begins belofte oor Westoever niet serieus' Besnoeiingen in Poolse begroting Evren: Coup in Turkije geen echte staatsgreep ederland smoorde eigen ontwikkeling Suriname Iran heeft geen haast met gijzeling peciale ^-zitting islukt Schmidt bezoekt NAVO-oefening Hof vernietigt vonnissen voor moord Letelier Partij Vietnam krijgt almacht Radioactief afval zwerft door VS Giscard kreeg diamanten wél, zegt Bokassa MSDAG 17 SEPTEMBER 1980 BUITENLAND TROUW/KWARTET JZALEM (UPI, Reuter, AFP) De belofte van premier i in mei gedaan, dat er nog maar tien Joodse nederzettin- op de bezette westelijke Jordaanoever mogen worden stigd, hoeft niet serieus te worden genomen. Dit heeft Uri de woordvoerder van de orthodoxe, nationalistische png Goesj Emoenim, gisteren laten weten. Begin beloofde eerder dit er nog slechts tien nieuwe •ttingen in bezet gebied kun- urden gesticht, maar aldus de regering spreekt met dub- Dg Als ze met Egypte en de -de Staten spreekt, zegt ze iets iders dan in de gesprekken met 24 augustus gaf de Israëli- pring haar toestemming voor a van zes nieuwe nederzettin- binnenkort zou ook het fiat er andere nederzettingen wor- geven lei gisteren van oordeel te zijn regering zal blijven werken versterking van de bestaande lettingen en ook zal overgaan stichting van nog meer neder- |en Overigens beklemtoonde el. dat het niet aangaat dat de g niet openlijk uitkomt voor lannen. „Wij willen dat de rege- pen kaart speelt op dit punt". Ariel gebaar 'ORK (Reuter, AP. AFP) De ene Vergadering van de Vere- Naties heeft gisteren de specia- over de Noord-Zuidverhou- jsloten met het doorschuiven vele onopgeloste kwesties gewone zittingen van de as- Nadat West-Duitsland. de Ie Staten en Groot-Brittan- eerder al hadden uitgespro- het houden van een mam- (erentie van olie-, ontwikke- industrielanden betwistten iren ook de bevoegdheid van :iale zitting om zich bezig te ;n met voorgestelde procedure- fsties in verband met dat mam- «beuren idlase ambassadeur Brajesj ira Misjra, die namens de 120 ikelingslanden het woord voer de afsluiting van de zitting zei bewust te zijn van het misluk- 11 deze sessie". Misjra verklaar- t ministers van buitenlandse van de ontwikkelingslanden «id deze maand zullen beraden ,de verdere koers van onze De Ii\diër noemde de angst grote westelijke drie dat een conferentie de positie van We- ink en IMF zou ondergraven arig Volgens hem hebben zij t invloed om zo'n ontwikkeling te houden. ka's ambassadeur bij de VN, d McHenry, zag met betrekking grote top ..enige vooruitgang in plossen van sommige proble- De VS zullen zich volgens hem i inzetten voor een compromis e te volgen procedure voor de loetvergadering. Daarvoor zal :ever moeten worden overlegd de partijen. De VS hadden tot ltst toe bezwaren tegen com- teksten omdat die voor i uitleg vatbaar zouden zijn. idese minister Mark MacGui- Sde na afloop dat het hier meer «n een tactische dan een princi- kwestie Canada wil dan ook een brug te slaan WASHINGTON (UPI, Reuter. AFP) Het hof van beroep in de Ameri kaanse hoofdstad Washington heeft gisteren de vonnissen tegen drie Cu baanse ballingen vernietigd. De drie waren door een rechtbank schuldig bevonden aan de moord op Orlando Letelier, minister van buitenlandse zaken onder Salvador Allende. Lete lier kwam, in ballingschap in de VS, vier jaar geleden met een assistente om het leven bij een bomaanslag op zijn auto vlak bij de Chileense am bassade in Washington. Volgens het hof van beroep heeft rechter Barington Parker vorig jaar verscheidene procedurele fouten ge maakt. Zijn veroordeling van Guil- lermo Novo en Alvin Ross wegens moord op Letelier en Ignacio Novo wegen liegen tegen de „grand jury" was onder meer het gevolg van de getuigenverklaringen van celgeno ten. Een van de kroongetuigen tij