Tussen de boze
groten bloeit
Genschers FDP
'Buitenlands kapitaal schraagt apartheid'
Diesmal gehfs uitts Gaitze
Für die Regierung
Schmidt/Genscher,
gegen Allein-
herrschaft einer Partei,
gegen StrauB.
jÉRDAG 20 SEPTEMBER 1980
15
Franz Josef Strauss is een pyromaan die de democratie in brand
steekt." Een verwijt van SPD-woordvoerder Knut Terjung aan het
adres van de geachte politieke tegenstander. De CSU laat zich ook niet
pnbetuigd: Schmidt is een agent van Moskou, wist CSU-fractieleider
Friedrich Zimmermann zeker na het bezoek van de kanselier aan
liBreznjew.
En terwijl de twee groten vechtend over straat rollen en hun ruzies
regelmatig voor een soort raad van wijzen uitvechten profileert de
liberale FDP van Hans Dietrich Genscher zich als de lelieblanke derde
weg. Het succes lijkt verzekerd.
door J. J. Moskau
iBUITENLAND"
Hog twee weken te gaan en het is
iet bekende verhaal. Onbemind,
naar onmisbaar speelt West-
Juitslands Vrije Democratische
'artij de rol die haar het beste
-jiigt: die van opperste scheids
rechter als de kiezers op 5 oktober
"tun stem hebben uitgebracht.
finister van buitenlandse zaken. Hans
S Hetrich Genscher, ontspannen en joviaal
O ils nimmer tevoren, is gereed de taart aan
ie snijden waar de anderen dr Franz
i Strauss en Helmut Schmidt de
iënten voor leveren. Het is het be
te recept: als de Duitsers de sociaal-
raten van Helmut Schmidt geen
lute meerderheid gunnen maar tezelf-
id Franz Josef Strauss niet als hun
tnde kanselier willen, zullen ze de
iP hun tweede stem moeten geven.
verkiezingen van 1980 zullen de Duitse
ihiedenis ingaan als de verkiezingen
de „Zweitstimme", de tweede keus
iee elke kiezer mag aangeven aan
van de overige partijen hij het
t een hekel heeft. Zo kan een chris-
lemocraat de plaatselijke kandidaat
CDU of CSU voldoende vertrouwen
hem zijn eerste stem te geven en
>lgens dr. Strauss als kandidaat-kan-
tUer afwijzen door FDP of SDP zijn
weede stem te geven.
bufet spreekt vanzelf dat secretaris-gene-
Günter Verheugen van de FDP „tot
e laatste seconde van de campagne" de
lezers wil aanmoedigen hun stem ver-
eeld uit te brengen. Woensdag onthulde
ïks e FDP dan ook als nieuwe slagzin: „Fau-
tregel '80 Zweitstimme FDP", de vuis-
eircgel voor '80 tweede stem FDP
Dankbaar
ferheugen maakt er geen geheim van dat
le FDP zich sterk voelt: „Het zal u niet
rerbazen," zei hij deze week, „als ik u zeg
onze campagne goed verloopt." Ge
pen de rampspoed in mei. toen de Vrije
lemocraten er niet in slaagden de vijf-
rocents-drempel voor het parlement van
deelstaat Noordrijnland-Westfalen te
>n Jemen, mogen de liberalen de christende-
ttocraten diep dankbaar zijn. dat ze
itrauss als kopman kozen
ar och profiteren de Vrije Democraten niet
illeen van de latente en soms zelfs onom-
widen afwijzing van dr. Strauss, maar
ok van de verrassende moeilijkheden die
ichmidt en zijn sociaal-democraten de
itste tijd ondervinden bij hun strijd om
kiezersgunst.
De campagne van de kanselier, stevig
gefundeerd op successen In het buiten
lands beleid, is vastgelopen. De afgelas
ting van het bezoek van de Poolse partij
leider Edward Gierek aan Hamburg speel
de daarbij een rol, en het kort daarop
gevolgde uitstel van Schmidts reis naar de
DDR eveneens.
