Schokkende uitroeiing
van homo's door nazi's
Grubers Frankenstein een amusante griezel
Associatief verbeeldingsspel
voor vier jonge actrices
Bachs Hohe Mes;
subliem uitgevoe
Scholen herdeni
de doden muziki
Hard Toneel bij Theater
Nieuwe muziek in Amsterdam en Utrecht
Edwin de Vries' eerste toneelstuk
Duits ensemble in Laurenskerk
Openbare bekendmaking
MAANDAG 17 NOVEMBER 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
(DA
door André Rutten
twee homo's door twee SS'ers achter
haald. ZIJ snijden hem ter plekke de
keei
ARNHEM De toneelgroep
Theater heeft een voorstelling De twee vrienden vluchten Berlijn
nearer neen een voorstelling naar een bos biJ Keulei^ worden
gemaakt van een Amerikaans daar gearresteerd en op transport ge
stuk Over tie vervolging van steld naar Dachau. De ene komt daar
homoseksuelen door de na- nlet i®vend aan: de SS'ers hebben
Zi's vooral on lynno- PPknmpn hem onderweg zwaar mishandeld en
zi s, voorai op gang gekomen ziJn vriend mentaai gedwongen hem
na De Nacht van de Lange de genadeslag te geven
Messen (30 Juni 1934), waarin
een gewelddadig einde werd
gemaakt aan interne geschil
len binnen de partijleiding.
Het stuk van Martin Sherman.
,3ent". In de vertaling van Martin
In Dachau
De rest van het stuk speelt zich ln
Dachau al vóór een hek dat onder
hoogspanning staat, bij een kuil die
Hartkamp „De anderen" genoemd," daar gegraven is om er lijken ln te
begint op de middag na die nacht, in
Berlijn ten huize van twee homo-
vrienden, van wie er een 's nachts een,
blonde jongen mee naar huls en naar
bed heeft genomen. Deze blonde jon
gen behoorde tot de Intieme kring
van Ernst Röhm, één van de nazi
bergen, met een hoop ruwe stenen,
die twee mannen onophoudeijk moe
ten verplaatsen. De ene is de overle
vende homo-vriend, die er ln geslaagd
ls een jodenster te verwerven (ook
een gruwelijk verhaal) in plaats van
de roze driehoek voor homo's, zoals
groten die ln die nacht mede ten val wel gedragen door de mede-sjouwer,
kwam, en wordt in het huls van de die hij in de trein naar Dachau heeft
leren kennen, en met wie een vriend
schappelijke relatie tot stand komt.
In de pauze al hoorde Je vooral twee
soorten reacües: mensen die zich ge
schokt voelden door het zien van de
drie naakte mannen aan het begin
van het stuk, anderen die vooral door
de verschrikkingen van de nazl-ter-
reur ontdaan waren.
Het samenbrengen van die twee din
gen maakt het stuk extra hard, kun Je-
daar uit afleiden. Zelden wordt er ln
het homo-toneel zo openhartig Inge
gaan op seksuele ervaringen tussen
homo's die worden ten onrechte
verdoezeld, is een meermalen geuite
kritiek op dat soort toneel hier
gebeurt dat laatste niet, omdat
schrijver en spelers daar even eerlijk
over willen zijn als over hun angsten
en schaamten, over hun behoefte aan
warmte, veiligheid, tederheid.
De volledige afwezigheid van die laat
ste elementen ln de vernedering, de
willekeur, het gemartel dat zij in het
kamp moeten ondergaan ls voor hen
Joop Keesmaat en Siem Vroom in De Anderen bij Theater.
verpletterend, en dat komt onbarm
hartig op de toeschouwer over. Al zijn
er ook lichtere facetten ingebouwd
de troost die zij elkaar ln woorden
kunnen geven, even wat onverwachte
humor hun beider gewelddadige
dood, hoe schokkend ook, krijgt tege
lijkertijd iets van een bevrijding.
Het stuk is geschreven en de voorstel
ling gemaakt omdat er weinig naar
bulten ls gekomen van de misdaden.
door Ralph Degens
AMSTERDAM/UTRECHT
Bij de Oostenrijkse compo
nist Heinz Karl Gruber is het
blijkbaar plotseling helemaal
omgeslagen. Tot eind 1960
deed hij mee met de avant-
garde die seriële technieken
hanteerde. Wegens het uitblij
ven van succes bekeerde hij
zich tot de gemakkelijker in
het gehoor liggende tonale
muziek.
