Het Warschau Pact
NAVO de baas
Maar zal het Kremlin
dit verschil uitbuiten?
Blok:
Avonturen
Steeds sterker worden de troepen van het Warschau Pact en steeds
poter worden de zorgen van de NAVO. Gemeten naar mankraoht,
uurkracht, legering en leiding moet Oost-Europa zo langzamerhand
n staat zijn West-Europa onder de voet te lopen,
laar er zijn ook andere criteria. Wat bereikt Moskou met een
ïan onze militaire medewerker
avontuur, hoe groot is de dreiging van China, de Verenigde Staten en
Japan aan oost- en zuidflank, hoe sterk is de positie van de Sowjet-Unie
nog in het Midden-Oosten, hoe betrouwbaar zijn de Oosteuropese
bondgenoten?
let grondgebied van het War-
chau Pact strekt zich uit over
'Sen geografisch aaneengesloten
ebled van de Oostzee tot aan de
warte Zee. De diepte van het
ebied varieert van ongeveer vler-
onderd tot duizend kilometer,
en zeer belangrijk deel wordt
evormd door het grondgebied
an de zogeheten sateilietianden.
hierop is het gros van de Sow] et-
trijdkrachten en hun logistieke
ïstallaties gestationeerd.
oor het beloop van de verschillende ge-
j^ergtes en hun beperkte grote doorgan-
pn, als ook door de stroomrichting van de
rote rivieren ln het gebied, de Weichsel.
e Elbe en de Oder, wordt een beweging
an oost naar west als het ware vanzelf ln
en noordwestelijke richting gestuwd.
Vanneer men uitgaat van een offensief
[Wiult Oost-Dultsland of Tsjechoslowa-
ipje en de mogelijkheden van de voortzet
ting van zo'n offensief ln meer westelijke
richting, dan zullen de aanvallende troe-
i en een vrij forse richtingverandering
etear het zuidwesten moeten uitvoeren. In
militaire praktijk betekent zo'n veran-
ering flinke problemen, met name voor
e logistieke ondersteuning. Hierbij ne
ten Oostenrijk en Joegoslavië sleutelpo
tles ln. Het al of niet schenden van het
grondgebied van deze landen door optrek-
ende troepen van het Warschau Pact Is
H hoge mate bepalend voor het verloop
an de militaire operaties van de NAVO.
Iet grondgebied van de NAVO strekt zich
sgenover het Warschau Pact uit als een
1 mg lint van geringe diepte, dat van
j loord-Noorwegen tot en met Turkije
A sopt. Daar komt bij dat een aantal lldsta-
sn door een zee of door een oceaan ge-
chelden wordt van het grondgebied van
ientraal-Europa. Het ls erg belangrijk dit
e constateren ln het licht van eerdere
anbledingen van de Russische leiders om
roepen terug te trekken uit Oost-Dults-
ind ln ruil voor de terugtrekking van
merlkaanse troepen uit West-Europa.
'*>le laats ten zouden dan terug moeten
sar de Verenigde Staten, terwijl de te-
iggetrokken Russische troepen aanzien-
Jk dichterbij zouden kunnen blijven,
laar moet aan worden toegevoegd, dat
et grondgebied van het Warschau Pact
an dat van de NAVO gescheiden ls door
en „IJzeren gordijn", waardoor het potte-
üjkers moeilijk wordt gemaakt erachter
t komen wat er precies gebeurt. Ook
eeft het Warschau Pact geen last van
h ragen stellende parlementariërs waar het
m militaire bewegingen gaat.
>t
>e kern van de strijdkrachten van het
d Farschau Pact, bestaande uit twintig pa-
Sate divisies (tien pantser- en tien geme-
baniseerde divisies) is gestationeerd op
et grondgebied van de DDR. Wanneer
len deze divisies vergelijkt met de overl-
e landstrijdkrachten van de Sowjet Unie,
an valt op dat him geoefendheid zeer
oed ls. De eenheden zijn vrijwel op oor-
i tgssterkte, terwijl zij veelal uitgerust zijn
iet het modernste materieel.
1 »e oefenterreinen voor deze eenheden llg-
en over het gehele gebied van de DDR
erapreld, tot vlak aan de grens met Wesfc-
t >uitsland. In de praktijk komt dit erop
deer dat ongeveer de helft van het grond-
ebled van Oost-Dultsland min of meer
ermanent wordt aangemerkt als verbo-
1 en gebied en dat een deel van deze oefen-
'erreinen en vliegvelden kan worden ge
mikt als uitvalsbases voor een eventuele
Ifensieve actie tegen de NAVO.
