Hoe een alledaags voorval
in een obsessie ontaardt
Werkloosheid
als katalysator
Frankrijk kijkt liever
niet naar het verleden
NILFISK
Stijloefeningen van Queneau bij Haagse Comedie
Roman van Gerd Fuchs vertaald!/"
KRO-documentaire 'Fransen als jullie eens wisten'
En dan nog
Keiler weg bij RKS op 1 januari
Nieuwe boekei
Neem de stofzuiger met ongeëvenaarde
zuigkracht. Neem Nilfisk.
ZATERDAG 30 AUGUSTUS 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
qiTE
TROUW/KWARTET
door Dirkje Houtman
Als voorbeeld geeft Laroche de stijl
oefeningen „Smaak", die Guusje
Westermann doet en hij legt uit hoe
DEN HAAG Eenzelfde verhaal is op vele manleren te vertellen. De ene doet het
opgewonden, dromerig of nadrukkelijk, de ander overdrijft of geeft juist een droog verslag. De enige dat haar bezighoudt in de
verteller is subjectief, legt eigen accenten en uiteindelijk blijkt die vertelstijl meer over de tekat vindt ze hiervoor genoeg aan-
verteller te onthullen dan dat zij de waarheid van het verhaal recht doet. Want die is meestal knopingspunten in zinnen au: „Het
- - - achterbalkon (van de tram - red.) had
een heel speciaal smaakje van niet
alleen gebrande maar ook nog platge
trapte pinda's of „Wij genoten vervol
gens nog de bubble-gum van de
tweespalt, de pruimen der geprik
keldheid. de druiven der gramschap
en de wijnstok der verbittering"
(P.91). Eten als obsessie, ze is als het
ware een grote maag en belaagt van
uit die vraatzucht het publiek, dat ze
als het ware op wil eten."
door Hans Ester
niet meer te achterhalen.
Hoe een onbeduidend verhaal op
honderd manieren vertelt kan wor
den en daarmee iedere keer een ande
re betekenis krijgt heeft de Franse
schrijver Raymond Queneau al in
1947 laten zien met zijn honderd
..stijloefeningen". Rudy Kousbroek
maakte twee jaar geleden een veelge
prezen vertaling van dit boek en de
Haagse Comedie gebruikt de stijloe
feningen nu in een voorstelling met
dezelfde titel die vanavond in het
Paradijs, het zoldertheater van de
Koninklijke Schouwburg, in premiè
re gaat.
De Belg Pierre Laroche regisseert de
ze voorstelling en dat is niet helemaal
toevallig. Vijfentwintig jaar geleden
speelde hij samen met een medestu
dent aan de toneelschool een aantal
stijloefeningen om er vervolgens in
Moskou veel verwondering mee te
wekken.
maar het belang verschuift op den zevoorstelling gespeeld en op vrijdag,
duur en uiteindelijk relatiever je ze zaterdag en zondag, 's avonds, een
als onbetekenend. Waar is de waar- half uur nadat de avondvoorstellin-
heid. vraag je Je af, die is zo subjec- gen in de Koninklijke Schouwburg
tiet." zijn afgelopen.
Is een man of vrouw, die op een
specifieke manier iets vertelt gek of
naïef? Wat bij Queneau op het eerste Sp6l06i6ninQ
gezicht een grap leek, blijkt uit te
pakken als een serieuze zaak, die met Laroche vindt de stijloefeningen niet
veel humor onthuld wordt. Want vol- 'ou^er ^^era^r Voor de acteurs zijn
gens Laroche gaat „Stijloefeningen" Queneau's woordgoochelarijen als tXtreem
over de onmogelijkheid van mensen hetware elementaire speloefeningen.
Er kan geen sprake zijn van een rol-
opbouw waarin het gedrag van een
figuur met al zijn psychologische ach
tergronden en drijfveren wordt toege
licht.
Door dat verschil tussen inhoud en
uitvoering van een verhaal, die soms
heel extreem is, krijgt de absurditeit
van het menselijk gedrag relléf. En
dat vindt Laroche Queneau's kracht:
hoe onbelangrijker het verhaal, hoe
beter je gedrag kunt laten zien.
