Historie als actuele kritiek
Pieter Wiegersma's tapijten:
geen schilderijen in wol
Confrontatie tussen
landschapsschilders
Het Schotschrift van Stefan Heyn
Thema-expositie bij De Beerenburght
Stefan leym
1 lot schotschrift
Tenorsaxofonist van veel markten thuis
Yusef Lateef bij vlagen indrukwekkend
Kunstenaarsbo
niet ontevrede
met begroting
WOENSDAG 17 SEPTEMBER 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door G. Kruis
"LAREN (NH) Wandtapijten
van Pieter Wiegersma. Ter ge
legenheid van zijn zestigste
verjaardag mèt gouaches en
tekeningen in het Singer Mu
seum te Laren. Enkele van die
tapijten had ik al eens gezien,
in Deurne bij Wiegersma
thuis of, toevallig, in enkele
openbare gebouwen
Toegepast dus: maar hier worden ze
geëxposeerd (prachtig in die grote
zalen!), komt het publiek speciaal om
ernaar te kijken. En dat publiek, het
komt in stromen, schijnt gemakkelij
ker. meer vanzelfsprekend contact te
krijgen met het moderne wandtapijt,
dan met de eigentijdse schilder- of
beeldhouwkunst. Ik denk dat dit een
gevolg is van het feit dat men er
minder ..achter" zoekt. Bovendien is
het wandtapijt weer helemaal in. De
wandtapijtkunst, die in de 18e en 19e
eeuw was teruggevallen op een dom
weg kopiëren van vooral elegante
schilderijen, beleeft een geweldige
opbloei
Dat begon trouwens al vóór de Twee
de Wereldoorlog in Frankrijk, toen
kunstenaars als Gromaire, Lurcat.
Saint-Saëns en Picart le Doux zich
intensief begonnen bezig te houden
met het ontwerpen van tapijten.
Daarbij richtten ze zich vooral op de
originaliteit van het kunstwerk, het
wandtapijt als zodanig.
Maar wat er in een dergelijk geval
origineel1
Voor de meeste mensen is een wand
tapijt immers gewoon maar een ver
siering zonder meer Het moet een
ruimte met zijn kleur verwarmen
zoals het vroeger de tenten van de
nomaden een koninklijk aanzien gaf
of de holle zalen van burchten en
kastelen (enigszins) bewoonbaar
maakte
Functionaliteit
Dus er kwam wel degelijk functiona
liteit aan te pas en dat is nu nog zo
Die herleving van de wandtapijt
kunst was niet alleen maar een gril
van een paar kunstenaars, die eens
wat anders wilden Je zou wél de
moderne architectuur als een van de
aanleidingen kunnen zien: grote, on
gebroken muurvlakken vroegen aan
(aangepaste, toegepaste) versiering
De vernieuwers gingen uit van enkele
grondbeginselen. Om te beginnen
moest een wandtapijt geen kopie zijn
van een schilderijen. Het aantal kleu
ren werd drastisch teruggebracht: de
meer dan 30.000 nuances die ze in
de verval periode gebruikten, werden
verminderd tot het oorspronkelijke
dertigtal uit de hoogtijperiode
Pieter Wiegersma is nog veel verder
gegaan. Zijn tapijten worden gewe
ven in de Basse-Lisse techniek, op
een horizontaal weefgetouw. Hij ge
bruikt geen chemische kleuren, maar
houdt zich aan de natuurlijke kleuren
van de met de hand gesponnen scha
pewol. die hoewel in enkele hoofdto
nen vele nuances te bieden heeft, van
bijna zwart tot donkerbruin, van bei
ge naar een soort lichtgrijs tot wit,
En hoewel hij ook schilder is.
zijn de wandtapijten, bijna altijd
geïnspireerd op de plantenwereld of
in ieder geval de natuur, nooit in wol
omgezette schilderijen.
