Op kousevoeten na de inhuldiging
Gesprek eucharistie
en ambt weer hervat
BOEKENBEURS
Trouw
iïtoefprtcentrutim
L-
Advertentiecampagne
predikant/geestelijk verzorger
Christelijk Lektuurkontakt
Gratis toegang
Conferenties
SPECIALE REIZEN naar
ISRAEL en EGYPTE
Relsstlchtlng „THACIR"voor de fijnproevers!
UIT DE KERKBLADEN
Jeruzalem,
Begin en
Martin Buber
VAN DA AC
ZATERDAG 30 AUGUSTUS 1980
KERK
TROUW/KWARTET
door A.J. Klei
Ergens In ons vaderland...ik weet niet
precies wóór. Ik meen in
Rotterdam .bestaat een bejaardenclub, die
„Edna" heet. Die club is niet naar een
vulkaan genoemd, anders zou je de naam
trouwens met een „t" spellen, maar naar de
tri 1959 verschenen eigen levensbeschrijving
van prinses WUhelmlna, getiteld: „Eenzaam
maar niet alleen." Strikt genomen zou de
naam der club dus,Emna" moeten luiden,
maar de leden vonden dat niet mooi klinken
en daarom werd het,Edna," net alsof het
boek „Eenzaam doch niet alleen" heette.
Dit lieve verhaal vertelt iets van de indruk
die de autobiografie van „de oude
koningin" destijds in brede kringen heeft
gemaakt. De reacties waren, op enkele
uitzonderingen na, vooral bewógen en
daaraan hebben kerkbodescribenten in niet
geringe mate bijgedragen. „Eenzaam maar
niet alleen" is een aantal Jaren niet
verkrijgbaar geweest, maar Juist is een
herdruk (de tiende) uitgekomen en de vraag
rijst, hoe wij er nu, met de hitte van de Jaren
zestig en de zeer betrekkelijke luwte van de
jaren zeventig achter de nig, tegenaan
kijken.
Op zichzelf is deze heruitgave niet
verwonderlijk, er zijn genoeg redenen voor
aan te wijzen. Morgen zou prinses
Wilhelmina honderd Jaar geworden zijn en
blijkens een mededeling in het boek is het
manuscript in 1955 voltooid, hetgeen een
zilveren Jubileum oplevert. Voorts hebben
we hier te maken met een ongewoon
geschrift, namelijk de levensherinneringen
van iemand die een halve eeuw regerend
vorstin is geweest en dient een opgroeiend
geslacht althans de mogelijkheid te hebben
er kennis van te hemen. Tenslotte hoopt de
uitgever er een centje aan te kunnen
verdienen. De schrijfster van „Eenzaam
maar niet alleen" verklaart ergens, dat het.
aardse slijk haar geheel onverschillig laat,
maar de directeur van uitgeverij Ten Have
kan zich de weelde van een dergelijk
standpunt niet veroorloven. Nóg niet
althans.
Hoe nemen we anno 1980 „Eenzaam maar
niet alleen" ter hand? Ik vermoed
aanzienlijk minder eerbiedig dan twintig
Jaar terug, wat op zichzelf geen bezwaar is,
omdat de nagedachtenis van prinses
Wilhelmina tegen een stootje kan. Om
onschuldig te beginnen, de lezer van nu zal
zich onbevangener vermaken met curieuze
uitspraken in het boek dan de lezer van
toen. Bijvoorbeeld met de parmantige
verzekering: „Hier bij ons op Het Loo valt
vaak meer sneeuw dan in de Hollanden." Of
met de naïeve vaststelling (kort na de
Inhuldiging): „...op Het Loo begon ik ernstig
aan mijn re ge rings taakHet was een rustige
tijd. Er gebeurde zowat niets." Of met een
merkwaardige kijk op voedsel (naar
aanleiding van een bezoek aan het
„zwaarbeproefde" Putten): „Tot overmaat,
van ramp ontbrak het voedsel dat zij beslist
nodig hadden, namelijk jam."
Met de herrie op en na de dertigste april van
dit Jaar nog ln de oren lees je enigszins
verbijsterd de volgende, in telegram stijl
gehouden notities: „6 September:
Inhuldiging. Feest 's nachts, ook op de
Dam. Geen oog dicht. Moeder vroeg
vriendelijk aan mijn nachtrust te denken.
