Ce kans op de
matste lichtflits
■RDAG 20 SEPTEMBER 1980
[BUITENLAND
kans neemt toe dat één lichtflits een einde maakt «mn het leven van
mens op aarde. De tweede helft van de jaren tachtig1 biedt volgens
van de meest gezaghebbende deskundigen, de Britse kerngeleerde
ok Barnaby, een gerede kans op een kernoorlog. De enige strohalm
raar hij zich aan vastklampt is dat de mensen het zich bewust worden
er het te laat is en dan terugdeinzen voor de afgrond. Barnaby is
lirecteur van het in Stockholm gevestigde instituut voor
redesonderzoek. Volgende maand zal hij in de Nieuwe Kerk in
jnsterdam ere-doctor worden van de Vrije Universiteit. In verband
iermee en omdat morgen de Vredesweek begint, zocht Trouw
arnaby op. Het verslag van een weinig opbeurende middag in een
annig Zweeds huis, even buiten de hoofdstad Stockholm.
or Aldert Schipper
e Britse kernfysicus Frank Bar-
iby was als veelbelovend Jong
lieerde bij de Britse kernexplo-
ts ln de Australische woestijn ln
Jaren vijftig. Bijna iedereen
icht ln die tijd nog dat het goed
as en dat kernwapens oorlog
ia imogelljk zouden maken. Maar
!l «or de Jonge Bamaby waren de
m plosles, zoals hij nu zegt, „trau-
atische ervaringen," die zijn le-
:n veranderden. Naast zijn werk
natuurkundige aan het Lon-
rase University College trad hij
als secretaris van de Pugwash-
inferenties en negen jaar gele-
werd hij directeur van het
kholmse Internationale in-
:ut voor Vredesonderzoek
iri).
algelopen periode heeft het Instituut
verworven op het gebied van strate-
bewapenlng en Internationale verhou-
agen. De jaarboeken van het instituut
irden door deskundigen in oost en west
betrouwbaar ervaren. Het Sipri is ge-
stlgd in het Wenner Oren Center in
ockholm, een gebouw van twintig ver
epingen waar honderden geleerden zijn
Idergebracht. Het Sipri helpt enkele
intallen wetenschapsmensen aan werk.
komen uit verschillende landen, onge-
r een derde uit de „socialistische" lan-
i, een derde uit het Westen en een derde
t de Derde Wereld. Het Sipri krijgt zijn
ld (7'/i miljoen kronen, circa 3miljoen
1 ilden dit Jaar) van het Zweedse parle-
ܻt. De directeur wordt voorgedragen
de onderaoekstaf, het bestuur en
;beweging. Hij wordt aangesteld door
Zweedse regering. De procedure om
nieuwe directeur aan te stellen is
it in werking getreden, want Barna-
treedt 1 oktober volgend Jaar als direc-
af. HIJ blijft dan verbonden aan het
prl, maar zal in Engeland gaan wonen
daar doorgaan met onderzoekwerk en
leken schrijven.
an
e uitermate pessimistische boodschap
in Bamaby is dat de wereld op weg is
die ene lichtflits die de mens zal
mgplaatsen in het stenen tijdperk. In
- imaby's ogen zal zo'n ramp wellicht in
tweede helft van de Jaren tachtig over
i komen, als voor die tijd de kemwa-
ms niet worden weggedaan. In zo'n oor-
3 zou een explosieve kracht van ander-
1 Hl miljoen Hlrosjlma-bommen worden
«fbmikt. Die kunnen de mensheid uitroei-
l Niemand kan de zekerheid geven dat
mens na enkele generaties zo'n ker-
log kan overleven. De kernoorlog is
absolute kwaad. De vraag waar wij in
komende Jaren voor staan is: maken
een eind aan de kern oorlogsdreiging of
de kernoorlog een eind aan ons,
banaal dat ook moge klinken.
ieuwe wapens:
unaby is speciaal bezorgd over de
ruwste ontwikkeling op het gebied van
nibewapenlng. De nieuwe wapens zijn
kt meer bedoeld om een oorlog te voor-
omen, maar om hem te voeren, zegt hij.
