Crisis om Iran igen schuld VS Moskou rukt op in Afghanistan Stanislav Kania |rote onbekende Edward Gierek: tragisch vertrek Conferentie tegen kernwapens uiteen Levensstandaard in China moet omhoog ^Oud-ambassadeur Sullivan: y Iconomische problemen 'olen worden ernstiger Parijs pakt spion DDR MllZIEK'80 12 t/hil6/9 Jaarbeurs Utrecht Slotverklaring bleek niet haalbaar ra mikrografie 02510-2564!» Scheidende premier Hua: Weer rel in Zürich - ompromis ANDAG 8 SEPTEMBER 1980 BUITENLAND TROUW/KWARTET ASHINGTON, TEHERAN (AP, AFP, Reuter) De Verenigde Staten hebben het voor een f langrijk deel aan zichzelf te wijten, dat zij op zo'n lastige manier verstrikt zijn geraakt in de i aanse revolutie. Carters adviseur voor nationale veiligheid Brzezinski draagt een groot deel Ha in de schuld voor het falende beleid. Dit is de conclusie van de laatste Amerikaanse nbassadeur in Iran, William Sullivan. •J kritiek van Sullivan richt zich ^jjora! op het besluit van de Ameri- anse regering om na de val van de c ih uitgebreide steun te blijven ge- b n aan de nog door de vorst benoem- e°t premier Sjapoer Bakhtiar. Dit ge urde tegen het advies van Sullivan De ambassadeur had de regering Washington laten weten dat de lni noeming van Bakhtiar door de sjah l8%n voor de aanhangers van Kho- leini bij voorbaat onaanvaardbaar ld gemaakt. Bovendien beschouw- Sullivan Bakhtiar als een soort Qulchotte. ai '%et antwoord dat hij van het Ameri- la aan» ministerie van buitenlandse taken <W ;enop zijn advies ontving, gaf blijk openlijke twijfels aan de loyali- van Sullivan. De Amerikaanse ideur had toen besloten af te den, maar had zijn besluit om te trekken uitgesteld uit plichtsge voel tegenover de 15.000 Amerikanen, zich op dat moment nog in Iran ronden. Sullivan uit zijn keiharde tiek in het laatste nummer van het lerikaanse kwartaaltijdschrift or buitenlandse politiek, Foreign icy. 3 laatsgreep >rt voor de omwenteling in Iran eeg Sullivan van veillgheidsadvi- ur Brzezinski de vraag voorgelegd hij geen militaire staatsgreep in land kon organiseren. Het was kennelijke poging om Iran op die mier in de Amerikaanse invloeds- ►r te houden. „Het spijt me dat ik t antwoord dat ik op dat verzoek niet kan afdrukken," aldus Sul- an. ;ei)|n woordvoerder van Brzezinski emde het artikel gisteren „feitelijk juist" en kennelijk bedoeld om de J,8> en belangen van de oud-ambassa- iir te dienen. Verder zei de woord erder geen commentaar op de be- üdigingen te willen geven zolang 52 Amerikanen in Iran gegijzeld n. Sullivan is sedert zijn aftreden rkzaam als voorzitter van de Ame- Ican Assembly, een particuliere or- misatie die het Amerikaanse bul- nlandse beleid probeert te beïn- De ambassadeurs van Nederland, Spanje en Japan hebben gisteren een ontmoeting gehad met de Ira arise president Bani Sadr om bij hem aan te dringen op een spoedige vrijlating van de Amerikaanse gijzelaars. De Nederlandse ambassadeur Campag ne vertegenwoordigde de landen van de Europese Gemeenschap, zijn Spaanse collega negen andere weste lijke landen. Twee weken geleden kregen de drie ambassadeurs van de parlements voorzitter ayatollah Rafsanjanl te ho ren dat de Majlis nog geen datum had vastgesteld voor een discussie over het lot van de gijzelaars. Overigens wordt wel verwacht dat de commissie voor buitenlandse zaken van het par lement nu op korte termijn een aan beveling zal doen over een datum voor het debat. De studenten die de gijzelaars vasthouden, spraken giste ren hun verontrusting uit over het gijzelaarsdebat, omdat ze vrezen dat de uiteindelijke beslissing over de 52 Amerikanen buiten het parlement zal worden genomen. Kabinet Het Iraanse parlement heeft premier Rajal voorgesteld om morgen in ieder geval dét deel van het nieuwe kabinet aan de Majlis voor te stellen dat defi nitief benoemd kan worden. Het gaat om veertien van