Een klungelig boek over organisten en orgels
Achter woorden gaat
nog van alles schuil
Ook wie naar zijn eigen vrouw kijkt
Godsdienstvrijheid in Spanje
geeft protestanten de ruimte VOORBUGAN
fl]
Trouw
VANDAAG
Miljoen mensen
verwacht bij mis
paus in Keulen
WOENSDAG 15 OKTOBER 1980
TROUW/KWARTET
door A. J. Klei
Een van mijn meest aantrekkelijke
eigenschappen is. al zeg ik 't zelf,
dat ik altijd zeer diep nadenk
alvorens een letter op papier te
werpen. Zo is er ook heel wat
denkarbeid verzet voordat ik ertoe
overging het vandaag door mij aan
te kondigen boqk in het publiek als
„klungelig" te bestempelen. Indien
ik spontaan te werk was gegaan,
had er zonder twijfel een veel
lelijker woord boven dit stukje
gestaan.
Het boek waar het over gaat heet
„Laat zich 't orgel overal
behelst door Rik Valkenburg
vervaardigde interviews met, en
foto's van een kleine tachtig
organisten plus beschrijvingen en
afbeeldingen van de bijbehorende
orgels; telt 417 pagina's en is een
uitgave van J. P. van den Tol te
Dordrecht, die voor dit forse en
stevige boekwerk 75 gulden vraagt
(na 1 januari een tientje meer).
Een klungelig boek, zeg ik.
Waarom?
Om bij 't begin te beginnen, de titel
mikt op het godsdienstige
sentiment van mensen die
vertrouwd zijn met de oude
psalmberijming en slaat niet op de
inhoud Hij bestaat namelijk uit
een versregel van psalm 150 in de
berijming van 1773 en die regel
vormt het begin van een tot het
orgel gerichte opwekking, zich tot
des Heren glorie bij juichend
vreugdgeschal te paren. Het is mal,
een tekst waarin aan het orgel geen
zelfstandige functie wordt
toegekend, te nemen als titel voor
een boek over orgels en organisten.
Als Rik Valkenburg en zijn uitgever
dan zo tuk zijn op een bijbels woord
op de titelpagina, hadden ze beter
Job 21 vers 12 en daarvan het
tweede gedeelte kunnen nemen:
En zij verblijden zich op het
geluid des orgels," want dit geldt
stellig voor alle geïnterviewden.
Ik blijf nog even van de eigenlijke
inhoud af door voorts als mijn
mening te geven dat de wijze
waarop de rechter bladspiegel
bedrukt werd, weinig fraai is. Je
hebt steeds het gevoel dat het boek
naar één kant overhelt. Ook stel ik
vast dat de kwaliteit van sommige
foto's gering is.
Te betreuren valt de
onzorgvuldigheid waarmee dit boek
samengesteld is. Er zijn interviews
met Jacques P. Bekkers, Cornells
Bute en Piet Post, die alle drie reeds
geruime tijd overleden waren toen
het boek uitkwam. Maar nergens
een regeltje, al dan niet op een
inlegvel, dat dezen nog spreken
nadat zij gestorven zijn. Is dit
geschied in overleg met de
nabestaanden?
De opzet van het boek is: telkens
een interview met een organist,
gevolgd door een beschrijving van
het door hem of haar bespeelde
instrument. Maar terwijl het
Rotterdamse Doelenorgel present
is, ontbreekt zijn bespeler Arte
Keijzer, en bij het orgel van de oude
Waalse kerk in Amsterdam
ontmoeten we niet Gustav
Leonhardt, maar Elly Kooiman die
er toevallig op studeert.
Aan elk gespreksverslag gaat een in
cursieve letter gezette korte
levensloop vooraf. Tenminste, dat
zal de bedoeling geweest zijn, maar
in een paar gevallen ontbreekt die
levensloop, onder andere bij
Charles de Wolff en dan kun je niet
met één oogopslag zien of die
jongen wel ordentelijk les heeft
gehad. Gelukkig staat er van De
Wolff een foto bij, waarop hij met
gekruiste handen speelt, hetgeen op
enige oefening duidt, maar wat
weten we in dit opzicht van Sander
van Marion of Willem Hendrik
Zwart? En van Kees van Houten?
vult een wakkere lezer aan, die met
mij het boek heeft doorgebladerd.
