rurkse leiding
ergroot macht
Weer kerkdiensten
op Poolse radio
sraël beducht voor
rerwij dering uit VN
false hoop in Iraanse gijzelingszaak
'Kerkkwesties' verharden
Duitse verkiezingsstrijd
Ook wat!
Bellen er steeds
maar relaties.
Hoe we toch
zulke beeldschone
kopieën maken.
deVeenm»
Nou, gewoon
eVeenman
Repro 100.
Staking Katowice beëindigd
Zweedse jagers
onderschepten
Deense vorstin
„Leve bomoza dertig jaar zond de Poolse radio gisteren een katholieke mis
MDAG 22 SEPTEMBER 1980
BUfTENLAND
TROUW/KWARTET
[KARA (Reuter, AP, AFP) De militaire leiders in Turkije
)ben de bevoegdheden onder de staat van beleg van de
ercommandanten aanzienlijk uitgebreid. Gisteravond
»ft de nieuwe premier Bulent Ulusu de samenstelling be
id gemaakt van een burgerkabinet. Het telt 27 leden, onder
zeven generaals buiten dienst, vijf hoogleraren en acht
hnocraten.
door J. J. Moskau
de uitbreiding van de bevoegdhe-
van de militaire commandanten
Ijwel het hele Turkse recht onder
taire jurisdictie gebracht. Juridi-
deskundigen in het land hebben
Égd dat de nieuwe militaire recht-
e een einde kan maken aan de
legdheden van de burgerlijke
tbanken. Anderen beschouwen
nieuwe stelsel als de mogelijke
•loper van een harder optreden
n personen die door de militairen
schadelijk voor de maatschappij
den beoordeeld.
commandanten krijgen de be
rdheid om ambtenaren in lande-
en lokale overheidsdienst te ont-
n of over te plaatsen. Functiona-
m kunnen ook worden verplicht
rs zonder meer uit te voeren. Alle
icaties, met inbegrip van boeken,
iten en films, kunnen onder cen-
worden gesteld. De militairen
nen ook post en telegrammen
roleren. drukpersen verkegelen,
nkomsten verbieden en stakin-
en andere vakbondsactiviteiten
ndigen als men een bedreiging
de openbare orde vermoedt. Ver-
kunnen onderwijsinstellingen,
els en bedrijven die belangrijke
dstoffen verwerken onder toe-
worden geplaatst.
Onder de nieuwe regels kunnen poli
tiemannen en soldaten schieten als
zij dat nodig achten. Appel-mogelijk
heden tegen gevangenisstraffen van
minder dan drie jaar komen te verval
len en het verspreiden van geruchten
die tot opwinding onder de burgers
kunnen leiden kan stevig worden be
straft. Een verdubbeling van die straf
geldt voor journalisten die geruchten
verspreiden.
De nieuwe premier van Turkijke Ulu
su heeft een kabinet samengesteld
dat door westerse waarnemers wordt
omschreven als tweede en derde
keus. De sleutelpositie is voor vice-
premier Turgut Ozal, die altijd nauw
contact heeft onderhouden met de
militairen. Hij geldt als de arhcitect
van het economische stabiliserings
programma dat door de afgezette re-
gering-Demirel op gang is gebracht.
Ozal moet worgen voor de continu
ïteit van de economische hulpverle
ning door het westen.
De tweede vice-premier is Zeyyat
Baykarra, ook al een econoom. Hij
moet de bureaucratie in de hand zien
te krijgen. De portefeuilles van bui
tenlandse zaken en defensie worden
beheerd door de ervaren diplomaten
liter Turkmen en Haluk Bayulken.
De campagne tussen bonds
kanselier Helmut Schmidt en
oppositieleider Franz Josef
Strauss is nog geen twee we
ken voor de verkiezingen voor
de Westduitse Bondsdag plot
seling veranderd in een open
lijk vijandige persoonlijke
strijd. Het centrale thema is
een verhit debat over de wen
selijkheid van de herderlijke
brief van de katholieke bis
schoppen in de bondsrepu
bliek.
