Sellers, meesterlijk
Alan Bates schittert in
onevenwichtige balletfilm
4Mb
.willi1
Zicht op Duitse
filmwerkelijkheid
De ware zin van de geschiedenis
i Being there
Nijinsky
Die Patriotin
Par Pts!tro ,Ha Jïloittagne'
Restaurant PASCHA
Extra: Franse vismaand.
„Les Olivlers"
Gala-diner d.d. 7 november m.m.v.
Albert West
en Benny Neyman
Chinees Indisch Restaurant
„Yau Yat Chun"
„JOEGOSLAVIË'
,NUSA INDAH'
Bar - Grill
,DE BOERDERIJ'
Tel. 070-23 30 01
Sam v. Hensbergen
1fii
VRIJDAG 3 OKTOBER 1980
TROUW/KWARTFT
H 17
i rt hij ook het vermogemtot diep navran- is tuinieren. Daar weet hij alles van. een dodelijke ziekte.
door D. Ouwendijk
De naam van de onlangs overleden
peter Sellers wordt het gemakke
lijkst in verband gebracht met de
stuntelende inspecteur uit de „Pink
panther"-films. Toch had hij meer in
zijn mars dan een in veel uiterlijk
vertoon verpakte grapjasserij la de
Funès. Zij het dat Sellers in zijn grap
pigheden de voorkeur gaf aan een
strakker fysionomiek dan we van de
Funès gewend zijn (tot in „L'avare").
De reden is wellicht te vinden in het
verschil van nationaliteit. Het Britse
flegma blijft ook in de grapjasserij
van de „PP"-films onmiskenbaar
aanwezig.
Peter Sellers was in eerste instantie
een komisch acteur. Als zodanig had
hij ook het vermogemtot diep navran
te expressies. Het verdiepte zijn ko
mische kracht, omdat een acteur, die
humor of vermakelijkheid in mense
lijke situaties of gedragingen goed
wil typeren, ook heel goed besef moet
hebben van het relativerend verdrie
tige. Dit laatste komt voortreffelijk
tot uitdrukking in Sellers' op één na
laatste film, „Being there". Het gaat
in deze film om een man een door
en door bescheiden mens die alleen,
door er te zijn een nieuwe wending
aan verschillende levens geeft.
In de film is Sellers een ongeveer
veertigjarige man, Chance geheten,
die zijn hele leven bij iemand in huis
heeft gewoond, iemand die „de oude
man" werd genoemd. Chance heeft
lezen noch schrijven of rekenen ge
leerd. het enige dat hij heeft gedaan
is tuinieren. Daar weet hij alles van.
Of liever gezegd, van andere dingen
-dan tuinieren weet hij niets.
Als „de oude man" sterft komt Chan
ce, met zijn totale onbevangenheid,
op straat te staan. Het verontrust
hem niet. Zijn kostje is hem altijd
gebracht, het zal hem dus, volgens de
eenvoud van zijn verstand, ook ver
der aan niets ontbreken. Het toeval
helpt hem als hij door een auto wordt
aangereden. Het is een lichte aanrij
ding, maar hij wordt toch, om schan
daal te vermijden, door de bestuur
ster van de limousine, de schatrijke
Eve Rand, mee naar huis genomen.
Hij zegt Chance te heten en „gardi-
ner" te zijn. Het wordt uitgelegd alsof
hij Chauncy Gardiner zou heten. De
man van Eve Rand is een bejaarde
miljardair, president van een enorm
commercieel rijk, maar lijdend aan
een dodelijke ziekte.
De eenvoud waarmee Chauncy op al
zijn redenaties reageert, speciaal met
Het levensverhaal van de ooit ver
maarde Russische danser Nijinsky,
zoals dat door Herbert Ross is ge
filmd. wordt voor een groot deel be
heerst door de niet minder vermaarde
impresario van de „Russische ballet
ten" uit de tijd van de laatste eeuw
wisseling, Serge Diaghilev.