Wiegersma gaat helemaal van het
materiaal, de wol uit, de plasticiteit
daarvan speelt ook een grote rol. Al-
bert Helman, in zijn inleiding tot een
fotoboek over Wiegersma's tapijten
(1974): ..De myoop (bijziende. K.) kan
er evenzeer van genieten als de toe
schouwer-op-afstand. die de grote
vlakken overziet; de altijd „levende"
wolvlakken." Veel van Wiegersma's
tapijten kwamen uit opdrachten
voort.
Misschien is daaraan vooral ook het
groeiende contact met het publiek te
danken; de ontwerper moet hoe
dan ook rekening houden met de
wensen en de problemen van ande
ren. Een van die al eerder genoemde
vernieuwers Picart le Doux heeft
eens geschreven en dat was uiter
aard helemaal gebaseerd op eigen
stiel dat de moderne kunst sterft
door gebrek aan dwang. De dienende
functie van de kunstenaar, die werk
zaam is op het gebied der zogenaam
de gevonden kunsten, kèn soms ont
aarden in een slap navolgen, een zich
commercieel instellen op de voorkeur
van de meerderheid.
Maar juist bij de tapijtkunst word je
vaak intensief bepaald bij een groot
begrip voor anderen en het overwin
nen van problemen, die logischerwij
ze ontstaan door en uit de samenwer
king met anderen, dikwijls ook nog
anders-georiënteerden.
En dat hoeft, in tegenstelling tot wat
maar al te vaak wordt aangenomen
van geen enkele invloed te zijn op de
artistieke kwaliteiten. Dat wordt ook
hier weer heel duidelijk
Deze tentoonstelling in het Singer
Museum in Laren, waar ook nog een
groot aantal gouaches en tekeningen
wordt getoond, is een week verlengd
vanwege de grote belangstelling en
duurt nu tot 28 september. Dinsdag
t/m zaterdag van 10-17 uur. zondag
van 13-17 uur, maandag gesloten.
Vanaf 7 november zal een deel van
deze expositie ook in Museum „De
Wieger" te Deurne (N.Br.) te zien
zijn.
Pieter Wiegersma: „Schermbloemen," 140x180 cm. 1979.
John Bond: Autumn Landscape, olieverf op papier.
door Cees Straus
ECK EN WIEL Galerie De
Beerenburght heeft dit jaar
voor een formule gekozen die
artistiek gezien wonderwel
lijkt te slagen.
Nanky de Vreeze, die dit centrum
voor beeldende kunst in het hart van
het Gelderse rivierengebied alweer
zo n acht jaar leidt, kiest steeds een
simpel thema (stilleven, „zomer"),
waarvoor ze een groot aantal kunste
naars aanzoekt, die binnen het gestel
de kader een eigen specialisme heb
ben. Door voor kunstenaars te kiezen
die een eigen visie paren aan een
constante kwaliteit, ontstaat niet al
leen een veelzijdige, maar ook een
inhoudelijk sterke expositie
Ook de huidige tentoonstelling, die
«ewijd is aan het landschap, heeft
èo'n karakter. Het beeld dat je krijgt
wan de manier waarop dat onderwerp
(vaak uitputtend) als schilderkunstig
'motief wordt behandeld, is bijzonder
rijk aan schakeringen. Daarnaast zijn
meeste deelnemers met precies
voldoende werken vertegenwoordigd,
?odat je ook in de gelegenheid wordt
gesteld om ze apart te leren kennen
Speciaal vandaag
Haïti droomt van Simbi
Dit programma is opgebouwd
uit drie delen: een korte film
over Haïti, een speelfilm en
een nagesprek. Het gaat over
twee meisjes van veertien
jaar. De een gaat naar school
en de ander werkt als diens
tmeisje. Beide dromen over de
godin Simbi die aan de bevol
king van Haïti vrijheid zal ge
ven. De film, de IKON uit
zendt, is gemaakt in opdracht
van de NOVIB. Ned. 2/18.59
Van gewest tot gewest
Naardermeer 75 jaar natuur
monument, Maastricht en het
duizendjarig prinsdom Luik
Ned. 1/18.59
Will Shakespeare in de
dramaserie over Shakespeare
komt deze in aanraking met
een jongeman die zakken rolt.