Hóe gemakkelijk, was dag ln het Am-
sterdamse Concertgebouw te horen
waar zijn „Frankenstein!!" werd uit
gevoerd door het Radio Filharmo
nisch Orkest onder Jan Stulen, met
de componist als bariton-solist. De
ondertitel „ein Pandömonium für Ba-
riton-Stimme und Orchester nach
Kinderrelmen von H. C. Artmann"
doet, in combinatie met de uitroepte
kens achter Frankenstein, een grie
zelstuk verwachten. Want kinderlied
jes over menseneters, monsters en
vleermuizen kunnen lekker
sprookjesachtig griezelig zijn, en ln
de teksten van Artmann is dat aspect
ook wel aanwezig. Maar in de vrijblij
vende amusementssfeer van Grubers
muziek ontbreekt dat volkomen.
Gruber zingt declamerend zelf de tek
sten ln een microfoon, en blaast af en
toe op speelgoed-Instrumentjes. De
orkestleden hanteren, naast hun ge-
menseneters, monsters en vleermuizen
wone instrumenten, hier en daar ook
dergelijk spul, en laten opgeblazen
zakjes klappen. Van het beloofde
„pandemonium" (hels lawaai) komt
ondanks het volbezette orkest niet
veel terecht, en de geest van Fran
kenstein had kennelijk een snipper
dag toen Gruber deze muziek ln 1977
schreef.
Inmiddels had Gruber bij het C-serie
publiek van deze middag meer succes
door André Rutten
HAARLEM Het Onafhan
kelijk Toneel gaf zaterdag
avond in de Toneelschuur de
première van Edwin de Vries'
eerste toneelstuk „Einde", ge--
regisseerd door Jan Joris La-
mers, gespeeld door vier actri
ces, die in het bulletin van de
groep aangeduid worden als
de dames Van Veldhuizen,
Boyer, Steevensz en De
Graaf. Met medewerking van
behalve Lamers ook nog de
heren Warning en Hartog,
voor decor, belichting en mu
ziek.
In een gesprek met Dirkje Houtman,
opgenomen in Trouw van vrijdag,
heeft Edwin de Vries jarenlang lid
van het Onafhankelijk Toneel, nu
spelend bij Baal verteld, dat hij het
stuk in opdracht voor vier vrouwen
geschreven heeft, waarbij verwerking
van het tweeling-motief gevraagd
werd. Hij laat nu een vrouw, die be
sloten heeft een einde aan haar leven
te maken, op een oude zolder haar
Speciaal vandaag
DrieSter, verzamelprogramma
van de AVRO stelt aan de orde:
profijt trekken van de chip, Maarten
Schakel (scheidend kamerlid CDA)
in een gefilmd portret en tenslotte
nieuwe ontwikkelingen op het ge
bied van de kunstgewrichten. Voor
als er iemand echt kunsthoofd van
het allergaartje krijgt.
Ned. 1/21.55
Waar blijf ik met m'n emoties?
Vraag van werkers in de ziekenhui
zen. Panelgesprek en opmerkingen
van luisteraars in Plein Publiek.
Hilv. 1/9.30.
Focus, mensen en meningen in de
samenleving, deze keer gewijd aan
de prolemen in de staalindustrie. De
Europese Commissie probeert te red
den wat er nog te redden valt.
Hilv. 1/16.30.
tweelingzusje ontmoeten, dat al bij
haar geboorte gestorven ls maar ln
haar herinnering ls blijven voortbe
staan. In die herinnering ls ook nog
een Jong gestorven nichtje aanwezig,
met wie zij een keer gespeeld heeft,
en er verschijnt nog een vrouw in,
zittend ln een rolstoel, maar terugke
rend naar de periode vóór zij ln de
rolstoel zat en mogelijk danseres was;
een beeld van de zelfmoordgedachte
van de Jonge vrouw zelf.
