Visueel avontuur
taald
,)Het psychologisch scalpel van Svevo
ciehuis een aantal panden
aangekocht worden, maar om
de plannen op de noodzakelij
ke schaal aan te pakken zou
ook de Openbare Bibliotheek
moeten verhuizen. Deze was
in enkele panden, waarbij een
evident monument, geves
tigd. Dat zou „geïntegreerd"
worden in een nieuwbouw
plan; de andere minder opval
lende gebouwen die op de Mo
numentenlijst voorkwamen,
werden er geruisloos afge
voerd. Zo geven de overheden
het goede voorbeeld van mo
numentenzorg zoals het hen
te pas komt. Nu belooft niet
alleen het ontwerp weinig
goeds een gefrunnik van
allerlei ruimtelijke elementjes
die de grote schaal van het
gebouw eerder accentueert
dan relativeert maar door
de verbureling van een uitge
strekt deel van de straat zal
er, op wat ambtelijk beweeg
naar de prikklokken na, wei
nig leven meer in de straat
zijn.
Belangen
Twee miljoen gulden, bijna de
helft van de totale verbou-
wingskosten, had de provincie
er voor over om de bibliotheek
uit te kopen en met veel ijver
is de gemeente hierop inge
gaan. Wat moest Leeuwarden
met zo n kolossaal Beursge
bouw terwijl de handel in wat
pootaardappelen en kaas ook
in enkele cafê's zou kunnen
worden afgedaan en hoe
moest de bibliotheek verder
in de veel te krappe behui
zing? De weinigen die onder
kenden dat de ketting van
bouw- en verbouwactiviteiten
die ogenschijnlijk schitterend
op elkaar aansloot slechts
soelaas voor enkele tientallen
Jaren zou bieden en dat dan
de prijs van het verlies van
een stuk leven uit de binnen
stad te hoog zou zijn, vochten
tegen te zware belangen. En
zelfs de pleister op de wonde,
de nieuwe bibliotheek, is niet
smetteloos. Het respect voor
het monument is groot ge
weest en de ingreep getuigt
van moed en smaak, maar
voor de trap moet toch een
betere oplossing mogelijk zijn
geweest.
In augustus is de nieuwe bi
bliotheek in gebruik geno
men; in december zal de offi
ciële opening nog volgen.
TROUW/KWARTET
13 SEPTEMBER 1980
grote blokvormige gebouw dat bij de zuidelijke ingang
de Leeuwarder binnenstad staat en dat bijna een eeuw
als beurs en waaggebouw in gebruik is geweest, heeft
nieuwe functie gekregen: Openbare Bibliotheek. Was er
het verleden tachtig jaar plannenmakerij en
mderhandelingen aan het besluit tot bouw voorafgegaan, nu
is de niet geringe verbouw binnen twee jaar gereedgekomen.
Ondanks, of eerder: dankzij de haast die achter het project
stak, kon er een goede gebruiksruimte met opmerkelijke
visuele kwaliteiten tot stand gekomen, maar er moest op
indirecte wijze dan ook een zware veer voor worden gelaten.
op. De ligging en de architec
tonische kwaliteiten deed de
Stichting Moderne architec
tuur in 1977 besluiten een ver
zoek aan de minister van
CRM te richten om de Beurs
op de monumentenlijst te
plaatsen. Het verzoek werd
aangehouden tot ook van de
Gemeente Leeuwarden een
verzoek uitging.
De ontwerper die dit monu
ment tot bibliotheek moest
omtoveren kreeg als uitgangs
ruimte een gebouw van 55 bij
31 meter in twee bouwlagen,
een waagruimte van beperkte
hoogte en een hoge en lichte
zaal voor de beurs. De vloer
oppervlakte was bij een over
vloed aan kubieke meters niet
toereikend om de open de
póts, de personeelruimten en
de ruimten voor andere facili
teiten te herbergen. Er moes
ten tussenvloeren in de beurs-
ruimte komen en een crisisar
chitect had dit ook gedaan,
eenvoudig steunend op stalen
kolommen langs de al be
staande wanden en rustend
op een fundering die dan wel
verzwaard had moeten wor
den. Bij het architectenbu
reau Heldoom ging architect
Rainer Bullhorst met de opga
ve van de Beurs aan het werk
en hij kwam tot een niet voor
de hand liggende en toch heel
heldere oplossing.