dens het proces tegen de ballingen was een celgenoot aan wie strafver mindering was beloofd als hij mee zou werken. Deze verklaringen zijn volgens het hof bijzonder schadelijk geweest voor de verdachten. Het heeft de vonnissen nietig verklaard op grond van een uitspraak van het Ameri kaanse hooggerechtshof, waarin het ontoelaatbaar werd geacht dat ver dachten worden veroordeeld op grond van informatie van celgeno ten. Het is nog niet bekend of een nieuw proces zal worden gevoerd tegen de drie. De ballingen waren volgens de openbare aanklager op last van de Chileense geheime poli tie (DINA) aangetrokken door de juntahelper Michael Townley om de moord op Letelier te plegen. Diens activiteiten tegen de junta bezorg den Santiago teveel overlast. WARSCHAU (Reuter, AFP) De Poolse regering heeft besloten de uitgaven van de lopende begroting met achthon derd miljoen gulden te besnoeien. Deze maatregel is nodig in verband met de beroerde economische situatie waarin het land verkeert. Vorige maand kostten de stakingen Polen in totaal twee miljard gulden aan produktieverlies. Sinds de verovering van de westelijke Jordaanoever in 1967 heeft Israël daar 67 nederzettingen gebouwd, waarvan 45 na oktober 1978. De eer dere belofte van Begin om niet meer dan tien nederzettingen te stichten in bezet gebied, werd uitgelegd als een duidelijke concessie van Israël om het vredesproces weer op gang te helpen. Israël heeft herhaaldelijk ont kend dat er sprake was van een ge baar tegenover Egypte Het Israëlische leger heeft de afgelo pen dagen zeker tien Palestijnen aan gehouden die ervan worden verdacht betrokken te zijn geweest bij de aan slag in Hebron in mei, waarbij zes Joodse synagogegangers om het le ven kwamen. Vier van de tien zouden inmiddels een bekentenis hebben af gelegd. De aanslag was toen aanlei ding tot een golf van geweld tussen Joden en Palestijnen. waarbij ook de burgemeesters van Nabloes en Ra- mallah, Bass am Sjaaka en Karim Khalaf, werden gewond. Inflatie De Israëlische inflatie is opgelopen tot 134 procent en staat daarmee aan de top van de wereldranglijst. Alleen al in augustus gingen de kosten van levensonderhoud maar liefst met meer dan acht procent omhoog, voor al door de stijging van de prijs van voedingsmiddelen en benzine. Overi gens nemen de Israëliërs het nieuws nogal nuchter op, aangezien ze weten dat ze de stijging van de kosten van levensonderhoud gecompenseerd krijgen in de lonen. Tegelijk met het bekend worden van de nieuwe prijs stijgingen, werd ook een loonsverho ging van twintig procent afgekon digd. De buitenlandse schuld van Is raël beloopt inmiddels 32 miljard gulden. HANOI (DPA, UPI) De communis tische partij van Vietnan heeft haar macht versterkt ten koste van de vrijheid van de burgers. Het centrale comité van de partij heeft het ont werp van een grondwet goedgekeurd waarin dit wordt geregeld. De natio nale vergadering zal volgende maand haar goedkeuring geven en opstap pen om de weg vrij te maken voor de verkiezingen van volgend voorjaar Aan de nieuwe grondwet is vier jaar gewerkt. Zij komt in de plaats van de in 1959 opgestelde constitutie, die al leen voor het toenmalige Noord-Viet- nam gold. Terwijl in de bestaande grondwet de rechten van vrije me ningsuiting, vergadering, drukpers en godsdienstuitoefening waren gewaar borgd, worden deze vrijheden nu slechts gegarandeerd voor zover zij niet in strijd zijn met ,.de belangen van het socialisme en het volk." KANSAS CITY (AFP) Veertien houders met radioactief afval, waar van sommige lek, zijn begin dit jaar heel het zuidwesten van de Verenigde Staten doorgereden op een open vrachtwagen. Dit meldt het regionale dagblad Kansas City Star. Het fede rale bureau vervoersveiligheid heeft het betrokken transportbedrijf een boete