Obsessie
Volgens Laroche bezorgt Queneau je
een obsessie. „Net als in zijn andere
werk wordt je meegezogen. Het
vreemde is dat het verhaal, dat hon
derd keer op een andere manier ver
teld wordt, op zichzelf niet belangrijk
is, maar steeds belangrijker wordt.
Het gaat je obsederen, maakt Je dui
zelig. Je kunt het vergelijken met een
alledaagse gebeurtenis, die je vrese
lijk bezighoudt, welhaast obsedeert.
om met elkaar te communiceren.
Het verhaaltje waarop Queneau zijn
stijloefeningen uitprobeert speelde
zich af in Parijs, Kousbroek situeerde
het in Amsterdam en bij de Haagse J
Comedie is de residentie de plaats De verhaaltjes duren gemiddeld twee
van handeling Zoals i?p7R?d een aim- minuten en in dit korte tijdsbestek
pel verhaal dat zich afspeelt in liin 9 moet de acteur rol. karakter of En kjJ voegt eraan toe: „Je ziet die
die van êoU^L sX S^ hït Km typering zien rond te krijgen. En die ^Jmde ffedm^ngen dagelijks
haus rijdt In die tram wordt een bcP?Jt,1zlch Ju5t.njft tot de, P"" om le Gisteren no8
jongeman op zijn tenen getrapt en P1 V?n ,e. 'elten maar krijgt
maakt zich hierover kwaad. Later op 5®r!?n~ waar°P die me
de dag ziet de verteller de jongeman dedeling wordt weergegeven,
opnieuw, nu in gezelschap van een
vriend die hem adviseert een extra £2™ "AaüfzeUn£?*\.3Uz°n-
knoop aan zijn jas te zetten. Dat is derheden en „Sonnet zijn stljlvari-
alles. anten die Queneau gebruikt, maar
ook zintuigelijke aanduidingen als
Honderd maal anders verteld, krijgt ',Sraaa*c - ..Gezicht", „Gevoel",
het evenzoveel verschillende beteke
nissen. Pierre Laroche heeft er dertig „Reuk" of „Gehoor" heeft hij als stijl
van de honderd uitgekozen in overleg oefening uitgewerkt. In die tekst
met de acteurs. Het programma moeten acteurs elementen zoeken,
duurt een uur en wordt als lunchpau- die hem helpen bij zijn rol.
nog was ik in
een patisserie. Een nogal gezette da
me was geobsedeerd door een taartje.
Dat moest en zou ze hebben. Dat
gebeurde niet in de trant van: dat
taartje alstublieft, maar vol ongeduld
zei ze zeer nadrukkelijk: ik moet dat
taartje hebben. Zelf kun je dan den
ken die vrouw compenseert mis
schien iets ernstigs dat haar onlangs'
is overkomen. Maar die psychologie,
het waarom van een bepaald gedrag,
komt bij Queneau niet te pas. Hij
geeft geen inzicht in de motivatie van
de figuren.
Pierre Laroche, regisseur „Stijl
oefeningen".
De dertig oefeningen zijn niet zonder
meer aan elkaar geplakt. Om er een
meerwaarde aan te geven zijn ze zo
gerangschikt dat ze met elkaar in
verband staan of juist sterk contras
teren. In de oefening „Aarzelingen"
bijvoorbeeld zoekt een man bijna ge
kweld zijn woorden en als hij zijn
relaas heeft afgerond slaakt hij een
zucht van verlichting. Een reactie
hierop volgt met de .Litotes" waarin
een figuur kort en krachtig hetzelfde
verhaal vertelt met in zijn stem een
lichte minachting over de vertelkwa-
liteit van zijn voorganger.