Mis: van Kees van Houten is er wel
een levensloop, maar die staat gezet
als, en op de plek van het interview
dat ontbreekt.
Onzorgvuldig, om geen ander
woord te gebruiken, is ook dat de
auteur in twijfelgevallen niet de
moeite genomen heeft, zlj n
gesprekspartners nog eens op te
bellen met de vraag wat zij precies
hebben gezegd, maar vrolijk werkt
met een tussen haakjes geplaatst
vraagteken. Charles de Wolff is in
„Scheveringt?)" geweest, Jan
Bonefaas heeft het over een door de
firma ,,Bik(?)" gerestaureerd orgel,
en wij blijven k raison van 75 gulden
met deze vragen zitten. En als Rik
Valkenburg een voornaam niet
weet, zoekt hij die niet op, maar laat
die gewoon weg. Daarom vertel ik
hier, dat de voornaam van Maarten
Seijbels leermeester Sevenga Wim
is.
Dat Rik Valkenburg niet zo bar
goed thuis is in de orgelwereld, is
tot daaraan toe, maar als hij er een
boek over maakt, moet hij dat niet
zo laten merken. Hij had in elk
geval niet „Duprez" maar „Dupré"
moeten schrijven, Grlson niet
mogen plaatsen tussen Sweelinck
en Couperin en dienen te weten dat
de Silbermannen vooral in de
achttiende eeuw met hun befaamde
orgels voor de dag kwamen.
Het taalgebruik en de stijl van Rik
Valkenburg zijn zeer klungelig (om
deze aanduiding weer eens op te
pakken). Ik laat slordigheden als
„anders als" schieten en tekende
aan dat Feike Asma vele
composities „verzorgde" (bedoelt
de schrijver dat Asma ze elke
morgen water gaf?), dat
gereformeerd Elburg omstreeks
1900 „een onderhavig orgeltje" (wat
zou dat zijn?) heeft aangekocht en
dat voor Jan J. van den Berg „Bfitz-
orgelklanken als criterium voor een
dispositie-samenstelling" gelder»
(wat betekent dit?|.
Hinderlijk is dat Rik Valkenburg
vrijwel iedereen vraagt naar het
verband tussen zijn geloof en zijn
orgelspel en daarmee de verkeerde
gedachte voedt dat orgelspelen
godvruchtiger is dan, zeg maar.
koeken bakken. Nog hinderlijker is
dat verscheidene organisten zich
geroepen voelen te verklaren, dat
zij zonder geloof niet in staat
zouden zijn een toets neer te
drukken, hetgeen ik zo vrij ben niet
te geloven. Verkwikkend is
daarentegen de reactie van Klaas
Bolt, die te kennen geeft dat hij
vaak vrome organisten abominabel
slecht heeft horen spelen. En Louis
Toebosch zegt: „Een nlet-gelovige
kan de prachtigste religieuze
muziek maken." Precies, en een
gelovig schrijver kan.nee, laat ik
niet flauw doen.
Het ergste vind ik de vergaande
tuttigheid in dit boek. Wat te
zeggen van dit soort zinnetjes: „Tja,
de heer Matter heeft nu eenmaal
een mening. Ik vertelde al dat hij
voor geen kleintje vervaard is." Dit
is de reactie van Rik Valkenburg op
de opmerking van Bert Matter, dat
er iets mis is, wanneer op de kansel
de waarheid verkondigd wordt en er
tevens de meest wanstaltige
liederen worden aangeheven.
Rik Valkenburg wekt de indruk dat
de Nederlandse orgelwereld een
zeer kneuterige bedoening is, waar
de vraag hoe je tegenover Jan
Zwart staat doorslaggevend is en
waar de meest onnozele en breed
uitgemeten anekdotes hilariteit
teweeg brengen. Uit „Laat zich 't
orgel overal" stijgt een muffe lucht
open laat ik nu maar ophouden,
anders ga ik toch die lelijke
woorden gebruiken, die ik ingeslikt
heb.
HOME De eerste ronde van
de groepsgesprekken in de
bisschoppensynode heeft wei
nig nieuwe gezichtspunten
opgeleverd.
