r doórJï^üldriLad.JJa verlooEvmtijdtoiXt 9 *üKLa,Qse-Iöcomotie{ de wagons Öp; de MosKoü PeflÖrfg-expites heeft de barrière tussen marx 'ÈaaöKlöe genoden. En die twee gebeurteniss worden slechtó gescheiden door ééh.wat „moeizame overstap en vele rrijwel rT'linitfi IHTI1*1 luropa het O09 tilokXïÖ&eivparf' [ussische^gTOlÉwordenjriïe vooi owjet-sxs^Ê3B.beyestig6;_Meerc ruktieênJtussiobhe locqmöïlefcl jzereh podrt Tiaar een gebied4&t; ïM5l ERDAG 30 AUGUSTUS 1980 TROUW/KWARTET 19 station verwaarloosbaar klein zal blijken te zijn. De expres is in wezen een Chinese enclave op Russische rails. De coupés van de in China gebouwde rijtuigen zijn ruim en bieden plaats aan elk vier reizigers. Voor de ramen hangen fraaie kanten vitrages en zwart fluwelen overgordijnen. Op de van een wit kleedje voorziene tafel voor het raam staan een schemerlamp en de voor het reizen in Chinese treinen onont beerlijke grote porseleinen mokken met deksel voor de immer aanwezige thee. Gloeiend heet theewater wordt direct na vertrek door een van de drie Chinese be dienden van ons rijtuig binnengebracht in een groot formaat thermosfles. Het water is afkomstig uit een met hout gestookte boiler aan het einde van het rijtuig Tegen het plafond van de coupé hangt een ventilator en in het plafond is een luid spreker aangebracht waaruit dagelijks op gezette tijden Chinese muziek weerklinkt, afgewisseld door toespraken in het Chi nees waarin ongetwijfeld de verworvenhe den van het Chinese bestel voor de argelo ze reiziger uit de doeken gedaan worden Stof Drie keer per dag worden gang en coupés gestofzuigd. Stof dat door de open ramen naar binnen waait heeft nauwelijks de tijd om zich aan de houten raamsponningen te hechten; ogenblikkelijk staat een vol ijverige Chinees klaar met een stofdoek. Drie. vier keer per dag maken we een stop van ongeveer vijftien minuten: van ha mers voorziene Chinese treinsmeden con troleren snel alle draaistellen of er geen as is warmgelopen en ze verwisselen zonodig ter plekke de versleten remblokken. Rus sisch spoorwegpersoneel komt nauwelijks in de buurt van de Chinese rijtuigen. Het enige Russische aan de trein zijn het res tauratierijtuig en de locomotief. Een groot deel van de passagiers bestaat uit Chinese zakenlieden en diplomaten op weg naar huis. Zo reist In de coupé naast ons een diplomaat werkzaam op de Chine se ambassade ln de Mongoolse hoofdstad Oelan Bator. Zijn verblijf in Moskou heeft hij zó grondig benut om inkopen te doen, dat er voor hem zelf nauwelijks meer plaats is in de coupé. „Ik heb een diploma tiek paspoort, daarom kan ik zoveel mee nemen. In Oelan Bator kun je als Chinees niet zoveel krijgen", merkt hij fijntjes op. Te oordelen naar de opschriften op de tientallen dozen wordt de inhoud daarvan vooral gevormd door westerse luxe- en consumptiegoederen die in Moskou alleen voor buitenlanders verkrijgbaar zijn 'Misdaden' Tijdens de reis raken we regelmatig in gesprek over de Russische invloed in Mon golië en de moeilijkheden die de Chinezen in dat land ondervinden na het verslechte ren van de Chinees-Russische en dienten gevolge ook van de Chinees-Mongoolse diplomatieke relaties in de jaren zestig. „Vorig jaar en ook dit jaar zijn verschillen de Chinese staatsburgers Mongolië uitge wezen. ze werden beschuldigd van misda den tegen de Mongoolse staat, smokkel, diefstal van staatseigendom en van het zich niet aanpassen aan de Mongoolse gewoontes. Het zijn gewoon politieke be schuldigingen." In de Mongoolse kranten hebben vorig jaar verschillende keren be schuldigingen gestaan hoe „patriottische Chinezen" ln het geheim een maoïstische „vijfde colonne" vormden en hoe deze volgens de Mongolen in strijd met hun socialistische stelsel toch particuliere handel dreven. Maar ook Chinese diplomaten in Moskou hebben te lijden onder de verkoelde diplo matieke relaties tussen de Sowjet-Unie en de Chinese Volksrepubliek. Een Chinese