Maar belangrijker nog waren de christen
democratische verwijten dat de over
heidsschulden nu al meer dan tweehon
derd miljard mark de waarde van de
Deutschmark zo snel uithollen dat een
monetaire hervorming onvermijdelijk kan
worden
Het opvallende in deze campagne is dat
zij de Vrije Democraten vrijwel niet
schaadt, aangezien zij niet verantwoorde
lijk zijn voor zulke gevoelige posten als
financiën, sociale zaken, hulsvesting, ge
zondheidszorg, defensie of wetenschap en
technologie, waar het meeste geld om
gaat. „Kijk ons er niet op aan," zegt de
FDP als de vermoorde onschuld, en sug
gereert vervolgens dat als zij de socialisti
sche spilzucht niet in de hand hield, de
schulden nog hoger zouden zijn De enige
„dure" post van de liberalen is landbouw,
en dat stelt hen niet voor problemen om
dat zij de verantwoordelijkheid voor hoge
re subsidies voor de boeren altijd naar
Brussel en de andere EG-ministers van
landbouw kunnen afschuiven.
Stijl:
Voor een toenemend aantal kiezers wordt
de Vrij Democratische Partij een aantrek
kelijk alternatief voor de twee groten en
Verheugen legt er dan ook de nadruk op
dat zijn partij in de resterende tijd zowel
de CDU/CSU als de SDP te lijf zal gaan. In
dit stadium is het moeilijk het succes
daarvan te meten, maar, zegt Verheugen,
„onze stijl bezorgt ons veel sympathie."
Zijn partij houdt zich verre van de „wed
strijd in moddergooien tussen de twee
grote partijen" en oogst daarvan de
vruchten, een weelde die zij in vele jaren
niet heeft geproefd. Veel protestanten uit
de christen-democratische gelederen nei
gen nu naar de FDP, net als, naar het
schijnt, steeds meer kleine middenstan
ders. Overal duiken opeens plaatselijke
bewegingen op die de liberalen steunen.
Schrijvers die vroeger openlijk de zijde
van de SDP kozen, zoals Gun ter Grass.
Heinrich Böll of Siegfried Lenz, verster
ken nu de kleine, maar onbesmeurde
keurtroepen van Herr Genscher. Mis
schien zijn vele van deze door Verheugen
aangehaalde successen niet veel meer dan
eenvoudige propaganda. Maar het punt is
en blijft dat aan de aanspraken van de
FDP geloof wordt gehecht.
Dit klemt temeer waar de twee grote par
tijen nauwelijks van een visie op de toe
komst getuigen. De sociaal-democraten,
die in 1969 en 1972 naar de overwinning
werden gestuwd op hun beloften voor
drastische hervormingen en die In 1976
het goede bestuur van Helmut Schmidt
hadden te bieden, kampen nu met de
handicap dat de financiële lasten te zwaar
zijn om beloften te kunnen doen. terwijl
de christen-democraten nog los van de
last die de onaantrekkelijke Strauss op
hen heeft gelegd geen lokkertjes kun
nen bieden als zij tegelijkertijd beloven
een schuldenlast te zullen verminderen
Onschuldig
In deze campagne zonder visie noch
van links, noch van rechts floreert de
onschuldig ogende Vrije Democratische
Partij. En dan geniet zij ook nog het
voorrecht de zielige „underdog" te zijn die
wordt bedreigd door de vijf-procents
drempel.
In deze samenhang is minister van buiten
landse zaken, Hans Dietrich Genscher, de
belichaming geworden van het belangrijk
ste credo van de FDP: „Vrijheid". Vrijheid
en liberalisme, het zijn twee begrippen die
steeds meer tegen elkaar worden ingewis
seld. In een tv-filmpje van amper zestig
seconden gebruikt Genscher liefst zeven
keer woorden als liberaal en vrijheid. „Wij
zijn de partij van de burgerlijke vrijhe
den," zegt hij. „Liberalen hebben gestre
den voor de fundamentele rechten en de
liberale rechten. Voor liberalen is de vrij
heid van het individu de maatstaf voor
alle politieke zaken."
