kmerika's fundamentalisten
builen kansel voor politiek
31
'Kernenergie voorwaarde voor vrijheid'
JGÏ8 OKTOBER 1980
TROUW/KWARTET
■BUITENLAND!
Bert van Panhuis
een blij geloof, stoelend op zeer traditionele waarden, trekken
merika's „born-agains" ten strijde tegen alles wat boos en lelijk is,
iriërend van abortus en homoseksualiteit tot te grote overheidsmacht
emancipatie van de vrouw.
aaide Nixon destijds in zijn campagnes regelmatig de „silent
lajority" van stal die door te zwijgen zijn zijde heette te kiezen, nu
ngen alle belangrijke kandidaten naar de gunst van de bepaald
jnder zwijgzame „moral majority".
scheiding van kerk en staat
II altijd een belangrijke rol
peeld ln de politiek en de
«schappelijke structuur van
Voenigde Staten. Niet alleen
de vlucht voor de Britse
:erk ten grondslag aan de
kolonisatie van oostelijk
ia. maar toen bijna hon-
jftig jaar later de Founding
hun constitutie voor de
republiek opstelden, was
I godsdienstig al zo gevarieerd
|in het eerste amendement op
[rondwet werd gesteld: „Het
ires zal geen wet aannemen
voorziet in de vestiging van
bepaalde godsdienst, noch
bet de uitoefening van een
dienst verbieden".
tekent niet dat godsdienst geen rol
[betekenis speelde en speelt in de
|rikaanse samenleving. Maar het is
d algemeen gehouden dat de door-
pierikaan meer „godvrezend" dan
end" was. Het semi-volkslied
|düess America" moet dan ook eerder
beschouwd als verheerlijking van
le dan als een bede. Veel van Ameri-
dienstigheid is zeker in het pu-
leven eerder een dienst geweest aan
zienigheid" dan aan God.
«.«atien moesten dan ook eeuwen-
I jk mets hebben van politici, laat staan
J^iidenten. die hen mogelijk voor een
-konden stellen: die tussen hun land
Jfcuji godsdienst. Vandaar dat funda-
Vitalistische protestanten in 1960 hun
vasthielden toen John F, Kennedy
Jidaat voor het Witte Huis werd en
lts VO won Kleurrijk werd geschilderd hoe
ge rial I Vaticaan paus Johannes XXIII zich
gaan
in de handen wreef over de religieuze
inname van de belangrijkste westerse
natie.
Niet minder bezorgd was „vrijzinnig"
Amerika toen vier jaar geleden het presi
dentiële paleis aan Washingtons Pennsyl
vania Avenue betrokken werd door Jim
my Carter, een fundamentalistische zui
delijke baptist en, in tegenstelling tot zijn
extravagante broer Billy en moeder Miz
Lilian, nog wel een wedergeboren chris
ten. Men zag de verplichte kerkgang al
weer voor zich.
Zoals Kennedy de VS niet uitleverde aan
Rome, zo is ook in het geval Carter de
„schade" beperkt gebleven tot de trouwe
kerkgang en gebed als persoonlijke ge
loofsbelevenis van de Amerikaanse bur
ger Jimmy Carter, en stilte voor het (zelfs
officieelste) eten als regel van het huis.
Bekering.
Niettemin, de „bekering" is in de Verenig
de Staten in Jimmy Carter is „bom-
again". John Anderson zegt hetzelfde van
zichzelf en ook Ronald Reagan voelt zich
wèl onder het etiket. De wedergeboren
heid die nu zo'n twintig procent van de
Amerikanen zegt te ondergaan, moet min
der worden vereenzelvigd met de oude
orthodoxe calvinistische opvatting dan
wel met die van de praktijk van de Ameri
kaanse opwekkingsbewegingen, die in Ne
derland het duidelijkst tot uiting komt in
wat gemakshalve maar „het EO-geloof"
wordt genoemd: het aannemen van Jezus
als persoonlijke verlosser en dat uitdra
gen in een blij geloof dat echter stoelt op
zeer traditionele waarden.