Een ultimatum negerend had Strauss
gisteren nog steeds niet de uitspra
ken teruggenomen die hij had gedaan
in een vraaggesprek dat zaterdag in
het massadagblad Bild verscheen. De
CDU-CSU-leider zegt onder meer: „Ik
heb bepaalde informatie uit de soci
aaldemocratische leiding dat de SPD
de financiële kraan voor de kerken
wil dichtdraaien." Volgens Strauss
wil de SPD een wetsvoorstel indienen
dat een einde maakt aan de praktijk
om de staat kerkelijke belasting te
laten innen. De partij is, nog steeds
volgens de Beierse minister-presi-
dent, zelfs van plan om bijdragen aan
de kerk niet meer in aanmerking te
laten komen voor aftrekpost bij de
inkomstenbelasting.
De SPD heeft het hoofdkwartier van
Strauss' campagnestaf laten weten
dat er tegenmaatregelen zullen wor
den getroffen, waarschijnlijk in de
vorm van een aanklacht, als de be
schuldiging niet wordt waargemaakt.
Herderlijke brief
De partijtop zegt dat Strauss de be
weringen over acties tegen de kerken
„uit zijn duim gezogen heeft" en dat
ze absoluut onwaar zijn. Kanselier
Helmut Schmidt noemde Strauss
„een smerige gifstrooier", een man
die in het zicht van een stembusne
derlaag op 5 oktober naar alle kanten
uithaalt. Strauss' poging om de SPD
af te schilderen als een partij die
vijandig staat tegenover de kerk „is
schandelijk."
De plotselinge uitbarsting van aan
vallen en tegenaanvallen begon met
de voortijdige publikatie vorige week
van een herderlijke brief van de Duit
se bisschoppenconferentie met daar
in passages, die volgens de sociaalde
mocraten en de vrije democraten
(FDP) een weerspiegeling zijn van de
campagne-stokpaardjes van de CDU-
CSU, vooral waar het gaat om het
snel aan gewicht winnende punt van
de staatsschuld. Woordvoerders van
de regeringspartijen stellen dat de
bewoordingen van de brief de slot
som rechtvaardigen dat zij openlijk
inspelen op kwesties, die de christen
democraten aan het slot van de cam
pagne naar voren schuiven.
De bisschoppen hebben, zo schijnt
het, noch hun eigen zaak noch die
van hun kudde veel goed gedaan.
Veel priesters in de hele bondsrepu
bliek hebben besloten de brief giste
ren helemaal niet voor te lezen en
anderen hebben haar afgedrukt in
het parochieblad. De vicaris-generaal
van het diocees Limburg, waarin ook
Frankfurt ligt bevestigde met nadruk
dat hij een brief had gestuurd aan de
parochies, waarin staat dat de pasto
rale boodschap „behoort te" worden
voorgelezen, daarmee duidelijk ma
kend dat het niet verplicht was. Het
standaardgebruik is steeds geweest
om te verklaren dat een herderlijke
brief „moet" worden voorgelezen.
Vandaar dat de Frankfurter jezuïet
Bieger de conservatieve Frankfurter
Allgemeine Zeitung meedeelde dat
„ik door mijn bisschoppen en de paus
gehouden ben onpartijdig te blijven
inzake politieke kwesties. Zelfs in het
stevig conservatieve Bonn lieten de
priesters in de hoogmis blijken dat
niemand de boodschap moest opvat
ten als inmenging in de politieke be
sluitvorming. „Ik ben zeer geschokt
door hun houding" zei een van de
kerkgangers over de bisschoppen. Er
was echter ook ergernis over jongeren
die zwaaiend met SPD-vlaggetjes het
voorlezen van de brief wilden ver
storen.
Geldstelsel
De belangrijkste twistappel in de
brief is een passage over de groeiende
staatsschuld. Dat Schmidts SPD
vooral op dit punt gevoelig is wordt
duidelijk tegen de achtergrond van
de aanhoudende kritiek van de oppo
sitie dat die schuld het land naar de
rand van de afgrond leidt. De opposi
tie heeft daarop gesuggereerd dat het
land aan de vooravond staat van een
hervorming van het geldstelsel. Voor
de man in de straat is dit één van de
drie angstaanjagende discussiepun
ten, samen met de werkloosheid en
de dreiging van „het communisme".