van 15.000 dollar opgelegd. Vol gens de federale Commissie voor toe zicht op kerninstallaties had de esca pade overigens geen gevaar opgele verd. ANKARA (Reuter, AP, AFP) De staatsgreep in Turkije is eigenlijk geen echte staatsgreep. Dat hield de nieuwe Turkse machthebber, generaal Evren, gisteren de verzamelde pers voor. Ten bewijze van zijn stelling kondigde Evren aan dat er nog deze week een regering zal worden gevormd en dat het leger op zo kort mogelijke termijn het bestuur over het land weer in handen van de burgers wil leggen. Generaal Evren Generaal Evren, die vorige week vrij dag premier Soeleyman Demirel aan de kant zette tijdens een geweldloze staatsgreep, kondigde aan dat er een nieuwe grondwet zal worden opge- vergadering komt. Hij beloofde dat er een niet aan religie gebonden staats bestel komt dat respect zal tonen voor de fundamentele rechten en vrij heden van de burgers. Met nadruk zei steld en dat er een grondwetgevende hij dat de staatsgreep nodig was om LAUTERTAL (Reuter, AP) De Westduitse bondskanselier Helmut Schmidt (rechts) bracht gisteren een bezoek aan de grootscheepse ma noeuvres van de NAVO in West-Duitsland. Hij sprak onder meer met de opperbevelhebber van de Atlantische strijdkrachten, generaal Ber nard Rogers (midden). Overigens reageerde de kanselier betrekkelijk koel op de oefening. „Raak niet al te opgewonden. Het is geen oor log. Het is maar een oefening", zo voegde hij de militairen toe. Over het besluit van de Belgi sche regering om niet mee te doen aan de oefeningen in Turkije, zei Schmidt, dat dit uitsluitend uit financiële overwegingen gebeur de. de democratie te redden. Wanneer er nu niet opgetreden was, dan hadden verraderlijke krachten geïnfiltreerd in het leger om daar verdeeldheid te zaaien. In het verleden heeft generaal Evren er regelmatig blijk van gege ven niets te voelen voor een recht- streekse greep van de militairen op Stakingen de politiek. Twee eerdere staatsgre pen in Turkije werden gevolgd door slechts korte perioden van militair bestuur. Waarschijnlijk zal ook in de komende begroting in de uitgaven moeten wor den gekapt. De Poolse regering heeft gisteren haar goedkeuring gehecht aan en het belang onderstreept van de hulp die de Sowjet-Unie aan Polen heeft toegezegd in verband met de belabberde economische situatie, die er door de stakingen van de afgelo pen tijd alleen maar verder op ver slechterd is. Op welke terreinen de bezuinigingen precies zullen worden doorgevoerd is nog niet bekend gemaakt. Waarne mers vinden de voorgenomen maat regelen overigens betrekkelijk be scheiden in verhouding tot de verlie zen van de afgelopen tijd. Zeker als men bedenkt dat uit het groeiende tekort ook nog de afgedwongen loonsverhoginge moeten worden be taald. Deze kosten in ieder geval al acht miljard gulden op jaarbasis. Economie De nieuwe regering, waarvan de sa menstelling nog deze week bekend zal worden gemaakt, zal zich vooral met de economische problemen moe ten bezig houden, terwijl de militai ren zorgen voor orde en rust in het land. Het programma voor het herstel van de economische stabilisering van het land. zal worden voortgezet, zo deelde generaal Evren gisteren mee Dit programma werd reeds ontwik keld door de regering Demirel en was erop uit de levensstandaard van de bevolking te verbeteren en het inves teringsklimaat aantrekkelijk te ma ken. Om zich te verzekeren van de medewerking van de bevolking wer den salarissen begin deze week me teen maar met zeventig procent ver hoogd. Evren leek een proces tegen de leidei van de Nationale Heilspartij Erbakan aan te kondigen, toen hij naar aanlei ding van een tegen Israël gerichte demonstratie die onlangs werd ge houden, opmerkte dat het niet moei lijk was om te zien wat voor doelein den achter