Er zijn twee stromingen zichtbaar: de
een voorzichtig, open, pastoraal,
praktisch; de ander zelfbewuster,
leerstellig. Vrijwel unaniem heeft de
synode gisteren besloten om toch een
aantal resoluties op te stellen en deze
aan de paus aan te bieden; vervol
gens om de synode te besluiten met
een eigen korte boodschap aan het
,volk Gods". Een commissie van vijf
zal deze boodschap ontwerpen; aarts
bisschop Danneels van Mechelen-
Brussel is de enige Europeaan van dit
vijftal.
De elf taalgroepen hebben ieder een
verslag gemaakt over hun beraad,
dat bijna de hele vorige week heeft
geduurd. Het is de taak van de syno
deleiding en ook weer van de taal
groepen om van daaruit tot resoluties
te komen. Enkele dingen tekenen
zich wel afal is voorzichtigheid gebo
den. De samenvattingen van de ver
slagen zijn door het secretariaat van
de synode vervaardigd en hier en
daar gekleurd en bijgeschaafd.
Een eerste punt is de al aangeroerde
kwestie van de twee stromingen. Het
is duidelijk dat het harmoniemodel
overheerst, vooral vindt men dat er
eigenlijk geen sprake is van twee,
maar eigenlijk van één stroming, die
op verschillende wijzen tegen het
licht kan worden gehouden. Een har-
waarin opgenomen: De Rotter
dammer, met Dordta Dagblad,
Nieuwe Haagse Courant met
Nieuwe Leldae Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tamminga
HOOFDKANTOOR
Postbus 859
1000 AW Amsterdam
Wibautstraat 131 Amsterdam
tel. 020-5629444
telex 13006
Postgiro 6$ 00 00
Bank Ned. Credietbank
Rekenïngnr 23 00 12 574
REGIO ROTTERDAM/DORDRECHT
Postbus 948
3000 AX Rotterdam
tel. 010-115588 (abonnementen
en bezorging)
tel. 010-115588 (redactie)
tel. 115700 (uitsluitend voor
advertenties)
Westblaak 4
Rotterdam
REGIO DEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
2501 CC Den Haag
tel. 070-469445
(abonnementen en bezorging)
tel. 070-469445 (redactie)
tel. 070-468864 (uitsluitend voor
advertenties)
Parkstraat 22 Den Haag
REGIO NOORD/OOST-NEDERLAND
(abonnementen en bezorging
Postbus 3
8000 AA Zwolle
tel. 05200-17030
Melkmarkt 56 Zwolle
Abonnementsprijzen:
Per maand 16,98
Per kwartaal 50,95
Per half jaar 101,90
Per jaar 201.60
Advertentietarieven op
aanvraag
Telefonische abonnementenop
drachten (zie adressen boven)
Opgave familieberichten 9-19.30
van maandag t/m vrijdag,. Op
zondag van 18-20 uur telef. 020-
5622797.
Opgave mmi-advertenties tel.
020-5626262 ot schriftelijk aan
Mini-Adv. afdeling, postbus 433.
1000 AK AMSTERDAM.
Adreswijzigingen uitsluitend
schriftelijk aan onze Amsterdam
se adressen.
BISSCHOPPENSYNODE
IN ROME
door Pieter van der Ven
de kern van conservatieven zat in de
latijnse taalgroep onder leiding van
kardinaal Felici. Hun rapport bleek
echter zo recht-toe recht-aan dat het
in de synodeaula een nauwelijks on
derdrukt gegniffel opriep.
Een tweede punt dat veel terugkomt
is de wenselijkheid van een soort
handvest voor de rechten van het
gezin. Tegenover de staat zouden
vooral de volgende rechten moeten
worden verdedigd: menswaardig le
ven voor iedereen, het recht om je
kinderen op te voeden, het recht om
in en met je gezin het geloof te belij
den en uit te oefenen, verwerping van
de zogenaamde „gebonden hulp": bij
stand in ruil voor sterilisatie.
Geboorteregeling
Een derde punt betreft de geboortere
geling, waarover niet eensluidend
wordt gesproken. Alle groepen prij
zen „Humanae Vitae"; sommige ech
ter leggen meer de nadruk op de
duidelijke handhaving, andere willen
liever overtuigen. Zij vinden dat de
uitleg en de argumenten beter moe
ten. Mensen gehoorzamen nu een
maal niet, tenzij ze gedwongen wor
den of tenzij ze overtuigd worden.