De born-agains, de fundamentalisten.
;vangelicalen of hoe men ze wil noemen,
hebben de afgelopen jaren „the old time
religion" met groot succes gekoppeld aan
de moderne techniek. Wie zondagsmor
gens of zondagsavonds wat speelt met de
knoppen van de Amerikaanse televisie
kijkt zijn ogen uit. De opwekkingen stro
men. om een bekend lied te parafraseren,
gemeente, huis en hart binnen.
Het is fascinerend om predikers door bij
bel en over podium te zien wandelen als
professionele acteurs en entertainers,
ernst en kwinkslagen afwisselend in een
enorm tempo. De een doet het wat subtie
ler dan de ander, maar zeer regelmatig
terugkerende thema's zijn: weg met de
evolutieleer, de abortus, de invloed van de
federale regering, geen vrouwenemanci
patie of rechten voor homofielen, weg met
welzijnsprogramma's, SALT en pornogra
fie, en terugkeer van het vrijwillig gebed
in de openbare scholen.
Beperkte de fundamentalistische bewe
ging zich tot vorig jaar tot kansel of het
katheder voor het uitdragen van de bood
schap. sinds enige tijd houden verscheide
ne organisaties zich ook bezig met de
grote politiek.
De meeste invloed heeft Moral Majority,
een geestelijk kind van tv-prediker Jerry
Falwell. Falwell leidt vanuit Lynchburg in
de staat Virginia een op het baptisme
stoelende organisatie van kerken, school
en welzijnswerk en presenteert zich iedere
zondagmorgen in het „old time gospel
hour" op ruim driehonderd tv-stations in
Noord- en Midden-Amerika. Falwell heeft
in Lynchburg alleen zo'n duizend mede
werkers en de begroting bedroeg in 1979
ongeveer honderd miljoen grilden.
Missie
Vorig jaar september vond Falwell de tijd
aangebroken om zijn missie uit te breiden
tot de politiek. Algemeen weliswaar met
de nadruk op het positieve en het patriot
tisme. Onder het motto „I love America"
nam men zich voor om binnen anderhalf
jaar alle vijftig Amerikaanse staten en de
hoofdstad Washington aan te doen met de
boodschap „Geen SALT. geen emancipa
tie, geen homorechten, enz." Daarbij zou
men zich vooral keren tegen die politici
die niet pasten in het plaatje van Moral
Majority.
Sindsdien heeft Falwell met zijn Liberty
Baptist koor de Verenigde Staten afge
reisd en de plaatselijke afdelingen van
Moral Majority van de grond geholpen.
Moral Majority zegt de steun te hebben
van zo'n 70.000 geestelijken, voornamelijk
de zuidelijke baptisten, mormonen en de
zevende dags adventisten.
Kracht.
De politieke kracht van Moral Majority
schuilt vooral in haar samenwerking met
seculiere conservatieve organisaties als de
Conservatieve Unie, De Amerikanen voor
Constitutionale Actie en Amerikanen
voor een Vrij Congres.
Deze organisaties hebben zich ten doel
gesteld om niet alleen Jimmy Carter uit
het Witte Huis te verdrijven en Ronald
Reagan erin te helpen, maar ook een aan
tal als „progessief" be- en vooral veroor
deelde senatoren en Congresleden te wip
pen. Er is een lijst opgesteld van promi
nenten die koste wat het kost verslagen
moeten worden.
De acties zijn vooral gericht tegen Frank
Church, de Democratische voorzitter van
de commissie voor buitenlandse zaken, en
John Culver, de invloedrijke senator voor
Iowa. Mocht Culver de komende verkie
zingen verliezen, dan is dat de tweede
overwinning van de conservatieven in de
ze staat. Twee jaar geleden wist men Dick
Clark, een expert in Afrikaanse zaken, te
verslaan, met name op grond van zijn
progressieve opvattingen inzake abortus,
opvattingen die haaks stonden op die van
de plattelandsbevolking van deze graan-
staat.