Het blijkt de graaf van Suit-
hampon te zijn, die later zijn
beschermer wordt.
Ned. 1/20.40
Net als bij het stilleven, bewijst De
Beerenburght met deze presentatie
dat het landschap in de schilderkunst
nog nauwelijks heefh afgedaan. Er
wordt geschilderd van behoudend-
naturalistisch tot experimenteel, van
zuiver-expressionistisch tot abstract
De meeste schilders zoeken het niet
ver van huis: waarschijnlijk bij toeval
is de directe omgeving van de galerie
regelmatig in de diverse werken terug
te vinden. Veel kunstenaars vinden in
dit onderwerp een aanleiding tot het
zoeken naar een weergave van de
atmosferische stemming, terwijl er
ook een vrij sterke behoefte valt te
constateren aan het vastleggen van
wat nog gaaf en onbedorven is.
Er zijn op deze grote groepstentoon
stelling heel wat verrassingen te note
ren. Zo zijn er van Willem den Ouden
kleuretsen te zien, anders dan de
zwart wit prenten waarmee hij vooral
de laatste tijd bekend werd. Den Ou
den zoekt steeds naar het essentieel-
ste in het (polder)landschap en dat is
minder dan het element aarde de
lucht voor hem Ogenschijnlijk heel
eenvoudige wolkenpartijen, met een
zekere nonchalance geschetst, geven
net datgene weer dat het Hollandse
landschap zo puur en eigen maakt.
Het kleurgebruik heeft datzelfde ka
rakter: bijna schematisch en vlot op
gezet
Ook Henri Plaat is hier aanwezig.
Niet met zijn half-abstracts surrealis
tische fantasie-wezens, maar met
echt non-figuratieve landschappen,
waarin hij zich onomwonden als een
romanticus laat gelden De grootste
verrassing is evenwel Marjolein
Wiertsema. die met ei-tempera's
schitterende vergezichten maakt, die
mets meer met de traditionele uit
beelding van het onderwerp hebben
te maken. Zij zoekt ook naar de rela
tie tussen lucht en aarde, maar de
uitkomst is hier heel doorwerkt. Er
wordt een vergaande beheersing van
de techniek geëtaleerd, waarin niets
aan het toeval lijkt te worden overge
laten, terwijl het geheel nooit dwang
matig overkomt
Afstandelijkheid
Er zit. een beetje verscholen in het
grote aantal namen, een interessante
confrontatie tussen de Hollandse en
een groepje Engelse deelnemers. Het
is een bekend feit dat ook de Britten
al sinds eeuwen behoorlijk overweg
kunnen met het landschap, maar
hoewel hun aanpak soms even ro
mantisch kan zijn kent hun werk
toch een grotere mate van afstande
lijkheid
door Hans Ester
Bij De Beerenburght blijkt dat bij
voorbeeld uit de olieverven van John
Bond, die op heel ingehouden wijze
met de toon de sfeer van zijn weidse
vergezichten bepaalt. Ook bij Leo
nard Rosoman, verbonden aan de
Royal Academy in Londen en onder
meer leraar van de fameuze tekenaar
David Hockney, zie je die ingebouw
de distantie tot het onderwerp terug.
Vergelijk dat eens met die typische
Hagenaren als Paul Citroen. Sierk
Schröder, Kees Andrea en Jan van
Heel, die het landschap met een heel
eigen emotionaliteit opladen.
Voor het eerst heeft Nanky de Vreeze
ook de ruimte om de tot een galerie
verbouwde schuur bij het expositie
gedeelte betrokken. Overal in de tuin,
die zich aan drie zijden van de galerie
bevindt, staan nu beelden die vrijwel
allemaal de menselijke verschijning
tot onderwerp hebben.
De meeste namen geven een blije
herkenning: een moeder met dochter
Hélène Levano, torsen van Marga
Brey, Jana Paroubek en Willy Blees
en de ruiters van Erik Claus. Veel
aandacht wordt gegeven aan Jean
Houben, die het menselijk lichaam
verbeeldt in zuiver anatomische vor
men met nadruk op de gewrichten.