Stuk en voorstelling zijn dus een to
neelverbeelding van wat er ln de schi
zofrene gedachtenwereld van de
vrouw omgaat, zonder dat er drama
beoogd wordt, behalve in de beteke
nis van handelingea Een tragi-kome-
dle, zegt het OT-bulleün. Het ls eer
der een de verbeelding prikkelende
constructie van haaks op elkaar
staande teksten, die de actrices en
hun regisseur uitdagen tot het spe
lend oproepen van associaties met
een eigen verbeeldingswereld vol ei
gen herinneringen. Je kijkt daarom
allereerst naar een stuk voor vier to
neelspeelsters, die nog Jong zijn, bij
elkaar herinneringen oproepen aan
kinderspelletjes, die zij ieder voor
zich, maar niet echt samen gespeeld
hebben, met daarin gemend herinne
ringen aan feestjes, dié zij meege
maakt hebben, zij het ook weer niet
samen, waarin zij soms een plotselin
ge hekel aan iemand kregen, weg
wilden, zelfs op moord zonnen, ook
wel op Iemand vielen. Dat glijdt alle
maal op een wonderlijke manier ln
elkaar over en onthult eigenlijk pas
gaandeweg de gedachte aan zelf
moord als een verlangen naar einde
lijk alleen zijn, met rust gelaten
worden.
Humoristisch
Al wordt wel van het begin af aan op
van Enrique Raxach met zijn Ingeto
gen „Soirée muslcale" een stuk van
ongeveer gelijke tijdsduur, maar met
aanzienlijk meer muzikale spanning
geladen. Raxach, ln 1932 ln Spanje
geboren en sinds 1969 Nederlander,
heeft in zijn vroegere werken altijd al
een bijzonder groot gevoel voor ver
fijnde coloristlsche effecten getoond.
In deze Soirée muslcale die hij ln 1978
voor basklarinet (Harry Spamaay),
vrouwenkoor en orkest schreef, over
trof hij zichzelf ln dit opzicht. Je zou
de basklarinetpartij (voortreffelijk
geblazen door Sparnaay) meer een
monologue-intérieur dan een solisti
sche partij kunnen noemen. Het ls
een wat mijmerende omspeling van
een aantal thematische gedachten
die tegen een achtergrond van een
constante stroom wisselende orkes
trale klankkleuren wordt gezet. In
drie van de zeven onderdelen van het
werk komt daar het vocaliserend
vrouwenkoor bij. De onderhuidse
spanning ln dit grotendeels ln gedra
gen tempo gehouden werk komt ln
een paar felle slagwerkinjecties tot
uitbarsting.
'Rul'
Een dergelijke spanning zou Je ook
verwachten in de muziek waartoe de
Jonge Belgische componist' Frank
Nuyts (geb. 1957) geïnspireerd werd
door het toneelstuk „Een bruid ln de
morgen" van Hugo Claus. Hij wilde
de sfeer van het stuk treffen ln een
muziek die hij zelf „gloedvol en toch
grijs" noemt. Het gloedvolle moet
dan waarschijnlijk ln de enkele on
verwachte heftige passages steken
die de rustig voortstuwende, wat
„rul" klinkende, muziek doorbreken.
Naar mijn idee doorbreken die passa
ge ln een te letterlijke zin de sfeer die
Nuyts muzikaal wilde verbeelden bij
jeen passage uit Claus' toneelstuk,
samengevat ln een tekstfragment
(„Alsof de hand nooit meer weg
gaat dat ook als titel dienst
Het ln 1979 geschreven werk werd
vrijdagavond tijdens het Promenos-
concert ln Muziekcentrum Vreden-
burg uitgevoerd door het Radio Ka
merorkest onder Erpest Bour, die ook
de Nederlandse première dirigeerde
van „Toonen" van Guus Janssen.
Hét zeer consequent opgebouwde,
stuk waarin Janssen, zoals vaker, be
paalde storingen en haperingen in de
structuur heeft Ingebouwd, munt uit
door een strenge helderheid, die ln
een open, enigszins droge klank ge
stalte njoet krijgen. In de royale
Promenos-concerten
weg uit Utrecht
Van een onzer verslaggevers
UTRECHT Volgend concert
seizoen zal de Promenos-serie
niet ln Muziekcentrum Vreden-
burg worden voortgezet Reeds
lang bestaande meningsver
schillen aangaande de pro
grammering en de organisatie
tussen enerzijds het Utrechts
Symfonie Orkest en het Mu
ziekcentrum, en de afdeling
ernstige muziek van de NOS
anderzijds hebben tot deze
breuk geleld.
USO en Muziekcentrum zijn
van plan onder redactie van
Otto Ketting een alternatief te
ontwerpen voor de acht Pro-
menosmanlfestatles. Men wil
naar een programmering met
een duidelijker thema. Behalve
het USO als geheel zullen ook
verschillende ensembles uit
het orkest, en ensembles van
bulten af daarbij betrokken
worden. De concerten worden
steeds op de tweede vrijdag
van de maand gegeven evenals
de Promenos-concerten, die dit
seizoen nog geheel volgens de
plannen zullen worden gepre
senteerd.