Dat deze kwestie zich tegen de bis
schoppen kan keren wordt erkend
door de belangrijkste sociale denker
van de katholieke kerk, de jezuïet
Oswald von Nell-Briining. De 90-jari-
ge filosoof zei vrijdag in een verkla
ring dat de bisschoppen zich „op erg
glad terrein" waagden en dat de brief
grote onrust had gewekt onder theo
logen en katholieke leden.
ADVERTENTIE
ADVERTENTIE
[onze correspondent
AVIV Israël staat klaar zich te verzetten tegen een Arabische poging om de joodse
t uit de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties te stoten. Dit verklaarde een
rdvoerder van het Israëlische ministerie van buitenlandse zaken, nadat de islamitische
len dit weekeinde in de Marokkaanse stad Fez aangekondigd hadden in New York stappen
n Israël te zullen ondernemen.
ilamitische ministers van buiten-
se zaken riepen in Fez op tot een
id" een islamitische heilige
>g tegen Israël. Deze jihad
niet per se militair te worden
erd, maar kan zich ook op poli-
economisch en cultureel terrein
Elen. Naast het voornemen Israël
de algemene vergadering van de
e stoten, besloten de islamitische
sters de Arabische boycot tegen
!l in de gehele moslimwereld van
assing te verklaren.
to
laatste zal weinig praktische ge-
!n voor Israël hebben, omdat Je-
lem behalve met Egypte en Tur-
tauwelijks betrekkingen met is-
tische landen onderhoudt. Veel
tiger is echter de aangekondigde
ng Israël uit de Algemene Verga
lg van de wereldgemeenschap te
:n Uitstoting betekent echter
dat Israëls lidmaatschap in de
beëindigd wordt. Hiertoe kan
lts de Veiligheidsraad besluiten,
dergelijk voorstel zou daar dan
een veto van de Westerse landen
tafel worden geveegd.
Onduidelijk blijft wanneer precies de
islamitische landen zullen pogen Is
raël te stoten uit de Algemene Verga
dering die in New York wordt gehou
den en tot eind dit jaar voortduurt. In
Israëlische regeringskringen ver
moedt men dat de poging pas in de
tweede helft van november te ver
wachten is. Dit omdat een eerder dit
jaar gehouden speciale Algemene
Vergadering een resolutie heeft aan
genomen waarin Israël opgeroepen
wordt zich vóór 15 november uit de in
1967 bezette gebieden terug te
trekken.
Pogingen Israël uit de Algemene Ver
gadering te stoten faalden vijf jaar
geleden, toen de Organisatie van
Afrikaanse Eenheid en de niet gebon
den landen weigerden hun steun te
verlenen. In kringen van het Israëli
sche ministerie van buitenlandse za
ken gelooft men dat het Arabische
voornemen dit jaar een grotere kans
van slagen heeft. Uitstoting van Is
raël uit de algemene vergadering kan
op verschillende manieren plaats
vinden:
de wenselijkheid van een Israëli
sche deelneming aan de Algemene
Vergadering zou door de commissie
van geloofsbrieven onder de loep
kunnen worden genomen. Dit omdat
Israël weigert gehoor te geven aan de
oproepen van de VN zich uit de bezet
te gebieden terug te trekken. Deze
tactiek werd met succes in 1974 tegen
Zuid-Afrika gehanteerd;
De Algemene Vergadering kan Is
raël in een resolutie veroordelen
wegens het niet naleven van eerdere
VN-resoluties en daarom Israël van
de werkzaamheden van de Algemene
Vergadering buitensluiten. Dit kan
volgens het VN-handvest alleen met
toestemming van de Veiligheidsraad
gebeuren. Israëlische regeringsfunc
tionarissen menen dat een veto van
de westerse landen in de Veiligheids
raad voorkomen kan worden door
Israël niet uit te stoten, maar wel de
Israëlische deelname aan de Algeme
ne Vergadering op te schorten;
De Algemene Vergadering kan be
sluiten zoals met Zuid-Afrika ge
beurde Israël te weren uit de gespe
cialiseerde VN-organisaties zoals de
Wereldgezondheidsorganisatie, de
UNESCO en de Internationale Ar-
beids Organisatie (ILO).