Enkele kwaliteiten van het ge
bouw, het decoratieve eclecti
cisme en de klassieke symme
trie respecteert hij maar met
een scheiding van functies:
stafruimten, personeelsruim
ten, Jeugdbibliotheek, grote
depóts en discotheek wilde hij
ook een contrast van de histo
rische huls en de nieuwe in
houd bereiken. Op stalen ko
lommen, geconstrueerd van
stalen T-balken liet hij een
aantal symmetrisch gegroe
peerde vloerenplatcaus rus
ten die vrij in de ruimte ste
ken en die op enkele noodza
kelijke verbindingen voor
nooduitgangen na, nergens
het oude gebouw raken. Zijn
de gepaarde gietijzeren ko
lommen de stucornamenten
en houtsnijwerk van het be
wegelijke koofplafond en
naamlijsten van het oude ge
bouw van een decoratieve de
cadentie, ook van de nieuw
ingebrachte structuur die van
hedendaags materiaal is sa
mengesteld worden de deco
ratieve kwaliteiten zonder gê
ne getoond. Zo contrasteert
het nieuw staal met het gietij
zer en stuc van een eeuw gele
den, maar zorgen de profielen
van de kolommen en de vloer
platen en de diagonale draag-
structuur van stalen spanten
tevens voor een spel van licht
en kleur.
Accenten
De plateaus zijn met loop
bruggen met elkaar verbon
den. De symmetrie en de ver
springing van de plateaus zor
gen ervoor dat de ruimtelijke
beleving nauwelijks beperkt,
zelf pittig geaccentueerd
wordt
De verkeersvooizieningen,
gangen, portalen, deuren,
trappen werden aangepast op
het nieuw gebruik. De vrijwel
onmiddellijk na het portaal
oprijzende brede trappen
vlucht van de Beurs heeft de
ontwerper laten slopen; een
daad die in monumentenkrin
gen op principieel verzet stuit
te. Het uitgangspunt van de
architect om oud en nieuw
gescheiden te houden stond
niet toe dat er nog een trap
aan de nieuw ingebrachte ni
veaus werd toegevoegd. Daar
om wilde hij het hoogtever
schil overbruggen in het oude
door Peter Karstkarel
Het interlenr;
een decoratieve huls
van gietijzer en
stucwerk en
een nieuwe
gebruiksstruetuur
van staal.
t voormalige Beurs-
bouw in het centrum
de Friese hoofdstad
op een afgegraven
on gestiueerd. Het
t het laatste bouw
tak van de neo-classi-
che architect Tho
mas Romein (1811-
Een flink aantal
van de bouwkundige
'erken van hem werd al
roeg op kwaliteit her
end en prijkt al sinds
iren op de monumen-
inlijst.
«t Beursgebouw bezit niet
t heldere classlslclstlsche
inpak van die gebouwen,
laar heeft met een complex
ilecticlsme (een aangename
trmenging van bouwstijlen)
ft eigenlijk veel te robuuste
sbouw toch nog acceptabel
maakt in de gevoelige om
ving. De ligging aan vaar-
straatwegen, belangrijk
or de beurs- (granen en
Kiappelen) en waagfunctie
oter en kaas) leverde rond
t gebouw veel open ruimte
Aan het uiterlijk van
de Beursbibliotheek
is niets veranderd.
trapportaal. De twee visies
botsten; de spoed die achter
het hele project stak gaf de
architect de mogelijkheid zijn
ideêen te realiseren. Te be
treuren is dat bij respect voor
het monumentale gebouw dit
belangrijke element niet kon
worden betrokken. Ook met
liften, die hydraulisch moes
ten worden, vanwege de onaf
hankelijkheid van het oude
gebouw, kunnen de hoogte
verschillen overwonnen wor
den. Door de beglaasde lift
schachten is het een spannen
de belevenis om zo met een
wisselende blik In de ruimte
van niveau tot niveau te rei
zen. Met kleuren, vrij pittig
geel, blauw en rood, is de nieu
we staalstructuur geaccentu
eerd In het verder wit en grijs
gehouden oude interieur. Bij
een uitnemende gebruikskwa
liteit is de nieuw bibliotheek
een visueel avontuur waar het
goed toeven is. Voor dit mooie
gebouw moest wel een hoge
prijs betaald worden.
