'De kerk staat aan de rand van de samenleving' Ds. L. H. Ruitenberg: conservatief vernieuwer JA Christenheid in 2000 minderheid Met Erasmus op de kansel is gemeente niet gediend Russen willen verder praten over dissidente! Trouw Studie: rechts en links moeilijk bijeen te houden Boekenveiling te Amsterdam TON BOLLAND Energie regelaars in de Kerk VOORBUGAF Westduitse pers ijfS op synode in DE DONDERDAG 13 NOVEMBER 1980 TROUW/KWARTET door Aldert Scljipper AMSTERDAM De laatste honderd jaar is de buitenkerkelijkheid toegenomen, terwijl alle kerken hun bezoek zien teruglopen. Er zijn theorieën die een eenvoudige verklaring voor dit verschijnsel suggereren. De kerken zouden zich te veel of juist te weinig met maatschappelijke kwesties bezighouden Ze zouden door hun anti-intellectualisme de geleerde mensen hebben weggejaagd of juist door hun gebrek aan meedogen met de armen de minst welvarenden het bos in hebben gestuurd Jan Jonkers en Jan te Winkel, twee academici die beroepshalve namens de gereformeerde kerken het ver schijnsel van de ontkerkelijking be studeren, hebben aan de hand van onderzoek door anderen verricht hun licht eens over de kerkverlating laten schijnen en hun bevindingen neerge legd in een boekje, dat uitzonderlijk goed leesbaar is. Er zijn de laatste jaren heel wat on derzoeken gedaan naar de ontkerke lijking. De bekendste zijn de Mar griet-enquête uit 1968, de enquête God in Nederlanden Opnieuw God in Nederland door De Tijd uit respectie velijk 1966 eri 1979 en wat onderzoek - jes van het Kaski en Elsevier. Het vervelende van die onderzoeken is dat de vraagstelling van onderzoek tot onderzoek verschilt. Dat maakt het vergelijken moeilijk en soms on mogelijk. En bijna elke conclusie is daardoor aanvechtbaar. De twee Jan nen geven dus blijk van moed door er toch aan te zijn begonnen Oorzaken Een conclusie staat echter als een paal boven water: het traditioneel- kerkelijk christendom in Nederland is in een minderheidspositie terecht gekomen Uit de verschillende onderzoeken komt een zestal oorzaken voor dit verschijnsel naar voren, die Jonkers en Te Winkel achtereenvolgens de revue laten passeren. De kerk is te recht gekomen aan de rand van onze samenleving en je kan er dus vrij gemakkelijk omheen. De godsdienst is iets geworden voor de binnenka mer. De oude geloofswaarheden zoals ..Christus is Gods Zoon" en het geloof in het bestaan van hel en hemel vin den minder aftrek dan vroeger. Het zal voor ieder duidelijk zijn dat de verscheidenheid van oorzaken het onmogelijk maakt een oplossing te bedenken die in alle gevallen past. Wie zegt dat de kerk te links Is gewor- SlJQQGStiGS den en dus meer de oude waarden dient te benadrukken loopt gevaar de vernieuwingsgezinde kerkleden weg te jagen en als men het meer zoekt in maatschappelijke betrokkenheid, roept men het verwijt op de kerk haar warmte te ontnemen. In de praktijk zien we dan ook een langzaam voortgaande uitwaaiering van „ecumenicals" en ..evangelicals". De opkomst van de Evangelische Omroep In Nederland en van de con servatieve evangelicals in de Ver enigde Staten en West-Duitsland wijst in de richting van een reusachti ge herverkaveling, een nieuw schis ma. Het hoeft niemand te verwonde ren dat bij voorbeeld een bisschop A. Simonis van Rotterdam zich meer thuisvoelt bij de EO dan bij de KRO. Ook dat wijst er op dat de lijn ook door de rooms-katholieke kerk heen '->opt. Oplossing Er is een crisis van de kerkelijk geo riënteerde organisatie, waardoor de grenzen tussen de zullen vervagen. Wie radicaal-evangelische kritiek op onze samenleving heeft ervaart dat hij buiten de kerk daarmee beter uit de voeten kan dan er binnen. Maar