de in totaal twintig ministers die premier Rajai inmid dels heeft uitgezocht en die ook de goedkeuring hebben verworven van president Bani Sadr. Onder de minis tersposten die nog steeds niet zijn bezet, zijn die van buitenlandse za ken, oliezaken, financiën en econo mie. onderwijs, handel en arbeid, planning en begrotingszaken. Bani Sadr en Rajal zijn het al wel eens geworden over twee andere belangrij ke ministeries. De tamelijk onbeken de kolonel Djavad Fakoeri komt op defensie en ayatollah Mahdavni blijft binnenlandse zaken doen. Tijdens de vergadering van de Majlis gisteren rees veel verzet tegen een incompleet kabinet. Maar de ideolo gische leider van de Islamitische Re publikeinse Partij, Hassan Ay at, wist zijn partijgenoten over te halen om dinsdag toch genoegen te nemen met een debat over een gedeeltelijk kabi net met het motief: „beter een halve dan geen regering." De rondreizende scherprechter aya tollah Khalkahli is zaterdag ontsnapt aan een moordaanslag GENÊVE (Reuter, AP) Ook een tweede verlenging met 24 uur heeft geen overeenstem ming opgeleverd op de toet singsconferentie voor het ver drag tegen spreiding van kernwapens. Een werkgroep maakte zaterdagnacht nog belangrijke voortgang met een pakket maatregelen dat de kloof tussen kemwapenbe- zitters en andere staten had kunnen overbruggen. Maar het lukte niet helemaal. Gistermiddag moesten de delegaties van 75 deelnemende landen uiteen gaan met als enige gezamenlijke con clusie dat er over vijf jaar maar weer eens gepraat moest worden. Een laat ste initiatief van Mexico om de confe rentie een Jaar te verdagen, tot het klimaat misschien beter zou zijn, was even eerder door Amerika en Enge land („tijdverspilling") geblokkeerd. De klacht van met name de „groep van 77" (ontwikkelingslanden), ge steund door Zweden en Joegoslavië. was onveranderd. De kemwapenlan den voldoen niet aan hun verdrags verplichting, doeltreffend te onder handelen over ontwapening. En voor al Amerika frustreert bovendien de toegezegde steun bij vreedzame toe passing van kernenergie door eenzij dig vergaande veiligheidsvoorwaar den te stellen bij export van kern brandstof en centrales. Een werkgroep van twaalf uit- en invoerende landen had zaterdag nacht overeenstemming bereikt over een pakket maatregelen dat levering voor vreedzame doeleinden zou ver zekeren en de spreiding van kernwa pens tegengaan. Het pakket omvatte een akkoord over internationale op slag van plutonium, technische en financiële aanmoediging voor landen om alsnog tot het verdrag toe te tre den, en een overeenkomst over feite lijke beveiliging bij transport van splijtstof. Maar de ontwikkelingslanden eisten bovendien dat de kernwapenstaten zich zouden verbinden op vier belang rijke punten van ontwapening. Rusland en Amerika zouden zich moeten houden aan de bepalingen van het verdrag tot beperking van strategische wapens (SALT 2), ook al is dit nog niet geratificeerd (Voor de Amerikaanse delegatie een breek punt). De grote mogendheden moeten binnen de ontwapeningsconferentie van Genève de vorming van een apar te groep voor kernontwapening steunen. 1 Amerika. Rusland en Engeland moeten hun geheime onderhandelin gen over het volledig staken van kernproeven opengooien. (Amerika was hiermee akkoord; Rusland even eens. mits kernmogendheden China en Frankrijk ook zouden gaan meep raten; Engeland had nog geen for meel standpunt ingenomen). De drie landen zouden in de tus sentijd hun ondergrondse kernproe ven al moeten staken. De Amerikaanse delegatieleider leg de er gisteren de nadruk op dat on danks de formele mislukking van de toetsingsconferentie, het verdrag te gen spreiding van kernwapens volle dig in werking blijft. Westelijke waar nemers zijn overigens verrast dat de conferentie duidelijke beweging in de richting van een akkoord heeft opge leverd. Diplomatieke