Doodvonnis
Toen de gemeente Leeuwar
den het bouwwerk, dat toen
geen speciale functie meer
had en voor allerlei tijdelijke
doelen gebruik werd, voor
droeg voor de monumenten
lijst, stak daar nog niets ach
ter dan het beschermen van
een gebouw dat op de tocht
zou komen te staan. Kort hier
op kwamen er plannen om de
bibliotheek in de beurs onder
te brengen; de start van een
paar Jaar bestuurlijk en poli
tiek gemanoeuvreer met als
uiteindelijk resultaat het
doodvonnis van een straat en
een fraaie bibliotheek. Het is
de Leeuwarder bevolking
goeddeels ontgaan en slechts
enkele alerte politici hebben
de zware wissel die de provin
cie op de stad trok onderkend
en actie ondernomen. Ook de
monumentenzorgen is zand
in de ogen gestrooid: zij kre
gen de beurs gehonoreerd,
maar moesten een straat op
heffen.
De griffie van de provincie
Friesland kampt al jaren met
een onhoudbaar ruimtege
brek. Veel afdelingen en dien
sten moesten noodgedwongen
over Leeuwarden verstrooid
worden en er zijn allerlei plan
nen gemaakt om dit probleem
voor eens en voor al op te
lossen. Aan de Tweebaks-
markt kon naast het provin
ïie het grandioze hoofdwerk van de Italiaanse schrijver
aio Svevo, Bekentenissen van Zeno heeft gelezen, zal
illicht ten aanzien van diens overige werk de niet
ongebruikelijke angst hebben, teleurgesteld te worden. Voor
het onlangs heruitgebrachte Een man wordt ouder hoeft
men die bange voorgevoelens niet te koesteren. Onze nieuwe
medewerker voor literatuur noemt het boek eigenlijk
minstens zo goed of beter nog dan de Bekentenissen en ziet
zijn mening bij tweede lezing bevestigd.
oor Rob Schouten
in man wordt ouder is eigenlijk
eer de vertaling van As a man
t)ws older, de door James Joyce
en vroege pleitbezorger van
vevo) voorgestelde vertaling
an de Italiaanse titel Senilita,
an van Senilita zelf. In die Ita-
aanse titel zit namelijk de bij-
Jaak van aftakeling en demen-
ie en die is voor het boek wezen-
te dan alleen het proces van
uder worden dat de titel nu sug-
ereert.
•n de in de titel bedoelde man wordt aan
eind van het boek vastgesteld: .Jaren
,ter keek hij geboeid en gecharmeerd
•mg op deze periode, de belangrijkste en
leurigste van zijn leven." Die „hij" is
"tilio Brentano, een vrijgezel die vroeger
M een boek geschreven heeft, en 'deze
friode' is de tijd die zijn verhouding met
f mooie Angiolina Zarri duurt. Voor een
Charmeerde terugblik daarop is eigen-
I* weinig aanleiding, het is al met al een
n<*te affaire.
n de eerste regel van het boek is sprake
8,1 een soort beginselverklaring: „Meteen
iet de eerste woorden die hij tot haar
entte, wilde hij haar waarschuwen, dat
J niet van plan was zich in een al te
Opgaande relatie te verstrikken." Het is
ie Cntano s tragiek dat al zijn bedoelingen
Moemd zijn te mislukken, omdat hij de
emotionele oprispingen die een evenwich
tig en consequent gevoelsleven belagen,
niet weet te beheersen. En dus verstrikt
hij zich in een diepgaande relatie.
Na verloop van tijd komt Emilio er
achter dat zijn minnares hem bedriegt.
Hij neemt zich enige malen voor defnitief
met haar te breken, maar ook dan door
kruisen weinig bestendige gevoelens
steeds weer zijn verstandige voornemens.
Waar hij haar aanvankelijk liefheeft om
haar schoonheid en (schijnbare) argeloos
heid, wordt zijn passie eigenlijk al maar
groter naarmate de bewijzen zich opstape
len dat Angiolina een doortrapte leugena-
res is. Pas als zijn, door hem verwaarloos
de, zuster, het anemische zielepootje
Am alia sterft, breekt hij met zijn minna
res. Am alia is in dit liefdesdrama zo'n
beetje de vermoorde onschuld.
Een man wordt ouder is een thematische
roman. Alles wat zich in het boek afspeelt
heeft betrekking op de door achterdocht
en jaloezie geperverteerde verhouding
van Emilio en Angiolina. Svevo heeft geen
boodschap aan allerlei couleur-locale-ach-
tige uitstapjes.