Inmiddels ls de NOS bezig een
andere lokaliteit voor de Pro-
menos-concerten te vinden
waar zij, met een andere part
ner, haar eigen ldeeén beter zal
kunnen verwezenlijken.
kest van het Brusselse conservatori
um, de Armeense harpiste Susanna
Mildonian, het BRT-Jazz Orkest en
het Utrechts Symfonie Orkest hun
bijdragen léverden aan deze manifes
tatie.
menos-avond (ditmaal ln samenwer
king met de Belgische omroep) zich
dat thema gevarieerd, niet zelden .af ln verschillende ruimten van Vre-
Van uitgeverij De Kem te Bussum
zijn de volgende boeken: Speels pa-
Iet, 75 verhalen van O. J. de Landell
die hij eerder heeft gelezen tijdens
uitzending van het radioprogramma
Palet (293 blz. 24,90). De verloren
J kinderen, roman van Hayes-Lazzari-
akoestiek van Vredenburg klinkt het no (226 blz. 26 gulden). Koud li de
net Iets te .jnool". see. roman van E. L. Beach (296 blz.
Zoals gebruikelijk speelde deze Pro- 25 Twee oorlogsromans ln
mèt humoristische effecten. Ook
door de kalme, zachte toonaard waar-
In gespeeld wordt. Alsof de vier vrou
wen, de centrale figuur meer ln zich
zelf gekeerd, de andere drie op haar
Inwerkend, met een ingehouden me
ditatie bezit zijn, zachtjes pratend,
slechts een enkele keer verhevigd, en
dan humoristisch, uit de slof schie
tend. De ingehouden, en wel beweeg
lijke manier van spelen, dwingt de
toeschouwers tot Intense aandacht,
waarin een plotseling optredend wat
uitbundiger .dement wat ontspan
ning brengt.
Heel opmerkelijk, ook binnen de
nieuwe ontwikkelingen van het Onaf
hankelijk Toneel, dat meer als een
praktische ideeéncentrale is gaan
werken samen met anderen ln ver
schillende werkgroepen.
denburg, waar ook bet Harmonieor-
één band: Vergeefse nederlaag van
H. W. Richter en Generaals sterven
in bed van O. Rosser (510 blz.
36,50).
die de nazi's ook aan homoseksuelen
hebben begaan en het nodig geacht
werd daar ln onze tijd van toenemen
de intolerantie en discriminatie dui
delijk de aandacht op te richten. Je
krijgt er een bijna verpletterend
beeld van. Waaruit Je opmaakt, dat er.
een heel doeltreffende voorstelling
gemaakt ls, onder regie van Andy
Daal, met Joop Keesmaat en Slem
Vroom ln de voornaamste rollen.
door W. H. Wolvekamp
ROTTERDAM Voor een
talrijk gehoor heeft een Duits
vocaal- en instrumentaal en
semble zaterdagavond in de
Laurenskerk Bachs Hohe
Messe ten gehore gebracht.
Dit ensemble bestond uit de Dom-
kantorij-Althenburg, de Kölner Kan-
toriJ-Keulen, het Oürzenlch Kamer
orkest en het Augsburger Blazers
ensemble, met medewerking van een
vijftal vocale solisten, het geheel on
der leiding van Volker Hempling
Ht Rotterdams concertpubliek is in
het verleden even vertrouwd geraakt
met Bachs Hohe Messe als met diens
Passionen, dank zij de tot traditie
uitgegroeide Jaarlijkse uitvoeringen
van de Christelijke Oratoriumvereni
ging „Rotterdam Zuid", die met de
dood van haar dirigent Piet van den
Kerkhof! een einde namen. De kans
om dit grootste werk nog eens door
een subliem uitvoeringsapparaat te
horen uitvoeren hebben velen zich
niet laten ontgaan.
Hoe belangrijk en verheven de aria's
en de duetten uit de Hohe Messe ook
zijn, het accent valt toch op de vier-,
vijf-, zes- en achtstemmige koren. De
samengevoegde kantortjen vormden
een middel-groot koor. Een dertigtal
tenoren en bassen en Iets meer sopra
nen en alten kwamen gezamenlijk tot
een volstrekt homogene samenklank, gen laatSte ajröirla ..Agnus
der partijen in de acht- een ptacht-timbife. heeft de
De splitsing der partijen
stemmige koorzang had weinig of
geen invloed op het geluidsvolume.