kringen achtten vóór de conferentie de sfeer over het onderwerp zó bedorven dat men hooguit de schade zoveel mogelijk zou kunnen beperken. ïator Lloyd Bentsen uit Texas om- Ijlt in een begeleidende nota bij rapport de Poolse situatie als een indere crisis in een regio van cri- b. Daarbij wijst hij erop dat alle iropese landen moeilijkheden met de betalingsbalans. In |t rapport staat dat alleen een verla- g van de import en een vergroting in de export de Poolse economie uit problemen kan helpen, maar het t daaraan toe dat zoiets niet ge- celijk te verwezenlijken is, zeker lat in het Westen de vraag naar polse produkten niet bijzonder t is. rder merkt het rapport op dat de ;nte centralisering van de produk- eslissingen en de grotere greep n de regering op de economie de i op stagnatie vergroten. Zon der ingrijpende hervormingen is het hoogst twijfelachtig of Polen op een geordende manier uit de moeilijkhe den komt, waarbij rekening moet worden gehouden met ernstige on rust onder de bevolking, aldus het rapport, dat al bewaarheid was nog voordat het goed en wel in de open baarheid is gekomen. De Poolse regering heeft al laten we ten dat de recente stakingen in het land de Poolse economie ongeveer twee miljard gulden hebben gekost. De afgelopen week is de Poolse rege ring overgegaan tot extra import van graan, boter en babyvoeding uit Oost-Duitsland, aldus vice-premier KisieL Hij zei niet om welke hoeveel heden het ging. maar kondigde wel nieuwe importen uit West-Duitsland aan. ISLAMABAD (AP, AFP) Afghaanse regeringstroepen zijn met Russische hulp na bloedige gevechten dertig kilometer opgerukt in de strategisch belangrijke Panjsjir-vallei ten noordoosten van de Afghaanse hoofdstad Kaboel. Sinds er in 1978 een marxistisch bewind aan de macht is in Kaboel, is de vallei niet meer onder zeggenschap van de overheid. SHINGTON (Reuter, AP) De Poolse economie heeft een lilijke tijd voor de boeg. De buitenlandse schuld die ienteel veertig miljard gulden beloopt, zal over vijf jaar schijnlijk verdubbeld zijn. En dat betreft alleen nog iar de schuld aan het Westen. Dit is de conclusie van een iport voor het Amerikaanse congres, dat werd voorbereid ig voor de recente onrust in Polen. Premier Hua Guofeng (rechts) kondigt geheel volgens verwach ting zijn ontslag aan tijdens zijn toespraak tot het nationale volkscongres in Peking. PARIJS (AFP) De Franse geheime dienst heeft op 19 augustus in het Noordfranse Lille een Oostduitse ex- generaal op heterdaad betrapt bij spionage voor de DDR, zo is zaterdag in goed ingelichte kringen in Parijs vernomen. De 68-jarige Heinz Bern- hart Zom trad drie Jaar geleden af als bevelhebber van de Oostduitse lucht- macht en zou sedertdien hebben ge werkt voor de geheime dienst Stasi. Parijs zwijgt officieel over de arresta tie, maar uit goede bron is al verno men dat er ook Franse militairen bij de spionage betrokken zijn. Bij zijn arrestatie zou Zom geheime tekenin gen van tanks en raketten bij zich hebben gehad. De ex-generaal zou Lille als werkterrein hebben gekozen om vandaar uit niet alleen Frankrijk, maar ook Brussel met zijn NAVO- geheimen te kunnen bestrijken. ADVERTENTIE kompleet mikrolilm- programma brengt rust èn dynamiek in uw organisatie C^INO PEKING (Reuter, AFP, AP) China gaat de komende tien jaar de nadruk leggen op verhoging van de levensstandaard van het volk. Premier Hua Guofeng kondigde dit gisteren aan op het nationale volkscongres in Peking nadat hij even tevoren ook officieel zijn aftreden als premier had gevraagd. Het volkscongres beslist over dit laatste verzoek, maar vast staat reeds dat Zhao Ziyang, beschermeling van de machtige Kansloos vice-premier Deng Xiaoping, Hua opvolgt. De moslemstrijders zouden lang ver zet hebben geboden, maar moesten uiteindelijk wijken voor de Russische tanks en gemotoriseerde infante