Emilio Brentano lijdt aan het Othellosyn-
droom, hij is ziekelijk jaloers op alles en
iedereen, vooral natuurlijk op de eerst
vermeende en later bewezen minnaars
van Angiolina, maar ook op zijn vrienden.
achter wier goede raad hij eigenbelang
veronderstelt Zo de waard is
Svevo geeft in Een man wordt ouder blijk
van een pessimistische kijk op de mens.
hij schildert voornamelijk de benepen el-
genschappen van zijn hoofdrolspelers, en
ontrafelt elke zogenaamde grootmoedig
heid als egoïsme: jaloezie is in laatste
instantie niets anders dan in praktijk ge
brachte zelfliefde. Emilio is egocentrisch
tot op het bot, daardoor is hij kortzichtig,
beschouwt de wereld als zijn vijand, en
delegeert zijn verantwoordelijkheden
voor de toekomst. Hij mist het superieure
inzicht in eigen gevoelens en motieven dat
de Zeno uit de Bekentenissen zo karakte
riseert, maakt zichzelf dingen wijs en is
dan teleurgesteld als zijn verwachtingen
(zelfs de negatieve) niet uitkomen: „Hij
had gedacht verwijten te moeten aanho
ren en haar kalmte stemde hem teleur.
Alles om hem heen was dus kalm behalve
hijzelf?" Zelfs zijn zelfverwijt stoelt uit
eindelijk nog op jaloezie: Angiolina be
driegt hem, omdat hij te kort schiet Hij
had haar net als al die anderen lijfelijk
moeten bezitten. Waartoe hij vervolgens
overgaat, zonder het gewenste resultaat.
Door zijn labiele gevoelsleven zit hij
voortdurend op en emotionele wip; zo bij
voorbeeld als hij erover fantaseert om
Angiolina te vermoorden en er een echte
crime passionnel van te maken: „Dat zou
de wraak geweest zijn die hem al het leed
kon doen vergeten dat zij hem veroor
zaakt had. Daarna zou hij haar kunnen
bewenen, en terstond werd hij bevangen
door een ontroering die hem de tranen in
de ogen deed schieten."
Niet alleen Emilio is behept met een zwak
karakter. Angiolina wordt afgeschilderd
als een onbekommerd liegbeest en zelfs
Emilio's vriend Balli, die in zekere zin de
ontnuchterende rol in het boek speelt,
heeft kleine trekjes; hij is ingenomen met
zijn eigen goedheid en speelt bij voorkeur
het lam: de ten onrechte aangevallene en
de ideale vertrooster.
Misverstanden
Svevo ls een fijnzinnig en niets ontziend
psycholoog, die de schijnbaar oprechtste
gevoelens van zijn hoofdpersonen nog op
de snijtafel legt en opensnijdt. HIJ laat
zien hoe mensen in hun jammerlijke ei
genwaan en zelfbeklag volkomen langs
elkaar heen leven. Alle relaties in Een man
wordt ouder stoelen op gigantische mis
verstanden. Toch word je als lezer niet
uitgesproken misantroop van dit boek.
Het is eerder Ironisch dan wrang geschre
ven. Een boven de partijen staande alles
wetende verteller zorgt ervoor dat de lezer
de motieven van Emilio ca. beter kent
dan de betrokken personen dat zelf doen.
Er is voor hem door de maskerade heenge-
prikt, en hij heeft het voorrecht, net als
Emlio jaren later, geboeid en gechar
meerd naar al die menselijke zwakte te
kijken.
Svevo's taal is eenvoudig en op de man af.
Zijn subtiele pschychologlsche inlevings
vermogen krijgt de helderst mogelijke
vertolking. Van Een man wordt ouder valt
veel te leren; dat eerste gevoelens slechte
graadmeters zijn, dat men onoprechte ge
voelens kan herkennen aan hun mate van
definitivitelt, dat liefde voor een ander
vaak liefde voor jezelf is, en zo meer.
Dat het boek al in 1898 werd geschreven,
valt alleen nog maar te zien aan de Victori
aanse puntjes voor het woord hoer. dat
Emilio op het laatst zijn ex-vriendin toe
voegt; voor het overige is de taal erin nog
zo springlevend en de problematiek nog
zo ter zake doend dat het aanspraak
maakt op dezelfde tijdelooshcid waarin
andere grote jaloezieliteratuur als Shake-
speares Othello en Tolstoi's Kreutzerso-
nate is bijgezet. Een man wordt ouder is
dus wereldliteratuur.
Italo Svevo, Een man wordt ouder, ver
taald door Jenny Tuin, Atheneum-Polak
Van Gennep. 229 pag. geb. prijs 42.50
gulden.
