Leonhardt en Harnoncourt verpersoonlijken de barok Prestige en sentiment in Amerikaanse serie 'Ike' Noodoplossing als creatieve impuls Maandagavond uitreiking Erasmusprijs Eisenhowers story naar het boek van zijn chauffeuse Nieuwe boeken VRIJDAG 5 SEPTEMBER 1980 KUNST/RADIO/TELEVISIE TROUW/KWARTET door Franz Straatman AMSTERDAM ..Nederland is het dichtst bevolkte land wat de barokminnaars betreft, nog steeds hoor: het staat ver aan de top. Ik kan dat goeg overzien omdat ik door concertreizen veel in het buitenland kom Maar de barokmuziek is hier zo in het muziekleven geïntegreerd dat zij niet meer als een buitenbeentje wordt beschouwd Die Erasmu sprijs is een bevestiging daarvan. Het betekent dat het werk van Nikolaus Harnoncourt en van mij een waardering krijgt die uitgaat boven het kleine kliekje van mensen die fanatiek met de barokperiode bezig is Aan het woord Gusiav Leonhardt die maandagavond met. collega-pionier en vriend Nikolaus Harnoncourt de eer deelt zijn nog lang niet afgerond levenswerk be kroond te zien met de Praemium Erasmia num MCMLXXX. zoals prijs geheel in de humanistische stijl officieel heet. Goed voor 150.000 gulden. 75.000 gulden per man. waarvan de helft besteed dient te worden voor een object van Europese betekenis op cultureel, sociaal-cultureel of sociaal-we tenschappelijk terrein Voor de uitreiking (door de regent van de stichting, prins Bernhard) had geen waardi ger podium gekozen kunnen worden dan dat van het Concertgebouw in Amsterdam. Want hier draagt Harnoncourt bij het Con certgebouworkest sinds 1975 zijn ideeën over hoe de composities uit de zeventiende en achttiende eeuw moeten worden ge speeld over op een normaal, modern symfo nie-orkest en een groot muziekpubliek Het mooiste voorbeeld van de integratie die Leonhardt signaleerde. Maar op dat podi um is ook tachtig jaar aan een zich steeds veranderend beeld van Bach gebouwd Van af Mengelberg, een artiest waarvoor Leon hardt grote bewondering zegt te koesteren. Logisch In het geval van Gustav Leonhardt lijkt het logisch dat ideeën over de uitvoeringsprak tijk van de zogenaamde oude muziek zich ontwikkeld hebben tot het punt waar hij nu 1s. Van huis uit is hij klavecinist. opgeleid aan een instituut in Bazel waar oude mu ziek toch al op bijzondere wijze behandeld werd. In 1950 was hij daar klaar, trok naar Wenen om er nog een jaar in bibliotheken te werken en ontmoette daar. min of meer toevallig. Nikolaus Harnoncourt Vanaf 1945 bekwaamde die zich op de cello, een vak dat hij lussen 1952 en 1970 als orkest musicus (bij de Wiener Symphoniker» uitoe fende Al in zijn studietijd kwam Harnoncourt in de ban van het verleden, hij leerde ook de gamba bespelen en vanaf dat moment ont wikkelde hij zich als het ware tweesporig. Nog prikkelt het verleden hem, als hij zegt: .De enige reden dat ik niet langer in orkest- verband wilde werken, was het eeuwig weer terugkeren van uitvoeringen van Beetho- vens Vijfde symfonie, die volgens 'mij nog steeds verkeerd wordt opgevat en elk jaar met Pasen de Mattheus Passie. Oostenrijk se musici denken allemaal dat ze echte zonen van Mozart en Beethoven zijn. dus voelen zij de noodzaak niet zich kritisch op te stellen. Geboren Berlijner Harnoncourt gold in het Wenen van rond 1950 al als een buitenbeentje („die jongen die oude muziek doet, wat toen heel vreemd was. zeker in Wenen." zo herinnert Leon hardt zich), en de vijandigheid jegens zijn werk is tot op de huidige dag merkbaar. Toen Harnoncourt begin dit jadr met het Concertgebouworkest in Salzburg en We nen kwam laten horen hoe Mozart eigenlijk gespeeld moet worden, reageerde de mu- ziekpers in meerderheid negatief. Mozart uit de reageerbuis" luidde