Ce kans op de matste lichtflits ■RDAG 20 SEPTEMBER 1980 [BUITENLAND kans neemt toe dat één lichtflits een einde maakt «mn het leven van mens op aarde. De tweede helft van de jaren tachtig1 biedt volgens van de meest gezaghebbende deskundigen, de Britse kerngeleerde ok Barnaby, een gerede kans op een kernoorlog. De enige strohalm raar hij zich aan vastklampt is dat de mensen het zich bewust worden er het te laat is en dan terugdeinzen voor de afgrond. Barnaby is lirecteur van het in Stockholm gevestigde instituut voor redesonderzoek. Volgende maand zal hij in de Nieuwe Kerk in jnsterdam ere-doctor worden van de Vrije Universiteit. In verband iermee en omdat morgen de Vredesweek begint, zocht Trouw arnaby op. Het verslag van een weinig opbeurende middag in een annig Zweeds huis, even buiten de hoofdstad Stockholm. or Aldert Schipper e Britse kernfysicus Frank Bar- iby was als veelbelovend Jong lieerde bij de Britse kernexplo- ts ln de Australische woestijn ln Jaren vijftig. Bijna iedereen icht ln die tijd nog dat het goed as en dat kernwapens oorlog ia imogelljk zouden maken. Maar !l «or de Jonge Bamaby waren de m plosles, zoals hij nu zegt, „trau- atische ervaringen," die zijn le- :n veranderden. Naast zijn werk natuurkundige aan het Lon- rase University College trad hij als secretaris van de Pugwash- inferenties en negen jaar gele- werd hij directeur van het kholmse Internationale in- :ut voor Vredesonderzoek iri). algelopen periode heeft het Instituut verworven op het gebied van strate- bewapenlng en Internationale verhou- agen. De jaarboeken van het instituut irden door deskundigen in oost en west betrouwbaar ervaren. Het Sipri is ge- stlgd in het Wenner Oren Center in ockholm, een gebouw van twintig ver epingen waar honderden geleerden zijn Idergebracht. Het Sipri helpt enkele intallen wetenschapsmensen aan werk. komen uit verschillende landen, onge- r een derde uit de „socialistische" lan- i, een derde uit het Westen en een derde t de Derde Wereld. Het Sipri krijgt zijn ld (7'/i miljoen kronen, circa 3miljoen 1 ilden dit Jaar) van het Zweedse parle- Ü»t. De directeur wordt voorgedragen de onderaoekstaf, het bestuur en ;beweging. Hij wordt aangesteld door Zweedse regering. De procedure om nieuwe directeur aan te stellen is it in werking getreden, want Barna- treedt 1 oktober volgend Jaar als direc- af. HIJ blijft dan verbonden aan het prl, maar zal in Engeland gaan wonen daar doorgaan met onderzoekwerk en leken schrijven. an e uitermate pessimistische boodschap in Bamaby is dat de wereld op weg is die ene lichtflits die de mens zal mgplaatsen in het stenen tijdperk. In - imaby's ogen zal zo'n ramp wellicht in tweede helft van de Jaren tachtig over i komen, als voor die tijd de kemwa- ms niet worden weggedaan. In zo'n oor- 3 zou een explosieve kracht van ander- 1 Hl miljoen Hlrosjlma-bommen worden «fbmikt. Die kunnen de mensheid uitroei- l Niemand kan de zekerheid geven dat mens na enkele generaties zo'n ker- log kan overleven. De kernoorlog is absolute kwaad. De vraag waar wij in komende Jaren voor staan is: maken een eind aan de kern oorlogsdreiging of de kernoorlog een eind aan ons, banaal dat ook moge klinken. ieuwe wapens: unaby is speciaal bezorgd over de ruwste ontwikkeling op het gebied van nibewapenlng. De nieuwe wapens zijn kt meer bedoeld om een oorlog te voor- omen, maar om hem te voeren, zegt hij. to de laatste weken is kernoorlog de fflcléle politiek geworden. Niet dat Car- tf of Breznjef dat willen. Die weten heel <*d hoe verschrikkelijk een kernoorlog 'u zijn. Ze worden eenvoudig deze kant gedreven, omdat de geleerden de wa rns ontwerpen. De wetenschapsmensen n Ingenieurs zie ik aan op de situatie f|orin we nu verkeren. Voor wapenonder- *k -ontwikkeling werken nu meer Wuurkundlgen en ingenieurs dan voor "edzaam onderzoek. Ze hebben vijftig Hljard dollar tot hun beschikking. Als je tove<l moeite en geld in onderzoek komt, Jtort Je wel tot onvoorstelbare resultaten «omen. Straks zal een van de supermach- ton menen