk niet somber ge- Mei l zijn. De werkelijkheid is nu spr naai dat we hoe dan ook met ^•nwapens zitten opgescheept, idei ■alt vraag is niet of we ze al dan niet 'an uis willen hebben. Ze zijn eren i^een in alle harmonie verlopen- rederzijdsc ontwapening zal staat zijn deze wapens voor uit de wereld te bannen. De rid weet hoe ze die dingen maken en anders dan de :n zelf kan die kennis niet vernietigd. Elk, ook met lionele wapens uitgevochten liet tussen landen met een •szins ontwikkelde technologie, steeds het gevaar in zich dra- dat de partij met de rug tegen muur vooi de verleiding zal [wijken de tegenstanders alsnog geweldige dreun met een in de f«nfcst aangemaakt atoomwapen te "ïd tn mel a'k gevaren van ecn ch: 1 nieer te beheersen en complete >rlog. er in de laatste instanties ook echt gebruik van willen en zullen maken. Dat echter het buiten de mense lijke schaal staan van het kernwa pen en het er bij het ontwerpen van theorieën toch binnen houden vormt de ongeloofwaardigheid van de kernbewapening: de grote leugen waarmee wij ons zelf in de eerste plaats in de luren leggen. In de eerste na-oorlogse jaren was dit paradoxaal genoeg nog niet zo'n brandend probleem. In béide kam pen lag zoveel groot en betrekkelijk ..grof" materiaal opgestapeld om een wederzijdse vernietiging te ga randeren. dat geen zinnig mens het in zijn hoofd haalde er gebruik van te maken. De logheid van het wa pen maakte het in-cffectief. Maar de techniek schreed voort. De wapens werden verfijnd, beter toe gerust om ook op grote afstand militaire doelen uit te schakelen. De kernbewaking leek op het eerste gezicht een hanteerbaarder middel. Al gauw werd echter duidelijk dat een beperkte kernoorlog alleen maar een theoretische mogelijkheid was. De op verlies staande partij in zo'n oorlog zou natuurlijk op een gegeven ogenblik naar zwaarder materiaal grijpen. Het kleine kern wapen zou wel eens de lont kunnen vormen voor een grote en alles vernietigende kernoorlog. t vraagstuk van de kernbewape- la ig mag daarom niet geïsoleerd ogi irden van de vraagstukken van iventionele bewapening. Maar echt stelt ook de hervormde sy- Jc net als de politiek duide- prioriteiten Eerst de kernbewa- ling beheersen en de vraag onder zien: hoe scheppen we gegeven huidige stand van zaken een iteem dat een maximale veilig- id garandeert? n I hervormde synode heeft hier- organlsmen legden miljoenen Jaren ge leden de basis voor wat het grootste olieveld van West-Europa zou worden. Op hun beurt hebben de Arabieren de olieprijs zo hoog laten oplopen dat het rendabel blijft deze uiterst taaie massa te exploiteren. De wereldwijde oliecrisis van 1973 was voor Schoonebeek een geluk bij een ongeluk. Het Zuidoost- Drentse dorp werd erdoor behoed een grotendeels leeggelopen „spookdorp" te worden. door Jan Sloothaak voor nu het middel aanbevolen van de eenzijdige ontwapening van Ne derland met alle consequenties die dit kan hebben. Letterlijk schrijft de synode dan ook: „In geen geval rechtvaardigt de bescherming van onze vrijheden, dat wij onze veilig heid baseren op de mogelijke ver nietiging van al wat ons en onze tegenstanders lief is en op de aan randing van de schepping." De mo gelijke consequentie hiervan, na melijk die van een Sowjet-overheer- sing, neemt de synode voor haar rekening met de woorden: „Maar belijdend mogen wij zeggen: we kunnen leven met onze Heer, des noods ondanks het politieke sys teem." Ais norm heeft de synode hiermee ongetwijfeld de juiste richting ge wezen en christenen zouden die norm ook in geweten moeten aan vaarden. Maar ook de synode mag niet aan de weerbarstigheid van de werkelijkheid voorbijgaan en ver geten dat eenzijdige ontwapening slechts een middel is en geen doel kan worden; een middel om gege ven de ingewikkeldheid van de in ternationale samenleving een maxi male veiligheid te garanderen. Het toepassen van dat middel tot dat doel vraagt een lange weg. Het begaan van die weg is bij uitstek de taak van de politici, die de synode- uitspraak mogen aanvaarden niet als een politiek programma of dictaat (want als het