Muzikale lijnen
Daarnaast hebben de makers gepro
beerd een aantal muzikale lijnen uit
te zetten en een ritme in het program
ma "aan te brengen. Overigens zijn
niet alleen de acteurs met de stijloe
feningen aan de gang gegaan. Com
ponist Andriessen heeft uitgaande
van vier noten met verschillende 8a-
tie-stijlen geëxperimenteerd. Deco
rontwerper Harry Wich heeft op zijn
gebied met eigen mddelen hetzelfde
gedaan en een Haagse brugklas
oefende met grafitty waarvan het re
sultaat in de gang hangt die naar het
Paradijs leidt. Zo wordt de subjectivi
teit van stijl op veel manieren belicht
De kort geleden verschenen roman Een man voor het[_
(vert, van „Ein Mann fürs Leben") van de Westduitse s
Gerd Fuchs vertelt, hoe de Hamburgse metaalarbeider
Mattek op een maandag in april 1976 geheel onvei
ontslagen wordt en hoe het leven van zijn gezin als
daarvan verandert.
Met het ontslag dringt iets het be
staan van Heinz en Marion Mattek
binnen, dat hen tot dan niet geraakt
had: „Als ze dacht aan het ogenblik
dat hij het haar vertelde, gebruikte ze
steeds de uitdrukking van de bliksem
op klaarlichte dag. Maar zo klaarlicht
was het ook toen al niet meer ge
weest. De aantallen mensen die geen
werk hadden, die kenden ze wel. Al
jaren zagen ze op de televisie de cij
fers stijgen. Wat hadden ze er eigen
lijk bij gedacht: vroeg ze zich nu af.
Ze hadden er niets bij gedacht." (p.
10).
G»»n) i nch-
Eoiï nuin voor hel k
door Hans Massellnk
HILVERSUM „Fransen, als jullie eens wisten" wat er na de
eerste wereldoorlog in jullie land is gebeurd. Kermen jullie je
eigen geschiedenis of willen jullie er eigenlijk liever niets meer
over horen? Pogingen van twee Franse journalisten om ln een
documentaire de „andere kant van de medaille" te laten zien
mislukten. Hun film over de geschiedenis van de Fransen
vanaf de oorlog '14-'18 tot aan het einde van het tijdperk De
Gaulle mocht niet op de Franse televisie worden vertoond. De
[arisen hebben moeite hun eigen verleden onder ogen te zien.
loeten geen wonden openmaken, moet men in Parijs bij
Franse staatstelevisie hebben gedacht.
De Gaulle tijdens de
Tweede Wereldoorlog.
Speciaal vandaag
Van 1971 tot 1976 werkten Alain de
Sedouy en André Harris aan de docu
mentaire „Fransen als jullie eens wis
ten", waarvan morgenavond om 21.35
het eerste deel „Van Verdun tot Vi
chy" via Nederland 1 wordt uitgezon
den. De delen „Petain of De Gaulle"
en „Nostalgie naar het koningschap"
worden respectievelijk op «je avon
den van 6 en 8 september vertoond.
De Sedouy en Harris zijn in Frankrijk
geen onbekenden. De geruchtmaken
de documentaire „Le Char grin et la
Pitié" is van hun hand. Dit boeiende
werkstuk over de Fransen in de twee
de wereldoorlog dat voor de televisie
bestemd was mochten de Fransen
alleen maar in enkele Parijse biosco
pen bekijken. Niet om zijn kwalitei
ten werd de documentaire afgekeurd,
maar omdat de Fransen er nog niet
rijp genoeg voor werden geacht. Im
mers veizetslieden vertelden ronduit
hoe het merendeel van het Franse
volk collaboreerde met de Duitse be-
Speciaal morgen
Studio Sport-extra WK
wielrennen dames in Sallan-
ches (Fr.)
Ned. 2/15.45
Orphan train vertaald als
„Met onbekende bestemming"
is een Amerikaanse speelfilm,
gebaseerd op een waar ge
beurd verhaal uit 1850. Emma
Symns (28) ontfermt zich over
een aantal weeskinderen uit
de sloppen van New York en
wil hen op het platteland on
derbrengen.