dit soort acties zit. De Nationale Heilspartij van Erbakan wil een re-islamisering van de Turkse samenleving, hetgeen geheel strijdt met de opstelling van het leger, dat zich beschouwt als de beschermer van de erfenis van Kemal Atatiirk, die van Turkije een geseculariseerde staat maakte. Overigens is het Turk se leger ook bezig extreem linkse poli tieke leiders op te pakken Overigens wordt er op sommige plaatsen in Polen nog steeds ge staakt Veiligheidspolitie is gisteren in burgerkleding het terrein opge gaan van verscillende fabrieken in Kielce. waar nog gestaakt wordt, om de arbeiders te overreden weer aan het werk te gaan De leiders van de partij in deze plaats zouden de arbei ders toestemming hebben geweigerd voor het opzetten van onafhankelijke bonden. Ook werd nog onrust gemeld uit Kalisz, waar nog tal van bedrijven plat zouden liggen. Een grote overwinning hebben de Poolse stakers in ieder geval wel bin nengehaald. Aanstaande zondag zal de Poolse radio een mis uitzenden. De overgrote meerderheid van de Polen is praktiserend rooms-katholiek. Het ter beschikking stellen van zendtijd aan de kerk was een van de eisen die de stakers in Gdansk hadden gesteld Wie zondag de eerste preek voor de radio zal houden, is niet bekend. TEHERAN (Reuter, AFP) Het Iraanse parlement heeft volstrekt geen haast met zijn debat over de kwestie van de Amerikaanse gijzelaars. Het parlement heeft een speciale commissie ingesteld om zich erover te buigen. Het aanvan kelijke lichte optimisme in de Verenigde Staten is dan ook al danig afgezwakt. De speciale commissie van de Majlis moet voorstellen uitwerken voor een plenair debat in het parlement over de gijzelingszaak Aangenomen wordt dat de commissie een lijst van voorwaarden zal opstellen op basis waarvan de gijzelaars zullen worden vrijgelaten. Verder zal de commissie zich een oordeel vormen over de Ame rikaanse praktijken in het verleden op basis van documenten van het Iraanse ministerie van buitenlandse zaken en papieren die door de studen ten zijn aangetroffen in de Ameri kaanse ambassade in Teheran. Eerst morgen zal het parlement zich beraden over de samenstelling van de commissie en het wordt betwijfeld of het parlement daar in een dag uit zal komen. Overigens werd een voorstel van vijftien parlementsleden om zich voorlopig maar helemaal niet met de gijzelingszaak bezig te houden totdat de grensoorlog met Irak een bevredi gende oplossing heeft opgeleverd, met grote meerderheid verworpen. In het betreffende voorstel kregen de Verenigde Staten de schuld, dat zij Irak hadden opgestookt tegen Iran. Gisteren werden in Iran veertig slachtoffers van dit grensconflict be graven. Geen hoop De vertragingsactie van het Iraanse parlement heeft de hoop op een spoe dige oplossiong van de gijzelingsaf faire, die na eerdere opmerkingen van ayatollah Khomeini wat groter was geworden, weer de bodem ingeslagen. De Amerikaanse president Carter kwam gisteren uitdrukkelijk terug op eerdere positievere uitlatingen. De president sloot zich aan bij de analy se die zijn minister van buitenlandse zaken Muskie eerder deze week gaf. „We hebben geen enkele reden aan te nemen dat de toestand nu opgelost is", aldus Carter De vroegere minister van buitenland se zaken Ghotbzadeh heeft catego risch tegengesproken als zou hij in het geheim besprekingen hebben ge voerd met Amerikaanse functionaris sen over de gijzelaars. De Canadese krant La Presse maakte melding van indirecte contacten tussen Amerika nen en Iraniërs. Ook de Amerikaanse minister Muskie heeft die berichten tegengesproken. Ghotbzadeh zei in een interview voor de aanvang van het debat in het parlement dat derge lijke contacten momenteel niet nodig zijn. Eerst moet de Majlis nu een standpunt innemen, aldus de minis ter Overigens