het omgekeerde bestaat ook: soms ervaart men dat de kerk zich te snel ontwikkelt en daardoor geen warm nest meer is, waar men zich thuis voelt. De theologen zijn het dan ook niet eens over de vraag hoe de kerk zich in de toekomst moet ontwikkelen. De oude vormen, vooral de parochie structuur. zijn niet onaantastbaar en staan niet voor altijd en eeuwig vast. Het merkwaardige is dat de theolo gen die dit beweren niet in één enkele kerk te vinden zijn. De hang naar het oude vertrouwde en de zin voor ver nieuwing lopen dwars door de kerken heen. Dat betekent dat kerkelijke lei ders het steeds lastiger zullen vinden de „vleugels" van elke van de kerken bijeen te houden. Gezien het functie verlies van de kerk kun je namelijk steeds minder links en rechts bijeen houden. Jonker en Te Winkel zien dit ver schijnsel misschien onvoldoende. Enerzijds geven zij toe dat er geen simpele oplossing is. Zij geven allerlei waardevolle suggesties die ontleend zijn aan de oecumenische denkwe reld. „Omdat Christus de apostel is. moet de kerk apostolisch zijn, omdat Hij de Hogepriester is moet de kerk priesterlijk zijn en omdat Hij Dienaar is. is de kerk dienstbaar", zeggen zij de Britse theoloog Paul Minear na. Maar aan de andere kant merken zij op: „Mensen zoeken naar een plek, waar zij zich thuis voelen en waar ze zichzelf kunnen zijn. Zo'n plek zou de kerk moeten zijn." Deze citaten dui den twee richtingen aan, waarvan in de toekomst waarschijnlijk in toene mende mate duidelijk zal worden dat die elkaar wederzijds uitsluiten. Jan Jonkers en Jan te Winkel, Adieu, Mensen keren de kerk de rug toe, uitg. Jongbloed, Leeuwarden. Met veningen van Bert Kuipers. Omslagtekening van „Adieu" DEN HAAG (ANP) De ver wachting is, dat in het Jaar 2000 een minderheid van Nederlan ders nog christen Is. Er lijn ge- nofeg tekenen, die daarop wijsen. Dit constateren de socioloog Jan Jonkers en de theoloog Jan te Winkel. Morfo-logisch fundamentalisme oftewel een onverbiddelijk vast houden aan bepaalde vormen achten de schrijvers voor de ker ken fout. Structuren rijn op zich zelf niet heilig of onaantastbaar, maar slechts hulpmiddelen. In dit verband vragen zij zich af of de huidige parochiestructuur wel voldoet Allerlei onbehagen over het huidige functioneren van de kerk wijst erop, dat die structuur niet voldoet (Het apparaat be slist aldus de schrijvers). Aangedrongen wordt e ning op het ambt waarbij dient te worden uitgegaan van het die nende karakter ervan. Het onder scheid tussen ambtsdrager en leek mag best vervagen. Ook de bevordering van de gemeenschap is een belangrijke vereiste. Her haaldelijk maakt het boek mel ding van de eenzaamheid van dé mens in liturgie en gemeentele ven. De kerk komt er ook niet onderuit om aan politiek te doen. De kerk moet zich voorts dicht bij de mensen opstellen. Nu wordt vaak aan de kerk verweten, dat zij antwoord geeft op vragen, die niet gesteld worden en de echte vragen der mensen laat liggen. Een dogmatische verkondiging zegt de mensen van nu niets meer. Zij willen niet meer louter infor matie. Zij willen ook weten wat wij eraan hebben als oriëntatie op hun levensweg. De mensen van nu vragen niet meer om een orakel uit de hoogte maar om een metgezel. Van onze kerkredactie DEN HAAG Gisteren is aan de vijfenzeventigjarige ds. L. H. Ruitenberg een bundel uitgereikt met diens artikelen over een lange reeks van jaren. Ds. Ruitenberg is een vrijzinnig hervormd predikant die zijn hele leven ook een actieve politieke rol gespeeld heeft, eerst in de SDAP en later in de PvdA. Daarnaast was en is hij bestuurslid van de IKON. Veel van zijn artikelen, verschenen in bladen, zoals Tijd en Taak, Hervormd