Ned. 1/19.05
Theater thuis (VARA) de
film die vertoond wordt is de
Amerikaanse „Too far to go"
(te ver weg) uit 1978, naar het
korte verhaal van de Ameri
kaanse auteur John Updike.
Het gaat over de onttakeling
van een gezin.
Ned. 2/21.20
Achter het Nieuws, VARA's
actualiteitenrubriek maakt
een keus uit de toestand in
Polen, de bezuinigingsmaatre
gelen van de regering en de
matigingsvoorstellen van Arie
Groenevelt.
Ned. 2/22.55
De klokkenluider van Notre
Dame een klassieke bio
scoopfilm uit 1956. In de
hoofdrollen: Anthony Quinn
en Gina Lollobrigida.
Dtsl. 1/22.05
WK wielrennen.
Hilv. 3/16.00
Studio Sport-extra WK
wielrennen op de weg voor
professionals in Sallanches
(Fr.)
Ned. 1/14.30
Lost in the stars-musical
naar de roman „Tranen over
Johannesburg", die ook als to
neelstuk jaren succes had, van
Alan Paton. Muziek: Kurt
Weill. Het begint met de reis
van een zwarte dominee naar
zijn zoon die in de gevangenis
zit.
Ned. 1/20.00
Marathon in New York
regisseur Max Re h be in volgt
in een documentaire vier per
sonen die deelnemen aan de
beroemde marathon van New
York, die ieder jaar van Staten
Island naar Central Park
wordt gelopen en waaraan
14.000 lopers meedoen.
Ned. 2/21.45
Panoramiek tussengelas-
te uitzending van de buiten
land-rubriek van de NOS met
een interview met de Israëli
sche premier Begin. Onder
werpen: de Midden-Oostenpo-
litiek en de verplaatsing van
de Nederlandse ambassade
naar Tel Aviv.
Ned. 1/22.50
Brood en spelen (IKON)
is geheel gewijd aan de afgelo
pen week overleden ds. Jan
Wit.
Hilv. 2/18.30
zetter. Dit duistere deel van de Fran
se geschiedenis werd liever niet opge
rakeld.
Andere aanpak
Teleurgesteld begonnen De Sedouy
en Harris aan een nieuwe documen
taire die over de verhouding tussen
De Gaulle en het Franse volk moest
gaan. De familie van de generaal en
de ORTF (toen nog de naam van de
staatsradio- en televisie) wilden niet
meewerken en gaven de documenten
over De Gaulle niet uit handen. Bij
voorbaat werd al aangenomen dat de
makers van Le Chagrin en la Pitié
.majesteitsschennis" zou plegen. De
Sedouy en Harris zetten toch door en
met een iets andere aanpak vervaar
digden ze de meer dan negen uur
durende documentaire. Met afwisse
lend vraaggesprekken en archiefbeel
den lukte het een goed werkstuk te
maken, wel niet over het oorspronke
lijk bedoelde onderwerp, maar over
het „tijdperk De Gaulle" vanaf de
eerste wereldoorlog tot aan zijn aftre
den. De Franse televisie wilde de film
niet uitzenden en zo kwam ook deze
tweede documentaire in de Franse
bioscopen.
Bij toeval wist de KRO de hand te
leggen op de film. Hij werd in een
kast gelegd en vergeten, totdat de
VARA liet weten de film van De Se
douy en Harris te gaan uitzenden.
Nee, dat gaat niet door, moet de KRO
hebben gedacht. Wij hebben de al
leenrechten. Zo krijgen de Neder
landse televisiekijkers toch nog dit
boeiende document te zien, al is het
in sterk verkorte vorm. De meer dan
negen uur zijn terrugebracht tot ruim
drie uur.
Bij de voorvertoning van het eerste
deel werd het niet duidelijk waarom
er bij de Franse televisie zo'n vrees
bestaat voor uitzending. Volgens de
KRO komen voor de Fransen de
moeilijkst te verteren opnamen in
deel 2 en 3, waarin onder meer De
Gaulle wordt beschuldigd van ver
raad aan Algerije. En iemand die in
Frankrijk een soort heilige is beschul
digen, dat mag niet. Generaal Char-
Het lukt de voormalige bokser Heinz
Mattek niet om nieuw werk te vinden.