een Salzburgse krantekop, terwijl een Weense recensent zijn artikel begon „Nikolaus Harnoncourt, geboren Berlijner. Zo scherp slijpt men daar de pennen, want Harnoncourt stamt van Oostenrijkse familie (Grazi, maar zijn vader (ingenieur) werkte ten tijde van zijn geboorte in 1929 in Berlijn Het denken over barokmuziek en over de manier van spelen heeft zich in de sfgelo- Nikolaus Harnoncourt, links, Gustav Leonhardt, rechts met in het midden de barok in eigen persoon, oftewel Le onhardt als Bach in de film die Jean- Marie Straub in de zestiger jaren maakte. Gustav Leonhardt dankt zijn voornaam overigens aan Mahler, door Leonhardts vader diep bewonderd ..Het heeft bij mij niet mogen baten," aldus de barokkenner. pen dertig jaar naar buiten toe het duide lijkst gemanifesteerd bij Harnoncourt; door zijn artikelen voor groot publiek bij uitvoe ringen van symfonisch en dramatisch werk, door zijn talloze plaatopnamen van beken de werken die het goed doen bij dat publiek en niet in de laatste plaats door zijn werk met normale symfonie-orkesten (in Neder land zowel het Residentie Orkest als het Concertgebouworkest) als opera-instellin gen in Nederland bij de Opera Stichting met Monteverdi, in Zürich. de afgelopen vier jaar de Monteverdi-cyclus en de ko mende vier jaar Mozart en in Frankfurt met werk van Rameau Detaillist Gustav Leonhardt bleef meer in het verbor gene tussen zijn klavecimbels en orgels 'waarvan talloze plaatopnames bestaan) en soms optredend met het al niet meer be staande barokorkest Leonhardt Consort. Zijn commentaar: „Ik ben een detaillist; de kleine kamermuziek, solo. kleine ensembles met drie tot vier mensen, dat blij ft eigenlijk mijn grote interesse De cantates van Bach dat gaat nog, omdat je met kleinere groe pen werkt dan waar je in opera mee te maken krijgt. Maar de passies van Bach vragen zulke grote groepen dat ik daar niet zoveel Interesse in heb. Ik interesseer me wel voor het feit dat deze meesterwerken worden uitgevoerd en wat ik daarvan ge hoord heb, is zo mooi. dat ik daar heel blij om ben." Hindemith „Met moderne orkesten werken, daar voel ik me niet toe geroepen, k bewonder de moed en de geest van overtuiging die daar uit spreken, maar ik voel niet dat dat werk ook op mijn weg ligt. Ik ben eigenlijk geen propagandist. Ik presenteer zaken en wie dat mooi vindt, die kan dat horen, kan daar informatie over krijgen, maar ik wil geen mensen bekeren. Ik heb wel bewondering voor wat Harnoncourt en anderen doen. de resultaten zijn ook frappant Hoeveel er ook wordt gesproken over het pionierswerk van de twee bekroonde her scheppende kunstenaars (voor het eerst dat de Erasmus-stichting deze groep cultuur dragers eert sinds de instelling van de prijs in 1958), feit is. dat aan het begin van de ontwikkeling sinds 1950 nog een andere naam moet worden geplaatst, die van Paul Hindemith, de Duitse componist. Die sprak op het Hamburger Bach-Fest 1950: „We kunnen er zeker van zijn dat Bach tevreden was met de hem ter beschikking staande stijlmiddelen op vocaal en instrumentaal gebied. Als we zijn muziek dan zo willen uitvoeren als hij die geschreven heeft, dan moeten we de toen geldende uitvoerings middelen herstellen." Harnoncourt. duidelijk door Hindemith ge ïnspireerd, bracht die gedachten in praktijk door in 1955 een orkest samen te stellen dat gebruik maakte van instrumenten, zoals in Bachs tijd gebruikelijk, het beroemd gewor den Concentus musicus; concertmeester Alice Harnoncourt. In diezelfde jaren vijftig formeerde Leonhardt zijn consort: concert meester. Marie Leonhardt „Maar met oude instrumenten ben je er niet. De weg moet over de muziek gaan en niet over het materiaal." aldus Nikolaus