dat hij in één klap de kemwa- Pons van de ander buiten gevecht kan •tollen. Dat moment breekt aan vóór 1890." Bamaby citeert Instemmend de Zweedse minister Alva Myrdal, die in de gezegd heeft dat de kans van de mens- kid om het Jaar 2000 te bereiken één op *1" to. „ik ben als fysicus niet zo gauw Oweld om dit soort cijfers te hanteren, 11441 ik kan het moeilijk anders zien," aldus Bamaby. „Maar ook als de kans op een kernoorlog veel geringer was, is het noodzakelijk die weg te nemen, want de kernoorlog is het absolute kwaad." De 53-Jarlge Britse geleerde is zojuist met een fikse verkoudheid uit Engeland terug gekeerd. Hij ontvangt me niettemin in een hemd en een oude broek. Op zijn versleten gympies loopt hij af en aan naar de tele foon, waar hij achtereenvolgens een paar journalisten, een generaal en een nichtje te woord staat. Ondertussen zetten we samen ln de keu ken thee en legt hij uit dat ook de leiders in het oosten zeer bezorgd zijn. Maar ze staan, net als hun collega's in het westen, onder druk. „De Russische economie is niet zo centraal geleld als men soms denkt," vertelt hij. „Ook daar bestaat enorme druk van de kant van de technici, de bureaucraten en de militairen. Het politbureau voelt zich gedwongen deze lobby's te vriend te houden om hun steun niet te verliezen," zegt Bamaby. Een bewijs voor de bezorgdheid van de leiders in het Oo6ten is volgens Bamaby dat zij positief staan tegenover de groot scheepse anti-oorlogscampagnes ln hun landen. Ongeloofwaardig Ook al is de huidige situatie gevaarlijker dan voorheen, toch verlangt Bamaby niet terug naar de tijd van voor 1980, toen de kernwapens nog vooral afschrikkingsmid delen waren. Jk heb nooit in de afschrik king geloofd," zegt hij. „Deze politiek is immoreel en niet goed doordacht." Om te laten zien hoe weinig evenwichtig het af- schrlkklngsevenwlcht was, geeft hij als voorbeeld de Russische bewapening. „ZIJ hadden in het Europese deel van Rusland 600 SS-4 en 88-5 raketten. Dat waren weinig preclese wapens met een kernkop van één megaton, (een megaton heeft de kracht van een miljoen ton tnt). Het wa ren kwetsbare wapens, omdat ze niet in betonnen silo's stonden. Zulke wapens moet Je ln een conflictsituatie ln een heel vroeg stadium gebruiken, anders worden ze op de grond door conventionele bom men vernield. Dat wist het westen en het moest er dus mee rekenen dat de SS-4 en 88-5 heel vroeg in het begin van een kernoorlog afgeschoten zouden worden. Deze wapens waren in staat om heel West- Europa in een radio-actieve woestijn te veranderen. Oeen verstandige westelijke leider zou een politieke ontwikkeling in die richting bevorderen. De Navo-drelglng met kernwapens was dus niet geloofwaar dig. Dat was een bluf waar niemand in geloofde." Dat er de afgelopen 25 Jaar geen oorlog is gekomen schrijft Bamaby toe aan de politiek en niet aan de kernal- schrikking. De Zweedse directeur van het Internatio naal Atoomagentschap in Wenen, Eklund, zei kortgeleden dat er wellicht eerst een beperkte kernoorlog moest komen om de mensen tot bezinning te brengen. Bama by zegt hierop: ,Jk denk dat een beperkte kernoorlog niet kén. Er zou een te grote kans zijn dat die zich zou uitbreiden. Ik heb een kemontplofflng gezien. Zoiets is een traumatische ervaring. Het is jammer dat niet meer mensen zoiets kunnen mee maken. We moeten de mensen zien te overtuigen, zonder dat ze zoiets hebben hoeven te aanschouwen. Scenario Het meest waarschijnlijke beginpunt voor een kernoorlog vindt Bamaby de Perzi sche Golf. „Vanaf 1985 zullen de VS me nen ln staat te zijn in één klap de Sowjet- kernmacht bulten werking te stellen. Te- zelfder tijd zal de Sowjet-Unie van een olie-exporteur een olie-importeur zijn ge worden. Daardoor zullen Iran en Saoedi- Arablé ln het brandpunt van de belang stelling komen. Na het vertrek van de Ajatollah wordt het ln Iran een absolute chaos en ik kan niet verwachten dat het Saoedi-reglme stabiel zal blijken te zijn. Daardoor wordt de kans op rivaliteit tus sen de VS en de Sowjet-Unie in die landen erg groot De internationale politiek zal dan in een afschuwelijk gevaarlijke fase komen. En als er dan de illusie (ik leg de nadruk op illusie) is dat men in één klap van de vijandelijke kernmacht af kan komen, wordt de situatie erg onevenwich tig. Daarbij komt nog dat meer landen in die omgeving kernwapens zullen hebben. Israël heeft al een kernwapen. Irak is op weg en ook Pakistan is bezig. Daardoor wordt de situatie nog onoverzichtelijker. 