Strikt historisch genomen kloppen
niet alle onderdelen van het filmver
haal. Maar karakterologisch geno
men is via de acteur Alan Bates, een
zo authentieke vertolking van de
mens Diaghilev tot stand gekomen.
(dat de afwijkingen van de historische
werkelijkheid nauwelijks van belang
genoemd kunnen worden.
Bij voorbeeld: volgens het filmver
haal zou de tragische geestelijke in
zinking van Nijinsky een rechtstreeks
gevolg zijn geweest van zijn breuk
met Diaghilev, na zijn huwelijk met
de Hongaarse Romola de Pulsky.
Ook zou de artistieke samenwerking
tussen de twee toen definitief tot een
einde zijn gekomen. Dat is niet juist.
Na de breuk, op initiatief van Diaghi-
ilev, is er toch wederom een periode
geweest van samenwerking.
Maar gezien de karakterologie van
I Diaghilev zowel als van Nijinsky
blijft het mogelijk om die hernieuwde
samenwerking louter te zien als een
gril en haar dramatisch te negeren,
zodat de tragische geestesafwijking
van Nijinsky toch beschouwd kan
worden als een direct uitvloeisel van
de door Diaghilev veroorzaakte
breuk. Maar, zoals ai gezegd, dat is
één kant van de zaak. die voor de
aardering van de film als zodanig
iet of ternauwernood meetelt.
;en film heeft, als dramatische ver
beelding een eigen waarheidsgehalte.
De vraag is of het aanvaardbaar is.
En dat is hier zeker het geval
Krachtige interpretatie
Aan de film is als titel de naam toege
kend van de danser Nijinsky, maarzij
had met meer recht de naam kunnen
dragen van Diaghilev. Hij is, mede
dank zij de krachtige interpretatie
door Alan Bates, de figuur die de toon
aangeeft. Van alles en iedereen. Hij
was drieëntwintig jaar oud, toen hij
in een brief aan zijn moeder schreef:
„Ik ben een charlatan, dat in de eer
ste plaats, maar ik ben het op een
[briljante manier; in de tweede plaats
ben ik een groot charmeur; in de
J m
Alan Bates als Diaghilev in de film Nijinsky
derde plaats ben ik voor niemand
bang; in de vierde plaats ben ik ie
mand die heel goed logisch kan den
ken en ken ik nauwelijks scrupules;
in de laatste plaats geloof ik,niet, dat
ik over een werkelijk talent beschik.
Niettemin geloof ik dat ik mijn ware
bestemming gevonden heb optre
den als een mecenas. Ik beschik over
alles wat daarvoor nódig is. behalve
geld maar dat zal er Waarachtig wel
komen."
Uit deze woorden spreekt een bijna
verbluffend arrogante zelfverzekerd
heid en als zodanig figureert Diaghi-
lev/Bates ook in de film. In het ver
haal treedt Diaghilev op als homo
seksueel. maar hij schijnt het te zijn
uit keuze, niet uit geneigdheid. Daar
om is hij niet vatbaar voor verdriet,
maar vooral voor een beledigd gevoel
van krenking. Dat werkt volledig
door in zijn relatie tot Nijinsky.
Overgevoelig
Deze is in de film eerder een overge
voelige, kwetsbare jongen dan een
geniaal danser. Hij wordt wel als zo
danig uitgebeeld, maar meer omdat
Diaghilev hem bestuurt dan op grond
van eigen talent. Wat hij als danser in
Een van de belangrijke dingen die
Alexander Kluge met zijn film „Die
Patriotin" duidelijk heeft willen ma
ken is, dat geschiedenis, ondanks al
het glorieuze dat erom heen wordt
geweven, in wezen niet met het leven
te maken heeft maar met de dood.
Het is een conclusie van de geschie
denislerares Gabi Teichert (ook in
„Deutschland im Herbst"), die het
liefst zich zelf wil blijven, trouw aan
eigen uit haar kennis van de geschie
denis getrokken inzichten, daarom
ongevoelig voor politieke leuzen en
slogans.