Harnoncourt. „Voorop dient te staan )y besef dat het notenschrift zoals dat tot Ine tijd van Mozart werd genoteerd geen abs lute waarde uitdrukt. Er is vanaf de tijd v Monteverdi sprake van een ongeschrev serie afspraken tussen de componist en uitvoerende kunstenaar over hoe zijn not/ gespeeld moesten worden, in welk temp waar de accenten, kortom hoe de emoties klanken dienden te worden omgezet. E« componist hoefde al die aanwijzingen, zos, in de negentiende eeuw gewoonte werd, te noteren, omdat hijzelf vaak mede-uitvc rende was. of schreef voor musici die heel goed kende omdat zij net als hij. hetzelfde hof dienden in de hofkapel „In onze moderne muziekpraktijk hebbs wij goedgelovig de Westeuropese muzie tussen 1600 en 1800 gelezen en uitgevoei naar de conventies en afspraken van de ti van Brahms, omdat die stijl ons zo v< trouwd was." Levend verleden Leonhardt en Harnoncourt. maar naast he en vers in hun voetsporen tientallen andt ren, waarbij veel Nederlanders als Max n Egmond (vocale kunst). Jaap Schröde (strijkcultuur). Frans Brüggen en Frar. Vester (beide blaasinstrumenten) hebbfl die kennis (know-how in moderne techt sche taal) van het verleden teruggehaai door intensief ondereoek. muziekweto schappelijke arbeid, die zij dan direct in praktijk konden toetsen. Dat is hun grot verdienste. Op die manier zijn zij de verp< soonlijking van dat verleden geword< maar dankzij hun geweldige artistieke g ven. maar niet van een dood verleden. Harnoncourt: „Ik ben een mens uit de twi tigste eeuw en het interesseert mij niet a te vinden hoe de composities van vroeg! precies geklonken hebben. Dat is een onmt gelijke vraagstelling, die alleen maar ve keerde antwoorden van de zogenaamd specialisten oplevert. Authentiek noeme ze dat dan, maar dat woord heb ik nooit i de mond genomen. Van dat kind wil ik vader niet zijn." Leonhardt: „Als je alk bestudeerd hebt en je weet alles van triller stemmingen, bezettingen, balans, alles. les. alles, en je bent geen artiest, dan is M zinloos." door Riet Diemer HILVERSUM Als Mamie Eisenhower op 7 december 1941, bij het venster gezeten, bezig is met het naaien van sterren op het uniform van haar echtgenoot, Dwight D. Eisenhower, prikt ze van schrik in haar vinger. Er komt een druppel bloed uit. Aanlei ding tot dit ongelukje is het radiobericht dat de Japan ners de Amerikaanse marine basis Pearl Harbor op Hawai hebben aangevallen, waar door nu ook de Verenigde Sta ten bij de Tweede Wereldoor log betrokken worden In tegenstelling tot Doornroosje uit net gelijknamige sprookje valt me vrouw Eisenhower niet in een hon derdjarige slaap, maar ze verdwijnt ie eerstkomende jaren wel geruisloos het niets. Dat is althans het geval geweest, als we de memoires mogen geloven van de vrouwelijke ex-chauf- feur Kay Summersby. die Eisenho wer in Londen tot zijn beschikking kreeg. Hij is dan inmiddels bliksems nel gepromqveerd van tijdelijk briga de-generaal tot generaal van de Ame rikaanse troepen in Europa en Noord- Afrika. Verhouding Hier en Nu NCRV's actu aliteitenrubriek brengt een reportage over de situatie in Suriname met gesprekken met de oud-president Ferrier en zijn opvolger. Henk Chin A Sen: Tweede onderwerp is de satelliet-televisie Ned.2/22.05 Net als ieder ander Twee de IKON-film over de per soonlijke beleving van een zware lichamelijk handicap Ned.1/22.45 Wielrennen WK op de baan in Resancbn Ned.2/23.10 Tonelen van de wereldlite ratuur De bekende schrijver Jack London schreef tachtig jaar geleden over de wildernis. Als goudzoeker beleefde hij veel en zo schreef hij onder meer zijn Alaska Kid. Van avond een film hoe het er nu uitziet in het noorden van Alaska Dtsl.2/21.15 Open Huis Concertgebouw