zo bedoeld is, faalt de kerk en is zij in constantijn- se arrogantie vervallen), maar als een morele steun in de rug op een weg die ons wellicht uit de doolhof van de bewapening zal voeren. Zoveel is zeker, dat er voor het gaan op die weg veel geduld nodig is. Het hoort tot de pastorale zorg van de synode nu ook dit geduld op te brengen én de deskundigheid om de politici op mogelijkheden te wij zen. De synode moet zich duidelijk van (al dan niet kerkelijke) actie groepen onderscheiden. Iedereen In Schoonebeek die de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) een lek kende olieleiding meldt krijgt een cadeaubon van vijftien gulden. „Je kunt toch moei lijk bij de mensen aankomen met twee kwartjes om hun telefoontje te vergoeden," zegt Henk Stokman, sectie chef grondzaken. Vandaar dat beloningssysteem. De be volking van Schoonebeek houdt haar bodem graag ge vrijwaard van oliedrab en zout uit het binnenste der aar de. En de NAM heeft er zelf ook belang bij lekkages in de kiem te smoren. Een goede samenwerking dus. Dat Is dan ook de basis waarop Schoone beek en NAM samenleven. De streek en de NAM zijn nauw met elkaar verstrengeld. Het had echter maar een haar gescheeld of de aardolie- maatschappij had haar blezen ge pakt. Beginjaren zeventig zag het er naar uit dat 115 miljoen kubieke me ter olie In de grond moest blijven zitten. Van de oorspronkelijke 180 miljoen kubieke meter was maar een kwart gewonnen. Door de taaiheid van het produkt en de steeds grotere toestroom van (zout) water werd het echter steeds moeilijker de olie nog rendabel omhoog te halen. De olie prijs liet niet toe dat (dure) technie ken werden ontwikkeld om die taaie oliebrij toch boven de grond te krijgen. De NAM hield er al rekening mee dat het laatste restje olie er in de jaren tachtig zou worden uitgeperst. De maatschappij met zijn vijfhonderd werknemers en bijkomende economi sche voordelen zou vertrekken. De bekende „Ja-knikkers" zouden op houden olie uit de diepte op te pom pen. Gelukkig voor Schoonebeek kwamen de Arabieren net op tijd met hun oliecrisis te hulp. De gestegen olieprijzen maakten het plotseling weer interessant om toch die nieuwe technieken maar verder te ontwikke len. Zo kon het gebeuren dat minister Van Aardenne enkele weken geleden het „RW-2-project" begon. Door het injecteren van het ondergrondse olie veld met hete stoom kan uiteindelijk 65 miljoen kubieke meter olie (bijna veertig procent) alsnog worden ge wonnen. Schoonebeek kan weer twin tig jaar vooruit. Tolerant Schoonebeek lijkt verbazingwek kend tolerant als het om de NAM gaat. Het sleutelwoord is „vertrou wen". zegt burgemeester M. Schnee- man. „Er is een unieke verhouding tussen de gemeente en de NAM. geba seerd op een compleet open en fair spel. Als wij het milieu willen sparen, voelen ze dat bij de NAM bij voorbaat aan en proberen er op in te spelen. Het is een kwestie van wederzijdse beïnvloeding. We hebben elkaar no dig. In die wetenschap beduvelen we elkaar niet. De bevolking beseft dat ook en weet dat er zo nu en dan wel eens een offer moet worden ge bracht." Zo'n offer is bijvoorbeeld de stoomketelinstallatie die in een na tuurgebied is gekomen in plaats van op het industrieterrein, zoals de ge meente graag had gewild. De NAM vond dat echter te duur worden. Wel zijn de waterbehandelinginstallaties ondanks hogere kosten op het industrieterrein gekomen. Maar haast de heer Schneeman zich te ver zekeren het is nu ook weer niet zo dat de gemeente alles maar klakke loos aanneemt wat de NAM zegt. De gemeente heeft een extra grote dienst gemeentewerken waar een stuk ken nis voorhanden is om de NAM zo nodig tegenspel te kunnen geven. Voor een deel is men echter aangewe zen op hogere instanties. Het is een feit dat aan het stoominjectieproject risico's verbonden zijn. In installaties en leidingen wordt een enorme druk en hitte ontwikkeld tot 140 bar en 360 graden Celsius. Wat dat betreft ver laat Schoonebeek zich grotendeels op rijksinstanties, zoals het Staatstoe zicht op de mijnen. Olieregen Een ja-knikker in het Drentse land Dat