Deze volzin van vijftien seconden mist
misschien een politieke inhoud of bood
schap, maar draagt wel bij tot vereenzelvi
ging van de vriendelijke, glimlachende en
„tolerante" partijleider met ideeën over
flexibiliteit in een modeme samenleving
die steeds meer vastloopt op allerlei be
perkingen.
Heel knap wekt Genscher de illusie dat
slechts zijn partij het individu kan behoe
den voor de verstikkende omarming van
de almaar toenemende bureaucratie, de
steeds benauwder begrenzingen
„We zouden een kruistocht moeten onder
nemen tegen de gigantomanie." houdt
hij een enthousiast gehoor in de stad
Holminden in Nedersaksen voor. Wat dat
in de praktijk moet betekenen, legt hij
niet uit. De toekomst bestaat niet in zijn
verkiezingscampagne, tenzij in de belofte
dat hij „alles zal doen om een terugkeer
van de koude oorlog te voorkomen."
De partij heeft geleerd profijt te trekken
van Genschers gemoedelijke, weinig ge
compliceerde optreden. Liselotte Funcke,
de doorgaans zeer terughoudende ex-vice-
vooreltter van de Bondsdag, geeft de laat
ste weken haar toehoorders wat die al
vermoedden: hoe geruststellend Genscher
overkomt, hoeveel vertrouwen hij uit
straalt als hij zijn boodschap van de vrede
uitdraagt in deze dagen waar de televisie
elke avond bol staat van de crises.
Terwijl de twee grote partijen zich verla
gen tot „met modder werpen" (woorden
van Verheugen), doet Genscher alsof zijn
partij zo blank is als pas gevallen sneeuw.
Een van zijn belangrijkste beloften: „Wij
laten de twee grote partijen graag alleen
verschijnen voor de Eerlijke Campagne
Commissie". Die commissie behandelt on
der leiding van de lutherse bisschop
Kunst klachten over al te grove uitvallen
over en weer
Verheugen meent dat sociaal- en christen
democraten zó verstrikt zijn geraakt in
het valsspelen, dat het akkoord van alle
partijen om de verkiezingscampagne
mooi en eerlijk te houden een vdaje papier
is geworden, zonder enige hoop op verbe
tering.
Vergeten is kennelijk dat de minister van
economische zaken. Otto graaf Lambs-
dorff, onlangs de Duitse arbeiders en de
Deutsche Gewerkschaftsbund. de vakbe
weging, diep krenkte met het verwijt dat
ze niet bereid zijn degelijk en deugdelijk
te werken Vergeten schijnen ook Lambs-
dorffs nauw verholen aanmoedigingen
aan de werkgevers en de staalindustrie
om de wet op de medezeggenschap een
stokpaard van Schmidts sociaal-democra
ten te ondermijnen.
Maar de opmerkelijk kleurloze SPD zal
hem er niet lastig over vallen. Genscher en
consorten weten dat de SPD zulke stoten
onder de gordel wel slikken moet. Strijd
bare socialisten in de rijen van Schmidt
kunnen niets anders doen dan morren dat
ze na 5 oktober de liberalen wel zullen
krijgen. Genscher nu aanpakken zou al
leen maar een reactie van de FDP uitlok
ken in de trant van: „kijk-die-leijke-grote-
roden-nu-eens-durven-tegen-een-klein-
jongetje"
Slim als ze zijn putten Genschers mannen
er ook een genoegen in de kiezers voor te
houden dat ..socialistische extremisten"
de arme Helmut Schmidt in zijn eigen
partij zouden fijnmalen als de liberalen
hem in de coalitie-regering niet in be
scherming nemen.
Nee, Hans Dietrich Genscher is vastbeslo
ten alles te zijn voor iedereen. Keer op
keer leggen de media de nadruk op zijn
..vernünftige" redeneringen, op zijn rede
lijkheid, en wijzen zij op zijn onverstoor
baarheid en tolerantie. Het lijkt soms wel
of Genscher de reïncarnatie is van de
serene Willy Brandt uit de campagne van
1972
Het is inderdaad een uitgekiende campag
ne en als Genscher in het schlemielenpak
van Charlie Chaplin kan worden geperst
zou dat helemaal mooi zijn uitgekomen.