Volgende nacht alles op kousen."
Ook streepte ik aan: „De laatste
vijfenzeventig Jaar hebben weinig
werkelijke staatslieden opgeleverd." Zo
sneuvelen reputaties.
Met stijgende verbazing heb Ik gelezen van
de mateloze verering die Wilhelmina
koesterde voor generaal Van Heutsz, Had
me dat bij de eerste lezing niet gehinderd?
De prinses werd al Jong op de hoogte
gebracht van „de krijgsverrichtingen van
hét Nederlands Indische leger in Atjeh en in
andere delen van de Archipel. Ook hierdoor
werd mijn drang tot daden sterk
gestimuleerd."
Tweemaal vertelt ze over het bezoek van
Van Heutsz met zijn staf, dat ze „een
belevenis" noemt Van Heutsz met zijn
bezieling, wilskracht taaie volharding,
bestuurstalent..de loftuitingen stapelen
zich op. Het was „voor mij de ontmoeting
met een sterk reëel leven. Daarginds werd
een waarlijk groots werk verricht; er was
dus groot werk in de wereld te doen, er
waren taken die meer vroegen dan stiptheid
en toewijding. Een nieuwe wereld ging bij
dit bezoek voor mij open."
In schrille tegenstelling tot deze
uitbundigheid staat, dat prinses
WUhelmlna met geen woord rept over de
bevrijding van wat toen nog was:
Nederlands Ooet-Indië. O ja, toch wel, met
dit éne zinnetje: „Op 15 augustus 1945
capituleerde Japan."
In.Eenzaam maar niet alleen" staan
verscheidene geloofsgetuigenissen, en daar
blijf Us afZe rijn sterk persoonlijk
gekleurd, het gaat niet over geloven-in-
gemeenschap-met Be citeer:JBJ (de lezer)
zal opmerken, dat in dit boek weinig gewag
gemaakt wordt van de kerken. Zij hebben
geen rol van betekenis vervuld ln mijn
leven. Zij stonden daarvoor te ver af van
mijn persoonlijke binding met Christus en
Zijn Leiding met mij."
Typerend is in dit verband een fragment uit
het hoofdstuk ..Mijn Jeugdjaren":
Onverbiddelijk was ik als mrs. Winter (de
gouvernante), wanneer moeder door haar
werk niet kon, met mij wilde bidden. Als zij
het dan niet laten wUde, verklaarde ik het
gebed voor ongeldig en zei, dat ik het wel
alleen zou overdoen, wat ik dan ook deed.
Dit is een staaltje hoezeer een kind zijn
geloofsleven als zijn eigen Heiligdom
beschouwt en hoe ontoegankelijk en
gesloten het Is. Later stond Ut al niet andere
tegenover de catechisatie. Deze
beschouwde Ut als bemoeizucht met mijn
geloofsleven; lk onderging haar, innerlijk
sloot lk mij geheel af voor haar Invloed."
Tot zover een paar van mijn indrukken,
opgedaan bij de hernieuwde kennismaking
met „Eenzaam maar niet alleen." Ik heb ze
om twee redenen opgeschreven: om, hoop
lk, andermans aandacht te scherpen en
omdat prinses Wilhelmina een te bijzondere
vrouw is geweest dan dat we haar achter
wolken wierook zouden mogen laten
schuilgaan.
J ammer is dat de uitgever geen aanleiding
vond, aan deze nieuwe druk een
personenregister toe te voegen.
Titel op omslag van „Eernaam maar niet
alleen" door Wilhelmina. UitfTen Have,
Baarn, 451 pag., prijs 34M).
DEN BOSCH (ANP) Na een Impasse van vier jaar wordt het
interkerkelijk gesprek over eucharistie en ambt opnieuw op
gang gebracht Dit ls donderdag in Den Bosch voorgesteld ln
een besloten vergadering, waaraan veertig kerkelijke leiders
hebben deelgenomen.