to de laatste weken is kernoorlog de
fflcléle politiek geworden. Niet dat Car-
tf of Breznjef dat willen. Die weten heel
<*d hoe verschrikkelijk een kernoorlog
'u zijn. Ze worden eenvoudig deze kant
gedreven, omdat de geleerden de wa
rns ontwerpen. De wetenschapsmensen
n Ingenieurs zie ik aan op de situatie
f|orin we nu verkeren. Voor wapenonder-
*k -ontwikkeling werken nu meer
Wuurkundlgen en ingenieurs dan voor
"edzaam onderzoek. Ze hebben vijftig
Hljard dollar tot hun beschikking. Als je
tove<l moeite en geld in onderzoek komt,
Jtort Je wel tot onvoorstelbare resultaten
«omen. Straks zal een van de supermach-
ton menen dat hij in één klap de kemwa-
Pons van de ander buiten gevecht kan
•tollen. Dat moment breekt aan vóór
1890." Bamaby citeert Instemmend de
Zweedse minister Alva Myrdal, die in de
gezegd heeft dat de kans van de mens-
kid om het Jaar 2000 te bereiken één op
*1" to. „ik ben als fysicus niet zo gauw
Oweld om dit soort cijfers te hanteren,
11441 ik kan het moeilijk anders zien,"
aldus Bamaby. „Maar ook als de kans op
een kernoorlog veel geringer was, is het
noodzakelijk die weg te nemen, want de
kernoorlog is het absolute kwaad."
De 53-Jarlge Britse geleerde is zojuist met
een fikse verkoudheid uit Engeland terug
gekeerd. Hij ontvangt me niettemin in een
hemd en een oude broek. Op zijn versleten
gympies loopt hij af en aan naar de tele
foon, waar hij achtereenvolgens een paar
journalisten, een generaal en een nichtje
te woord staat.
Ondertussen zetten we samen ln de keu
ken thee en legt hij uit dat ook de leiders
in het oosten zeer bezorgd zijn. Maar ze
staan, net als hun collega's in het westen,
onder druk. „De Russische economie is
niet zo centraal geleld als men soms
denkt," vertelt hij. „Ook daar bestaat
enorme druk van de kant van de technici,
de bureaucraten en de militairen. Het
politbureau voelt zich gedwongen deze
lobby's te vriend te houden om hun steun
niet te verliezen," zegt Bamaby.
Een bewijs voor de bezorgdheid van de
leiders in het Oo6ten is volgens Bamaby
dat zij positief staan tegenover de groot
scheepse anti-oorlogscampagnes ln hun
landen.
Ongeloofwaardig
Ook al is de huidige situatie gevaarlijker
dan voorheen, toch verlangt Bamaby niet
terug naar de tijd van voor 1980, toen de
kernwapens nog vooral afschrikkingsmid
delen waren. Jk heb nooit in de afschrik
king geloofd," zegt hij. „Deze politiek is
immoreel en niet goed doordacht." Om te
laten zien hoe weinig evenwichtig het af-
schrlkklngsevenwlcht was, geeft hij als
voorbeeld de Russische bewapening. „ZIJ
hadden in het Europese deel van Rusland
600 SS-4 en 88-5 raketten. Dat waren
weinig preclese wapens met een kernkop
van één megaton, (een megaton heeft de
kracht van een miljoen ton tnt). Het wa
ren kwetsbare wapens, omdat ze niet in
betonnen silo's stonden. Zulke wapens
moet Je ln een conflictsituatie ln een heel
vroeg stadium gebruiken, anders worden
ze op de grond door conventionele bom
men vernield. Dat wist het westen en het
moest er dus mee rekenen dat de SS-4 en
88-5 heel vroeg in het begin van een
kernoorlog afgeschoten zouden worden.
Deze wapens waren in staat om heel West-
Europa in een radio-actieve woestijn te
veranderen. Oeen verstandige westelijke
leider zou een politieke ontwikkeling in
die richting bevorderen. De Navo-drelglng
met kernwapens was dus niet geloofwaar
dig. Dat was een bluf waar niemand in
geloofde." Dat er de afgelopen 25 Jaar
geen oorlog is gekomen schrijft Bamaby
toe aan de politiek en niet aan de kernal-
schrikking.
De Zweedse directeur van het Internatio
naal Atoomagentschap in Wenen, Eklund,
zei kortgeleden dat er wellicht eerst een
beperkte kernoorlog moest komen om de
mensen tot bezinning te brengen. Bama
by zegt hierop: ,Jk denk dat een beperkte
kernoorlog niet kén. Er zou een te grote
kans zijn dat die zich zou uitbreiden. Ik
heb een kemontplofflng gezien. Zoiets is
een traumatische ervaring. Het is jammer
dat niet meer mensen zoiets kunnen mee
maken. We moeten de mensen zien te
overtuigen, zonder dat ze zoiets hebben
hoeven te aanschouwen.
Scenario
Het meest waarschijnlijke beginpunt voor
een kernoorlog vindt Bamaby de Perzi
sche Golf. „Vanaf 1985 zullen de VS me
nen ln staat te zijn in één klap de Sowjet-
kernmacht bulten werking te stellen. Te-
zelfder tijd zal de Sowjet-Unie van een
olie-exporteur een olie-importeur zijn ge
worden. Daardoor zullen Iran en Saoedi-
Arablé ln het brandpunt van de belang
stelling komen. Na het vertrek van de
Ajatollah wordt het ln Iran een absolute
chaos en ik kan niet verwachten dat het
Saoedi-reglme stabiel zal blijken te zijn.