rie troe pen Bombardementen en artille riebeschietingen zouden veel slach toffers hebben gemaakt. Aan de strijd zouden ook vijfhon derd Afghaanse huurlingen hebben meegedaan, die de laatste tijd wor den gelokt met bedragen van twee tot driehonderd gulden per maand, ongeveer het tienvoudige van de sol dij ln het „gewone" leger. Deze huur lingen zouden met name deelnemen aan gevechten tegen leden van ande re stammen. Bulten de stad is het leven ln Afghanistan nog sterk ge oriënteerd op het stamverband. De 180 kilometer lange Panjsjir-vallei loopt diagonaal door Oost-Aighanis- tan en wie de vallei beheerst, heeft de controle over verscheidene wegen door de bergen van Kaboel naar het noordoosten. Het massale optreden van Sowjet-troepen ln de vallei duldt er volgens waarnemers op. dat de Russen nog voor de winter begint de vallei in handen willen hebben. Om economische groei en verbete ring van de levensstandaard te berei ken wordt er volgens Hua aan twee plannen gewerkt: een vijfjarenplan voor de periode 1981-1985 en een tien- Jarenplan dat tot 1990 geldt. Er ligt nog een door Hua ln 1978 aangebo den tienjarenplan voor 1976-1985, maar de doelstellingen daarvan zijn inmiddels „irreëel" gebleken, omdat destijds de invloed van „een naar links afwijkende stroming" was on derschat, aldus Hua. In de oude plannen werden volgens hem „roekeloos hoge doelstellingen" genoemd en werd buitensporig de na druk gelegd op de greep van de over heid op het economische systeem. iHet belang van collectief en particu lier eigendom werd over het hoofd gezien, aldus Hua. Scherpe kritiek had hij ook op de „wijd verspreide" .bureaucratie, die zal moeten verdwij nen als de modernisering een kans wil krijgen. Deng In al deze woorden klinkt de visie door van de man die ondanks zijn bescheiden positie de sterkste lijkt: de 76-jarige Deng. Ook het vertrek van Hua en van zeven vice-Dremiers passen in dit beeld. Een van die zeven is overigens Deng zelf; hij zal voort aan opereren vanuit zijn positie als vice-voorzitter van de partij. Hua blijft partijvoorzitter. Bepaald ongelukkig met Hua's toe spraak waren de Russen. Toen de premier voor de zoveelste keer „het hegemonisme" van de Sow- Jet-Unie laakte, stapten de Russische zaakgelastigde en enkele Oosteuro- pese diplomaten op. De Poolse zaak gelastigde bleef zitten. Maar daaruit kunnen geen politieke conclusies worden getrokken: de man verstaat geen Chinees en toen hem de woor den van Hua waren uitgelegd, was het te laat om zich bij de collega's aan te sluiten. ZüRICH (AP, Reuter) Ook zater dag is het zeer onrustig geweest ln de Zwitserse stad Zürich, waar vrijdag de politie al slaags raakte met Jonge lui na de sluiting van een jeugdcen trum. Onder grote belangstelling van het publiek vocht de politie zaterdag met tweeduizend demonstranten en arresteerde er 338. De meesten van hen zijn gisteren al weer vrijgelaten. Meer dan acht maanden na de Russi sche militaire Inval ln Afghanistan lopen de „beschermers" van het be wind in Kaboel niet meer het gevaar de strijd te verliezen, zo menen Euro pese diplomaten ln de Afghaanse hoofdstad. Maar de kans om op korte termijn de strijd te winnen bestaat evenmin. Eind vorig Jaar stuurde het Kremlin ongeveer 100.000 man naar Afghanis tan. In Juni werden er naar schatting zes- tot tienduizend teruggetrokken, als een gebaar aan het westen in verband met de spanningen om de 'Olympische Spelen in Moskou. Nu zijn er vermoedelijk nog tachtigdui zend Russen in Afghanistan en zo'n dertigduizend aan de Russische kant van de grens met Afghanistan. Westerse militairen menen dat de Sowjet-Unie zeker veertigduizend soldaten méér zou nodig hebben om heel Afghanistan onder de duim te krijgen. De omschakeling van de strijdkrachten in Afghanistan de zware artillerie en luchtafweer wer den deels teruggetrokken omdat die toch