Overal krijgt hij nul op het rekest.
Zijn leven gaat zich daarom meer en
meer afspelen binnen de muren van
hun flat. Voor de relatie tussen Heinz
en Marion heeft het gedwongen thuis
rondhangen ingrijpende gevolgen.
Het automatisch geworden ritme van
hun leven is ernstig verstoord. Ze
lopen elkaar voor de voeten, raken
geïrriteerd en voordat ze het goed
beseffen, is hun hele bestaan in een
crisissfeer terechtgekomen. Het ge
dwongen nietsdoen en de daarmee
verbonden zelfbespiegelingen werken
de vervreemding tussen hen beiden
nog meer in de hand.
Opeens komen Heinz en Marion tot
het besef, dat ze vreemden voor el
kaar zijn. Pas nu wordt het een pro
bleem, dat de seksuele gemeenschap
van haar tot nu tóe totaal onbevredi
gend is geweest. Over datgene, wat
Marion als een vanzelfsprekende ech
telijke plicht beschouwde, begint ze
pas na te denken wanneer Heinz van
haar verlangt, dat ze prikkelende on-
derkleding aantrekt om zijn verbeel
ding te stimuleren.
wilde hem ontmoeten aan
Bushalte Teufelsbrück. Alsof li
zondagse wandeling zou won
142).
Met dit uitvoerige citaat van h
van de roman, is het boek bij dj
misschien larmoyanter overg
dan het in werkelijkheid is.
appèl op de tranen van de 1
geen sprake.
Alcohol
Ook de drank gaat een rol spelen als Compassie
De verteller zet belangrijke fa^
het leven van de beide hoofd)
door middel van een retr
even in het volle schijnsel, j
Maarschalk Pétain (midden) met een deel van zijn regering.
les De Gaulle is nog steeds synoniem
met de glorie van Frankrijk en zijn
woonplaats is tegenwoordig een pel
grimsoord.
In „Van Verdun to Vichy" komen veel
oud-strijders in beeld die hebben
meegemaakt hoe in de eerste wereld
oorlog bijna een kwart miljoen van
hun kameraden om het leven kwa
men. Zij hebben nooit kunnen ver
kroppen dat Frankrijk zichzelf als
het ware verkocht heeft aan nazi-
Duitsland. Ze hadden liever tot de
laatste man willen vechten. Frank
rijk sloot een wapenstilstand met
Hitier, wat inhield dat de Duitsers het
noorden, ongeveer drie vijf de deel, in
handen kregen, terwijl de rest een
„vrij" gebied zou worden onder Frans
bestuur. Maarschalk Pétain had de
leiding over het zuidelijke deel. In
1942 bezetten de Duitsers overigens
ook deze „vrije" zone.
In Londen zat De Gaulle die van daar
uit het Franse verzet leidde. De dis
cussie die de Fransen steeds voeren
is: Was het bewind in Vichy van Pé
tain, fascistisch of gewoon reactio-
De Zuidamerikaanse rock/j as-
groep Los Jaivas en het Overijssels
Philharmonlsch Orkest gaan weer sa
men in een compositie die speciaal
voor deze combinatie werd geschre
ven en reeds op 6 maart met veel
succes in première ging in Enschede
De uitvoering van dit werk van Clau-
dio Parra vindt plaats in Zwolle op 2
september in de Buitensociëteit, in
Deventer, op 3 september in de Le-
bulnuskerk en in Hengelo op 4 sep
tember in het Concertgebouw. Aan
vang steeds 20.00 uur. Voor de pauze
laten beide ensembles zich apart ho
ren: het OPhO in een suite uit De
Falla's De driekante steek en Los
Jaivas met een selectie uit eigen re
pertoire.
middel om te vergeten en de tijd te
kunnen doden. De alcohol is tevens
de mogelijkheid tot het aanknopen
van nieuwe sociale relaties, die echter
net zo duurzaam zijn als het aantal
rondjes dat Heinz geeft Dat Heinz
Mattek rondjes kan geven, heeft hij
aan zijn loon als zwartwerker bij een
verhuisbedrijf te danken. Tegenover
de winst aan geld staat hier een inner
lijke verpaupering, die het duide
lijkst zichtbaar wordt in een nachte
lijk cafébezoek tussen lichtekooien
en souteneurs.