Daardoor wordt de kans op rivaliteit tus
sen de VS en de Sowjet-Unie in die landen
erg groot De internationale politiek zal
dan in een afschuwelijk gevaarlijke fase
komen. En als er dan de illusie (ik leg de
nadruk op illusie) is dat men in één klap
van de vijandelijke kernmacht af kan
komen, wordt de situatie erg onevenwich
tig. Daarbij komt nog dat meer landen in
die omgeving kernwapens zullen hebben.
Israël heeft al een kernwapen. Irak is op
weg en ook Pakistan is bezig. Daardoor
wordt de situatie nog onoverzichtelijker.
8tel dat op zo'n moment een van de olie
landen, waar het westen van afhankelijk
is, in een oorlog betrokken wordt Dan
zullen de Amerikanen hun mariniers in
zetten. En als er dan ook nog onrust komt
in Oost-Europa, zoals we nu pas in Polen
meemaakten, stijgt de spanning ten top.
De Russen zullen misschien hun parachu
tisten ln beweging laten komen. Als er dan
iemand het bureau van de Russische of
Amerikaanse president binnenloopt en
zegt: We kunnen ln één klap een einde aan
de dreiging maken, hou Je de escalatie
niet meer tegen."
Maar als de polttlci dat ook zo Inzien,
waarom doen ze dan niets?
De politici weten best dat dit niet zo kan
doorgaan. Maar ze hebben te maken met
een samenhang van lobby's. Ze hebben
zelf een grote groep academici aan mili
tair onderzoek gezet en die mensen oefe
nen druk uit. Dan heb Je de bureaucratie
en de defensie-Intellectuelen, die aldoor
argumenten aandragen voor verdere be
wapening. De wapenindustrie heeft grote
belangen bij voortgang van de wapenwed
loop en ook de militairen willen aldoor
meer. Dat „academlsch-bureaucratlsch-
industrleel-militair complex" kan de poli
tici zo onder druk zetten dat het hun
onmogelijk wordt te ontwapenen, zelfs als
ze willen. Ze realiseren zich dat hun poli
tieke carrière afhangt van steun uit deze
groepen. Niemand die eenmaal president
is, is bereid dat op te geven. Zijn hele
wezen is gericht op herverkiezing. En her
verkiezing is altijd belangrijker geweest
dan ontwapening. Als dat niet zo was, zou
die man daar helemaal niet zitten. Dat ls
het grootste obstakel voor ontwapening.
Publieke druk
Wat we nodig hebben ls een president die
sterk genoeg ls om te zeggen: Dit ls waan
zin, we stoppen er mee. Of er moet vol
doende publieke druk komen die de presi
dent steunt, zodat hij de kracht krijgt om
er een punt achter te zetten. Die publieke
druk ls zowel in het Oosten als ln het
Westen mogelijk, omdat er ln de mens een
Instinct ls dat ons alarmeert als ons voort
bestaan op het spel staat. Bewijzen kan lk
dat niet, maar er zijn aanwijzingen dat de
evolutie van de mens de voorwaarden
heeft Ingebouwd voor een gedrag waar
door we kunnen overleven.
Is dat niet een beetje speculatief?
Ja, dat kan zijn. Maar de publieke opinie
wordt geholpen door de economische
druk van de komende jaren. Die wordt
voor het noordelijk halfrond hevig. We
beginnen slechts ons te realiseren hoe
hevig die zal zijn. Het schaarser worden
Illustratie: Mare Terstroet
van de hulpbronnen zal er voor zorgen dat
de militaire uitgaven een concurrent wor
den van de kosten van ons welzijn.
Zoals Denemarken nu al?
Ja, maar het ls daar nog lang niet op de
schaal die lk verwacht Ik praat over een
veel omvangrijker en dieper gaande ver
schijnsel. Het lukt de meeste landen nu
nog him militaire rekeningen te betalen,
maar het zal niet lang meer duren eer de
landen op hun eigen hulpbronnen terug
geworpen zullen worden. Dat geldt voor
Oost en West Dan komt het moment dat
we pijnlijke beslissingen zullen moeten
nemen. Die economische crisis kan na
tuurlijk ook erg gevaarlijk worden, maar
tegelijk kan dat een aanleiding zijn om
wat aan de situatie te doen. Zodra de
militaire uitgaven het onderwijs, de medi
sche zorg en de werkloosheidsuitkeringen
aantasten, zullen de mensen wakker
worden.
Je hebt Juist de indruk dat men zijn oren
dictUstopt voor uw boodschap, omdat die
zo ernstig is.