Dat brengt met zich mee. zoals Kluge
dat zegt. dat Gabi Teichert met alles
en iedereen overhoop ligt: „met de
leider van de vakgroep van geschie
denisleraren; met de rector van haar
school; met de hoofdinspecteur van
onderwijs, omdat zij geen onrecht
vaardige bejegening slikt. De enige
met wie zij niet overhoop ligt is de
minister van onderwijs Die kent haar
niet. Daarvoor heeft hij het te druk."
Zoals al gezegd, gaat Kluge's film uit
van de these, dat geschiedenis eerder
oen historie is van de dood dan van
het leven. Dat is ook de opvatting van
het „sprekende element" in de film
de knie van een bij Stalingrad ge
sneuvelde korporaal (die men ook alj
schoolknaap met fanatieke stem in
de film te zien krijgt), korporaal Wie-
land, het enige dat van de korporaal
de „over" is. Ik, zo zegt de knie, „wil het
een en ander recht zetten, daarom
snel ik door de wereld en spreek ik
tegelijk voor de hele korporaal Wie-
land. want niemand is, zodra hij
sterft, gewoon maar dood
°ok de dood in de geschiedenis is
met zo maar: hij is de realiteit van het
afsterven van levende verwachtin-.
Ken, van illusies, van denkbeelden.
Uit die restanten van leven worden
diverse „levende" hedens en toekom
sten opgebouwd. Het is een gedach-
*ngang, die door Kluge is omgezet in
heeldscherven die gezamenlijk het
mozaïek maken van Duitse geschie
denis, door Gabi Teichert uit de dode
saJ, gen van het verleden potscher
ven, beenderen, boeken etc. opge
graven. Nu en dan is het beeld van de
zoekende Teichert omgeven door „de
nevels van het verleden".
De begeleidende stem van „de knie"
geeft een deprimerend effect aan het
onderzoek van Teichert. Deprime
rend, omdat de commentaren zo waar
zijn. De knie wordt stram in het le
vende heden, zij marcheert van het
leven naar de dood. Niets kan haar
tegenhouden, tenzij een nieuwe be
zinning op de zin van het verleden,
zoals dat ten onrechte is vastgelegd
in de vakkundige verheerlijking van
de vernietigende oorlogsdaad: pseu-
do patriottisme.
Gravend in de grond en alchemis
tisch werkend in haar kelder (dit zijn
symbolen van de wezenlijke arbeid
Vanaf 2 tot en met zondóg 19 oktober
wordt een aantal Duitse films ver
toond, dat zoals door de organisa
toren als bedoeling wordt aangege
ven een „afspiegeling (moet zijn)
van de werkelijkheid van de film in
de Bondsrepubliek Duitsland". Het is
een wat omvangrijke doelstelling,
waarop kritiek mogelijk is. Er zijn
namelijk heel veel visies op „de werk-
lijkheid van de film in Duitsland"
mogelijk. Het projekt is een onderne
ming van Het Amsterdams Filmhuis,
het Goethe Institut. De Melkweg en
het Shaffy theater Behalve in de
theaters De Melkweg en Shaffy zijn
de films ook te zien in Akhnaton en
Oktopus, alle te Amsterdam.
Het pakket films bestaat uit een aan
tal van twaalf, met o m „Wir Wunder-
kinder" (dat langzamerhand als het
ware een verplicht nummer schijnt te
zijn geworden), „Berliner Ballade",
..Der Untertan" (nog steeds een ijzer-
sterke film). „Der starke Fefdinand".
termen die aan het tuinieren zijn ont
leend, neemt Rand bijzonder voor
hem in. Onwetendheid wordt uitge
legd als wijsheid door de èen, door
traptheid door de ander, verraderlijk
heid door weer anderen: kortom,
Chauncy Gardiner wordt het gesprek
van de dag.
Het meesterlijke in Sellers creatie
schuilt in de mengeling van onzeker
heid en kinderlijkheid, die hij in
Chauncy Gardiner gestalte heeft ge
geven. Hij houdt dat consequent vol
tot het moment toe, dat Chauncy in
dé diepte van de beelden verdwijnt.