Het zit Moral Majority niet overal mee.
Verscheidene acties zoals die tegen de
vroegere presidentskandidaat George
McGovem zijn verslapt omdat de conser
vatieven het onderling oneens zijn over de
aanpak. De vrees groeide dat de agressie
ve campagne zich tegen de eigen kandida
ten zou gaan keren.
Daarnaast hebben door Moral Majority
gesteunde kandidaten de afgelopen tijd
op voor hen niet al te gunstige manier de
publiciteit gehaald. Allereerst is er het
geval van Richard Kelly, een Republi
keins congreslid uit Florida, die een ideale
score haalde op veertien punten, die Mo
ral Majority als maatstaf hanteert voor
een goed moreel gedrag. Kelly haalde 100
procent op zaken als de abortus, het
schoolgebed, de afschaffing van het mi
nisterie van onderwijs, het begrotingste
kort en steun voor de defensie en de
neutronenbom. Maar helaas voor Moral
Majority heeft Kelly ook een flink smeer
geld aanvaard in „Abscam", het door de
FBI uitgelokte omkoopschandaal van
Congresleden.
De meeste schade voor Moral Majority is
aangericht door de affaire-Bauman. Bob
Bauman is een conservatieve Republikein
voor een district in Maryland. Tot voor
kort gold hij als de onofficiële Republi
keinse leider in het Huis van Afgevaardig
den. Bauman was een all-round conserva
tief, niet alleen in economische kwesties
of die van buitenlandse politiek of defen
sie. maar ook in morele zaken. Bauman
heeft de steun van de door hem geleide
Conservatieve Unie behouden, maar de
Moral Majority in Maryland heeft hem
afgeschreven als „een zondaar". Bauman
heeft zich namelijk schuldig gemaakt aan
een van de ergste zonden in politiek Ame
rika: homoseksuele handelingen.
In de jaren zestig riep een Congreslid uit
Texas trots uit dat zijn positie zó stevig
was dat slechts twee dingen hem konden
ruïneren: in bed te worden aangetroffen
met een dode vrouw of een levende jon
gen. Wel, Bauman heeft toegegeven om
gang te hebben gehad met een minderjari
ge jongen. Op een bijna typisch Ameri
kaanse manier zijn de afgelopen weken
het privéleven van Bauman en zijn activi
teiten in de Washingtonse homocultuur
voor het hele land uitgestald, niet in de
laatste plaats door zijn eigen openhartig
heid. De Republikein uit Maryland heeft
zijn „homofiele aanleg" geweten aan alco
holisme en blijft vechten voor zijn zetel, al
is hij de steun van Moral Majority in zijn
stem kwijt.
Voorzichtig»
Het heeft er veel van weg dat Falwell
voorzichtig ig geworden onder invloed van
de tegenslagen. Afgelopen zondag was hij
op de tv de gematigdheid zelve. Hij wilde
geen oordeel uitspreken over Robert Bau
man en nam zijn kritiek terug op Carter
naar aanleiding van diens personeelsbe
leid waarbij homofielen een plaats kregen
in de staf van de president.
Belangrijk was Falwells distantie van een
onderhand beruchte uitspraak uit het fun
damentalistische kamp. Enkele weken ge
leden zei dominee Bailey Smith, de voor
zitter van de zuidelijke baptisten-conven
tie: „God verhoort niet de gebeden van
Joden en nietrchristenen". Niet alleen
Jimmy Carter en Ronald Reagan hebben
zich onomwonden van dit standpunt ver
wijderd. ook Falwell beschouwt ieder ge
bed tot God verhorihgswaardig.
Het is niet duideljk in hoeverre de cam
pagne van Moral Majority in het voordeel
van Reagan zal uitvallen. Vier jaar gele
den stemde „bom-again" Amerika in gro
ten getale op Carter en ook nu heeft de
„Evangelical" president in deze groep nog
veel aanhang. Men weet dat ook hij in veel
morele kwesties behoudend is en daarom
rekent men er mee dat Carter uiteindelijk
de steun van de meeste fundamentalisten
in de VS zal krijgen.