AOVEflt-enne
De vergadering had het karakter van
een studiedag. Zij was georganiseerd
op initiatief van de Sint-Willibrord-
vere nl ging, het hervormd Rome-be
raad en de gereformeerde taakgroep
Reformatie-Rome. ZIJ waren hiertoe
overgegaan uit onvrede over de stag
natie ln het gesprek tussen de kerken
over intercommunie en ambt. De im
passe was ontstaan als gevolg van de
lauwe ontvangst van de gemeen
schappelijke verklaring uit 1976 van
de interkerkelijke commissie „Inter
communie en ambt" van de Neder
landse raad van kerken.
Tijdens de studiedag werden ver-
schUlende suggesties gedaan om het
gesprek weer op gang te brengen.
Kardinaal Wille brands pleitte onder
meer voor een analyse van de ilturgt-
sche teksten, die ln de verschillende
kerken bij de viering van het avond
maal (de eucharistie) worden ge
bruikt.
Anderen meenden, dat vooral moest
worden gekeken naar de praktijk VOOT bljbelCUTSUS
zoals die op het grondvlak van de
kerken groeit. Zo zei de oud-katho
liek dr. J. Visser: „Verklaring of niet,
verboden of niet, aan de basis gaan
de kerken hun gang. Bestudering van
wat in de plaatselijke kerken of ge
meenten gebeurt, is zeer nodig." Drs.
H. Eikelboom van de gereformeerde
taakgroep Reformatie-Rome zei de
eucharistie te beschouwen als „een
alternatief leefmodel". Hij vroeg
vooral de dlakonale aspecten niet uit
het oog te verliezen.
Gesuggereerd werd de uitgave van
een gemeenschappelijk liedboek van
alle kerken.
Aan de drie adviesorga
nen die de studiedag hadden georga
niseerd, werd verzocht op basis van
de resultaten van de studiedag een
wel omschreven voorstel aan de raad
van kerken te doen over de voortzet
ting van het oecumenisch .gesprek
over eucharistie en ambt
waarin oppenomen: De Rotter
dammer, met Dordta Dagblad,
Nieuwe Haagse Courant met
Nieuwe Leldee Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tamminga
Directeur mg. O Postma
HOOFDKANTOOR
Postbus 659
1000 AW
Wibautstraat 131 Amsterdam
tel. 020-913456
Postgrro 660000
Bank Ned. Credietbank
Rekeningnr 23 00 12 574
Gemeentegiro Amsterdam
X11000
REGIO ROTTERDAM/DORORECHT
Postbus 946
3000 AX Rotterdam
tel. 010-115588 (abonnementen
en bezorging)
tel 010-115568 (redactie)
tel. 11S700 (uitsluitend voor
advertenties)
WesttXaak 4
REGIO OEN HAAG/LEIDEN
Poetbus 101
2501 CC Oen Haag
tel. 070-469445
(abonnementen
tel 070-469445 (redactie)
tel 070-466864 (uitsluitend voor
advertenties)
Part*straat 22 Den Haag
REGIO NOORD/OOST-NEOERLANO
(abonnementen en bezorging
Postbus 3
0000 AA Zwolle
tel 05200-17030
Melkmarkt 56 Zwolle
Abonnementsprijzen
Per maand f 16.98
Per kwartaal 50.95
Per half iaar 101.90
Per jaar 201.60
Advertenoetaneven op
aanvraag
Opgave familieberichten 9-19 30
van maandag t/m vrijdag. Op'
zondag van 18-20 uur tetet. 020-
913456.
Opgave mini-advertenties tel.
020-936866 of schriftelijk san
Mini-Adv afdeling, postbus 433.
1000 AK AMSTERDAM.
Adreswijzingen uitsluitend schrrf-
teli|k aan onze Amsterdamse
adressen
boekennieuws
HZT AGOGteCH MOMENT
IN MCT PASTORAAL OPTRTOCN
brute. 368 btz f 49.90
Oil boek biedt een gewokAge hoeveetwid mate
riaal en Ie daardoor een abmuians voor aten de
DE KGCLUOMG VAN OC VRIJWILLIGER
IN MET INDTVKHJELE PASTORAAT
Se druk, 238 btz.. 33,95
kwkek|ke werkers. De auteur doet verantwoor
dkig van de begotaidmg en trainingen die hij gaf
aan de fcw*te|k« vnfwtegar. de lekepeekx
Or. C- J. den Heyer
goed inricht m de hurtge Mand van de bijbel
le coocepboe. Oe auteur gaat daartoe
dwp m op de vieiee van H. Bevmck, G. C.