attaché, werkzaam in Moskou en nu op weg naar huis om na twee Jaar weer vrouw en twee kinderen terug te zien, legt uit dat er desondanks nog wel handelscontacten tussen beide landen zijn: „De Russen heb ben ons onlangs nog een aantal elektrici teitscentrales geleverd, wij exporteren zij de en wat landbouwprodukten. Verder is de diplomatieke situatie met de Sowjet- Unie heel moeilijk, de ideologische ver schillen zijn te groot geworden". De ruim honderd Chinese diplomaten wo nen en werken in Moskou op het ruim elf hectare grote ambassadeterrein. „We ver bouwen daar onze eigen groente, leder van ons werkt op zijn beurt in de tuin". Verstopt Ondertussen dringt de expres steeds ver der in Siberië door Kolchozen worden afgewisseld door steden ln opbouw. Soms rijden we uren door uitgebreide vlaktes die slechts een enkele keer doorsneden worden door onverharde, modderige we gen Af en toe staat er een vrachtwagen te wachten voor een overweg. De trans-siberische spoorweg kent een intensief goederenvervoer en raakt daar door regelmatig verstopt, zodat we soms tijdenlang in doodstille natuur voor een rood sein staan te wachten. Naarmate we Irkoetsk naderen neemt het aantal mili taire transporten uit tegenovergestelde richting toe. Op lange platte wagons staan grote aantallen vrachtwagens, tanks en lanceerapparatuur De Russische militaire autoriteiten ont zien bij dergelijke transporten de gewone soldaten niet; die worden getransporteerd in ordinaire veewagens. Tientallen van dergelijke transporten zullen we de daar opvolgende dagen tegenkomen Wanneer we in Irkoetsk stoppen, stappen er voor het eerst sinds vier dagen nieuwe passagiers in de trein een groep Duitse toeristen, een aantal Westeuropese stu denten die in Peking een zomercursus Chinees zullen volgen en ook de land- bouwattaché van de Nederlandse ambas sade in Moskou, de heer A. C. J Bouveé, die op weg is naar Oelan Bator om te kijken of er iets gedaan kan worden aan de verbetering van de agrarische handels betrekkingen tussen Nederland en Mon golië: „Maar dat zal zo'n vaart wel niet lopen, ze krijgen daar toch alles uit Rus land." .Bij vertrek uit Irkoetsk is de vertraging ruim negen uur, in hoog tempo passeren we het Baikalmeer. Het leven in de trein gaat ondertussen gewoon door: we lezen veel en buurten regelmatig bij andere westerlingen op weg naar China, een groep Italiaanse communistische vak bondsleden. studenten uit Zwitserland. Zweden en Frankrijk. Onder dit laatste groepje zijn na vijf dagen de spanningen zo hoog opgelopen dat er een definitieve scheuring onder deze Chinagangers blijkt te zijn opgetreden. Maar de meeste andere Europeanen ondergaan de dagen in de trein als een weldadige verkwikking na het gejaagde leven in het westen. Het contact met de Chinese passagiers blijkt door het taalprobleem moeilijk te zijn. 81echts een enkeling spreekt Engels, onder wie de man die zich op de laatste dag zal ontpoppen als de chef-du-train en die vanuit de radio-coupé in ons rijtuig voor de hele trein de muziek en toespra ken-op-band verzorgt. Twee keer per dag wordt het Russische restauratierijtuig dat midden in de trein meerijdt, bezocht. Twee gemoedelijke da mes bedienen de klanten. Hoewel er één keuken is blijken ze allebei een apart winkeltje met eigen voorraden te beheren. Wanneer de één geen aardappels meer kan verschaffen bestaat de kans dat de ander deze nog wel op het povere menu kan zetten Naarmate de reis vordert worden niet al leen de jurken van belde dames en de kleedjes op de tafels groezeliger, maar wordt er ook steeds vaker „njet" ver kocht: het blijkt winstgevender te zijn om sommige produkten die in Sowjet-Unie schaars zijn, te verkopen aan de wachten den op de stations dan om deze heerlijk heden voor de voorgeschreven prijzen op het restauratiemenu te zetten. We mogen van geluk spreken dat er ondanks de slinkende voorraden in het rijtuig zelf toch nog een bescheiden