sloot hij niet uit dat de kwestie nog voor de presidentsverkie zingen in de VS tot een oplossing komt. Een Iraanse gezant heeft gisteren ge zegd dat Iraanse studenten in Groot- Brittannië, die daar hadden gede monstreerd tegen de Verenigde Sta ten, zijn gemarteld, zowel fysiek als geestelijk. De speciale gezant van de Iraanse president Bani Sadr, Moesa- wi Garmodi, zei gisteren in Londen dat de Iraanse autoriteiten niet van plan zijn vergeldingsmaatregelen te nemen tegen de Britten in Iran. Het is niet precies duidelijk wat Garmodi in Londen komt doen. Er staat geen ontmoeting met Britse autoriteiten op het programma. PARIJS (AP) De weggejaag de keizer van de Centraal Afri kaanse Republiek, Bokassa, heeft in een vraaggesprek met het Franse satirische week blad Le Canard Enchainé ge zegd dat president Giscard d'Estaing en zijn familie wel degelijk geschenken in de vorm van diamanten hebben gekregen. „U weet niet half wat ik ze allemaal niet heb gegeven", zei hij in een telefo nisch vraaggesprek vanuit zijn ballingsoord in Ivoorkust. De verklaring van de tiran komt een jaar na publikaties in de Canard over Bokassa's vrijgevigheid jegens het Fran se staatshoofd. „De gepubli ceerde documenten zijn hele maal echt", aldus de ex-keizer. Destijds heeft Giscard „cate gorisch en met walging" de juistheid van de artikelen in de Canard ontkend. Die hou ding heeft het Elysée-paleis ook ditmaal aangenomen. Toch menen waarnemers dat de uitspraken van Bokassa schade kunnen toebrengen aan Giscards kansen op herverkie zing volgend jaar mei. Wim Jansen TERDAM Suriname heeft een schrijnend gebrek aan historisch Het Landsarchief in Paramaribo is niet meer dan een onbekend bergen bij elkaar gebonden papier, opgeslagen in een zeer tibaar houten gebouw. Een deel van de geschiedschrijving is nu 1 gesteld door drs. Glenn Willemsen, die donderdag aan de universi- van Rotterdam promoveert op het proefschrift „Koloniale politiek ^formatieprocessen in een plantage-economie". 8 vin zijn stellingen spreekt drs. Wil- fc-zelf uit Suriname afkomstig, van beangstigend tekort aan historisch bij opeenvolgende machthebbers" *as vroeger in de koloniale tijd zo, ook na de onafhankelijkheid van 1975 wenigde Naties hebben Suriname ooit 'boden een echt archief op poten te als het land zelf voor een gebouw zou Da?aar ziJn wel plannen voor geweest, willemsen, maar het ene ingenieurs- jo bedacht nog een duurder ontwerp bet ander, zodat er vijf jaar na de lelijkheid nog niets van terecht is toen. loofschrift draagt als ondertitel: „Su- 1873-1940". de periode waarover het ^°ek zich uitstrekt: vanaf de afschaf- van de slavernij tot aan de tweede «oorlog Willemsen komt na bestude- an de archiefstukken tot de conclusie "werland in deze periode nooit echt .geprobeerd van Suriname een voi d's land te maken Wel stuurde de "ng in Den Haag in tijden dat de Suri- economie er minder florissant voor- P regeringscommissies naar West-In- «et de opdracht te onderzoeken welke verbeteringen er voor het land te bedenken waren. Volksaard Dat zo'n commissie deze opdracht geheel naar Nederlandse economische belangen interpreteerde, blijkt uit de rapportage van de commissie-Bos, die er in 1911 op uit werd gestuurd na de grote terugslagen op de plantages. Willemsen citeert: „Wij zagen het kwaad niet in de eerste plaats in een tijdelijke tegenslag, noch in een onverklaar baar ongeluk dat de kolonie zou schijnen te volgen, maar in de aard van het volk." En dat wilde de commissie nog wel nader uitwerken: de Creoolse bevolkingsgroep zou een afkeer hebben van werken in de landbouw en het liefst op het gouvernement steunen. Zij zouden geen economisch besef bezitten en alleen de vrouwen schuwden, gedwongen door de omstandigheden, de arbeid niet. De Hindoestanen werden