weinig konden beginnen tegen licht bewapende en uiterst beweeglij ke guerrillastrijders heeft volgens deze deskundigen tot dusver weinig vruchten afgeworpen. Medewerkers van het Internationaal Instituut voor Strategische Studies in Londen me nen dat de Russische strategie nu beperkt is tot het behoud van de belangrijkste steden en de verbin dingswegen daartussen een voor tachtigduizend So wjet-militairen eenvoudig te verwezenlijken op dracht Mogelijk overwegen de Russen nu hun strategie te herzien. Volgens wes terse diplomaten is er sinds een week een militaire missie uit Moskou onder leiding van „een vier-sterrengene- raal" in Kaboel om de balans op te maken van het verloop van de strijej Zij zouden met name de pas onlangs naar Afghanistan gestuurde com mando-eenheden onder de loep nemen. ADVERTENTIE Manifestatie voor professionele en amateuristische muziekbeoefening. Geopend van 10.00-18.00 uur. toegangskaart: f 6,- p.p. Q Voordelige Trein-Toegangs biljetten bij vele NSstations verkrijgbaar. an onze buitenlandredactie ai e nieuwe premier van Polen, Stanislav Kania, is voor zijn volk een ote onbekende. De algelopen jaren stond hij vrijwel steeds in de J haduw van zijn voorganger, de nu aan de kant gezette Edward Gierek. p at de keus op hem gevallen is, duidt erop dat er binnen de partijtop een iiporlopig compromis gesloten is tussen de strijdende fracties. IJens de speculaties van de afgelopen den met de havenstakers ln respectievelijk ken over een mogelijke vervanging van kperek viel steeds vaker de naam van de tegere minister van buitenlandse zaken, flan Olszowski. In februari van dit jaar d hij uit het politburo gewipt en verban- i naar Oost-Berlijn, waar hij Polen ln de DR mocht vertegenwoordigen. Twee we- rfn geleden keerde hij echter onverwacht ihig in de partijtop, en daarmee in de tieve politiek. Men hield er rekening mee t deze politieke wedergeboorte zou uitlo- n op een benoeming tot premier. g< at de keus toch op Kania is gevallen wijst pp dat er een (voorlopig) compromis is sloten tussen het deel van de partij dat fanderingsgezind is en de Moskou-ge- ouwe conservatieve vleugel. Een breuk et het verleden is de komst van Kania dan k zeker niet te noemen. Zijn kandidatuur vooral doorgedrukt zijn door de vice- «miers Jagielski en Barcikoswki, die de elopen weken aanzienlijk aan prestige oben gewonnen door het succesvolle ver- p van de onderhandelingen die ze voer- Gdansk en Stettin. Veel persoonlijks is van de nieuwe premier niet bekend. Hij is afkomstig uit een boe renfamilie uit Rzeslow, een streek in het zuidoosten van Polen. Op vijftienjarige leef tijd ging hij in dienst bij een smid. Na de Tweede Wereldoorlog trad hij toe tot de communistische partij. Hij was onder meer actief in de jeugdbeweging, waarin je in communistische landen tot hoge leeftijd actief kunt zijn. Overigens is de nieuwe premier voor Oosteuropese verhoudingen een broekje. Met zijn 53 Jaar is hij de jongste eerste minister die een Oosteuro pees land ooit heeft gehad. Kania studeerde economie aan de partij- school, een vak dat hem de komende tijd nog van pas kan komen. In 1968 werd hij de leider van de administratieve afdeling van het centraal comité en in 1971 werd hij secretaris van dit hoogste partij-orgaan. Vier jaar later maakte hij de sprong naar het polit-buro, officieel het uitvoerend or gaan van het centraal comité, maar in de praktijk het machtigste lichaam in een communistisch land. De afgelopen weken Stanislav Kania kwam hij een enkele maal ln de schijnwer pers doordat hij aan het centraal comité en op een bijeenkomst van partijsecretarissen een uiteenzetting gaf over de stand van zaken met betrekking tot de arbeidsonrust. Veel persoonlijke gegevens zijn niet be kend. Of hij getrouwd is en misschien ook kinderen heeft de Polen weten het (nog) niet. Het Kremlin