STOCKHOLP (UPI) Twee
Zweedse straaljagers hebben
begin deze maand bijna een
vliegtuig tot landen gedwongen
met aan boord de Deense konin
gin Margrethe. De Deense vor
stin was op 2 september op weg
naar het eiland Bornholm om er
een officiële verplichting na te
komen, toen haar toestel in het
Zweedse luchtruim verzeild
raakte en opdook op de militai
re radar, aldus woordvoerder
Erik Pierre van buitenlandse
zaken in Stockholm.
Toen het toestel boven een mili
tair schietterrein vloog dat door
luchtmacht en marine wordt ge
bruikt, stegen twee straaljagers
op. Terwijl zij probeerden de
Deen tot landen te dwingen,
hoorden ze wie zich aan boord
bevond en „dropen af". Het
bleek dat de Denen de Zweedse
luchtvaartautoriteiten op de
hoogte hadden gesteld van de
koninklijke vlucht, maar dat zij
hun militairen te laat hadden
verwittigd.
De Zweden hebben de officieel
klagende Denen hun veront
schuldigingen aangeboden.
T o WARSCHAU (Reuter, AFP, AP) Voor het eerst sinds bijna
uit. De Poolse overheid voldeed hiermee aan een van de
voorwaarden in de overeenkomst die werd gesloten met de
stakende arbeiders. Ook de stakers in de stad Katowice
hebben het algelopen weekeinde hun werk weer hervat.
Gedrapeerd met de oude vlag van
Nicaragua is de kist met het lichaam
van ex-dictator Anastasio Somoza
op weg naar de begraafplaats in
„Klein Havana" (Miami), in de Vere
nigde Staten. Ongeveer vijftienhon
derd naar Miami gevluchte Nicara-
guanen en Cubanen woonden de uit
vaartplechtigheid bij. Zij scandeer
den „Viva Somoza" (leve Somoza) en
zongen het volkslied van Nicaragua
en Cuba.
De uit Nicaragua verdreven dictator
werd woensdag in de hoofdstad van
Paraguay doodgeschoten, samen met
twee begeleiders. De politie van Pa
raguay zegt aanwijzingen te hebben
dat de huidige sandinistische rege
ring in Nicaragua achter de aanslag
op Somoza zit. Volgens de politie
was het slachtoffer enige weken ge
leden al gewaarschuwd voor een mo
gelijke op handen zijnde schietpar
tij, maar zij zou daar niet op hebben
gereageerd.
Onder de aanwezigen bij de uitvaart
waren ook een aantal ex-ministers
uit Nicaragua, die na de revolutie
politiek asiel zochten in de Verenig
de Staten. Ook Somoza had daar om
gevraagd, maar dit werd hem gewei
gerd.
Het gisteren uitgezonden verslag van
een heilige mis is de eerste van een
wekelijks terugkerende gebeurtenis.
Het is niet alleen een overwinning
voor de Poolse arbeiders, maar ook
voor kardinaal Stefan Wyszynski, de
79-jarige bisschop die al jaren vecht
voor toegang tot de ether voor de
kerk. De Poolse regering stond in
oktober 1978 een rechtstreeks verslag
toe van de installatie van de uit Polen
afkomstige paus Johannes Paulus II.
Ook mocht de viering van een mis
voor de televisie worden verslagen
tijdens een bezoek dat de paus vorig
jaar aan zijn geboorteland bracht.
Van een regelmatige uitzending is
echter al sinds het aan de macht
komen van de communisten geen
sprake meer.
Stakende arbeiders in het openbaar
vervoer van de stad Katowice hebben
•het afgelopen weekeinde een akkoord
bereikt met een onderhandelingsde
legatie van de regering. De stakers
gingen zaterdag weer aan het werk,
nadat de eerste secretaris van de
communistische partij te Katowice,
die tevens lid is van het politburo, de
avond daarvoor zijn aftreden bekend
had gemaakt. Het heengaan van de
functionarissen was een van de eisen
van de stakers. Volgens dissidente
kringen in Warschau is er in Polen
nog maar één staking aan de gang.
Het zou gaan om enige honderden
arbeiders van een conservenfabriek
in Kalisz.
President Carter van de Verenigde
Staten zei zaterdag dat zijn land zich
niet zal mengen in de Poolse zaken en
dat hij verwacht dat andere landen
dat ook niet doen. De president, die
uit Polen afkomstige Amerikanen
toesprak, reageerde hiermee op de
berichten over activiteiten van Russi
sche troepen langs de Poolse grens.