Nederland, Woord en Dienst, en Het Vrije Volk, getuigen van de spanning die een actief christen voelt, die tevens belijdend socialist is. Van links naar rechts: ds. L. H. Ruitenberg, mevrouw H. Verwey- Jonker en de heer D. Houwaart. De bundel, samengesteld door Dick Houwaart, werd ds. Ruitenberg over handigd door de socialistische publi ciste mevrouw Hilda Verwey-Jonker, een studlegenote uit het Leiden van de jaren twintig, die sindsdien be vriend is gebleven met Ruitenberg en zijn echtgenote. Mevrouw Verwey legde aan de talrijke aanwezigen uit wat het bijzondere is van ds. Ruiten berg en zijn journalistieke werk. Ruitenbergs column in het blad Tijd en TasJt ging over zeer verschillende waarin opgenomen: De Rotter dammer, met Oordta Dagblad, Nieuwe Haagse Courant met Nieuwe Leidae Courant Uitgave: Trouw/Kwartet BV Hoofdredacteur Jenze Tamm.nga HOOFDKANTOOR Postbus 859 1000 AW Amsterdam WiDautstraat 131 Amsterdam tel 020-5629444 telex 13006 Postgiro 66 00 00 Bank Ned. Crediettiank RpkeninQrir 23 00 12 574 Gemeentegiro Amsterdam XI1000 REGIO ROTTERDAM/DORDRECHT - Postbus 948 3000 AX Rotterdam tel 010-115588 (abonnementen en bezorging) tel 010-115588 (redactie) tel 115700 (uitsluitend voor advertenties) Wesföiaak 4 Rotterdam REGIO DEN HAAG/LEIDEN Postbus 101 2501 CC Den Haag tel 070-469445 (abonnementen en bezorging) tel. 070-469445 (redactie; - tel 070-468864 (uitsluitend voor advertenties) Parkstraat 22 Den Haag REGIO NOORD/OOST-NEDERLAND (abonnementen en bezorging Posibus 3 8000 AA Zwolle tel. 05200-17030 Melkmarkt 56 Zwolle Abonnementsprijzen: Per maand 16,98 Per kwartaal f 50.95 Per half jaar 101.90 Per jaar f 201.60 Advertentietarieven op aanvraag Telefonische abonnememenop- dnchten (zie adressen boven) Opgave familieberichten 9-19.30 van maandag t/m vrijdag. Op 2ondag van 18-20 uur tetet. 020- 5622797 Opgave" mini-advertenties fel 020-5626262 of scfiriheliik aan Mini-Adv.--afdeling, postbus A33. 1000 AK AMSTERDAM Adreswijzigingen uitsluitend schriftelijk aan onze Amsterdam se adressen ondererper., maar hij was, ook al schreef hij over het ere-doctoraat van prinses Juliana of over de verbou wing van zijn keuken, steeds even wichtig. Zijn stukken waren door gaan.: beschouwingen over actuele, onderwerpen en er sprak steeds een eigen kijk uit op de verhouding tus sen christendom en de sociaal-demo cratie. Niet zo'n vanzelfsprekende ge dachte in het 's-Gravenhage van de jaren dertig, veertig en vijftig. Verbaasd Ds Ruitenberg liet blijken verbaasd te zijn dat zijn bundel werd uitgege ven door uitgeverij Kok in Kampen, die jarenlang bekend was vooral op gereformeerd terrein. Ruitenberg heeft het niet zo erg op gereformeer den met hun tucht. Toen de toenmali ge secretaris-generaal van de her vormde kerk, ds. F. H. Landsman, hem eens geestdriftig vertelde over Samen op Weg, liet Ruitenberg zich ontvallen: „Ik vind het goed dat de gereformeerden bij de hervormde kerk komen, maar dan wel één voor-, één." Ruitenberg'gaf toe dat er in zijn le venshouding iets conservatiefs zit. Hij wil dat het een conservatisme is dat de veranderingen begeleidt. Het conservatisme van Ruitenberg komt. naar hij uitlegde, uit zijn ouderlijk huis. „Ik ben opgevoed in een welva rend gezin. Dat gaf een gevóel van veiligheid, waardoor ik me kon open stellen voor de vraag: hoe komt het dat ik het zoveel beter heb dan an deren." Juliana In de bundel is de column uit 1928 waarin hij kritiek geeft op het ere doctoraat van de toenmalige prinses Juliana niet opgenomen. Deze bijdra ge aan het blad Kentering had als titel: „Een goedkope doctorshoed." Gisteren zei Ruitenberg daarover: „We waren ln 1928 ongelofelijk boos. De