De situatie van het werkloos zijn leidt
er ook toe, dat Heinz zich afvraagt,
hpe hij tot dan tegenover zijn twee
kinderen heeft gestaan. Ook daar
houden de vanzelfsprekendheden op
Het dieptepunt in de verhouding tot
zijn dochter vormt de fase, waarin
Heinz Mattek plotseling erotische be
langstelling voor haar begint te
tonen.
Marion weet door een baan bij het
warenhuis Karstadt en door haar be
langstelling in arbeidsverhoudingen
als eerste boven de ellende uit te
groeien. Het lukt haar echter niet om
Heinz mee te krijgen. Hij heeft nog
geen nieuw evenwicht gevonden. De
nieuwe situatie met de nieuwe rollen
is hem te veel. Hij gaat op zichzelf
wónen, krijgt weliswaar weer werk
maar verloedert toch zienderogen.
Pas op de laatste bladzij vindt er een
keer ten goede plaats. Heinz Mattek
belt zijn vrouw weer op: „Ze spraken
een ontmoeting af. Ze zeiden alleen
het hoogst noodzakelijke. Hij was
opeens in staat de gedachte toe te
Veel Fransen zitten nog steeds met laten, dat ze een ander kon hebben,
een groot schuldgevoel en vergeten Maar als het moest, zou hij op zijn
het liefst wat er ln die tijd is gebeurd, handen voor haar heen en weer lopen.
Over de eerste wereldoorlog zijn veel In de Tazpenbekstrasse sprong het
heldhaftige verhalen. Over de tweede licht op groen. De rijen auto's trok-
minder. Waarom is dat? „Fransen als kén op. Wat hij niet begreep, was de
jullie dat eens wisten." keuze van het ontmoetingspunt. Ze
nair en conservatief? Ook speelt de
vraag of dit bewind een groot aantal
Fransen gered heeft een grote rol.
Frankrijk collaboreerde, had strenge
raciale wetten en de Franse politie
deed mee met het opsporen van Jo
den. Verdedigers van Pétain zeggen
dat 95 procent van de Joden met de
Franse nationaliteit hebben kunnen
overleven, terwijl dit percentage in
Nederland vijftien bedraagt. Wat er
niet bij wordt gezegd is dat slechts
vijf procent van de buitenlandse Jo
den ln Frankrijk, de oorlog over
leefde.
Van onze kunstredactie
ROTTERDAM Hans Keiler zal tot
1 Januari aanblijven als directeur van
de Rotterdamse Kunststichting. Op
die dag zal hij zijn functie bij die
instelling, waar hij in 1979 in dienst
trad, neerleggen. Dit is gisteren door
het bestuur van de stichting meege
deeld. Volgens het bestuur is het „te
kenend voor de goede verhouding
binnen de stichting" dat Hans Keiler
nog vier maanden wil aanblijven
Het stichtingsbestuur is bepaald niet
blij met Keilers vertrek. Keiler kon
digde, zoals vorige week aan, dat hij
de RKS wil verlaten. Een van de
redenen van zijn ontslag is dat het
stadhuis de RKS dwingt tot een amb
telijke werkwijze, waarbij Keiler geen
mogelijkheden ziet om creatief te
kunnen functioneren.
Het is vooral het laatste motief dat de
bestuurders zorgen baart. Er klinkt,
aldus het bestuur, hetzelfde geluid in
door, dat vernomen werd bij het ver
trek van Keilers voorganger. Adriaan
van der Staay. De RKS wil voorko
men dat opvolgers van Hans Keiler,
die heeft laten doorschemeren dat hij
wel weer een functie in de Hilversum-
se omroepwereld ambieert, met de
zelfde problemen worden opgezadeld.