directe uitzending van het open huis dat het Concertge bouw jaarlijks ter opening van het concertseizoen organiseert Hilv.2/20.00 brieven zijn thuisgebleven echtgeno te van zijn trouw zou hebben over tuigd. is er over hem en Kay indertijd heel wat afgeroddeld. En Kay heeft zelf heel wat romantische onthullin gen gedaan over een verhouding met de generaal. Van haar boek „Past Forgetting" in het Nederlands uit gekomen als ..Eisenhower was mijn baas" is uitgegaan bij het samen stellen van de driedelige Amerikaan se televisieserie „Ike", waarvan de NCRV vanavond <Ned. 2; 20.27 uur) de eerste uitzendt. De tweede en der de aflevering volgen de komende vrij dagavonden Zo'n gegeven zegt al iets over de waarde van de inhoud van het pro- dukt. En de inleiding van de film staat al garant voor meer onechte en infantiele fragmenten, die het ver haal iets menselijks zouden moeten geven. Zo kun je na een tijdje maar moeilijk voorstellen dat generaal Ei senhower zo'n geëxalteerde tante met zoveel kapsones niet al lang de laan uitgestuurd zou hebben Het is de bedoeling van de makers geweest met een soort epos aan te komen over de boerenzoon uit Kan sas. die het tot vijf-sterren-generaal in het Amerikaanse leger bracht, in Europa bekend werd van D-Day, de Duitsers tot staan wist te brengen en na de oorlog president van de Vere nigde Staten werd. De impressies van Kay moeten dan voor een beetje ont mythologisering zorgen Prestige „Ike." zoals de eerste serie naar de populaire naam van Eisenhower is genoemd, is een prestige-project van een nog niet zo lang geleden opge richte televisiemaatschappij. ABC- Pictures, die zich hiermee direct waar wilde maken ABC-Pictures is een afsplitsing van Television-network ABC. één van de drie grootste televi siestations in de Verenigde Staten. Dat het de makers er alleszins aan gelegen is geweest een imponerend werkstuk te maken blijft uit de veer tien miljoen gulden die erin zijn ge stopt. Er zijn kosten noch moeite gespaard met het nabootsen van oor log op slagvelden en met het opspo ren van materiaal uit de jaren '40/'45. waaronder auto's, tanks, vliegmachi nes en uniformen. Daar tussendoor zijn filmbeelden met gevechten en bombardementen uit die tijd gemon Hoewel Eisenhower in welgeteld 319 Speciaal vandaag Foto's van Dwight Eisenhower en Kay Summersby in werkelijk heid. Robert Duvall in de rol van generaal Dwight Eisenhower en Lee Remick als zijn chauffeuse Kay Summersby in de tv-serie Ike. teerd. Oorspronkelijk waren ze zwart wit. voor de film zijn ze speciaal inge kleurd. Ook bij het aantrekken van acteurs is stevig uitgehaald. Zo speelt Robert Duvall, bekend van The Godfather en Apocalypse Now, de rol van Eisen hower en Lee Remick uit The Omen. die van Kay Summersby Robert Du vall mag nog zo'n uitstekende speler zijn. het is hem nog niet gegeven veel weg te hebben van Eisenhower. Het is nu eenmaal een moeilijke zaak ac teurs te vinden die personen voorstel len die in onze tijd zo bekend zijn geweest. Veel minder moeite levert een figuur als Roosevelt Met een antiek invalidenwagentje, een siga rettenpijpje een glanzende brillegla- zen, heeft hij al gauw iets karicatu- raals. Stephen Roberts speelt de rol. Onderhoudend Ondanks alle bovengenoemde kri tiek. die eigenlijk steeds weer terug is te voeren tot kwalijke sentimentale en onechte eigenschappen, die Ame rikaanse films kunnen hebben, kan nu al voorspeld worden dat de grote massa ernaar zal kijken. Daar is hij ook onderhoudend en sensationeel genoeg voor John Kraan van de afdeling filmza- ken van de NCRV geeft als reden voor aankoop dat hij het een goede pro- duktie vindt. „De geschiedenis komt in gedramatiseerde vorm dichterbij. Het niveau