Dat laatste zou geprobeerd moeten
worden. Over de geboortebeperking
valt van bisschoppen uit de derde
wereld nogal eens een verwijt aan het
westen te horen. Het westen roept
maar dat de bevolkiqgsexplosie onze
armoede veroorzaakt, maar het is het
westen zelf dat ervoor verantwoorde
lijk is; de uitbuiting en ongelijke ver
deling van de welvaart zijn de schuld
en jullie moeten dat niet omdraaien.
Een vierde punt is de verhouding
cultuur en huwelijk. Men is heterover
eens dat er geen onnodige, typisch
westerse opvattingen moeten worden
opgelegd, maar over veel dingen lijkt
men verdeeld; als er sprake is van een
„huwelijk in etappes" (zoals dat in
Afrika bestaat) dan mag er toch geen
Van een onzer verslaggevers
KEULEN Niet alleen Duitse, maar
ook Nederlandse rooms-katholieken
zijn door aartsbisschop Höffner van
Keulen uitgenodigd om erbij te zijn,
als paus Johannes Paulus n zaterdag
15 november in Keulen een mis op
draagt in de open lucht.
Voor deze plechtigheid in het kader
van het pauselijke bezoek aan de
Bondsrepubliek is Butzweiler Hof ge
kozen, een voormalig vliegveld ten
noordwesten van Keulen. De organi
satoren verwachten een miljoen
mensen.
Wie er bij wil zijn, moet er wel wat
voor over hebben. De plechtigheid
duurt van 10 tot 13.15 uur, maar ieder
moet al om half negen op het vlieg
veld zijn om een plaats e kunnen
krijgen. Toegangskaarten kunnen
gratis worden aangevraagd bij het
bureau voor nationale bedevaarten te
Den Bosch.
sprake zijn van gemeenschap vóór de
laatste fase, zo wordt gezegd.
Gescheiden
Een vijfde punt is de vraag of geschei
den en opnieuw gehuwde mensen van
de sacramenten (dat betekent con
creet: van de communie) moeten blij
ven uitgesloten. De meerderheid lijkt
op dit punt streng te willen zijn. Ook
daagt geen verruiming van de gron
den waarop een huwelijk ongeldig
kan worden verklaard.
Wat ten zesde de gemengde huwelij
ken betreft zal het officiële standpunt
niet veel veranderen. Velen lijken
niets te voelen voor Willebrands' sug
gestie van zogenoemde „intercom
munie", maar misschien kan er nog
net een studie-commissie af. De vaak
gelaakte eis dat de niet-katholieke
partner mee moet werken aan de
DE MOEDER EN HAAR
DOCHTERS
Hoe ver de blanke Nederduitsche
Gereformeerde Kerk van de
Nederlandse gereformeerde en
hervormde kerken afstaat kan deze
weken weer eens duidelijk worden.
Eén van de drie zogenaamde
dochterkerken van deze
Zuidafrikaanse kerk, namelijk de
kerk die de Indiërs in zich verenigt,
heeft op haar synode het besluit
genomen om toenadering te zoeken
bij de Zuidafrikaanse raad van
kerken (onderafdeling van de
wereldraad van kerken). Dit in
tegenstelling met de koers van de
moederkerk. Ook de beide andere!
dochterkerken, waaronder de zwaft
Nederduitsch Gereformeerde
Sendingskerk, zullen in deze
toenadering gezocht worden. De
dochters maken zich dus op om hut
eigen weg te gaan. Dat dit niet is na
de zin van de moeder is valt te
verwachten. Moeder heeft dan ook
alsnog verklaard dat naar ras
gescheiden kerken noodzaak zijn
„onder de voorzienige leiding vandf
Heer." Ook mag de dochter zich va
moeder niet te veel met sociale Gees
politieke) acties Inlaten, want dat
verwijdert maar van het Evangelie.
Het Is een gelukkig verschijnsel dal
de dochters duidelijk blijk gaan
geven van hun volwassenheid. De
situatie is die van veel christelijke
gezinnen in onze wereld. Kinderen
die anders gaan denken dan de
ouders. Kinderen die verder gaandi
hun ouders. Als die Zuidafrikaanse
moederkerk nu maar net zo J
verstandig is als menige vader en
moeder in deze tijd en gaat luistaj
naar wat de kinderen zeggen. Zij
zullen dan de eersten niet zijn dieil
enige tijd tot de ontdekking koma j
dat ze van hun kinderen nog veel
kunnen leren en reeds geleerd
hebben. Daarover staan bij de
profeten (Joël en Zacharias) hee^
behartigenswaardige uitspraki
hoorde ook Samuêl niet eerder
stem van God dan de oude Eli?