prinses had maar enkele colleges gevolgd en kreeg toen een ere-docto raat in Leiden. Wij Jonge socialisten vonden dat fout. We wisten boven dien dat de senaat verdeeld was ge weest over de kwestie. Op die dag liepen verscheidene hoogleraren in hun gewone pak op het Rapenburg, omdat zij deze knieval voor het con servatisme niet konden meemaken." Ruitenberg Is zijn hele leven vrijzin nig geweest. Hij praat niet zo snel over het eigen geloofsleven. In de negen Jaar dat hij lid was van het partijbestuur van de PvdA kwartien, herinnert hij zich, de echte discussies niet daar, maar in het persoonlijk leven voor. „Mijn keus voor het socia lisme was gebaseerd op mijn chris ten-zijn, ook al was dat in de partij ongebruikelijk. Als mensen zich ag nost noemen, vind ik dat wel een beetje makkelijk. Dan ga je voorbij aan de meest wezenlijke dingen van het leven," zei hij gisteren. ADVERTENTIE WOENSDAG 26 EN DONDERDAG 27 NOVEMBER houd-n wij weer boekenveiling. Geveild worden enkele belangrijke bibliotheken w.o. de bibliotheken van Ds. Th. H. van Andel Amsterdam Os. T. Korporaal Amersfoort Prof. Dr. H. van Oyen Bazel (Zwitserland) bestaande uit theologie, filosofie, commentaren, bijbelverklaringen, exegetische studies, theol. en kerkhistorische dissertaties (waaronder een grote verzame ling werken over de Middeleeuwen; beginperiode der Reformatie en de geschiedenis der Doopsgezinden); naslagwerken, woordenboeken Gunning, Kohlbrugge. Groen van Prinsterer, Barth, Buber, Van Ruler etc. etc. Daarnaast worden er ook zeer zeldzame 16e, 17e en 18e eeuwse werken geveild, zoals werken van Luther, Catvijn, Melanchton, Nadere Reformatie. Rijk geïllustreerde catalogus (112 pag.) kunt u aanvragen door 5,- te storten op giro 17 71 82 t.n.v TON BOLLAND, v/h Van Bottenburg, Amsterdam KIJKDAGEN: ZATERDAG 22 en MAANDAG 24 NOVEMBER 1980 beëdigd taxateur* Prinsengracht 493, Amsterdam, telefoon (020)-22192t. door prof. dr. J. P. Boendermaker In Trouw van dinsdag 11 novem ber staat een verslag van de lu therse synode. In dat vérslag wordt melding gemaakt van de stappen die de synode overweegt ten aanzien van het dofctoraal exa men en de „kerkelijke vakken". In dat verband zie ik mij als volgt geciteerd: zei, dat de studen ten 'goed leren exegetiseren' bij prof. dr. J. Smit SibingaHet citaat is juist, maar de uitspraak is onvolledig en geeft slechts de helft van de waarheid. Het was dan ook slechts een zijdelingse opmerking. Maar de zaak waarom het gaat is van groot belang en verdient een wat minder terloopse behandeling. Erasmus De zaak is, dat er exegeten zijn die zich uiterst nauwgezet met de tekst bezighouden, maar er juist daarom voor terugdeinzen zich met de theologische consequen ties van de teksten in te laten uit angst voor een vertroebeling van de objectiviteit. Anderen vin den zo'n werkwijze te begrensd. Hoe nodig het ook is zeker voor beginnende exegeten en dus ook aanstaande predikanten de grondslagen van het vak grondig te kennen, zij zijn van mening dat exegese pas exegese kan zijn als de hele zeggingskracht van de tekst tot haar recht komt. Tussen beide standpunten liggen vele nu ances. In geen geval mogen beide standpunten tegen elkaar uitge speeld worden als zijnde wel of niet „wetenschappelijk". Deze verschillen van inzicht doen mij altijd weer denken aan de dis cussies tussen Luther en Erasmus. Erasmus was op het gebied van de „grammatica", de filologische exegese, in zijn tijd het verst. Lu ther gebruikt zijn gegevens voortr durend en blijvend, maar zegt, al heel vroeg dat hij er niet mee uitkomt. Waar Erasmus ophoudt of de zaak open houdt, moet hij verder en dan begint het voor hem pas, maar nooit