>e Russische troepen ln de DDR staan
nder bevel van de commandant van de
hoep Sowjet Troepen ln Duitsland
ÏSFG), waarvan het hoofdkwartier ln
'ünsdorf ten zuiden van Berlijn ligt. On
er bevel van de commandant-GSFG
taan ook nog omvangrijke Sowjet-lucht-
tdjdkrachten, ongeveer duizend vliegtui-
en. Bovendien wordt nauw samenge-
erkt met zes Oostduitse divisies. De vor-
Hng van dit militaire zwaartepunt op het
fondgebied van de DDR betekent dat de
ülltalre dreiging voor West-Europa niet
ering ls. Nergens ter wereld ls op zo'n
eperkt gebied zoveel parate en vrijwel
nmiddellljk Inzetbare gevechtskracht
anwezlg. De totale militaire sterkte be-
raagt 400.000 man.
Daarnaast bestaat er een nauwe samen
hang met de Sowj et-divlsies ln Polen en
Tsjechoslowaklje, waardoor er sprake ls
van een soort speerpuntvorming ln de
richting van West-Duitsland. De Russi
sche eenheden ln Tsjechoslowaklje zijn
daar gebleven na de Inval ln dat land van
1068. ZIJ worden geleld vanuit Mllowltz,
ten zuiden van de hoofdstad Praag. Ook
de Sowjet-eenheden ln Polen en Honga
rije maken deel uit van de vooruitgescho
ven strijdkrachten.
Om ln geval van een gewapend conflict
Ingewikkelde troepenverplaatsingen te
vermijden of opmarsroutes te moeten ver
leggen, hebben de landstrijdkrachten van
het Warschau Pact vanaf het begin zoda
nige posities Ingenomen, dat zij binnen
zeer korte tijd ln actie kunnen komen.
Daarbij vormen de hiervoor genoemde
strijdkrachten de speerpunt van het of
fensief. ZIJ kunnen vanuit de westelijke
militaire districten van de Sowjet-Unie
dan nog eens worden versterkt met vele
tientallen divisies.
Deze opsomming maakt wel duidelijk dat
de omvang van de strijdkrachten van het
Warschau Pact de defensieve behoefte te
boven gaat zeker als we ze vergelijken
met de 26 „parate", over heel West-Buropa
verspreide NAVO-di visies. In totaal heeft
de Sowjet-Unie vijfenzestig tot zeventig
procent van haar totale militaire potenti
eel tegen West-Europa gericht en slechts
twintig procent tegen China.
Afgezien van de constante personeelsuit
breiding, met name ln de gemechaniseer
de- en tankdivisies, moet gewezen worden
op de volgende ontwikkelingen bij het
Warschau Pact:
Het aantal divisies, als ook het aantal
tanks per divisie wordt uitgebreid.
Er worden grote hoeveelheden grond
luchtraketten Ingevoerd, waardoor
meer vliegtuigen kunnen worden vrijge
maakt voor andere taken.
De vloot van de Sowjet-Unie wordt uit
gebreid.
Er ls sprake van een zodanige techni
sche ontwikkeling dat o.a. binnen drie
Jaar een complete familie nieuwe raket
ten kon worden ontwikkeld en getest
De Russische troepen zijn ln staat om
zeer gecompliceerde operaties uit te
voeren op grote afstand van de Sowjet-
Unie. Voorbeeld daarvan ls Angola,
waar Russische luchtmacht- en vloot-
eenheden actief waren ln combinatie
met Cubaanse strijdkrachten. De Inval
ln Afghanistan ls een recenter voor
beeld.
De wapenproduktie wordt versneld
door westerse produküemethodes over
te nemen.
Er wordt een grootscheeps programma
uitgevoerd op het gebied van de be
scherming van de bevolking.
In deze opsomming ls bewust de invoering
van nieuwe wapensystemen niet meege
nomen. Doorgaans zal elk leger van tijd
tot tijd nieuw materieel Invoeren bij zijn
strijdkrachten. Wel ls het van belang te
constateren dat de nieuwe wapensyste
men stuk voor stuk aangemerkt kunnen
worden als zeer belangrijke technische
verbeteringen. Daarmee wordt het offen
sieve vermogen versterkt.