Af en toe slechts komt er wat zand in de
machinerie. Bij voorbeeld als leden van de
Vrije Democratische jongerenbeweging
Jungdemokraten een zwakke ..peep
show" organiseren in Bochum, waar een
Franz Josef Strauss in wolvenpak achter
een onschuldig blote maagd aan zit. Dan
haasten Genscher en secretaris-generaal
Verheugen zich om de weerbarstige junio
ren te onderhouden over hun ongepaste
bijdrage aan wat een waardige presenta
tie moet zijn.
Franje
Omdat Genscher overal centraal staat,
moeten de mindere acteurs genoegen ne
men met heel bescheiden bijrollen, ook
minister van economische zaken Lambs-
dorff, ook minister van binnenlandse za
ken Gerhard Baum. Lambsdorff: „Ik trek
de mensen die zweven tussen FDP en
CDU." En minister Baum neemt dan de
kiezers voor zijn rekening die op zoek zijn
naar ecologisch verantwoorde antwoor
den op de problemen van vandaag.
Maar het is allemaal franje, die de aan
dacht niet mag afleiden van het vrcdes-
aureool, waarmee de minister van buiten
landse zaken zich heeft gesierd. Zo langza
merhand begint dit de ongewoon passieve
Helmut Schmidt toch in het verkeerde
keelgat te schieten. Hij is er nu van over
tuigd dat de partij goed moet oppassen
dat die schattige FDP „niet te dik wordt
op onze kosten"
Nu de peilingen duiden op een wat slin
kende steun voor de sociaal-democraten
en een lichte groei bij de christen-demo
craten, zou de kanselier heel goed kunnen
besluiten de fluwelen handschoenen als
nog uit te trekken. De laatste opiniepeilin
gen voorspellen immers 45 procent voor
de christen-democraten. 43 procent voor
de sociaal-democraten en acht procent
voor de liberalen.
Buitenlandse investeringen, zo redeneren buitenlandse investeerders en de Zuidafrikaanse blanke liberalen, kun-
nen gebruikt worden om de apartheid van binnen uit te veranderen. Zwart Zuid-Afrika is er minder van over
tuigd. „Wij willen niet eten en tevreden zijn en tezelfdertijd goed gevoede slaven blijven," aldus Leonard Mosala.
door Hennie Serfontein
JOHANNESBURG
Het omstreden bezoek
'an de Amerikaanse do
minee Leon Sullivan
ian Zuid-Afrika heeft
onlangs weer de aan
dacht gevestigd op het
ifobleem van buiten
landse investeringen in
dit land. Sullivan de
eerste zwarte in de raad
"an bestuur van Gene-
hl Motors is tegen-
dander van terugtrek-
Ing van de buitenland
investeringen. Hij
ft voor de Ameri-
"nse bedrijven die in
fid-Afrika opereren
gsregels opgesteld
die naar zijn mening
een bruikbaar alterna
tief bieden
Zijn opvattingen vielen in
goede aarde bij de blanke
minderheid, zowel bij de Afri
kaans sprekende overheid als
bij de Engelstalige zakenwe
reld Zij immers voeren al eni
ge tijd een intensieve campag
ne om buitenlandse investe
ringen aan te moedigen
De zwarte leiders zijn aanmer
kelijk minder scheutig met
hun commentaar, al was het
veelzeggend dat velen van
hen Sullivan niet wilden ontr
moeten. Maar wie in Zuid-
Afrika terugtrekking van bui
tenlandse investeringen be
pleit, riskeert dan ook gevan
genisstraf op grond van de
wet op het terrorisme Deze
wet bepaalt dat hij die iets
heeft ondernomen dat heeft
geleid of had kunnen leiden
tot de ondermijning van een
industrie of onderneming, ge
acht wordt dat met opzet te
hebben gedaan teneinde de
openbare orde te verstoren,
tenzij hij kan aantonen derge
lijke oogmerken niet te heb
ben gehad.