Bariuarwer. H. M. Kuitert en A. A. van Ruler
Verkrijgbaar in da boekhandel
[KSO KOK KAMPEN
Hel bestuur ven De „Stichting Geest*ll|ke Verzorging 0* Bllt-Sltthoven"
(uitgaande van de plaatselijke kerken).
welke Stichting zich ten doet stelt de geestelijke verzorging van petiénten in het
ziekenhuis Berg-en-Bosch en enkele verpleeghuizen te Bllthoven, zoekt een
(prot)
Zijn/haar taak zal zijn:
de organisatie van de Dienst-Geestelijke-Verzorging in hel ziekenhuis
de geestelijke verzorging (in samenwerking met een part-time R,K.geest
verz.) van de patiënten in het ziekenhuis, het daaraan verbonden asthma-
centrum (44 kinderen) en enkele verpleeghuizen. Aan het ziekenhuis is
eveneens een raadsvrouw van het Humanistisch Verbond werkzaam met
wie in teamverband wordt samengewerkt.
het leiden van kerkdiensten
onderwijs aan leerling verpleegkundigen.
Gedacht wordt aan een pastor die
minstens enige jaren pastorale ervaring heeft,
een pastoraal klinische training heeft gevolgd of beretd is deze te votgen.
Salariëring votgens de normen van de N.Z.R.
Inlichtingen zijn te verkrijgen bij de voorzitter en de secretaris van het bestuur,
Ds J. L. van Apeldoorn (tel. 030-782035) enDrE.P van Steenbergen (tel. 030-
785354).
Schriftelijke sollicitaties met bijgevoegd curriculum vitae, binnen twee weken
na verschijnen van dit blad. te richten aan de secretaris van dofètichting Dr E.
P. van Steenbergen. Alb. Cuyplaan 39. 3723 GK Bilthoven.
Van een onzer verslaggevers
ZWOLLE Vandaag begint een lan
delijke advertentiecampagne om de
bijbel te lezen. Onder het motto „Als
tublieft. Een geschenk uit de hemel"
verschijnt een grote advertentie ln
enkele landellke dagbladen en verder
ln vijftig regionale bladen door heel
Nederland.
Achter de campagne staat de Werk
groep Bijbelcursus, die ls opgezet
door een aantal vrij gemaakte ge re for
meerden. De werkgroep vraagt in de
advertenties aandacht voor de bijbel
en voor de boodschap van levensbe
lang, die voor ieder mens in de bijbel
te vinden ls.
Daarbij biedt de werk
groep hulp aan ln de vorm van een
bijbelcursus, waarbij zowel schrifte
lijke als mondelinge begeleiding mo
gelijk ls. De lessen zijn gratis, evenals
de begeleiding. De cursisten betalen
alleen een geringe bijdrage ln de por
tokosten.
In 1977 voerde de Werkgroep Bijbel
cursus een soortgelijke actie. Toen
meldden zich ruim 2500 cursisten
aan. Deze cursus wordt ln veel plaat
sen ln Nederland en ook daarbuiten
(België, Spanje, Curacao) door bijbel-
clubs nog steeds Intensief gebruikt.
De werkgroep rekent nu op driedui
zend aanmeldingen. Het geld voor de
advertenties en de (zeer fraaie) cursus
ls door een groot aantal mensen bij
eengebracht
ADVERTENTIE
H. Snoep
JOB
aanklager ei
Een weergave van een serie preken, met als grondgedachte dat er
zolang er lijden e, vooral lijden zonder aanwijsbare schuld, vragen
zullen blijven. De schrijver stelt zich op naast de mensen bij wie de
geloof «zekerheid In tijden ven bitter leed wordt ondergraven door
onzekerheid en zelfs vertwijfeling. Het verheal van Job leert ons dm
behalve aanMeger ook gedaagde te durven zijn. Pae dan is ar
pbfc. 11.90
jbawr ln de boekhand*)
teGrevonhaga.
UITGEVERIJ
Poatbua 94176, 2800 AD 'a-Oraeawhaga.