De bestuurders willen met het college
van B en W. van Rotterdam praten
over de ontstane problemen
Er moeten, zeggen de bestuurders,
ondubbelzinnige afspraken worden
gemaakt met het college om het ge
voel van bedreiging weg te nemen dat
nu binnen de stichting leeft. De slech
te verhouding met het stadhuis heeft
ertoe geleid dat tot nog toe informa
tie over projecten op een slechte ma
nier is overgebracht aan college en
gemeenteraad. Dat moet veranderen,
aldus het stichtingsbestuur.
gesprekken brengen menselijl
houdingen van vroeger en vanfï
de oppervlakte. De gebeurtenisje
het heden krijgen door de tenl
ken een diepere betekenis. Het
of de werkloosheid die het
rollenspel abrupt verstoort
mensen pas een eigpn geschil
geeft. Nu pas begint de fase vj
nadenken over de eigen identil
een eigen verleden. Géén toeval
daarom, dat Heinz kort voa
hoopgevende slot zijn oude vad
zoekt en compassie voelt met
vereenzaamde man.
„Een man voor het leven" begi
het moment, dat de vanzelfspre
heden in onderlinge reiatii
verdienen en uitgeven ophc
Alle zekerheden van het gezin M
worden op de proef gesteld. M
springt er als de meest creatief
guur uit. Zij weet afstand te
tegenover haar eigen situatie,
oplossing heeft toekomst en i
voor de andere gezinsleden ho
vend. Door Marion wordt de titi
de roman waar.
Bij het lezen van deze roman h
steeds weer het gevoel, dat hier
sen worden beschreven, die i
eigen ervaring in de Bondsrept
ken. Dit milieu is mij sinds mijl
derjaren vertrouwd. Gerd
heeft het milieu van de tot wel
gekomen arbeider in zijn r
getekem"
alleen, dat hij de geschiedend
zijn hoofdfiguren niet nog mee
diept heeft. Bepaalde informatii
den mij naar nog veel meer vi
gen, de roman had het dubbel
wicht mogen hebben (op de wijz
de Oostenrijkse schrijver G<
Wolfgruber).
Naast deze roman over eigent
problemen van een Westduits
publiceerde Gerd Fuchs (geb.
ook „Landru und andere Ereöl
gen" (1966) en „Bèringer und dU
ge Wut" (1973).
„Een man voor het leven" wer
taald door Frank Schuitemak
verscheen bij uitg. Het Werel
ster in Baarn. De prijs van dit n
kend verzorgde boek is 27.50.
ADVERTENTIE
Meer zuigkracht, langere levens
duur, moeiteloos bedieningsgemak.
Dat is Nilfisk.
Neem dus geen genoegen
met minder. Neem Nilfisk,
'n verstandige investering.
Nilfisk B Vlel. no 02940 - 1 52 68. toestel 17
de stoere huishoudstofzuiger
uit Denemarken.
Zoon zonder vader door Barer
Graaf. Uitg. Zomer Keuning,
511 pag., 29,50. Twee romans
zonder vader, en: De andere weg
de graag gelezen auteur in één b
Bij Callenbach, Nljkerk, versch
Omnibus door J. Visser-Roosei
(492 pag., 17,90: drie bel
streekromans in één band: De 1
ter. Eerst Ik, en: In het laatste I
tier), en Panokko door Anne de
(358 pag., geïllustreerd, ƒ22,50.
boeken over een Surinaamse jol
die opgroeit ln het oerwoud en
later via de zendingsschool t
keert).
Bij Sijthoff te Alphen ad. Rijn
schenen: Inspecteur Perquin el
nerveuze moordenaar door Ml
Mons (derde, enigszins herziene 4
173 pag 12,90), en En het einl
de dood door Agatha Christie <vl
druk, 207 pag., 13,50, na 11
14,25).