Er zijn nog veel te weinig mensen, die
weten hoe erg de situatie ls. De informatie
die de mensen krijgen is niet objectief of
gewoon onjuist. Bovendien hebben de po
litici met succes de mensen de Indruk
gegeven dat ze er Iets aan doen. De politici
hebben de mensen voorgespiegeld dat er
vooruitgang ls op het punt van wapenbe
heersing en ontwapening. Dat was nog
Iets sterker voordat de crisis over Salt n
(het nu voorliggende verdrag over wapen
beheersing, dat Amerika weigert te ratifi
ceren), maar lk denk nog steeds dat de
mensen een vals veiligheidsgevoel wordt
gegeven. Van tijd tot tijd worden er ver
dragen over wapenbeheersing getekend
en er wordt uitzicht gegeven op het teke
nen van meer van zulke accoorden. De
politici zeggen dat dit allemaal erg be
langrijk ls. Alles zou o.k. zijn, als je de
woorden van de politici hoort. MIJ zal men
niet horen zeggen dat de politici dit niet
menen. Ze maken zichzelf wijs dat het Iets
betekent, terwijl het niet zo ls. De politici
misleiden het publiek, maar lk geloof niet
dat zij over alle feiten beschikken. Ze
weten niet wat voor wapens er klaar staan
en dat de technologie op weg ls naar een
veronderstelde „first strike capability"
(dat men ln één klap de kernwapens van
de tegenstander kan uitschakelen). Er ls
opzettelijke misleiding en misleiding uit
gebrek aan kennis.
Maar er wordt ons soms wel uitzicht gebo
den op een kernoorlog zonder noemens
waarde straling.
Dat ls volkomen onzin.
Maar stel dat er kernontwapening komt,
zou dat dan niet een heel labiele situatie
scheppen met een versterkte wapenwed
loop op conventioneel gebied?
Ik ben natuurlijk tegen elke militaire uit
gave, omdat we wel andere noden kennen.
Maar lk ben persoonlijk gelukkiger met
een conventionele wapenwedloop dan
met een nucleaire. Kernwapens bedreigen
de hele mensheid. Dat doen conventionele
wapens niet. Conventionele wapens zijn
verschrikkelijk en zeer vernietigend. We
zijn ln een situatie gekomen dat de mili
tair veiliger ls dan de burger, die hij veron
dersteld wordt te beschermen, maar er
zouden bij een conventionele oorlog ten
minste overlevenden zijn en de maat
schappij zou zich na verloop van tijd
hersteilen. Er ls een enorm verschil met
een kernoorlog. Daarom kies lk voor een
conventionele toekomst, ook al zou die
duurder zijn. Maar dat verwacht lk niet,
omdat we eenvoudig de middelen niet
zullen hebben.
Hebben eenzijdige stappen zin om tot
ontwapening te komen?
Ik ben geen aanhanger van eenzijdige
stappen, behalve ln bepaalde gevallen. Ik
zou bij voorbeeld de Britse kernmacht
opgeven. Maar vooral om economische
motieven. In het algemeen ben ik niet
voor eenzijdige ontwapening, maar voor
overeenkomsten.
Wat kunnen gewone mensen zonder
macht of speciale kennis doen.
De mensen moeten een tegenwicht vor
men tegen de groepen die nu druk uitoefe
nen op de politici Dat betekent dat zij
hun organisaties, zoals kerken en vakbe
weging, moeten gebruiken. Deze organisa
ties moeten meedoen. Vooral de kerken.
Die worden niet verdacht van extreem
linkse of rechtse sympathieën. De politi
cus heeft zijn ogen alleen op de eerstko
mende verkiezing gevestigd en als het
publiek hem kan overtuigen dat kernwa
pens het belangrijkste verkiezlngsonder-
werp worden, dan moet dat effect hebben.
Waf voor invloed hebben de echte vredes
bewegingen?
In het algemeen gesproken, niet veel. Ze
zijn te gemakkelijk geneigd Invloed te
geven aan linkse radicalen en daarmee
raken ze hun geloofwaardigheid kwijt. Ik
spreek hier uitsluitend over Engeland.
Jullie zijn ln Nederland uiteraard bijzon
der bevoorrecht met een kerkelijke vre
desbeweging als het IKV.
Tegen het einde van het gesprek komt
Wendy Barnaby binnen. Ze vertelt dat zij
ln Zweden meegedaan heeft aan de cam
pagne tegen de kerncentrales. Frank Bar
naby: „Dat is natuurlijk een heel belan
grijke kwestie, vooral ln verband met de
spreiding van kernwapens. Er zijn meer
dingen, zoals de bevolkingsexplosie, de
energiecrisis en het milieu. Maar het be
langrijkste is het een kernoorlog te voor
komen. Het is jammer dat Je voor het
milieu en tegen kernenergie makkelijker
mensen op de been krijgt dan tegen de
kernwapens.