Landelijke presentatie van het christelijke boek voor
boekhandel en partikulier.
vrijdag 5 september
10-21 uur
zaterdag 6 september
10—16 uur
Veemarkthallen, zaal /AAR ES KA' te Utrecht, (nabij
rotonde de Berekuil)
Ruime parkeergelegenheid
Gemakkelijk met openbaar vervoer bereikbaar
Het gebed in het Jodendom (kan
kennismaking met de Joodse ervaring
helpen uit de impasse van eigen gebe
dspraktijk te komen?), m.m.v. ds. W.
H. Zuidema, zaterdag 27 september
10.15-16.30 uur. Toerustingscentrum,
Leusden (tel. 033-943244).
Landelijke filosofendag. Veertig
filosofen van verschillende Neder
landse universiteiten houden een
voordracht Zaterdag 20 september,
Erasmusuniverslteit, Rotterdam (tel.
010-145511, toestel 3064).
tijdens de herfat-, kerst- en paasvakanties!
NIEUW: onze drie-weekse kombinatiereis naar
EGYPTE - ISRAEL en JORDANIË.
(Vertrekdata in 1981: 21 april; 21 juli; 3 november)
ALS VANOUDS: onze geheel verzorgde rondreizen naar EGYPTE-ISRAËL-
TURKUE-GRIENKENLAND-ROME
Europe leen 14, 3844 AV HARDERWUK. Telefoon: 03410-21969.
THACIR
In Woord en Dienst reageert dr S.
Gerssen op Israëls Jeruzalem wet (hij
schreef dit blijkbaar nog voordat in
Nederland de discussie over de ver
plaatsing van de ambassade los
barstte):
Ik begrijp terdege, dat geen Jood, die
Jeruzalem bemint, zich neer kan leg
gen bij een opnieuw gedeelde stad,
waarin de schoonheid van haar mu
ren en gebouwen weer zou schuil
gaan achter prikkeldraad. Wie na
1967 herhaaldelijk Jeruzalem bezocht
kan niet anders dan diep onder de
Indruk zijn van de liefde waarmee een
indrukwekkende stadsvernieuwing is
doorgevoerd. Ik begrijp dat en voel
mij ermee verbonden. Ik versta ook
terdege, dat alleen Jeruzalem de
hoofdstad van de staat Israel kan
zijn. Een historisch en spiritueel zo
geladen staat als deze kan onmoge
lijk een willekeurig stuk nieuwbouw
als bijv. Tel Aviv als zijn hoofdstad
zien. Wat ik niet begrijp is waarom dit
vanzelfsprekend juist nu ln een wet
moet worden vastgelegd. Het enige
dat door zo'n wet verandert, ls dat de
irritatie bij de anderen en de weer
stand bij degenen, die Israël nog
nooit iets goeds hebben toegedacht,
tot nieuwe hevigheid ontbrandt.
Angstwekkend
Nog eens dr Gerssen:
Het angstwekkende lijkt mij, dat vrij
wel niemand meer lijkt te zien wat
Jeruzalem naar zijn diepere waarde
eigenlijk is. Zowel christenen als mos
lems beschouwen zichzelf als de op-
Betoging In Jeruzalem van felle nationalisten, die willen dat Begin
geen duimbreed toegeeft
volgers van de joden en menen daar
om rechtstreekse rechten op Jeruza
lem te kunnen laten gelden. Een
Joods Jeruzalem komt ln die concep
tie niet te pas. Terwijl wij toch dank
zij datgene wat aan het Joodse volk ls
toevertrouwd met Jeruzalem verbon
den zijn: nooit linea recta maar vla
deze bemiddeling. En de joden lijken
te denken dat het recht op Jeruzalem
als alleenrecht zou moeten worden
verstaan. In de Bijbel zijn er twee
lijnen: er ls sprake van Jeruzalem als
het hart van het joodse volk, als een
wezenlijk moment ln de Joodse parti
culariteit, en er is ook sprake van
Jeruzalem, het joodse, als het cen
trum waarheen de volken zullen stro
men, dus als het teken van het uni
versele. Als Israël het particuliere wil
onderstrepen zonder te belijden, dat
dit particuliere gericht ls op het uni
versele, op het samenleven van de
volkeren, verwordt deze belijdenis tot
een ordinair particularisme. Martin
Buber maakte een scherp onder-
scheld tussen legitiem en illegitiem
nationalisme. In een legitiem natio
nalisme worden de poorten openge
houden en wordt gestreefd naar een
model van samenleven waarin de vre
de aardse gestalte begint te krijgen.