Dr. Martinez (links) tijdens het overleg met vertegenwoordigers van de regering over de nieuwe wet.
door Wim Jansen
roomse opvoeding van de kinderen Spanje kent eindelijk volledi
ge godsdienstvrijheid. Met
een in juli in werking getre
den wet op de vrijheid van
godsdienst is het katholicis
me niet langer meer de officie-
Ie godsdienst. Voor de Spaan
se protestanten, nog geen half
procent van de bevolking, be
tekent dit een wezenlijke ver
betering.
staat echter wel erg onder druk.
In de zevende plaats valt op dat in
meer of in minder mate wordt ge
vraagd om de nadere invulling van al
die dingen over te laten aan de plaat
selijke kerken, de bisschoppenconfe
renties of de pastores. Sommige bis
schoppen willen heel wat traditionele
taal onderschrijven als ze het con
creet maar mogen aanpassen aan de
eigen omstandigheden. Anderen wil
len daarentegen de meest open voor
stellen toejuichen als maar de invul
ling ter goedkeuring wordt voorge
legd aan de Heilige StoeL Achter de
woorden gaat nog van alles schuil.
Acht
Ten slotte: het bovenstaande zijn de
meer concrete punten. Er valt van
alles te lezen over de theologie van
het huwelijk, het verbond, het kruis,
en meer nog over de pastorale eisen,
seksuele opvoeding, catechese voor
verloofden en gehuwden, de taak van
de pastor in het gezin, over de roeping
Dr. Antonio Martinez was als voorzit
ter van de Spaanse bond van Onaf
hankelijke Evangelische Gemeenten
nauw betrokken bij de totstandko
ming van de nieuwe wet op de gods
dienstvrijheid. Martinez: „Dat was al
heel wat, er ontstonden voor het eerst
officiële contacten tussen de staat en
niet-katholieke kerken. Spanjaarden
die openlijk lieten blijken niet tot de
katholieke kerk te behoren, zijn lange
tijd als tweede-rangs burgers behan-'
deld. Tijdens de dictatuur van Fran
co waren we als protestanten niet
echt illegaal, we werden wel getole-
en zending van het gezin en wat dat reerd. Maar van een gelijke behande-
allemaal betekent voor de priesterop- iing met de katholieken was geen
leiding. sprake. We mochten met ons geloof
de straat niet op".
De synode in acht punten. De verge
lijking dringt zich op: Acht zaligspre- in feite was het er voor de nlet-katho-
kingen? Onder de synodedeelnemers Ueken na het herstel van de democra-
bekennen enkelen dat het evangelie tie in Spanje al een stuk gemakkelij-
er eigenlijk al met al nog niet duide- fcer op geworden. Ze konden toen
lijk aan te pas is gekomen. vrijelijk op straat voor hun geloof
uitkomen. Wat verandert er dan nu
met de nieuwe wet?
Martinez: „We kunnen nu zelf gods
dienstonderwijs geven op de scholen.
Tot nu toe had Je als leerling een
speciale ontheffing nodig om geen
katholiek godsdienstonderwijs te
hoeven volgen. Nu zijn de ouders vrij
te kiezen naar welke godsdienstles
hun kinderen gaan op de openbare
scholen. En het is nu ook mogelijk
particulieren scholen op te richten op
confessionele grondslag. Als daar
meer dan driehonderd kinderen op
zitten, zorgt de staat voor subsidie".
Wel is het nog steeds zo dat de katho
lieke geestelijken van de regering een
uitkering krijgen. Maar dat wordt
door deze geestelijken eerder gezien
als een nadeel, omdat ze daardoor
ook van de staat afhankelijk zijn. De
katholieke kerk streeft er naar deze
regeling binnen drie Jaar af te
bouwen.