aanbod van etenswaren is: een Franse student die in Irkoetsk in onze coupé gestapt is vertelt hoe hij tijdens de reis van Moskou naar Irkoetsk al na twee dagen met een uitver kocht restauratierijtuig geconfronteerd werd. Portretten Ruim vijf dagen na het vertrek uit Mos kou bereikt de expres de Russisch-Mon- goolse grens. Het is nog donker. De Russi sche controle blijkt een formaliteit te zijn en anderhalf uur later, terwijl de zon op gaat, rijden we Mongolië binnen, een land waar nauwelijks westerlingen komen en dat bepaald niet scheutig la met toeristen en doorreisvisa. Op het pereon van het grensstation wapperen rode vanen, por tretten van Mongoolse en Russische lei ders sieren het stationsgebouw en op het goederenemplacement blijken weer de no dige Russische militaire transporten te staan, klaar om naar de Sowjet-Unie terug te keren of om als verse troepen naar de Russische bases in de Mongoolse Gobi- woestijn gebracht te worden. Volgens de gegevens van de diverse diplomaten in de trein telt het Mongoolse leger slechts 28.000 man die voor het grootste deel vlak bij de Chinese grens liggen, daarachter liggen twee grote Sowjet-brigades. ruim voorzien van tanks en Mig-21 vliegtuigen. De Mongoolse grenscontrole blijkt uiter mate mee te vallen: verhalen van ervaren Europese Chinagangers over inbeslagge- nomen boeken en films blijken deze keer in ieder geval niet te kloppen: wanneer we onze paspoorten terugkrijgen salueert de grensbeambte eerst voor de deur van de coupé. De rit door de Mongoolse Volksrepubliek zal precies 24 uur duren. Mongolië is één van de oudste socialistische landen ter wereld: nadat het zich in 1921 van China had afgekeerd, werd het in 1924 na de Sowjet-Unie het tweede communistische land ter wereld. Al aan het eind van de jaren dertig begon de 8owjet-Unie het land op grote schaal economisch en militair te steunen: het afgelopen Jaar hebben de 1,6 miljoen in woners van Mongolië mini 400 miljoen dollar aan Russische steun kunnen op maken. Ruiters Vanuit de trein ts duidelijk te zien hoe dunbevolkt het land is: slechts af en toe zien we tegen de kale berghellingen kleine nederzettingen van witte, platte, tentach tige. semipermanente nomadenwoningen Soms zien we grote kuddes, bijeengehou den door een aantal woestrijdende ruiters- De kuddes zijn ondergebracht in de neg- dels. de coöperatieve land bouwbedrijven, weet de Nederlandse landbouwattachê te vertellen. De afgelo pen winter zijn ruim 700.000 van de 25 miljoen stuks vee door de immense koude om het leven gekomen. Op de hoogvlakte kan de temperatuur 's winters dalen tot beneden de veertig graden terwijl tijdens de korte, droge zomers het maar liefst tachtig graden warmer is. Het landschap Is van een adembenemen de schoonheid, nauwe dalen met snelstro- mende rivieren worden afgewisseld door grote vlaktes die door bergen omgeven worden. Soms kronkelt de enkelsporige lijn zich in kleine bochten tussen de ber gen door. De dorpen die we vanuit de trein zien bestaan slechts uit houten huizen, geen straten, geen hekken, geen bomen, geen planten. „Dit is nu niet direct het land waar de mensen last van stress zullen krijgen", merkt landbouwattachê Bouveé droogjes op Uitgestorven Aan het begin van de middag bereiken we in de zinderende hitte de hoofdstad Oelan Bator waar we de langste stop van de hele reis maken: ruim een half uur. Het sta tionsplein is uitgestorven op twee Russi sche vrachtwagens na. Rond het stations gebouw dat getooid wordt door een reus achtig portret van hardwerkende Mon goolse arbeiders, staan opvallend veel groen geüniformeerde Russische militai ren en politieagenten. „Mongolen kunnen niéts organiseren, ze doen alles veel te langzaam, daarom hebben de Russen alle belangrijke taken van hen overgenomen", legt een lid van de Chinese ambassadestaf me niet geheel zonder vooroordelen uit Samen met de welhaast complete ambas sadestaf haalt hij de