In een illegitiem nationalisme wor
den de eigen rechten verabsoluteerd
en blijft voor de ander niets anders
over dan onder het juk door te gaan.
Buber waarschuwde daarvoor .als
voor een dodelijk gevaar. Joods 'na
tionalisme is evengoed als elk ander
heldendom.
Beleid
De voorzitter van de verenigingen
van kerkvoogdijen in de Nederlandse
DE GROTE ANDERE
Mijn kind, als ge rijk zijt, blijf da is
bescheiden
Hoe meer aanzien ge hebt, des t« en
meer moet ge u vernederen
Een verstandig mens overweegt
graag spreuken
(Wijsheid van Jezus Sirach 3)
In dit deel van dit boek op de rar
van de kanon gaat het over rtjkd u
aanzien en wijsheid. Over die dii
ging het ook toen Salomo koninj u
worden. Het zijn begeerde goede
ln dit leven. Het lijken wel de hot
goederen, waarden van de eersl
rang. Toch hebben ze hun
begrenzingen. Er lijkt niets aan h
geluk te ontbreken van de mensi
rijk, ln aanzien en wijs ls. En toch
brengen deze drie het werkelijk
levensgeluk niet automatisch m
Van rijkdom weten we het uit wa
horen en lezen, uit onze ervaring,
aanzien ls ook niet alles. Veel me
met een groot debiet onder hun
medemensen leven op eenzame
hoogte, arm aan werkelijk men*
contact Maar wijsheid dan? Dat
er toch bovenuit? Rijke mensen i
wie iedereen de hoed afneemt zijr
genoeg, maar wijsheid ls nog wat
anders. Je kunt bij rijkdom
onbescheiden worden, Je drukt
iedereen opzij. Bij aanzien ligt de
hoogmoed als verleiding aan de d -
Maar wijsheid? En toch is er ookS
wijsheid die het einde niet ls. Een i
wijsheid die het alleen bij zichzell j
zoekt Wijsheid die alles al weet.
Zoals de onbescheiden rijkaard ni
echt rijk ls, en de hoogmoedige m r
in aanzien dat aanzien eigenlijk il
nauwelijks verdient, zo kan ook d 0
wijze onwijs zijn als hij de spreuk* 3
van anderen niet langer overweeg n
Als hij niet een onlesbare dorst ke r'
naar de laatste wijsheid van de gn r
Andere.
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Beroepen: te Genemuiden J.
Mouthaan te Nunspeet.
Aangenomen: naar Rljssen
Klok te Melissant
GEREF. KERKEN
Beroepen: te Leerdam C. P. Mei] s
(Lekkerkerk/Krimpen a/d Lek.
Afscheid: op 31-8 van Utrecht:
L. van der Linden wegens emeri
V
hervormde kerk, dr. W. J. Dlepeveen,
ln het maandblad De Kerkvoogdij:
De toekomst van de hervormde kerk
ziet er niet al te gunstig uit Het
aantal leden loopt angstaanjagend
terug. Bovendien blijkt de organisa
tie van de kerk steeds minder effec
tief. Merkwaardig genoeg komt de
zorg voor de toekomst van de kerk
aan de top niet al te ernstig over. Men
schijnt zich daar meer met andere
zaken bezig te houden dan bij voor
beeld met het opstellen van een be
leidsplan voor de naaste toekomst en
het bezinnen op de organisatie-struc
tuur van de kerk. Nu ls het wel waar,
dat er met een beleidsplan niet auto
matisch meer leden tot de kerk toe
treden of de financiële middelen wor
den verruimd. Toch heeft een doelge
richte actie als kerkbalans het finan
ciële beeld ln de kerk nogal veran
derd. Nu zou men overigens niet moe
ten blijven staan bij het verhogen
van het peil van de Inkomsten, maar
tegelijkertijd ook een weldoordacht
plan op langere termijn moeten ma
ken voor het besteden van de midde
len. Daarenboven ls ook het doeltref
fend besteden van de middelen nau
welijks te verwezenlijken als de Inef
ficiënte structuur van de kerk niet
wordt aangepakt. Want die ls ronduit
chaotisch. Kerkvoogden maken zich
daarover zorgen. Vooral als in de top
nauwelijks blijkt van een bereidheid
om bij voorbeeld een beleidsplan te
maken en de loodzware structuur van
de kerk te vereenvoudigen. Kerk
voogden vragen zich af of het wel tot
een werkelijke actie komt. Want weer
wordt een commissie ingesteld, die
zich over deze problemen zal gaan
bezinnen. En dat zal de zaak slechts
vertragen, zeker als zij gedeeltelijk
wordt bemand door niet-deskundi-
gen of wanneer er zelfs (zoals zo vaak
gebeurt) meerdere commissie zouden
komen met ten dele dezelfde manda
ten. Het voornemen om een extern
adviesbureau aan te trekken belooft
al evenmin veel goeds. Gewoonlijk
BAPTISTENGEM.