Tot 6 oktober, geopend op woensdag
tot en met zaterdag van 10-17 uur, op
zondag van 13-17 uur.
De Oostduitse schrijver Ste
fan Heym (geb. 1913) raakte
medio vorig jaar in moeilijk
heden, toen hij zijn roman
Collin" in West-Duitsland
liet verschijnen. Wekenlang
voerden de partijkranten in
de DDR een felle campagne
tegen Heym.
Omdat de roman zonder toestem
ming van het Oostberlijnse „Büro für
Urheberrechte" bij de Westduitse uit
gever Bertelsmann was verschenen,
veroordeelde een rechtbank in Oost-
Berlijn Stefan Heym eind mei 1979
tot 9000 Mark boete. Op 7 jurii van
dat jaar royeerde de afdeling Oost-
Berlijn van de Oostduitse schrijvers-
vereniging Heym als lid, samen met
acht andere auteurs, onder wie Klaus
Schlesinger. Rolf Schneider en Klaus
Poche
Heym hield op de dag. waarop over
zijn royement zou worden beslist, een
grootse rede voor de leden van het
„Schriftstellerverband". In zijn toe
spraak. een briljante afrekening met
zijn voornaamste opponent Hermann
Kant, zei Heym het volgende tot zijn
collega-schrijvers: „Ik zal het nie
mand kwalijk nemen, die met het oog
op bepaalde voordelen voor mijn
royement en dat van de andere colle
ga's stemt. Maar ik geef hun het vol
gende te bedenken: Behalve degenen,
die stembriefjes tellen, kijkt er nog
iemand toe, hoe u vandaag stemt: de
publieke opinie. Miisschien denkt u
bij uzelf: wat heeft het te betekenen,
dat er een paar mensen uit een orga
nisatie worden gegooid? Maar er zijn
momenten in de geschiedenis, dat
ook iets kleins belangrijk kan zijn,
zodat uw zonen en dochters u op
een zekere dag de vraag zullen stel
len: Hoe hebben jullie je toen opge
steld, meesters van het woord, toen
het op het tellen van de meningen
aankwam?"
Deze indrukwekkende rede, waarin
Heym zijn trouw aan de zaak van het
communisme documenteert, mocht
niet baten, hij werd uit de organisatie
gezet.
Stefan Heym was altijd al een onver
moeibaar strijder voor waarheid en
openbaarheid geweest. In 1953 verliet
hij de Verenigde Staten als door
Hitier vervolgde was hij daarheen
geëmigreerd om zich in de DDR te
vestigen Hij was net op tijd om in
Oost-Berlijn de opstand van de 17e
juni mee te maken
Als auteur van de rubriek „Offen ge-
sagt" in de „Berliner Zeitung" kon hij
als immigrant met propagandistische
waarde zijn kritiek op de DDR
spuien. Met het uitgeven van zijn
boeken had Heym meer problemen
Zijn weergave van de gebeurtenissen
rond de 17e juni titel „Der Tag X"
kon niet in de DDR verschijnen.