ligt erg hoog Er zitten top-sterren in." Hij erkent dat er be paalde kritiek mogelijk is, maar vindt dat je het genuanceerd moet zien. „Holocaust, waar we als eerste een claim op hadden en dat we toch niet hebben genomen was verwerpelijk. Ike niet Achter mezelf aam gedichten van E. Wijnands. Uitg. Klaas Woudt. Zaan dijk. 38 blz. - geen prijsopgave Ko co in ijs is een kinderboek van uitgeverij Kosmos in Amsterdam ge schreven door F. de Kam en H. Mag nus. 135 blz. - geen prijsopgave. Met stijgende verbazing, verhaal van H. Vervoort. Uitg. Arbeiderspers. Am sterdam. 154 blz. - ƒ21.50. Texel, Nederlands laatste slagveld De muiterij van de Georgiérs april 1945. door J. A. C. Bartels en W Kalkman. Uitg. De Walburg Pers. Zutphen. 332 blz 59.50 Van uitgeverij Elsevier in Amster dam zijn Alle zegen komt van bo ven, roman van N Boyd (224 blz - f24,50) Matty, roman van C. Cook- son (192 blz ƒ17.50). Over helle baarden, donderbussen en huurlin gen, het krijgsbedrijf in de middel eeuwen. door H. W Koch (268 blz. - 69,50). Sacajawea, roman van Anne Lee Waldo (1024 blz ƒ39.50) Een scene uit de produktie „Grey" van de bewegingsgroep Bart Stuyf, die morgenavond in he Amsterdamse Shaffy-Theater in première gaat. Bart Stuyf: ik kan goed rommelen in de marge door Ineke Sluiter AMSTERDAM In de Nassaustraat in Amsterdam staat een oude school, die onderdak bied aan de bewegingsgroep Bart Stuyf. Een studio, een atelier, waar decors gemaakt kunnei worden en een kantoor waar de zaken geregeld worden. Bart Stuyf telefoneert over de affiches van zijn nieuwste produktie Grey, die op 6 september in première gaat in het Amsterdams Shaffy Theater. Midden in het geëmotioneerde gesprek krijg ik een vrolijke knipoog. „Geleyn dit is een bedrijf, we moeten een produkt verkopen, het publiek moet dat op tijd weten, ander komen ze niet." Hij kan de affiches heel moeilijk uit de overvoorzichtige vingers van ontwerper Geleyn Escher krijgen, die ze eigenlijk het liefst zelf zou plakken om er zeker van ti zijn, dat ze „mooi zullen hangen". Grey zou oorspronkelijk uitgevoerd worden tijdens het Festival of Fools, samen met Spiegels en Kluft. Op 27 mei brak brand uit en werden de geluidsinstallatie, banden en archief vernietigd. De schade bedroeg 50.000 gulden, waarvan de verzekering 32.000 gulden dekt. Afschrijven was er niet bij in verband met het kleine budget van de groep. Toen is alleen Spiegels gegaan, omdat iemand daar nog een muziekband van had, thuis. „Het was wel aardig," zegt Bart Stuyf, „het was onze meest succesvol le produktie. maar ik vond het Festi val toch te vrijblijvend, het leek een beetje een supermarkt." We praten over hoe zijn produkties ontstaan „Ik geloof niet. dat ik zo creatief ben. ik kan goed rommelen in de marge Alleen dansen maken bete kent voor mij als het ware met lege handen staan Ik heb wel een begren zing nodig en die zoek ik in een object of decor dat ik zelf ontwerp. Meestal waren onze decors wat pompeus en dat leverde nogal eens problemen op met de kleine theaters waar we moes ten optreden. Eigenlijk net als vroe ger. als je de anekdote van mijn vader mag geloven, toen ik op mijn zesde een wagentje bouwde, dat toen het klaar was niet de schuur uit kon. Voor Grey gebruiken we nu een lichter decor, een achterwand die oneindig heid moet suggereren, van alumini um en in delen uitneembaar. Dat laatste zorgt ervoor dat de wand met te statisch wordt. Soms zijn er problemen over de uitvoerbaarheid van het ontwerp, maar het wordt zoals ik het wil; ik dram door. Als het dan klaar is en we gaan ermee aan het werk. blijken er meer mogelijkheden in te zitten dan ik aanvankelijk voor zien had En naarmate het werkpro ces vordert breiden