ook de bevolking zelf uiterst tole rant is, bleek enkele jaren geleden toen Schoonebeek drie dagen lang door een „menselijke fout" een oliere gen te verduren kreeg. Er was een oliespuiter ontstaan die slechts met moeite kon worden bedwongen. De inwoners vonden het vervelend, maar in het hele dorp was niemand te vin den die de NAM aan de schandpaal wilde nagelen. „Dat kwam doordat de mensen wisten dat ze met de NAM te maken hadden en dat wij het wel weer in orde zouden maken." zegt voorlichter Frank Duut. Wel klonk in de gemeenteraad enige irritatie om dat het allemaal zo lang had geduurd. „We vonden het toch wel kwalijk dat de NAM indertijd niet het materiaal voorhanden en de kennis in huis had om direct in te grijpen," zegt burge meester Schneeman. De NAM heeft sindsdien maatregelen genomen, vooral in de sfeer van „voorkomen is beter dan genezen". Maar bovendien zijn er veel extra veiligheden inge bouwd, zeker nu met extra hoge druk en geweldige stoomtemperaturen wordt gewerkt. „Net als bij de gasput- ten in Groningen zijn er diep in de grond veiligheidskleppen ingebouwd. Zelfs als er een vliegtuig op valt kan Tekeningen, bij voorkeur in liggend for maat. sturen aan Trouw, jury politieke prent, postbus 859, 1000 AW Amster dam. Naam en adres aan de achterzijde vermelden. Voor geplaatste prenten is er een boekenbon. dat geen kwaad. De kleppen sluiten meteen af en de boorput wordt „ge kild". Menselijkerwijs kan er niets gebeuren," zegt Chris Hoogendijk, de van Shell geleende supervisor van het stoominjectieproject. Overlast Er valt niet aan te komen dat de NAM een zeker overlast veroorzaakt. Stok man: „Dit jaar leggen we vijftig kilo meter leidingen. Daarvoor moet je zo'n duizend contracten afsluiten, vooral met boeren van wie we het land doorkruisen". De enige manier om dat goed te maken is zegt hij: geld. „Je kunt niet bij de boeren aankomen en zeggen dat olie nu eenmaal nodig is en dat zij anders hun karbonade ook niet meer kunnen bakken". Er is regelmatig overleg met individuele boeren, standsorganisaties, water schappen, de gemeente en noem maar op. De medewerking is goed, aldus Stokman. „Weliswaar moet Je de overlast met geld goed maken, maar het is geen kwestie van afkopen. De NAM gaat niet meteen met een grote portefeuil le zwaaien als er iets aan de hand is. De schade wordt vergoed, maar het gaat vooral ook om de manier waar op." Er raakt wel eens een boer geïrri teerd als blijkt dat een lekkende lei ding ondergrondse ongerechtigheden in de sloten heeft laten lopen of als zijn land is vervuild. „Maar nergens heeft dat nog tot enig georganiseerd verzet geleid." Milieu Dat geldt ook voor de beschermers van het milieu. We hebben hier een Stichting Milieugroep Rondomme, die erg actief is", vertelt mevrouw Cobie Enslnk uit Zandpol. Deze stich ting waarin vooral veel huisvrou wen zitten volgt (onder meer) de NAM kritisch. „Als we aan de bel trekken, dan wordt dat door de NAM meteen geregeld." Zo heeft de NAM een poos geleden reflecterende bolle tjes bij waterbakken aangebracht waar boorspoeling en olieresten in terecht komen. Vogeltjes die daar in raakten, overleefden het doorgaans niet. De gevleugelde vrienden worden nu echter op afstand gehouden door de bolletjes. „Overigens moet ik erbij zeggen dat we de NAM natuurlijk niet echt tegenspel kunnen geven Daarvoor hebben we te weinig kennis van die ingewikkelde technische za ken", zegt mevrouw Ensink. De werk groep Eemsmond, die wat dit betreft wat meer kennis in huis heeft, laat inmiddels een monster van boorspoe ling onderzoeken die de NAM regel matig in de Eems loost. De NAM doet er alles aan om alle ongerechtigheden aan het oog te ont trekken. Als je al bovengrondse lei dingen ziet. dan zijn die ongetwijfeld aan gene zijde van de Duitse grens. „In Nederland zijn we wat gevoeliger voor het milieu, in Duitsland geloven ze nog in het Wirtschaftswunder zegt Henk Stokman. Ook wil er nog wel eens wat lawaai uit het aangren zende Emlichheim overwaaien. „Bin nenkort ga ik daar weer eens naar toe om te proberen er iets aan te doen. Dan ga ik ook