Pas in 1974 verscheen een Westduitse
uitgave onder de titel „5 Tage im
Juni". Hetzelfde lot trof aanvankelijk
ook Heyms boeken „Lasalle", „Die
SchmShschrift" en „König David Be
richt". In 1973 mochten deze drie boe
ken tot grote verrassing van hun au
teur toch uitkomen
Pas in 1976 kwam het tot een open,
conflict met de DDR-autoriteiten,
toen Heym als een der eersten de
petitie tegen de „Ausbürgerung" van
chansonnier Wolf Biermann onderte
kende en het bonmot in omloop
bracht: „Hopelijk raakt de 'Ausbür
gerung' niet ingeburgerd Helaas is
het wel zo ver gekomen
Van zijn boek „Die Schmahschrift" is
kort geleden een Nederlandse verta-
Verwarring
door Frits Lagerwerff
EINDHOVEN - De Amerikaanse
saxofonist Yusef Lateef kan je af
schilderen als een kameleon, maar
ook als een eclecticus. In de jaren
zestig produceerde hij in het sextet
van Cannonball Adderley alles wat er
van hem werd verlangd, van geneu
zelde hobo-soli en bleekzuchtige pas
sages tot woest voortrollende tenor
klanken. Na een periode waarin hij
gestoken in een Afrikaanse soepjurk
optrad, volgde vorig jaar een toernee
tijdens welke hij allerlei muzikale za
ken zweverig door elkaar haalde En
nu presenteert hij zich als een all
round vakman wiens muziekwinkel
geen stijlsoort vreemd is
In de uitermate aangename jazzclub
Wilhelmina blijken bezoekende musi
ci zich steeds optimaal te kunnen
manifesteren. Gijs Hendriks was hier
onlangs op zijn allerbest met respec
tievelijk gitarist Joe Diorio en pianist
Stan Tracey en nu beleefde black
muslim Yusef hier een uitstekende
start van zijn toernee
Lateef maakte zeker geen al te diepe
duik in het toch rijke jazzrepertoire,
maar aan zijn spel was te horen dat er
hem alles aan gelegen was de matige
indruk van vorig jaar uit te wissen.
Het ging er met zozeer om wat hij
speelde, maar hoe hij het speelde
Met zwijmeihits als Besame Mucho
jaag je de met een authenticiteitsma-
nie behepte liefhebber immers al snel
de tent uit. Zo met Yusef Lateef. die
van geeft niet welk stuk telkens weer
een toepasselijke uitvoering in petto
had. En dat met een tenorsound die
hij varieerde van bordkanton tot val
se lucht, van Ingehouden lyrisch tot
uitdagend stralend. Hier en daar wer
den een paar gloeiende dubbeltonen
a la Pharaoh Sanders geplaatst en
toen de band eenmaal echt op tempe
ratuur kwam liep het fraseren uit op
funk blazen par excellence. Aan een
pure persoonlijke stijl is Yusef nooit
toegekomen, maar de wijze waarop
hij hier de muziek uitbouwde was bij
vlagen zeker indrukwekkend. De
meegekomen pianist Khalie Moss
wisselde glanzende soil af met genan
te. Ramsey Lewis-achtige b^gelei-
dingspartijen en zoveel gefrutsel aan
het elektronische klavier dat het me
verwonderde dat niemand erop
kwam de stekker uit te trekken Bas
sist Donald Pate was onopvallend en
Lamarr Barker enthousiast zoals het
een jonge glamour betaamt
ling uitgekomen. Het Schotschrift
schimpschrift) vormt een vercame-
ling dagboekaantekeningen, ge
maakt door een zekere Mr. Josiah
Creech, daterend van 18 decmeger
1702 tot 3 augustus 1703.
De aantekeningen van deze gevol
machtigde van een staatssecretaris
hebben betrekking op de zoektocht
naar de auteur van een anoniem ge
schrift met de titel ,,De kortste met
ten met den dissenters" Dit geschrift
richtte zich tegen de dissenters, de
protestanten, die afweken van de
dogma's der anglicaanse staatskerk,
en pleitte voor opzegging van de
godsdienstige tolerantie tegenover
hen. (De woorden „dissenter" en „dis
sident" zijn overigens ten nauwste
met elkaar verwant
Over de ractie van de politici op dit
geschrift bestaat in het begin onze
kerheid: ..Helaas had lord Godolphin
nagelaten om in zijn brief uiteen te
zetten of hij en zijn machtige vrien
den de identiteit van de auteur wen
sten te laten vaststellen om hem te
belonen of om hem te bestraffen." (p.
8/9). Het blijkt uiteindelijk het twee
de te zijn Maar de verwarring is veel
zeggend. Zij wijst erop, dat de slagzin
van het geschrift overeenstemt met
de gedachten en wensen van tenmin
ste enkele regeringsleiders.