Het gezicht van Sellers weerspiegelt
zowel de leegheid van de onwetend
heid als de diepzinnigheid van be
dachtzaam verborgen wijsheid. Je
kimt niet zeggen, dat Chauny een
groot kind is, hij is leeftijdloos. Hij
lijkt een boodschapper uit een andere
wereld te zijn, maar hij is in feite niet
meer dan iemand die met beide voe
ten in zijn tuin staat. Het wonder
schuilt hierin, dat hij zijn tuin lief
heeft. Daardoor wordt hij, binnen het
waanwijze milieu van commercie en
politiek een aandoenlijke parabel.
A'dam, Calypso 1 - Rotterdam, Ca
lypso 1 - Den Haag, Asta en Studio
2000, verder nog in 5 steden, a.I.
de film presteert, presteert hij eerder
als verwend kind dan als een echt
scheppend kunstenaar. Daardoor
ontstond ook, voor de filmmakers, de
mogelijkheid om de figuur in te spin
nen in het weefsel van een sentimen
teel romantisch liefdesverhaal. Dat
verhaal is tweeledig. Ten eerste is er
de relatie tussen de mooie jongen
Nijlnskl (meer mooie jongen dan dan
ser) en Diaghilev; ten tweede is er de
relatie tussen Romola de Pulsky en
de lieve jongen Nijinski, die door de
bruut Diaghilev geestelijk geknecht
wordt.
Als in de film Diaghilev/Bates niet zo
volstrekt dominerend aanwezig zou
zijn geweest zou er niet veel meer zijn
overgebleven dan een, soms fraai
aangeklede, balletfilm. zoals er der
tien in een dozijn gaan. Het is alleen
jammer, dat Diaghilev in zijn relaties
niet evenwaardige figuren tegenover
zich heeft gehad, zodat de hele dra
matiek van hem alleen is uitgegaan.
Dit maakt dat, ondanks de prestatie
van Bates, de totale dramatiek van
de film wat magertjes is uitgevallen.
Amsterdam, Alhambra 1, 16 jr.
van de (een) geschiedenislerares)
haalt Gabi Teichert gebruiksvoor
werpen naar boven, die in beelden
gekoppeld worden aan beelden van
uit dezelfde tijd afkomstige „strij
ders". Van hen is alleen de knie over,
herinnering zonder waarde. Het ge
bruiksvoorwerp (symbool van leven)
heeft blijvende waarde.
Op deze manier bezien krijgt de film
een betekenis, die boven haar schijn
baar verbrokkelde „geschiedenis-in
houd" uit gaat. Zij markeert de ware
zin van de geschiedenis als afwijzing
van de dood oorlog) en overtuigde
bejahung van het levende zijn.
DO.
Amsterdam, Kriterion, 16 jaar
„Lina Braake" (met de onvergetelijke
Lina Carstens) etc.
De films zijn samengebracht onder
het teken „satire, ironie, humor". Met
humor in Duitse films is het, zoals
bekend, heel matig gesteld. Humor,
alleen ter wille van een vrijblijvende,
luchtige relativering van mensen en
toestanden komt in Duitse films niet
of nauwelijks voor. Het luchtige
wordt in het gros van de gevallen
verzwaard tot grove klucht, de grol.
Verscherping van de humor tot ironie
of harde satire ligt de Duitse filmer
beter: dat is in het geboden pakket
films duidelijk waar te nemen, al
moet ik erkennen dat „Lina Braake"
toch wel een film is, die tussen humor
en ironie in ligt. In elk geval zal men
zich bij de films van het aangeboden
projekt goed amuséren en zal de iro
nie over Duitse samenlevingsvormen
en „normen" bepaalde verhelderin
gen over het leven in ons nabuurland
opleveren.
D.O.
DEZE WEEK SPECIAAL:
Kalfstong in champign. roomsaus/
geb. aard., verse groente a <a
en mix-saladeJ lu9
B.v. als nagerecht: peren-warme rum-
saus.