Dat dit in de praktijk ook
gebeurt bewees het proces
van 1977 tegen de Saso-stu-
denten van de zwarte bewust
zijnsbeweging, die er onder
meer van werden beschuldigd
te hebben opgeroepen tot te
rugtrekking van investerin
gen. En toen de invloedrijke
bisschop Desmond Tutu eind
vorig jaar in Denemarken
voor een internationale kolen-
boycot pleitte, werd hem en
kele maanden later om die
reden het paspoort afge
nomen.
Kritiek .zmrzrzrz
Maar deze voorbeelden zijn
kennelijk niet sterk genoeg
om iedereen het zwijgen op te
leggen; de afgelopen maan
den wordt er van zwarte zijde
juist openlijker kritiek gele
verd op de buitenlandse in
vesteringen. Zelfs chief Gats-
ha Butelezi, de leider van de
bantoestan Kwazulu, is alleen
op zuiver praktische gronden
vóór die investeringen. Het
westen, redeneert hij, is zo
schijnheilig dat sancties en
„desinvesteringen" toch geen
kans hebben.
George Wauchope. een leider
van de zwarte bewustzijnsbe
weging Azapo, heeft zich in
het openbaar tegen buiten
landse investeringen uitge
sproken. En Mary Ntseke, se
cretaris van de zwarte Gealli
eerde Arbeiders Unie, heeft
een totale economische terug
trekking bepleit als middel
om de zwarten te steunen in
hun strijd tegen de apartheid.
Volgens haar zijn de meeste
zwarte leiders vierkant tegen
buitenlandse investeringen in
Zuid-Afrika, omdat die „de
structuur van de apartheid
ondersteunen". „Onze strijd,"
zei zij onlangs, „gaat niet om
materiële verworvenheden.
Wij willen niet eten en tevre
den zijn en tezelfdertijd goed
gevoede slaven blijven. Onze
strijd gaat om de totale be
vrijding. Het is een strijd om
ons geboorterecht."
Ook bisschop Tutu was in al
zijn voorzichtigheid heel dui
delijk toen hij opmerkte:
„Vanwege de wetten in Zuid-
Afrika kan ik slechts zeggen
dat wij economische druk no
dig hebben. De mensen kun
nen dat uitleggen zoals ze wil
len." En Leonard Mosala. lid
van de commissie van tien uit
Soweto, wond er ook geen
doekjes om: „Wij hebben een
uitgesproken mening over in
vesteringen, maar dat is niet
iets waar we gemakkelijk over
kunnen praten."
Pijn:
De argumenten van de tegen
partij dat met buitenlandse
investeringen hervormingen
kunnen worden afgedwongen
en dat juist de zwarten de
meeste pijn zouden lijden als
het buitenlandse kapitaal
wordt teruggetrokken, maken
weinig indruk. Bisschop Tutu:
„De mensen moeten ophou
den met zeggen dat de zwar
ten het eerste slachtoffer zul
len zijn, want die lijden nu al."
En Mosala wijst ook het argu
ment van de hand dat de
werkloosheid onder de zwar
ten ongekende vormen zal
aannemen: „Bij economische
recessies in onze samenleving
hebben de zwarten altijd de
last van de werkloosheid ge
dragen en zij zullen dat altijd
doen tot er bepaalde funda
mentele achterstellingen zijn
weggenomen."
De tegenstanders van investe
ringen voeren voorts aan dat
de buitenlandse investeerders
Zuid-Afrika alleen maar op
zoeken vanwege de goedkope
arbeidskrachten, die volgens
Amerikaanse financiële des
kundigen het hoogst mogelij
ke rendement opleveren. De
enorme economische groei
van de afgelopen jaren in
Zuid-Afrika heeft de positie
van de zwarten eerder ver
slechterd dan verbeterd, me
nen zij.
Economische overvloed ging
hand in hand met politieke
onderdrukking. Wie de rege
ring niet steunt in haar stre
ven naar gescheiden ontwik
keling wordt hard aangepakt
Bisschop Tutu: „Als er niets
zou zitten in terugtrekking
van de buitenlandse investe
ringen zou de overheid zich er
niet zoveel zorgen over ma
ken. Juist het feit dat ze zo
bezorgd is bewijst dat desin
vestering een goed middel is
om vreedzame veranderingen
af te dwingen