Afscheid van Deventer:
wegens emeritaat.
Os. De Kluis
In de ouderdom van 82 Jaar ls oi
den ds. A. T. W. de Kluis, die van
tot 1962 hoofdlegerpredikant li
weest De begrafenis heeft i
plaatsgevonden, in alle stilte. D
Kluis was evenals zijn broer, de 1
gereformeerde legerpredikant M
J C. de Kluis, eerst onderwijzer,
latere leeftijd ging hij theologie
deren en werd hij eerst hulpprw
ln de hervormde kerk te Wemeld
en vervolgens predikant in Sa
kerke (1929), Vlissingen (1932) en
terdam (1935). In de oorlog meldd
zich vrijwillig ln Duitse krijgsgi
genschap ten behoeve van de ga
lijke verzorging van de gevangen
derlandse militairen. Tot het
van de oorlog zat hij in het k
Mühlberg aan de Elbe. Hij bescl
zijn ervaringen in het boek „De
tone van Mühlberg". Bij de we
opbouw van het Nederlandse legi
1945 volgde hij dr. W. G. Harren*
op als hoofdlegerpredikant. Hij
daarbij de moeilijke taak, voldoe
legerpredikanten te werven vooi
Nederlandse militairen ln Indië.
De Kluis publiceerde veel. Na
emeritaat in 1962 vestigde hij zie
Voorburg, waar hij nog enkele j
pastoraal werk heeft gedaan.
Ds. B. Telder
Op 83-jarige leeftijd is de Nederlai
gereformeerde predikant B. Teldi
Bilthoven overleden. Ds. Telde
meermalen in het nieuws gekoi
door aparte opvattingen. Hij
eerst onderwijzer. Na studie aan
Vrije Universiteit te Amsterdam n
hij ln 1925 door ds. J. J. Buskes be
tigd tot predikant van de ger«
meerde kerk ln Vlanen. In 1928
hij naar Breda. Daar kwam he
1944 tot een breuk. Ds. Telder en
hem volgden, beschouwden zich
de eerste vrijgemaakte kerk van
land: als datum van vrijmaking g
in Breda reeds 9 juli 1944. Het m
bekend werd ds. Telder door
boekje „Sterven.en dan?", dat
ln 1960 publiceerde. Daarin behan
de hij de vraag, of de gelovigen
hun sterven „naar de hemel gal
Ds. Telder had bezwaar tegen de
dltionele gedachten over de si
ding van ziel en lichaam na de d
en de onsterfelijkheid van de ziel
hij meer grieks-heidens dan chn
lijk noemde. Daarom had hij I
bedenkingen tegen de wijze, wad
in antwoord 57 van de Heidelbri
catechismus de troost van het geit
sartikel van de opstanding des vit
onder woorden gebracht ls. De f
polemiek die op dit boekje vol|
was een van de oorzaken van de ki
scheuring bij de vrijgemaakten I
het eind van de Jaren zestig. B
1961 ging hij met emeritaat.
volgt men ten slotte deze advid
toch niet op omdat ze bij voorbt
niet volledig rekening houden mei
specifieke eigenaardigheden van
kerkelijke organisatie. Er is trou*
geen enkele behoorlijke reden, wi
om men niet een drie of vier leden I
de kerk (minstens zo deskundig al
externe adviseurs) om een adl
vraagt. Dat is zeker zo verstal
omdat ook een extern advies t
altijd nog om betrokkenheid val
de kerk zal vragen