zonder eerst de grondslagen gelegd te hebben. Achteraf bezien kwam Lutehr, door zó door te vragen, Juist steeds dichter bij datgene waar het om gaat in de bijbelse ge schriften, waar hij hartstochtelijk mee in de weer was en waardoor hij zich wilde laten gezeggen als man van de gemeente. Juist dan en daar is iedereen het over eens wanneer men de exegese of andere vakken „eras miaans" opvat, moet de ontoerei-, kendheid daarvan voor de theolo gie als geheel worden opgevangen. Dat gebeurt bij voorbeeld in de kerkelijke opleiding, waarin dan ook een vak als „bijbelse theolo gie" voorkomt. Want met Eras mus op de kansel is de gemeente niet gediend. De gemeente kan met minder dan exegese-in-de-vol- le-zin-des-woords niet toe. Voor de praktijk van de studie werkt een opzet waarin de zaak te veel uiteen wordt gehaald en -gehouden verwarrend en desinte grerend. Vandaar de gegroeide praktijk om soepel met de zoge naamde „duplex ordo"*) te wer ken. Het is daarom vinden wij nodig ook al ln het doctoraal examen ruimte te hebben voor vakken als dogmatiek, pastoraat (ln het buitenland is dat voor der gelijke vakken vanzelfsprekend!), bijbelse theologie enz. Daar heb ben wij goede, ook wetenschappe lijk goede, redenen voor. En het moet mogelijk zijn zonder de du plex ordo, waarmee bovendien de benoemingswijze der hoogleraren gemoeid is, geheel over boord te zetten. De discussie over deze zaak is geen discussie meer van of over personen. Alleen d&t en niets an ders bedoelden ook prof. Lindljer en ikzelf ten aanzien van de brief van de Zaanse theologen. De dis- cussie geldt integendeel nu alle theologische faculteiten aan de rijksuniversiteiten èn de kerken die hun opleiding aan die facultei ten verbonden hebben. De regeling dat aan rijksuniver siteiten de studie van de theolo gie bestaat uit een staatsoplel- ding èn een kerkelijke opleiding. ADVERTENTIE WELKOM, WAAR U OOK VANDAAN KOMT. Ook wie ver van huia werkt, vindt bij het CNV een thuis. Een gastvrij onthaal met extra aandacht juist voor hun vaak andere problemen. Het CNV maakt geen onderscheid tussen binnen- en bui tenlandse werknemers. Het CNV werkt voor iedereen even hard. Ook voor u. Maar dan moet u wel lid worden. Doen. Vandaag nog. O Uw Stuk Van een medewerker HEERLEN De commissie van beheer van de gerefor meerde kerk van Heerlen stelt voor om „energie-regelaars" aan te stellen. Jaarlijks is men namelijk een bedrag van 7500 gulden kwijt aan uitgaven ten behoeve van verlichting en verwarming. Door een ver standig gebruik van energie hoopt men hierop te kunnen besparen. Groepen die gebruik maken van het kerkgebouw zouden iemand moeten vragen erop attent te zijn dat er in het kerkgebouw niet onnodig lam pen branden. Verder zouden de energie-regelaars bij voor beeld voor de pauze alle of een groot deel van de radiotorkra- nen kunnen dichtdraaien. De temperatuur blijft, mede door de aanwezige personen, toch wel op peil, aldus de commis sie, die daaraan toevoegt: als u het te warm krijgt, bent u al te ARCHITECTEN-DICTATUli We reden de nieuwbouw van onze middelgrote steden blnnt landschap eromheen doet ln l 81 lieflijkheid niet onder voorwette streek dan ook. Des te meerei wij getroffen door de schrille tegenstelling. Plotseling rede» imn door brede sombere straten m», hi weerskanten flats. NietzogeiSn r hoog, maar voldoende om vo« fic enorme slagschaduwen te zon ten Maar dat was allemaal nog tot daaraan toe, wat ons allen opt k de onherbergzaamheid van dt iius1 Alle benedenverdiepingen, vo it I we ze konden zien, bestonden tnzij steenwanden. met hier en dajjLan enkele deur. waarschijnlijk vo «ad naar een werkruimte of garagt :hot ieder geval geen