Ook voor Uw receptie
vanaf 19,50 p.p. all in.
Diners boven 10 personen interessante
kortingen.
Bezoekt ook eens onze hoger gelegen
bar.
Kom langs of reserveer. Tel. 070-
66.22.83
Almeloplein 44-begin Meppelweg.
Komt U ook eens darten? 2 Dartbanen.
Mauritskade 95 Den Haag
Op veler verzoek nu ook 's maandags geopend.
Welkom iedere avond artiest
Phone; 070-654949.
Er bestaat geen oprechter Liefde dan
Liefde voor lekker eten.
Sfeervol specialiteiten-restaurant
met een eigentijdse Franse keuken.
Steenvoordelaan J7 - 1e etage In
de Bogaard Rijswijk Tel. 070-933595
Keuken open tijdens lunch en diner.
Zat.-zon. uitsluitend diner. Maandag ge
sloten.
Couvertprijs 80,- p.p.
Restaurant geopend v.a. 19.00 uur.
Aanvang diner 20.00 uur
Reserveer tijdig om teleurstelling te voorkomen. Tel. 070-
933595.
Prop. F. W. v. Oorschot.
ook voor vegetarische schotels
Tevens gelegenheid voor gezelschappen van 10-30
personen
van 13.30-15.00 uur en
(van 20.30-23 uur
per persoon 15,
Reservering gewenst.
Dag. geopend v. 16 t/m 20.30 u.
('s maandags gesloten)
Laan van Middenburg 1, Voorburg.
Tel. 070-866338
Heeft u ook zo lokker gegeten
In Joegoslavië?
Haal uw vakantieherinneringen op in het
BALKAN-RESTAURANT
fwsc"
ieó°9"
i 606*13
Levende muziek In de weekends
NOORDEINDE 138A, DEN HAAG
Lunchuren
's avonds
zaterdags
zondags
Indonesisch restaurant
Geopend maandag t/m vrijdag tijdens
Windvrij zonneterras eveneens aanwezig
Voor reserveringen, telefoon 644326
Adres Schoolstraat 2, hoek Groenmarkt
van 12.00 tot 15.00 uur
van 17.00 tot 22.00 uur
van 12.00 tot 22.00 uur
van 16.00 tot 22 uur
Klaverweide 80
Winkelcentrum Essesteyn, Voorburg
Exclusieve Grillspecialiteiten
Ook vis-specialités
Gelegenheid voor a la carte, diners en recepties, voldoende parkeer
gelegenheid.
Iedere dag geopend van 16.00-1.00 uur
's-Maandags gesloten.
Beleefd aanbev.: Dhr. en rneyr. Molier Telefoon 070-201060
Eindeloos
dineren in het
hartje van
Leiden tussen
Haarlemmerstraat
en Oude Vest.
k'
I
Y/s* xfe?:
Mangerie "de Koekop*
Lange Mare 60. Leiden. Tel: 141937.
Keuken geopend: maandag-zaterdag v.a, 18.00-24.00 uur.
zondag v.a. 17.00-24.00 uur woensdag gesloten.
KIJKDUIN Deltaplein 510-511
Spécialités de la Mer Een g/ieep iUX onze ip.
Sole Atlantic, zeetongtilets gebakken en geser- X OQ CA
veerd met geb. aard. ravigottesaus en salade 1
Gebakken mosselen, volledig garni 21,50
Gepoch. tong-scharfilets wijnsaus m garnalen,Jf AC CA
volledig garniLV91IU
Maandelijks wisselende specialiteiten
buiten de kaart.
RESTAURANT
Ben ©uöe
SPECIALITEITEN UIT DE PAN
EN VAN DE GRILL
BARBECUE - FONDUE
SFEERVOLLE GELEGENHEID
VOOR AL UW PARTY'S
ZEESTRAAT 7 NOORDWIJKERHOUT
- TELEFOON 02523-2653
Keuken geopend van 17.00-23.00 uur
's Maandags gesloten
HHI