Het prachtige stemmenmaterlaal. de
grote technische zekerheid bij de uit
voering van de polyfone koren en
vooral ook de zeer degelijke en muzi
kale leiding van Volker Hempling
SC
leidden tot een hoog te kwaP. °nC
samenzang.
Hoogtepunten
Op gevaar af toch nog te kort tfcyc
in waardering ten opzichte
vertolking van de vele jubel
zouden wij afzonderlijk win
men het zeer devoot en iq
gezongen aanvangskoor „Kji
son", het vijfstemmige „Et t
tus est" en vooral ook het
fixus", voor Bachs tijd onvl
baar modern in harmonie en
gend in een haast huivering», nv
dubbel pianissimo. i rlkl
WBC
Wat de Instrumentale begelelfl >u
treft hebben de strijkers zowi i°'
blazers (dubbel hout. één h< W*
drie trompetten) voortreffelijk t*1
gegeven. De hoge D-trompetti i
ken onberispelijk zuiver evei
obligaat hoornpartij in „Quon
solus". De ene contrabassist g
de een klein orgel bespelend?
nist een genuanceerd en fc
fundament aan de orkestbetf jtt
Solisten
Over de vijf vocale solisten l,w,
wij kort zijn. Irene Hammar.:
raan, Christiane Römpp,
praan. Ildiko-Münnich-Akonif
Paul Mühlschlegel, tenor eni
mitsu Kimura, bas. gaven o
fraaie stemmen een muziks
dracht van de hun toever.
partijen. Maar toch nog evenl
vermeld: -de ontroerende moed
b* heeft deze 4
Deze uitvoering gaf weer t
staaltje te horen van de voc
ke Bach-cultuur, waarin on;
buren, zo zij ai niet het i
bezitten, dan toch wel in 1
mate zijn gespeotaliseerd.
door Jac. Kort
AMSTERDAM November
is de maand van de herden
king der doden. Rooms-ka-
tholieken vieren Allerheiligen
en Allerzielen; protestanten
besluiten het kerkelijk jaar
(ditmaal op 23 november) met
de Dodenzondag.
In samenhang daarmede gaven leer
lingen. hun ouders en docenten van
de vrije scholengemeenschap Geert
Groote uit Amsterdam-Zuid zater
dagavond ln de Dominlcuskerk een
concert, waarin sterven en de dood
centraal stonden.
Aan het begin voerde het ensemble
uit Cantate 106 „Gottes
Allerbeste Zeit", die Joh.
omstreeks 1710 heeft gecoi
Bach heeft voor dit werk. dat)
de begrafenis van een ons oi
oude man heeft geschreven
belteksten en koralen samei
Het werk wordt veelal Actus
genoemd en is geschreven v<
vier solostemmen, twee bl<
twee gamba's en basso-conl
geheel stond onder leiding
muziekleraar van bovenL
school Christoph Andersen,
er dus geen sprake was van
fessionele uitvoering (maar
was in Bach's dagen meestal
sprake) werd deze cantate
kaal en doorleefd gezongen, <1
de stampvolle kerk met over
schoolkinderen een speld kou
vallen.
Twee van de vier actrices (het tweelingzusje en het nichtje) in het
verbeeldingsspel Einde bij het Onafhankelijk Toneel, rooi
Burgemeester en Wethouders van 's-Gravenhage maken bekend,
dat zij voornemens zijn, met toepassing van artikel 50,8e lid vm
Woningwet, vergunning te verlenen voor een wijziging van het
bouwplan voor het z.g. Palacegebied in Scheveningen-Badplaats.
Het wijzigingsbouwplan, ven/at in een aantal tekeningen, ligt met in
gang van 18 november 1980 gedurende één maand ter gemeente
secretarie, afdeling Ruimtelijke Ordening en Stadsvernieuwing
(k. 3433) en in het Gemeentelijk Informatiecentrum aan de Groen
markt voor een ieder ter inzage.
Gedurende de termijn van ter visie legging bestaat voor een ieder^te
de mogelijkheid bij ons college schriftelijk bezwaren in te dienen
tegen ons voornemen voor het wijzigingsplan bouwvergunning te
verlenen met toepassing van vermeld artikel van de Woningwet.
's-Gravenhage, 11 november 1980
Burgemeester en Wethouders van 's-Gravenhage.
de secretaris de burgemeester
W.R. UITHOF F.G.L.L SCHOLS