Chinese diplomaat uit de coupé naast ons af Snel worden de tientallen pakken in een busje geladen en met tevreden gezichten wordt de buit af gevoerd, echter pas nadat we hartelijk afscheid genomen hebben van onze tijde lijke buurman In de loop van de middag zien we hoe de groene vlaktes langzamerhand plaats ma ken voor de Cobi-woestijn. Een paar keer zien we Russische militairen bases in de eindeloze woestijn liggen: straaljagers staan langs de startbanen geparkeerd, grote flatgebouwen bieden onderdak aan de militairen. Het tempo van de Moskou- Peklng expres is ten gevolge van de slech te staat van onderhoud aan de spoorlijn en door het gevaar voor overstekende kuddes wilde kamelen gezakt tot die van een boemel. Prikkeldraad De volgende morgen bereiken we tegen zonsopgang de Mongools-Chinese grens, de scheiding tussen het marxisme en het maoïsme. Naast het gele stationsgebouw is een grote schuilkelder gebouwd, verder staan er alleen wat huizen in de kale zandvlakte. Waarschijnlijk doordat we in middels ruim tien uur vertraging hebben worden de formaliteiten snel afgehandeld. Dan wordt de trein door een locomotief opgedrukt ln de richting van de Chinese grens die zich duidelijk zichtbaar ln de vorm van prikkeldraadversperringen tot aan de horizon uitstrekt. Volgens Russi sche bronnen hebben de Chinezen de afge lopen tien jaar ruim vierhonderd keer de Mongoolse grens overschreden, terwijl de Chinese kranten regelmatig melding ma ken van Mongools-Russische grensover schrijdingen. waarbij volgens de Chinese berichten deze zomer zelfs nog slachtof fers zijn gevallen. We passeren een ijzeren boog en komen dan tot stilstand in een gebied dat volle dig door prikkeldraad is omgeven. Een paar honderd meter verder geeft een Ijze ren poort aan waar het eigenlijke China begint. Na verloop van tijd wordt onze trein door een Chinese stoomlocomotief opgehaald en naar de Chinese grensplaats Er li an gebracht. Het is half zeven in de ochtend, ruim acht dagen na ons vertrek uit Nederland, Chi nese muziek schalt over het perron, tien tallen Chinezen kijken belangstellend toe hoe de westerse passagiers hun eerste stappen op Chinese bodem zetten. Een driftig fluitende stoomlocomotief ran geert de trein in een grote hal waar tiental len Chinezen ruim een half uur de breed- spoordraaistellen vervangen door de in China gangbare normaalspoordraai- s tellen Na precies twee uur vertrekt de Moskou- Peking-expres weer. Urenlang gaat de rit verder dwars door de Gobi-woestijn en rond het middaguur bereiken we de vruchtbare vlakten van Binnen-Mongolië: de vele dorpjes zijn opgetrokken uit licht bruin leem. Uitgelaten Het Chinese treinpersoneel bevindt zich in een wat uitgelaten stemming, het eind punt is bijna bereikt. Op het kleine for nuis achter de warmwaterboiler bereiden ze smakelijke hapjes die het rijstmenu van de voorgaande twee weken vervan gen. Het middagmaal in het Chinese res tauratierijtuig is voor de westerse reizi gers een waar culinair genoegen. Terwijl we zitten te eten zien we regelma tig resten van de Chinese muur in het heuvellandschap opduiken. Wanneer we in een middelgrote industriestad stoppen zien we ook hier de militaire transporten per trein plaatsvinden; door woestijnzand ondergestoven motorfietsen, tanks en ka nonnen worden net als aan de andere kant van de grens begeleid door militairen in veewagons. Tegen de avond kondigt een grote schoon maak van de coupés aan dat Peking niet ver meer kan zijn. Met piepende remmen daalt de expres langs een voor spoorse begrippen ongekende steile helling af naar de vlakte waarin de Chinese hoofd stad ligt. Maar naarmate deze nadert zakt het tempo van de trein, vele malen staan we stil. Eindelijk, tegen het eind van de avond bereiken we het hoofdstation van Peking, waar op het kale perron verschillende Chinese gidsen van het staatsreisbureau Lüxingshe klaar staan om de westerse bezoekers op te vangen. Zonder