De zoektocht naar de auteur levert al
gauw iets op. wanneer de drukker van
het geschrift wordt gevonden en
Creech de waarheid uit hem prest
omtrent de naam van de geestelijke
vader ervan. Met de arrestatie van
deze Daniël Defoe loopt het echter
minder vlot. Door een truc weet De
foe te ontsnappen Vanaf dat mo
ment is hij de grootste politieke uit
daging voor de regering Zijn ge
schrift wordt herdrukt, hij schrijft er
zelfs een nieuw voorwoord bij en
speelt het tevens klaar om ongezien
het contact met zijn gezin te bewa
ren. Door middel van een v
weet Creech hem uiteindelij
arresteren. Hoewel, het heefti
van weg, dat Defoe zelf het ia
neemt en zich op zijn tijd enq
aan de politie overlevert.
Moreel gezien is en blijft I
meerdere van de gerechts!
„Kan uw lordship maar niet
pen," zegt hij wanhopig, „dat
gedachte van de mens met
stok is die de hond op het bei
meesters apporteert? Of isi
ship zo blijven steken op di
der orthodoxie, dat elk idee
door het regeringsapparaat
gekeurd, u noodzakelijkere
komt als deel van een reb
plot? (p 89) Defoe behoudtz
selijke waardigheid, terwijl
recht zijn woede daarentege
baas kan, wanneer er geen
blijken te zijn voor een comp
de staat.
Ondanks het feit. dat Defoe
risch karakter van zijn ond
geschrift overtuigend weet a
nen, volgt een zware straf,
een boete moet hij op drie
lende dagen steeds een uur
schandpaal. Deze schandpaa
echter een zegetroon. Het vi
geacht wordt, de veroordeel
bedorven etenswaren te bel
kiest zijn kant, het door Cw
huurd geteisem incluis. De d
aantekeningen eindigen meti
waarin aan Creech wegens ,Jd
kelijk falen" ontslag uit het
verband van de staat wordt
zegd.
Het is de ironie van de gescM
dat Stefan Heym in een vergel
situatie terecht kwam als zijn
ke en vrije schepping Daniël
Of misschien bevond hij zichi
situatie en durfde hij zijn sta
aanvankelijk alleen op deze ii
wijze te verwoorden. De pai
liggen voor de hand. Toch i
onjuist zijn, de betekenis 1
boek tot de genoemde par alk
criet Engeland/leugenachtige
reduceren. Daarmee zou aand
kenis van dit boek afbreuk
gedaan Het gaat bij Het Scho
om een situatie, die zich in
menselijke gemeenschap ka
doen.
„Het Schotschrift", in de goedl
ling van Evelien van Leeuw
scheen in de zorgvuldig uit
de serie „Wereldvenster L
van uitgeverij Het Wereldven
Baarn en kost 24,50.
AMSTERDAM De Federa
Kunstenaarsverenigingen ffl
een eerste reactie op de gistd
CRM ingediende begroting
van een zekere mate van blijÉ
in de plannen van het mini
scheppende kunstenaars i
worden ontzien.
De jarenlange uitholling van
grotingsonderdeel is welisw
lang niet goedgemaakt, maar
te waarderen, dat met de
economische positie van de
pende kunstenaar rekening is
den. schrijft de federatie. 0i
is men van mening dat het
van de kunsten in deze b<
„bedroevend klein" is.
Volgens de federatie blijft de
rende sector wat achter. De oil
het kindertheater, poppenspel
me zien hun subsidie met mind
zes procent stijgen constated
deratie. Het toneel heeft danl
ties extra geld gekregen, tm
subsidies stijgen nu vrijwel
de begroting mee.
De middeln voor de tonee
kunst en incidentele produkl
daarentegen gestegen, aldus
ratie en er is ook een stijl
merken bij de componisten
cent), de experimentenpot
korte artistieke films (tien)
produktiefonds voor de film.
deze cijfers geven een ge*
beeld gezien de kleine bedraj
het om gaat. aldus de Fedefl
Kunstenaarsverenigingen