onge- schixt genoemd voor het fijnere werk. en bovendien hebzuchtig en opvliegend. De commissie Bos vond echter dat ze door hun spaarzaamheid de enige bevolkingsgroep waren die het land vooruit kon brengen. De bosnegers en andere afstammelingen der slaven hebben allerminst recht op het land Wij hebben dus meer recht op Surina me dan wie dan ook en wat men in het algemeen ook op koloniaal gebied zou kun nen aanmerken, als zijnde min of meer een misbruik maken van macht, voor Suriname gaat dat niet op," was de door Willemsen geciteerde conclusie. Willig Paramaribo in koloniale tijden Javanen werden door de commissie onge schikt genoemd, omdat zij te weinig aan de toekomst dachten en toch maar al het geld verdobbelden. Tien jaar later, toen het met de grote plan tages in Suriname zo slecht ging dat men er zelfs over dacht dat het gebied onafhanke lijkheid te verlenen, kwam een Nederlandse studiecommissie tot de conclusie dat er geen bevolking was die op zelfbestuur aan spraak kon maken. „Die paar duizend indi anen die daar zijn verlangen niets liever dan rustig onder ons bestuur voort te leven De Het „ontwikkelingsplan" in de jaren twintig bestond uit het voorstel honderdduizend contractarbeiders uit Java aan te voeren, waarmee een bedrag van ruim veertig mil joen gulden was gemoeid. Deze goedkope en willige arbeidskrachten zouden de plan tages weer op de been moeten helpen Vol gens Willemsen heeft Nederland ieder begin van een zelfstandige ontwikkeling in Suri name in de kiem gesmoord Hij licht dit toe: „Na het ineenstorten van de plantage-economie ontstond er armoede. Mensen werden inventief en begonnen een eigen schoenmakerijtje of een klein boeren bedrijf. Maar Nederland wilde niemand grond in eigendom geven, waardoor deze boeren geen kredieten konden krijgen en het niet konden bolwerken. Nederland wil de de grond achter de hand houden voor het geval de plantage-economie weer op mocht leven. Zelfs de planters, die op de vervallen plantages grote landbouwbedrijven op wil den zetten, kregen nauwelijks een kans. De ontwikkeling naar een zelfstandige Suri naamse landbouw is altijd geblokkeerd Willemsen concludeert dan ook in een van zijn stellingen bij het proefschrift dat door de houding van Nederland er ook na de afschaffing van de slavenarbeid weinig voor de Surinamers veranderde. Nog verder gaat hij in een andere, met door zijn proefschrift gedragen stelling (van de negen door hem geponeerde stellingen hebben er slechts twee betrekking op het proefschrift) dat ook het in 1975 gesloten verdrag over de Nederlandse ontwikkelingshulp aan Suri name de autonome ontwikkeling van het land in de weg staat. Hij vindt dan ook dat de Cons, de Nederlands-Surinaamse com missie die op dit moment in Paramaribo onderhandelt, zo snel mogelijk moet wor den opgeheven. Helling Hoe dan wel. is dan de logische vraag. Daar heeft drs Willemsen geen concreet ant woord op. „Het hele verdrag met Nederland moet op de helling." Hij zegt over bewijzen te beschikken dat vijftig tot negentig pro cent van alle ontwikkelingsgelden voor Su riname terugvloeit naar Nederland Grote plannen als de bouw van de Kabalebo-dam gaan volgens hem alleen maar door omdat Nederlandse bedrijven er belangen bij heb ben. Daar helpt geen militaire coup aan. Toch blijft de vraag wat er dan wel moet gebeuren. Pas na lang aandringen laat de aankomende doctor in de sociale weten schappen zich ontlokken: „We moeten niet zo angstig doen over ontwikkelingshulp Op het moment dat alle banden met het kolo niale land worden verbroken, ontstaat er vanzelf, na een periode van schaarste, een nieuwe zelfstandige ontwikkeling Surina me moet dus eenzijdig met Nederland bre ken0 „Nou. dat heb ik niet gezegd

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 7