Blijft de vraag in hoeven* organisaties als
Moral Majority de scheiding van kerk en
staat in gevaar brengen. Vrij algemeen
heeft men zich op het standpunt gesteld
dat als de kerken zich in de jaren zestig en
zeventig mochten inzetten vvoor „linkse"
zaken als de burgerrechten, Vietnam en
de armoe bestrijding, de fundamentalisten
nu evenzoveel recht hebben om zich sterk
te maken voor hun specifieke kwesties.
Maar over één ding is men het eens. de
fundamentalisten lopen met hun opvat
tingen en de presentatie daarvan dikwijls
langs de rand van wat nog wel kan en wat
niet.
bead b-wij] het Westen soms bitter verdeeld is over nut of onnut
an de kernenergie, gaat Oost-Europa in alle rust en stilte
sen cert met de opbouw van zijn kerncentrales.
Andrej Sacharow, in 1950 een van de vaders van de
Russische waterstofbom, is het in vele opzichten oneens met
de machthebbers in het Kremlin een onenigheid waar hij
in zijn ballingsoord Gorski over mag nadenken. Maar op één
punt hebben de atoomfysicus en de Russische leiders elkaar
gevonden: kernenergie moet.
e ekc CU
aa
orend oor Andrej Sacharow
jelsbe
wezen
md
loeieft M lang verbaas ik mij over de
frato 11335316 demonstraties, over de
?rkers *devoeringen van politici, over
siding mogelijke campagnes in de
Westelijke landen tegen de ont-
perso rtkkeling van kernenergie en te-
ton de bouw van kernreactoren
it Socf n kweekreactoren. Ik was daar
>ok een beetje boos over. maar
tob mij onthouden van openlij-
to uitspraken, temeer omdat
phft reacties in de Sowjet-Unie
totuurlijk nooit voorkomen
-angzamerhand ben ik echter
tot de overtuiging gekomen dat
it thema de aandacht verdient
n dat ik daar ook wel iets over
zeggen heb.
oorzaak van de anti-atoomstemming
Waarschijnlijk de ontoereikende infor-
'atie over gecompliceerde specialisti-
he kwesties. Het is heel moeilijk een
ek uit te leggen dat een kernreactor
atoombom is. dat een kolenmijn of
leboortoren een groter gevaar voer de
Sieving en de gezondheid van de men-
80,1 kan opleveren dan een kerncentrale
Van gelijke capaciteit of een kweekreac
tor. Nu pas zien vele westerse politici,
industriëlen en kerngeleerden in dat
technische gegevens op grote schaal
moeten worden bekendgemaakt.
Informatie
Ruime wetenschappelijk-technische in
formatie is inderdaad van het grootste
belang. De Nobelprijsdrager Hans Bethe
heeft een goed geargumenteerd artikel
geschreven onder de titel „De noodzaak
van de kernenergie". Hij schreef ook
belangrijke werken over kernreacties in
de sterren, over kwantum-elektradyna-
mica en over kernfysica. Misschien kent
de Europese lezer ook de nu in Zweden
werkende fysicus Frantisek Janouch.
die zich herhaaldelijk met deze proble
matiek heeft beziggehouden. Ik ben het
geheel eens met deze en vele andere
auteurs.
Bij de ontwikkeling van kernenergie
moet- nóg meer aandacht worden be
steed aan veiligheid en milieubescher
ming dan bij de ontwikkeling van metal
lurgie. mijnbouw, chemische industrie of
landbouwchemie. Het principiële onder
scheid tussen kernenergie en de energie
uit conventionele brandstoffen is ener
zijds de zeer hoge concentratie van de
kernbrandstof en anderzijds de geringe
omvang van het gevaarlijke afval en van
het hele proces als zodanig. Dat maakt
het gemakkelijker en goedkoper om te
beantwoorden aan de eisen van veilig
heid en milieubescherming dan bij het
gebruik van kolen- en olie-energie
Tegelijkertijd is versnelde uitbreiding
van de kernenergie klaarblijkelijk een
uiterste noodzaak, omdat dit in de laat
ste tientallen jaren het enige weten
schappelijk verantwoorde surrogaat
voor olie is gebleken. Volgens de meeste
schattingen zal olie reeds aan het eind
van deze eeuw schaars worden.