Ook de Oostenrijkse kanselier Bruno
Kreisky waarschuwde gisteren tegen
pogingen van „buitenlandse troepen"
om de „kleine concessies" die aan de
Poolse arbeiders waren gedaan om
zeep te helpen. Hij riep oost en west
op zich niet in de Poolse aangelegen
heden te mengen.
ADVERTENTIE
TEHERAN (Reuter) De leden van
de OPEC (de organisatie van olie-
exporterende landen) zijn tijdens hun
in Wenen gehouden beraadslagingen
overeengekomen hun olieproduktiè
met tien procent te verminderen. Een
en ander met ingang van 1 oktober
Dit heeft Ali Akbar Moinfar. optre
dende als Iraaks olieminister, op een
persconferentie verklaard. Doel van
de vermindering van de produktie is
het huidige olie-overschot op de we
reldmarkten te laten verdwijnen.
James Dorsey
radio en televisie sprak het orakel wederom het Iraanse volk toe.
keer hielden niet alleen 35 miljoen Iraniërs de adem in, maar ook
Bhonderdmiljoen Amerikanen. Voor het eerst in ruim zes maanden
ik de ajatollah over het lot van de 52 Amerikaanse gijzelaars in Iran.
optimisme ten gevolge van de „gematigde" voorwaarden van
imeini voor de vrijlating van de Amerikanen verdween echter gauw
e wirwar van de Iraanse binnenlandse politiek.
iddellijk na Khomeini's toespraak
schuwden diplomaten in Iran ervoor al
fel belang te hechten aan hetgeen de
'Uah niet had vermeld. Amerika moest,
Khomeini, aan vier voorwaarden voor
hjlating van de gijzelaars voldoen.
vermogen van de overleden sjah aan
n teruggeven;
door de economische boycot geblok-
ffde Iraanse bezittingen vrijgeven;
,ven zich niet in de binnenlandse aan
egenheden van Iran te mengen;
doen van alle claims tegen Iran.
ontschuldiging
geen woord repte Khomeini over de
•e Amerikaanse verontschuldiging
de steun in het verleden aan het be
ven de sjah en de kans op een proces
ns spionage tegen de gegijzelde Ameri-
■n Voorwaarden die bedoeld leken te
"o de regering-Carter voor de ogen van
ereld op de knieën te dwingen.
Maar, waarschuwden leden van het kleine
contingent westerse diplomaten in Tehe
ran: „Bij Khomeini telt alleen wat hij zegt.
Wat het orakel achterwege laat, hoeft niet
een matiging van standpunten in te
houden."Een dag na Khomeini's toespraak
leek Hojatolislam Akbar Hasjemi Rafsanja-
ni, voorzitter van het Iraanse parlement, de
opvatting van de westerse diplomaten te
bevestigen: „de Imam (Khomeini) heeft niet
alle voorwaarden genoemd en hij heeft de
zaak aan de majilis (het parlement) doorge
schoven."
Satan
Niettemin haalden velen een vonkje hoop
uit Khomeini's uitlatingen. Gespeculeerd
werd dat de verheviging van het grenscon
flict met Irak en het verlangen naar grotere
steun vanuit de islamitische wereld Kho
meini ervan zouden hebben overtuigd dat
de crisis in de betrekkingen met de Verenig
de Staten snel de wereld uitgeholpen moest
worden. In zijn toespraak liet Khomeini er
echter tevens geen twijfel over bestaan dat
Amerika de „grote satan" is, die „het bloed
Amerikaanse regeringswoordvoerders
hebben zich het afgelopen weekeinde po
sitief uitgesproken over een mogelijk on
derzoek naar de Amerikaans-Iraanse be
trekkingen in het verleden. Voorwaarde
is echter dat de 52 gijzelaars eerst op
vrije voeten worden gesteld.
Net als begin dit jaar lijken de VS op
nieuw naar een formule te zoeken, waar
in Iran zijn grieven tegen de VS voor de
ogen van de wereld kan uiten en de
gijzelingsaffaire tegelijk wordt beëin
digd zonder dat een van de twee partijen
gezichtsverlies lijdt.