verwelkomde Kania als „dap pere strijder". De indruk is dat hij niet de charismatische leider zal zijn die Edward Gierek in de eerste jaren van zijn bewind was. Men schrijft hem wel een gezond ver stand toe, wat dan het gevolg heet te zijn van de boerennuchterheid waarmee hij is groot geworden. In ieder geval is hij realis tisch genoeg geweest om uitdrukkelijk te verklaren dat de afspraken met de stakers volledig nageleefd moeten worden. Een zekere historische tragiek is niet te ontzeggen aan de manier waarop de Poolse partijleider Edward Gierek van het politieke toneel ls verdwe nen. Toen hij tien jaar geleden aan de macht kwam, zat het land in net zulke economische moeilijkheden als waarin het nu verkeert. Ook toen viel het hoofd van de premier, Wladyslaw Gomoelka, na een beslissing om de voedselprijzen te verhogen. De parallellen in het scenario gingen dit weekeinde nog verder. Meegedeeld werd dat Edward Gierek ernstig ziek was en dat hij met hartklachten was opgenomen in een Warschaus ziekenhuis. Ook van Gomoelka werd toen gemeld dat hij ernstig ziek was, wat overigens niet zo verbazingwekkend geweest zou zijn na de bloedige voedselrel- len die aan zeker enkele tientallen menesen het leven kostten. Aan het begin van zijn loopbaan als premier was Olerek nogal populair, wat voor een niet onbelangrijk deel te danken was aan het terugdraaien van de prijsverhogingen van voedingsmiddelen. Zes jaar lang hield Gierek de prijzen van de eerste levensbe hoeften op hetzelfde peil, terwijl in dezelfde periode de lonen met maar liefst tachtig procent stegen. Toen Gierek daarop in 1976 de voedselprijzen eindelijk wat wilde op trekken om ze op gelijk niveau te brengen met de produktiekosten, kreeg hij prompt te kampen met sociale onrust Sedert dat jaar was het met zijn populariteit vrijwel gedaan. Edward Gierek werd in 1913 geboren ln de omgeving van Katowice in de mijnstreek Sileziê, die later de machtsbasis van zijn politieke loopbaan zou worden. Na de dood van vader Gierek emigreerde het gezin naar Frankrijk, waar hij op dertienjarige leeftijd de mijn inging. In 1931 sloot hij zich aan bij de communistische partij ln Frankrijk. Drie jaar later werd hij het land uitgezet wegens deelneming aan een staking. Hij keerde terug naar Polen, nam dienst in het leger, maar vertrok drie jaar later naar België, waar hij weer in de mijnen ging werken. Ook in dat land sloot hij zich aan bij de communistische partij en als zodanig had hij een belangrijk aandeel ln het verzet tegen de Duitsers. Drie Jaar na het einde van de tweede we reldoorlog vertrok hij weer naar Polen, waar hij na een schriftelijke studie het ingenieursexamen aflegde. In 1954 kwam hij in het centraal comité van de partij. Twee jaar later werd hij Ud van het politbu ro. Toen Gomoelka ln 1956 echter partijlei der werd, verdween Gierek weer uit dit orgaan, maar hij slaagde er wel in partijse cretaris van Katowice te worden. Edward Gierek Tien Jaar lang concentreerde Gierek zich op de situatie ln Sileziê. Tijdens zijn bewind over de provincie staken de omstandighe den in dit zuidwestelijke deel van Polen gunstig af bij de situatie in de rest van het land. De mijnwerkers hadden gemiddeld hogere lonen en betere huisvesting en er heerste een tamelijk grote sociale stabili teit. Toen Gomoelka. die zelf aan de macht was gekomen na de stakingen van 1956, in 1970 het veld moest ruimen, volgde Gierek hem cp. HIJ was de man die met de arbeiders kon praten en in wie de mensen vertrouwen hadden. De economische terugslag die se dert de tweede helft van de jaren zeventig over de wereld spoelde, liet echter ook zijn sporen na in Polen. Toen Gierek hieruit consequenties wilde trekken door de tering naar de nering te zetten, was ook voor hem het einde «an zijn carrière aangebroken.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 5