8tel dat op zo'n moment een van de olie landen, waar het westen van afhankelijk is, in een oorlog betrokken wordt Dan zullen de Amerikanen hun mariniers in zetten. En als er dan ook nog onrust komt in Oost-Europa, zoals we nu pas in Polen meemaakten, stijgt de spanning ten top. De Russen zullen misschien hun parachu tisten ln beweging laten komen. Als er dan iemand het bureau van de Russische of Amerikaanse president binnenloopt en zegt: We kunnen ln één klap een einde aan de dreiging maken, hou Je de escalatie niet meer tegen." Maar als de polttlci dat ook zo Inzien, waarom doen ze dan niets? De politici weten best dat dit niet zo kan doorgaan. Maar ze hebben te maken met een samenhang van lobby's. Ze hebben zelf een grote groep academici aan mili tair onderzoek gezet en die mensen oefe nen druk uit. Dan heb Je de bureaucratie en de defensie-Intellectuelen, die aldoor argumenten aandragen voor verdere be wapening. De wapenindustrie heeft grote belangen bij voortgang van de wapenwed loop en ook de militairen willen aldoor meer. Dat „academlsch-bureaucratlsch- industrleel-militair complex" kan de poli tici zo onder druk zetten dat het hun onmogelijk wordt te ontwapenen, zelfs als ze willen. Ze realiseren zich dat hun poli tieke carrière afhangt van steun uit deze groepen. Niemand die eenmaal president is, is bereid dat op te geven. Zijn hele wezen is gericht op herverkiezing. En her verkiezing is altijd belangrijker geweest dan ontwapening. Als dat niet zo was, zou die man daar helemaal niet zitten. Dat ls het grootste obstakel voor ontwapening. Publieke druk Wat we nodig hebben ls een president die sterk genoeg ls om te zeggen: Dit ls waan zin, we stoppen er mee. Of er moet vol doende publieke druk komen die de presi dent steunt, zodat hij de kracht krijgt om er een punt achter te zetten. Die publieke druk ls zowel in het Oosten als ln het Westen mogelijk, omdat er ln de mens een Instinct ls dat ons alarmeert als ons voort bestaan op het spel staat. Bewijzen kan lk dat niet, maar er zijn aanwijzingen dat de evolutie van de mens de voorwaarden heeft Ingebouwd voor een gedrag waar door we kunnen overleven. Is dat niet een beetje speculatief? Ja, dat kan zijn. Maar de publieke opinie wordt geholpen door de economische druk van de komende jaren. Die wordt voor het noordelijk halfrond hevig. We beginnen slechts ons te realiseren hoe hevig die zal zijn. Het schaarser worden Illustratie: Mare Terstroet van de hulpbronnen zal er voor zorgen dat de militaire uitgaven een concurrent wor den van de kosten van ons welzijn. Zoals Denemarken nu al? Ja, maar het ls daar nog lang niet op de schaal die lk verwacht Ik praat over een veel omvangrijker en dieper gaande ver schijnsel. Het lukt de meeste landen nu nog him militaire rekeningen te betalen, maar het zal niet lang meer duren eer de landen op hun eigen hulpbronnen terug geworpen zullen worden. Dat geldt voor Oost en West Dan komt het moment dat we pijnlijke beslissingen zullen moeten nemen. Die economische crisis kan na tuurlijk ook erg gevaarlijk worden, maar tegelijk kan dat een aanleiding zijn om wat aan de situatie te doen. Zodra de militaire uitgaven het onderwijs, de medi sche zorg en de werkloosheidsuitkeringen aantasten, zullen de mensen wakker worden. Je hebt Juist de indruk dat men zijn oren dictUstopt voor uw boodschap, omdat die zo ernstig is. Er zijn nog veel te weinig mensen, die weten hoe erg de situatie ls. De informatie die de mensen krijgen is niet objectief of gewoon onjuist. Bovendien hebben de po litici met