de mogelijkheden zich uit Bijzonder aan het werk van Stuyf is dat hij uitgaat van de individuele mogelijkheden van de mensen waar mee hij werkt. Ze beheersen geen specifieke danstechniek, maar bewe gen zich in een ruimte, die ook wel hun mede- en tegenspeler kan worden Stuyf is zeer aan zijn decors gebon den Hij kan pas beginnen als deze werkomgeving klaar is. De voorstel ling ontstaan dan ook de laatste vier dagen voor de première. Dan worden alle elementen in elkaar gepast. En als het. niet klopt worden er nood oplossingen gezocht. Het stuk groeit tijdens de voorstellingen. „Dit keer weet ik absoluut niet wat het wordt." zegt hij. We zijn bij Grey uitgegaan van het begrip snelheid. In de meeste vorige produkties bewogen we vrij traag en daar wilde ik nu een versnelling in aanbrengen. Dat ver eist een danstechniek die we niet hebben. Toch kwamen we tijdens het werken ongemerkt op die klassieke danspasjes uit. die nooit gelijk uitge voerd konden worden. Ieder deed het op zijn eigen manier, met een eigen dynamiek. Dat leverde wel proble men op. maar daar hebben we oplos singen voor gezocht." De noodoplossing als creatieve im puls. improviseren met het spelers- materiaal dat Stuyf kiest, op basis van een speciaal ontworpen decor. Dat zijn wel de eigenschappen, van deze kleine bewegingsgroep. die er. nu CRM de geldkraan dichtdraait, niet rooskleurig bij zit. Maar Stuyf blijft er optimistisch onder „We zijn aangewezen op project-subsidie en het duurt lang voordat je weet of je het geld krijgt. Met subsidie kun je de publiciteit beter verzorgen, je kunt plannen. Daarvoor zijn de voorstel lingen goed bezet We spelen in thea ters met een kleine capaciteit, maar vergeleken met de grote gezelschap pen is de bezetting percentueel niet slecht Wat we als kleine groepen ook tegen hebben, is de gedachte dat de avant-garde in kleine zaaltjes moet. Het kleine werk moet het maar bekij ken! Maar dans moet in een grot! ruimte, wil je goed kunnen zien. 11 denk echt niet dat subsidie een abso lute voorwaarde is. maar als je hf hebt. kun je beter en sneller werken' Drempel Op mijn vraag of hij bij andere ges schappen zou willen werken zegt Y „Het is een psychologische drempelf Ik wil altijd eerst een tijd met dansers werken, om vertrouwen I krijgen. Lukt-dat niet. dan moet je ai kunnen nokken. In kort tijdsbesté kan ik het niet bekijken. Het is ee: mentaliteitskwestie. Bij grote gezel schappen is er geen mogelijkheid on te experimenteren. Wat ingestudeew is. moet ook uitgevoerd worden, an ders is het economisch niet verantj woord. Bovendien is er bij deze ge2 schappen een monopolie van de vast! huischoreografen: Je krijgt geen p aan de grond. Ik heb gelukkig werk hier. ik hoef niet." Over het beleid bij de grote gezel schappen ten aanzien van buiten landse danders is hij evenmin te sprt ken: „Het gaat om de mogelijkheden die de mensen hebben, niet om df techniek. De technische eisen maker.; eenheids-crackers van de dansers; Klassiek ballet moet gelijk zijn, da' slaat nergens op. Het gaat om ét mens, die er staat, en of hij mooi kad dansen. Voor mij is een groep eed bedrijf, met een waarborg, en die üj niet uitsluitend techniek. Het i4 mijns inziens mogelijk om op eer. bredere basis een Nationaal Ballek samen te stellen van Nederlands* dansers. Dat kan heel interessant! zijn. Ik moet er wel aan toe voeger, dat ik pas geniet als ze van hur spitzen af vallen De produkties. die Bart Stuyf in hf verleden gemaakt heeft, zijn aanle; ding om met grote belangstelling ui' te zien naar zijn nieuwste: Grey D< voorstelling draait in het Shaffy Thn ?mber| ater van 6 tot en met 27 september!

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 4