praten overeen meelfa briek die bij ons stank veroorzaakt", zegt burgemeester Schneeman. Wat dit betreft is in Schoonebeek zelf ook de chemische fabriek Skado in op spraak. Geld Schoonebeek (gegroeid van 4400 in woners in 1945 naar bijna achtdui zend) profiteert door een „lokatiebe- lasting" en onroerendgoedbelasting van NAM-geld. „Maar dat zijn we grotendeels weer kwijt omdat we er wegens de NAM een extra zwaar ambtelijk apparaat op na houden en extra uitgaven hebben voor bestem mingsplannen", aldus burgemeester Schneeman. De gemeenschap profi teert vooral langs andere weg van de NAM, die vrijwel alle werk uitbe steedt. Aannemers, vervoerders con structiebedrijven, de middenstand en anderen verdienen een aardige boter ham aan oliebaron „NAM". Dat ver goedt veel. „We worden ondanks de overlast geaccepteerd. Het belang rijkste is dat de mensen vertrouwd raken met de NAM", zegt Frank Duut. ADVERTENTIE -Piano's CHERNY SCHIMMEL RICH.WEBER LJ995 ZJOOT- THIAN jnifr- STEINWEGf***w*- AUG.FÖRSTER JL2HK ALEXANDER"" c ,Q|; IRMBACH ÉUtóOr- 5.395.- L1470r-10.995.. BECHNER YAMAHA \SM9? 13.425.- - INSTAAT VAN NIEUW - 2.995.- 3.100.. 5.575.- 9.975.- 5.3001 -„„BtCHTWN^ÓÓ' PETROF AJWfc ZIMMERMANN \AM07- HEAGELE i 9J»0r- BLÜTHNER 12t*40T- ED.SEILEft.~-. *SccASlQN. Het hart van de Amerikaanse kij ker (en van de Britse, de Zuidafri- kaanse en ga zo nog maar even door) is weer tot rust gekomen. Maandenlang stond het bijkans stil of sloeg het over. Maar de bloedstollende spanning is ver dwenen. Amerika weet wie „JR" heeft neergeschoten. De lotgevallen van „JR" hebben in de VS tot een ongekende tv- koorts geleid. J. R. Erwing, wreed, gewetenloos, huwelijkson trouw. is de hoofdpersoon in de vakkundige soap-opera „Dallas", een serie waarvan de AVRO des tijds een handvol delen uitzond, de verplichte minimumafname. Nederland heeft dus nauwelijks een glimp kunnen opvangen van de problemen van de in de olie rijk geworden familie Ewing uit Dallas in Texas. Dat is anders met de VS zelf. De tranentrekker heeft miljoenen gezinnen aan de (CBS) buis ge kluisterd en wat zijn ze JR gaan haten Voor de manier waarop hij zijn vrouw Sue Ellen behandelde; als een vod. Hij torpedeerde het plan van Sue Ellen om een kind te adopteren. Wat JR zelf niet kon bereiken moest vrouwlief niet buiten de deur halen. En zo liep het met Sue Ellen van kwaad tot erger met drankmisbruik en overspel als dieptepunt. Maar de schuld van alles har JR. Netzoals hij een verhouding begon met Sue Ellens zus Kristin en haar vervolgens van de deur joeg met de opmerking dat hij haar zou laten oppakken als prostituée. En JR was ook de kwade genius achter de financiële ondergang van concurrenten als Cliff Barnes en Vaughan Leiand. Kortom, JR de man die liegt en bedriegt, wie zal hem niet met liefde haten? De makers van de serie gebruik ten de weerzin tegen JR handig toen zij dit voorjaar een reeks afleveringen moesten afsluiten voordat in het najaar het seizoen weer kon worden voortgezet met een nieuwe reeks. In die laatste aflevering van het voorjaar werd JR neergeschoten, maar nie mand zag wie het had gedaan. De scripten lagen achter slot en grendel en de voornaamste rol- vertolkers hadden zwijgplicht. Larry Hagman, alias JR, had als vast antwoord op de vraag „Wie schoot JR neer": Je hebt nooit genoeg geld om dat geheim van mij te kopen." De afgelopen maanden hebben commercie en kijkers de lotge vallen van JR in de schijnwer pers gehouden. Er zijn giganti sche weddenschappen afgesloten over de identiteit van de dader: Sue Ellen? Haar minnaar Dusty? Kristin? Cliff of Vaughan? Ieder een had reden genoeg om hem uit de weg te ruimen. Zelfs Jimmy Carter vroeg tijdens een van zijn verkiezingstournees in Texas of iemand hem kon vertellen wie JR had neergeschoten. Sinds no vember 1963 had geen moordaan slag in Dallas zoveel aandacht gehad. Het afgelopen weekeinde was het zover. In een aflevering, die door spekt was met reclamebood schappen, waarvoor het volstrek te record van een half miljoen voor een halve minuut moest worden betaald, werd het geheim onthuld. De BBC meldde het in een nachtelijk nieuwsbulletin met wel de mogelijkheid om de knop om te draaien voor de luis teraars die het die avond zelf wilden meemaken. Misschien dat Nederland te zijner tijd ook nog in de ban raakt van „Dallas", want de AVRO schijnt de draad weer te willen oppakken. Maar voordat die aan de schietscène toe is hebben we hier waarschijn lijk al wel satelliet-tv. Daarom verraden we hier wie JR neer schoot: Kristin. Je overleeft het en dus is er voor de andere haat- dragenden nog een nieuwe kans. Twee hoofdpersonen uit de door miljoenen bekeken t.v.