deuren en raa ord gewone mensenwoningen. Iki denken aan het sclence-flcüoi verhaal waarin New York best *ns 1 één grote woon- werk- en leeft fr Daarbuiten is Iets dat ze binne ^k6 een zekere angst natuur noenu n dil Maar de natuur is gevaarlijk,i ,aar daar zijn de ziekmakende bact t°ce in tegenstelling tot blnnenlnd de waar alles volmaakt hygiënist clean. Verkoudheid komt er ai Mensen bewegen zich binnead na i kolos per „verdwijn-lift", eendlterii Je passeert en dan word Je in gedématerialiseerd. Ik hou era oc Daaraan moest ik denken. Hoe 0| Je leven in zo'n buitenwijk? Ali mei lopend naar Iemand toe motte niets te zien, dan een schamtlt groenstrook, netjes bijgeschor 03 Ramen zijn er niet, er staat niet iemand in de deur, er spelen gdjns kinderen. Achter mij zei lemsa Verlos ons van de architecten rol was duidelijk te algemeen ectt >oor absoluut. Er zullen architect» ®en moeten zijn, maar dat moet«L—- wel graag ménsen zijn en geet verlengstukken van comput wanneer gaat men eindelijk toekomstige bewoners raad naar wat zij wensen? Misse! komen we dan eens af van di duidelijke architecten- en ontwikkelaarsdictatuur. Beroepingswerk NED. HERV. KERK Aangenomen: naar N<> van der Van ge, kand. te die bedankte voor Set naar Renkum T. Nieuwenl te Den Ham: naar WlssÜÉL* stand past. vrijz. herv.) enlf burg (remonstr. kringen) pi 1981 W. de WeerdteSleeixM Lil tumawoude (part-time, toei Haitjema te Maassluis. Bedankt: voor Genemuldf Rossem te Huizen. - I], Ds L. J. Gorls GEREF. KERKEN (VRIJGj Beroepen: te Giessendam-H M dinxveld A. van Houdt te Ro. 1 Beroepbaar: M. U. Rougoa manstraat 628 te Kampen. GEREF. GEMEENTEN 0n Bedankt: voor Ouddorp Chr. Poel te Yerseke. BAPT. GEMEENTEN fcjs Aangenomen: naar Muntwö van den Berg te Rotterdam* de mi Op 69-jarige leeftijd is overled^fess J. Goris te Wezep, emerito kant van de Nederlandse |L meerde kerk te Wezep. Vod Goris in 1949 naar Wezep |Zal stond hij te Emmer Erfscht en Emmen. In 1979 ging dsOfl emeritaat. bes teUj n h BERLIJN (ANP) Het l van buitenlandse zaken i Duitsland heeft Westduitse Jfl ten verboden de synodes bij tij van de verschillende pro landskerken. In de komeni worden synodes gehouden inl Schwerin, Zuessow en Halle. ning n d Een woordvoerster van het Oo He se ministerie van buitenland* 'L verklaarde tegenover de evaH persdienst in Frankfurt, dat A mq dale vergaderingen „een bin jd kelijke aangelegenheid van Duitsland" zijn. J] Het verbod geldt zowel voor duitse journalisten, die perm* ®n de DDR werkzaam zijn, als va HA slaggevers, die voor berichtyie over de synodes naar Oost*Dl wilden gaan. Goed te leven, voor niet (meer) gehuwden 30-60 Jaar over het gelijk namig boekje van Hellen Dupuls, 14- 16 november, Kerk en Wereld, Drie bergen. Inl. Alg. Diak. Bureau, tel. 033-943244 jg Alleen xijn, voor wijkverple Vaj digen over geestelijke zorg, lp ds. A. Th. Stegenga en ds Troost, 15-16 november, DeJ berg, Oosterbeek. Inl. teL 0* l v< he in d Bot Eu X)gt kat Van onze kerkredactie pverl GENEVE De open brief van de wereldraad van kerken aan de Bu» orthodoxe kerk over het lot van dissidenten is door deze kerk f* ontvangen. Dit schrijft metropoliet Joevenali, de voorzitter van het Jr aat voor buitenlandse zaken van de Russische kerk. d v" Uit de brief blijkt dat ook de Russen verlangen naar een gesprek o wereldraad over moeilijke onderwerpen, zoals het onderhavige. De brief van de wereldraad ging over de recente veroordelingen van tl nen in de Sowjet-Unie. JoeveneU merkt op dat het onderwerp to0 dissidenten door westerse nieuwsmedia vaak wordt verdraaid in hetfo,an van de psychologische oorlogsvoering.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 2