gidsen kun Je in China nu eenmaal niet rei2en. zij bepalen voor een groot deel het beeld dat de westerse bezoekers van China krijgen. Het kost enige moeite om te wennen aan het idee dat we na bijna negen dagen treinreizen op het perron van Peking staan Wanneer we door de stationshal lopen, hangt er geen portret meer van voorzitter Mao. Buiten, op het grote sta tionsplein, gaat het leven gewoon door. groepjes mensen zitten bij elkaar te pra ten en thee te drinken, een enkele autobus passeert terwijl ook op dit uur van de dag nog steeds honderden fietsers zich door de straten van Peking spoeden. De eerste ontmoeting met een land waar één mil jard mensen wonen, een kwart van de totale wereldbevolking David Mol is medewerker van de IKON. len zondagavond op het perron fan het Amersfoortse station. Foordat de stoptrein richting twolle arriveert, loopt langs het- lellde perron, stipt op tijd, de feoek-Wareawa expres met het lechtstreekse rijtuig naar Mos- tou binnen. Snel stappen we in. Een kleine negen dagen later, \p.385 kilometer verder, zullen we t Chinese hoofdstad Peking he- liken na een reis door drie elkaar epaald niet vriendelijk gezinde olitieke systemen. ►e reis naar Moskou vormt slechts een joorse prelude op het avontuur van de [oskou-Peking expres, één van de meest iteressante spoorverbindingen die er mo- lenteel bestaan. Bijna hadden we door en vertraagde aankomst in Moskou de xpress gemist en dat zou een week wach- ;n betekend hebben. Want de verbinding lissen Moskou en Peking via de Mongool- e hoofdstad Oelan Bator wordt slechts Én keer per week onderhouden. Een ver- inding die het mij mogelijk maakt om anuit mijn woonplaats met één keer verstappen Peking te bereiken rijwel ongemerkt glijden we vanuit fest-Europa het Oostblok binnen, de ostduitse en Poolse grenscontroles stel- n deze keer weinig voor, onze nachtrust ordt er nauwelijks door gestoord, iets at niet gezegd kan worden van de passa- van de Pools-Russische grens midden de nacht. De Poolse autoriteiten behan- (len ons uiterst vriendelijk en correct, laar een paar kilometer verder in de ussische grensplaats Brest worden door fit optreden van de Russische grensbe- nbten alle vooroordelen ten aanzien van et Sovjet-systeem bevestigd. Vier geüni- (rmeeröe mannen en één vrouw doorzoe- en onder veel gesnauw nauwgezet onze Ble coupé. De inhoud van de koffers ordt als een complete puinhoop achter gaten. boeken worden doorgesnuffeld en ambtenaar, in burger verdiept zich nge tijd in de Nederlandse weekbladen, én voor één worden we op wapens tfouilleerd- doorgaande reizigers naar tina zijn blijkbaar uiterst verdacht. a ruim vijf kwartier hebben de meer dan jftig douaniers alle passagiers in de trein ïcontroleerd en verdwijnen ze uit het ereik van de felle schijnwerpers die op de ®^ein gericht staan. Dan wordt de trein oor middel van een aantal rangeerma- Deuvres in een grote hal gereden en ter- Ijl de meeste passagiers al weer zijn gaan apen worden de rijtuigen een kleine Vee meter opgevijzeld en voorzien van idere. op de Russische spoorbreedte af stemde draaistellen. Jltempo e volgende dag blijkt de vertraging die e eerder in Warschau hadden opgelopen Dordat de voor Moskou bestemde rijtui- |Bn uit de diverse Europese hoofdsteden laat daar aankwamen, nog verder op te pen en we bereiken Moskou op het mo- ent dat de Peking-expres van een sta- on elders in de stad zal vertrekken. Maar Bt Russische staatsreisburo Intourist lijkt uiterst efficiënt te kunnen werken, i een aftandse bus worden we in ijltempo wars door Moskou getransporteerd. De eking-expres blijkt nog op ons te wach- tn; druk gebarende Chinezen op het per- pn proberen ons duidelijk te maken welk Utuig ons onderdak voor de komende —leek zal vormen. Uiteindelijk vertrekt de kpres ruim veertig minuten te laat, een prtraging die bij aankomst op het eind-

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 19