In Amerikaanse regeringskringen stelt
men dat het raamwerk van een akkoord
zich nu al aan de horizon aftekent. Met
Algerije (dat Irans belangen in de Vere
nigde Staten sinds de verbreking van de
diplomatieke betrekkingen behartigt) als
bemiddelaar zouden de VS een spionnen-
proces schoorvoetend willen dulden,
wanneer de gijzelaars onmiddellijk daar
na bet land zouden mogen verlaten. In
ruil hiervoor zouden de VS de Iraanse
bezittingen weer vrijgeven. Problema
tisch blijft echter het Iraanse verlangen
naar overdracht van de bezittingen van
de overleden sjah.
Naast Algerije is ook de Palestijnse be
vrijdingsbeweging (PLO) nog steeds be
trokken bij pogingen de gijzelingsaffaire
te beëindigen. Aartsbisschop Capucci,
die enkele jaren in Israëlische gevangen
schap zat wegens het smokkelen van wa
pens voor de Palestijnse guerrillabewe
ging El Fatah, vertoeft al enige tijd in
Teheran. Officieel zet hij zich in namens
het Vaticaan voor het lot van de in Iran
nog woonachtige christenen. Capucci
heeft echter verscheidene keren de Ame
rikaanse gijzelaars mogen bezoeken.
Functionarissen van de PLO geven toe
dat Capucci ook poogt een uitweg uit de
huidige impasse te vinden.
zuigt van onbeschermde mensen" en achter
de Iraakse aanvallen op Iran staat.
Gedurende de nu bijna elf maanden duren
de gijzelingsgeschiedenis in Teheran heb
ben Irans nieuwe leiders echter bewezen dat
zij zich van de buitenwereld weinig aantrek
ken. Speculaties over matiging van Iraanse
standpunten in ruil voor meer internatio
naal respect bleken telkens weer onjuist.
„Met all ah aan hun kant hoeven de Iraniërs
zich niets van de rest van de wereld aan te
trekken" zegt een in Teheran gestationeer
de diplomaat. Het beeld van de grote satan
die de islamitische revolutie tegenwerkt en
van het Iraanse volk dat offers voor de
instandhouding van deze revolutie moet
brengen, sluit nauw aan bij het onder Ira
niërs wijd verspreide gevoel van xenofobie,
drang naar zelf-opoffering, en het syndroom
van het eeuwige slachtoffer.
Hierbij komt dat de economische boycot
tegen Iran wel in dat land gevoeld wordt
maar zelfs Amerikaanse regeringsfunctio
narissen moeten toegeven dat „wij niemand
op de knieën hebben kunnen dwingen.
Tenslotte ligt het voor de hand dat een volk,
dat één van de machtigste dictatoren ter
wereld heeft verdreven en een grote mo
gendheid al bijna een jaar gegijzeld houdt,
weinig reden tot vrees heeft.
Appeltje
Bij vele Iran-kenners leeft de opvatting dat
de gijzelingszaak pas na de Amerikaanse
verkiezingen in november opgelost kan
worden. Deze specialisten geloven dat Kho
meini met Carter een appeltje wil schillen in
een poging diens kansen op herverkiezing
te verminderen. In een zojuist in het Ameri
kaanse blad Foreign Policy verschenen arti
kel leek Amerika's laatste ambassadeur in
Teheran, William Sullivan, deze theorie te
onderbouwen. Sullivan beschuldigt Carters
adviseur voor nationale veiligheidszaken
van het saboteren van een compromis met
Khomeini, toen de sjah Iran zou verlaten.
In Iran wordt de sjah als een marionet van
de grote satan gezien. Door de toenade
ringspogingen tot Khomeini in de beginfase
al te staken, leek Carter in de gedachten-
gang van de ajatollah deze visie te bevesti
gen. Wie Khomeini in de afgelopen jaren
volgde kon niet om z'n intense persoonlijke
haat van de sjah heen. De sjah is inmiddels
verdreven en dood, maar zijn beschermen
gel Carter zit nog steeds in het Witte Huis.
Met enig recht poogde Carter het optimis
me naar aanleiding van het jongste orakel
in te dammen: naar aanleiding van het
jongste orakel in te dammen: „er bestaat
geen vooruitzicht op dit ogenblik voor een
vroegtijdige oplossing van de gijzelingsaf
faire
Parlementsvoorzitter Rafsanjani