Ook andere zaken, die voor protes
tanten in het verleden moeilijkheden
opleverden, zijn nu verbeterd: „Wij
zijn nu vrij om protestantse soldaten
in de kazernes geestelijke bijstand te
verlenen en ook hoeft de katholieke
kerk niet meer betrokken te worden
bij het sluiten van een huwelijk. Dat
kon vroeger alleen als de katholieke
kerk schriftelijk verklaarde geen be
zwaar tegen het huwelijk te hebben,
ook al was het paar zelf niet katho
liek", aldus dr. Martinez. Plechtige
gebeurtenissen in de Cortes (het par
lement) zullen in het vervolg worden
bijgewoond door een katholieke, een
protestantse en een Joodse leider.
Volgens dr. Martinez heeft de geloofs
vrijheid de Spanjaarden nogal in ver
warring gebracht. Allerlei sektes
(„een grote plaag In Spanje") maken
daar volgens hem gebruik van door
aanhang te werven. Ook binnen de
katholieke kerk ontstaan er proble
men. Van alle Spanjaarden be
schouwt 99 procent zich als katho
liek, maar slechts veertig procent
voelt zich nog bij deze kerk betrok
ken. De uittocht uit de kerken die in
zoveel andere landen heeft plaatsge
vonden, leek Spanje aanvankelijk be-
spaard te blijven. Maar nu het ook in Bedankt voor Woerden (toez.l
Spanje geen schande meer is een on- Kooien te IJsselstein.
gelovige te zijn, loopt het aantal aan
wezigen bij de zondagse missen sterk
terug en komt de klap voor de katho
lieke kerk des te harder aan.
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen te Wanneperveen: D. J
sen, kand. te Lunteren; te Wato w
gen: H. C. van Itterzon te Gouda;
Amersfoort: J. Folkertsma te H
zum; te Blauwkapel-Groenekan: P
Teeuw, kand. te Lekkerkerk.
Aangenomen naar Win:
(toez.): G. W. van Dunnewold
pred. te Doetinchem.
item
JO.W 1
'(1
Predikanten
Met de nieuwe wet zijn de problemen
voor de evangelische kerken in Span
je zeker nog niet de wereld uit. Men
kampt met een groot tekort aan pre
dikanten en de gemeenten zijn vaak
zo klein dat ze hun voorganger onmo
gelijk zelf in leven kunnen houden.
Zo krijgt dr. Martinez, die in Barcelo
na een gemeente heeft met ongeveer
150 leden, nu al 26 jaar financiële
steun van de Europese Evangelische
Zending. Hij is op dit moment in
Nederland om de geldschieters daar
voor te bedanken. In zijn woonplaats
Barcelona hoopt hij binnenkort met
Nederlandse steun sociale werkplaat
sen op te zetten voor het groeiend
aantal werklozen. Door de verslechte
ring van de economie is het werkloos
heidspercentage al tot boven de tien
procent gestegen.
GEREF. KERKEN
Beroepen te Drachtster^omppfe.
A. J. v.d. Schaft, kand. te Draten;
te Lisse: E. Boswijk te Amstotofr
Noord.
GEREF. KERKEN (VRIJG.)
Beroepen te Veenendaal: P M
Wit, kand. te Kampen.
CHR. GEREF. KERKEN
Bedankt voor Utrecht-Noord: J. OfjTCB
terbroek te Opperdoes.
ADVERTENTIE
St. Europese
Evangelische
Zending
Kon. Wllhelmlnalaan 11.
4116 CK Buren (Gld.)
Tel. 03447-1349
GIRO 254997
Dg
eha
de
esp
ti
P
at
sr.fr:
fcnd
fctr
door drs. A. H. Sljmons
In „Trouw" van 10 oktober komt, In een verslag van Pieter van
der Ven over de bisschoppenconferentie te Rome, een aller
merkwaardigste mededeling voor betreffende een door paus
Johannes Pauius n gehouden toespraak over het overspel.
Daarin betoogt hij onder meer dat
aan de bijbeltekst waarin Christus
het „in gedachten plegen van over
spel" als zonde veroordeelt (Mattheus
6 vers 27 en 28) een veel te enge uitleg
wordt gegeven. Volgens de paus zou
deze veroordeling niet slechts betrek
king hebben op het met begeerte aan
zien van andermans vrouw, of van
een ongehuwde (en dus niemand
„toebehorende") vrouw, maar „ook
wie zo naar zijn eigen vrouw kijkt
begaat hetzelfde overspel in het
hart", aldus de paus (einde citaat).