succes de mensen de Indruk gegeven dat ze er Iets aan doen. De politici hebben de mensen voorgespiegeld dat er vooruitgang ls op het punt van wapenbe heersing en ontwapening. Dat was nog Iets sterker voordat de crisis over Salt n (het nu voorliggende verdrag over wapen beheersing, dat Amerika weigert te ratifi ceren), maar lk denk nog steeds dat de mensen een vals veiligheidsgevoel wordt gegeven. Van tijd tot tijd worden er ver dragen over wapenbeheersing getekend en er wordt uitzicht gegeven op het teke nen van meer van zulke accoorden. De politici zeggen dat dit allemaal erg be langrijk ls. Alles zou o.k. zijn, als je de woorden van de politici hoort. MIJ zal men niet horen zeggen dat de politici dit niet menen. Ze maken zichzelf wijs dat het Iets betekent, terwijl het niet zo ls. De politici misleiden het publiek, maar lk geloof niet dat zij over alle feiten beschikken. Ze weten niet wat voor wapens er klaar staan en dat de technologie op weg ls naar een veronderstelde „first strike capability" (dat men ln één klap de kernwapens van de tegenstander kan uitschakelen). Er ls opzettelijke misleiding en misleiding uit gebrek aan kennis. Maar er wordt ons soms wel uitzicht gebo den op een kernoorlog zonder noemens waarde straling. Dat ls volkomen onzin. Maar stel dat er kernontwapening komt, zou dat dan niet een heel labiele situatie scheppen met een versterkte wapenwed loop op conventioneel gebied? Ik ben natuurlijk tegen elke militaire uit gave, omdat we wel andere noden kennen. Maar lk ben persoonlijk gelukkiger met een conventionele wapenwedloop dan met een nucleaire. Kernwapens bedreigen de hele mensheid. Dat doen conventionele wapens niet. Conventionele wapens zijn verschrikkelijk en zeer vernietigend. We zijn ln een situatie gekomen dat de mili tair veiliger ls dan de burger, die hij veron dersteld wordt te beschermen, maar er zouden bij een conventionele oorlog ten minste overlevenden zijn en de maat schappij zou zich na verloop van tijd hersteilen. Er ls een enorm verschil met een kernoorlog. Daarom kies lk voor een conventionele toekomst, ook al zou die duurder zijn. Maar dat verwacht lk niet, omdat we eenvoudig de middelen niet zullen hebben. Hebben eenzijdige stappen zin om tot ontwapening te komen? Ik ben geen aanhanger van eenzijdige stappen, behalve ln bepaalde gevallen. Ik zou bij voorbeeld de Britse kernmacht opgeven. Maar vooral om economische motieven. In het algemeen ben ik niet voor eenzijdige ontwapening, maar voor overeenkomsten. Wat kunnen gewone mensen zonder macht of speciale kennis doen. De mensen moeten een tegenwicht vor men tegen de groepen die nu druk uitoefe nen op de politici Dat betekent dat zij hun organisaties, zoals kerken en vakbe weging, moeten gebruiken. Deze organisa ties moeten meedoen. Vooral de kerken. Die worden niet verdacht van extreem linkse of rechtse sympathieën. De politi cus heeft zijn ogen alleen op de eerstko mende verkiezing gevestigd en als het publiek hem kan overtuigen dat kernwa pens het belangrijkste verkiezlngsonder- werp worden, dan moet dat effect hebben. Waf voor invloed hebben de echte vredes bewegingen? In het algemeen gesproken, niet veel. Ze zijn te gemakkelijk geneigd Invloed te geven aan linkse radicalen en daarmee raken ze hun geloofwaardigheid kwijt. Ik spreek hier uitsluitend over Engeland. Jullie zijn ln Nederland uiteraard bijzon der bevoorrecht met een kerkelijke vre desbeweging als het IKV. Tegen het einde van het gesprek komt Wendy Barnaby binnen. Ze vertelt dat zij ln Zweden meegedaan heeft aan de cam pagne tegen de kerncentrales. Frank Bar naby: „Dat is natuurlijk een heel belan grijke kwestie, vooral ln verband met de spreiding van kernwapens. Er zijn meer dingen, zoals de bevolkingsexplosie, de energiecrisis en het milieu. Maar het be langrijkste is het een kernoorlog te voor komen. Het is jammer dat Je voor het milieu en tegen kernenergie makkelijker mensen op de been krijgt dan tegen de kernwapens.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 19