Een van de technische problemen die
telkens aan de orde komen is de moge
lijkheid van diefstal van het splitsings
materiaal en het benutten daarvan voor
het produceren van primitieve atoom
bommen. Wat de mogelijkheid van dief
stal betreft ben ik van mening dat men
met de juiste organisatorische en techni
sche maatregelen de kans daarop tot een
minimum kan terugbrengen. Bovendien
hoeft men een dief die een bestraalde
staaf uit de kernreactor haalt, niet te
benijden. Hij zelf zal als eerste door de
straling om het leven komen.
Over de mogelijkheid van de fabricage
van een „doe-het-zelf-bom" moet ik.
van de veronderstelling uit dat de kwali
teit van de economische ontwikkeling
van een land en zijn economische soeve
reiniteit, behoren tot de voornaamste
factoren die zijn politieke onafhanke
lijkheid. zijn militaire en diplomatieke
macht en zijn internationale invloed be
palen.
Zo'n mening moet des te meer beteken
als er twee wereldsystemen tegenover
elkaar staan. Het niveau van de econo
mische toestand op zichzelf wordt echter
bepaald door de energie, dat wil zeggen
door de benutting van olie. gas en steen
kool nu, van uranium en thorium in de
toekomst en mogelijk zelfs van deuteri
um en lithium.
waarschijnlijk net als Bethe. zwijgen op
grond van geheimhoudingsvoorschrif
ten. Maar evenals hij kan ik de lezer
verzekeren dat dit een bijzonder moeilij
ke kwestie is en zeker niet eenvoudiger
dan bijvoorbeeld het zelf in elkaar knut
selen van een ruimteraket.
Afhankelijk»
Kwaliteit.
Het kernenergieprobleem heeft niet
slechts technische en economische as
pecten. maar ook politieke. De staatslie
den gaan altijd en niet zonder reden
Daarom beweer ik. dat de ontwikkeling
van kernenergie een van de noodzakelij
ke voorwaarden is voor handhaving van
de economische en politieke onafhanke
lijkheid van een land. ongeacht of dit
een hoog ontwikkelingsniveau heeft be
reikt of nog in het ontwikkelingsstadium
verkeert.
Vooral voor Japan en de landen van
West-Europa is de kernenergie van groot
belang. Als de economie van deze landen
ook in de toekomst min of meer van de
levering van brandstoffen uit de Sowjet-
Unie en de andere landen in die in
vloedssfeer afhangt, zal het Westen le
ven onder de constante dreiging dat
deze leveringen worden stopgezet. Dat
zal een vernedérende. politieke afhanke
lijkheid met zich meebrengen. Een con
cessie in de politiek brengt altijd weer
een volgende met zich mee. Het is een
politiek belang van de Sowjet-Unie de
energiemoeilijkheden van het Westen
uit te buiten.
De mensen moeten de mogelijkheid heb
ben, maar ook de kennis en het recht om
de met elkaar samenhangende economi
sche. politieke en ecologische poblemen
nuchter en verantwoord tegen elkaar af
te wegen. Problemen die de ontwikke
ling van de kernenergie en de alternatie
ven van de economische ontwikkeling
betreffen, moeten zonder onberedeneer
de emoties en vooroordelen kunnen wor
den opgelost.
Het gaat niet alleen om comfort, om
behoud van de welvaart. Het gaat om
veel belangrijker zaken, de economische
en politieke onafhankelijkheid, om de
garantie van de vrijheid voor onze kinde
ren en kleinkinderen. Ik ben ervan over
tuigd dat de juiste oplossing uiteindelijk
zal wordert gevonden.