Wie over deze uitspraak (ik ga ervan
uit dat zij door de heer Van der Ven
correct geciteerd is) iets verder na
denkt, stuit toch wel op een merk
waardige paradox. Enerzijds is met
name van deze paus bekend dat de
vorming van grote gezinnen hem zeer
na aan het hart ligt en dat alles dient
te worden vermeden wat daaraan op
enigerlei wijze in de weg kan staan (in
dit verband doet de nadrukkelijke
aanbeveling van de zgn. periodieke
onthouding als mogelijkheid om de
lichamelijke liefde te bedrijven zon
der het risico van een zwangerschap
mij altijd wat vreemd aan), ander
zijds schijnt hij van mening te zijn
dat deze ongehinderde conceptie
strikt op de voortplanting gericht
moet zijn en niets van doen mag
hebben met een begrip als bevredi
ging, laat staan van enigerlei vorm
van lustbeleving.
Dit nu schijnt mij een tegenspraak.
Normaal gesproken gaat in een huwe
lijk het „aanzien om haar te begeren"
vooraf aan de handeling die mogelij
kerwijs een conceptie tot gevolg zal
hebben. Wanneer dat „aanzien" en
dat „begeren" ontbreken, mag men
zich afvragen of van de conceptie als
zodanig veel terecht komt.
Zo vreemd en tegenstrijdig 's pausen
uitspraken in dezen ook mogen zijn,
toch komen zij mij niet geheel onbe
kend voor. Uit de periode van het
„rijke roomse leven" herinner ik mij
heel wat moraal-theologische uitr
spraken die in dezelfde richting wij
zen, zo onder meer een aanbeveling
aan jonge mannen om in hun vrouw
niet allereerst hun geliefde of minna
res doch veeleer de aanstaande moe
der van hun kinderen te zien (geci
teerd door Michel van der Plas in
„Het Rijke Roomsche leven"), en een
uitspraak van een gehuwde katholie
ke vrouw tegenover haar pastor, „dat
het huwelijk toch zoiets rijks en heer-
llnks was, alleen „dat" (bedoeld is de
echtelijke omgang) zou er eigenlijk
niet bij moeten zijn."
Deze pogingen om het huwelijk zo
veel mogelijk te de-seksuallseren
(over seksuele omgang buiten het hu
welijk zwijg ik nu maar helemaal)
kon men in de Jaren vóór de Tweede
Wereldoorlog in de moraaltheologi
sche en pastorale literatuur voorzo
ver die uitging van de rechts-ortho
doxe vleugels van zowel de katholie
ke kerk als die van de kerken der
reformatie, veelvuldig aantreffen.
Wat deze laatste betreft herinner ik
mij nog scherp een uitspraak (weer
gegeven in het toenmalige Christelijk
Sociaal Dagblad), gedaan in de Jaren
dertig op een protestants-christelijke
conferentie inzake de geestelijke
volksgezondheid, waar één der spre
kers (een predikant) aandrong op het
behoud respectievelijk het herstel
der kuisheid binnen het huwelijk en
waar hij, bij wijze van peroratie uit
riep: „Dat de lach der zinnelijkheid
verstomme en plaats make voor de
bevende bede om voortzetting van de
Verbondsgenade."
Uitspraken als deze mogen schijn
baar dateren uit een voorbij en over
wonnen tijdperk, de geciteerde
pauselijke uitspraak duidt erop hoe
men in orthodoxe religieuze (en poli
tieke!) kringen steeds opnieuw op de
ze de-seksualiserlngstendenzen, ook
binnen het huwelijk, teruggrijpt.
Dit doet bij mij somtijds de vraag
rijzen of kerkelijke en religieuze lei
ders niet steeds weer uitdrukkelijk en
bewust deze wereldvreemde normen
proclameren om bij de overgrote
meerderheid hunner volgelingen (die
in de normale levenspraktijk deze
normen als volstrekt onvervulbaar
ervaren) een soort buffervoorraad
aan schuldgevoelens te creëren en in
stand te houden, teneinde hen
ten aanzien van deze materie a
op andere levensgebieden 1
manipuleerbaar te houden.
Drs. A. H. Sijmons is oud-conaf
tor van de platenverzameling val
Universiteitsbibliotheek van
sterdam. De spotprent is overijl
men uit bet Bisdomblad Den Bo> Voor