-serie „Dallas": Larry Hagman, alias J. R. Ewing, alias J. R„ de omhoog gevallen oliebaron, en Mary Crosby (dochter van Bing) als zijn schoonzusje Kristin Shep- hard, die haar zwager niet min der verafschuwt dan de rest van de familie. Hier poseren ze speci aal even breed lachend voor de fotograaf om te laten zien hoe goed ze in 't echt met elkaar zijn, maar hou die twee in de gaten in de serie tenminste. Omdat het al meer dan een Jaar geleden is dat de beruchte „Yorkshire ripper" een Jonge vrouw vermoordde, was de voor zichtigheid misschien hier en daar iets verslapt. Maar nu vorige week de nog steeds gezochte „rip per" zijn dertiende slachtoffer heeft gemaakt, is de angst weer hoog opgelaaid. Op de campus van de universiteit van Leeds, waar het dertiende slachtoffer, de 20-jarige studente sociologie Jacqueline Hill woonde, wil nu iedereen een alarmapparaatje aanschaffen, worden roosters op gesteld voor begeleiders van meisjesstudenten die 's avonds nog op pad moeten, en durft geen meisje na vijven meer een stap alleen buiten de deur te zetten. Verscheidene meisjesstudenten hebben hun studie tijdelijk afge broken en zijn naar hun ouders gegaan. Niet alleen in Leeds is het onveilig voor vrouwen, maar ook in andere steden in Yorkshi re; de slachtoffers vielen in zes verschillende plaatsen in dat ge bied. De handelwijze van twee niet met name genoemde mannen van de geüniformeerde politie van Leeds is op het ogenblik het gesprek van de dag. Gealarmeerd door een student die een met bloed bevlekte handtas vond en herkende, gingen zij beiden op zoek, maar niet nadat het eerst twintig minuten duurde voordat ze bij de vinder van het tasje kwamen, vervolgens veel tijd ver spilden aan het invullen van for mulieren, en ten slotte volgens ooggetuigen een vluchtig on derzoekje van hoogstens vier mi nuten in de buurt instelden op. naar later bleek, nog geen vijftig meter van het lichaam, dat pas tien uur later werd gevonden. Ze weigerden Jacquelines kamer te onderzoeken. De algemene me ning in Leeds en omgeving, ook van de politie, is dat de „ripper" een gewone werkman uit Leeds moet zijn, die door een invloed rijk persoon gedekt wordt, mis schien zelfs door iemand uit poli tiekringen. Misschien slaapt iemand er wel in, maar in elk geval heeft een onbekend gebleven verzamelaar op een veiling in Bern een ledi kant aangeschaft voor 125.000. Het was dan ook een bed waarin eens Napoleon Bonaparte gesla pen heeft; kenners hadden de waarde op iets meer dan de helft van het betaalde bedrag geschat. Nog meer voorwerpen van Napo leon en zijn vrouw gingen voor bijna het dubbele van of veel meer dan de schatting weg Na poleons inktstel voor 78.000 (ge schatte waarde ƒ42.000), zijn zil veren drinkbeker voor op reis voor een kleine ƒ10.000 1.500), en een garnituur van verguld zil ver uit de huiskapel van keizerin Joséphine voor 63.000 15.000). Het naaigerei van de keizerin werd voor 45.000 verkocht. Lekkage door diefstal Pas toen het dak van de Bossche St Jozefkerk door het slechte weer begon le lekken, kwam een ver moedelijk al jaren lopende dief stal aan het licht: het dak was zo poreus geworden, doordat dieven er minstens 300 kilo lood en 100 kilo zink afgehaald hebben. De gemeente Den Bosch heeft de kerk aangekocht om er het stad sarchief en een expositieruimte in onder te brengen, maar dat zal nog wel even uitgesteld moeten worden; de schade aan wat er nu tijdelijk lag opgeslagen, is al groot genoeg.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 5