Wanneer we ons beperken tot de land
strijdkrachten, kunnen we hierbij denken
aan het nieuwe, gepantserde personeels-
voertulg BMP-1, dat ls uitgerust met een
licht kanon en een draadgeleide antl-
tankraket, en aan de helikopter HIND-D,
die ls voorzien van een pantsering en ln
staat ls aanvallende eenheden te onder
steunen met zijn 128 anti-tank granaten,
vier draadgeleide anti-tankraketten en
een zware mitrailleur. De Afghanen heb
ben al met deze helikopter kennis ge
maakt Ten slotte ls er de nieuwste T-72
(T-80) tank, die zodanig gepantserd ls dat
slechts enkele types tanks die ln gebruik
zijn bij de NAVO daar doorbeen kunnen
dringen met hun granaten.
Omdat een aanvallende partij het initia
tief heeft en derhalve plaats en tijd van
haar optreden kan bepalen, ls het voor de
partij die ln het defensief ls belangrijk om
alle vijandelijke mogelijkheden te analy
seren. De afgelopen jaren ls ln de pers
hieraan herhaaldelijk aandacht besteed,
wat af en toe voor de nodige onrust zorg
de. Te denken valt aan het boek van de
Belgische generaal Close, dat van de Brit
se oud-generaal Sir John Hacket en aan
de toespraak van de Britse generaal 8ir
Walter Walker op 6 oktober 1970 tijdens
het zestigste jaarlijkse congres van de
British Israel World Federation onder de
veelzeggende titel „Wake up or perish",
word wakker of ga ten onder.
In deze toespraak trok Walker, die com
mandant ls geweest van de NAVG-strijd
krachten ln Noord-Europa, fel van leer
tegen de bezuinigingen van de Britse rege
ring ln de jaren van 1964 tot 1970. HIJ wees
er vooral op dat de militaire doctrine van
de Sowjet-Unie uitgaat van een oorlog
waarbij van meet af aan op het slagveld
tactische kernwapens kunnen worden ge
bruikt ln combinatie met kernwapens ln
de diepte, en waarbij de nadruk lift op
verrassing en maximale snelheid van op
treden van de gepantserde en gemechani
seerde eenheden. Bijkomend voordeel
voor het Warschau Pact ls, dat de leger
commandant de zeggenschap heeft over
de nucleaire macht
Walker liet zich pessimistisch uit over de
mogelijkheid om de vijandelijke bedoelin
gen tijdig te onderkennen: splonagesatel-
lieten kunnen wel het militair vermogen,
maar niet de bedoelingen fotograferen,
vooral niet waaneer de troepen worden
verplaatst onder het voorwendsel van oe
feningen. Walker ls van oordeel dat de
NAVO-strategle alleen tot succes kan lel
den als wordt voldaan aan vier voor
waarden:
Voldoende waarschuwingstijd
Tijdige politieke beslissingen zowel na
tionaal als Internationaal
De aanwezigheid van voldoende con
ventionele troepen om het Warschau
Pact te doen afzien van agressie. Vol
doende troepen maken het nodig dat de
tegenstander eerst een vuist maakt al
vorens te kunnen toeslaan.
De strijdkrachten van de NAVO moeten
paraat zijn en ter plaatse, of moeten ln
door Herman Amelink
Er zijn twee manleren om de
verhouding tussen Oost en
West, tussen NAVO en War
schau Pact, te bekijken. Som
mige analyses proberen te ach
terhalen wat de bedoelingen
zijn van de leiders ln het Krem
lin en geven op basis daarvan
een uitleg van de aanwezigheid
van de enorme troepenmacht
ln Oost-Europa. Andere analy
ses gaan uit van de feitelijke
aanwezigheid van die troepen
macht en geven op basis daar
van uiteenzetting van de moge
lijkheden die voor die troepen
macht bestaan.
Over het algemeen vallen de analyses
van de eerste categorie Iets positiever
voor het Westen uit. Sommige theorie
ën schrijven het Russische communis
me agressieve bedoelingen toe, tot en
met het met alle middelen streven naar
de communistische wereldheerschap
pij. Het merendeel van de politieke
analytici gelooft echter dat de leiding
ln het Kremlin veel beperktere doelen
heeft en ln eerste Instantie uit ls op
bestendiging van de eigen machtsposi
tie en pas tot op het eerste gezicht
agressieve daden overgaat, wanneer er
gens een politiek vacuüm ontstaat
Anderen wijzen ook op de geschiedenis
van de Sowjet-Unie en de historie van
Rusland. Door de eeuwen heen la het
land telkens weer een prooi geweest
van buitenlandse mogendheden. Van
uit het Westen waren dat Zweden,
Duitsers en Fransen. ZIJ leggen de hui
dige politiek van de Sowjet-Unie uit als
een reactie hierop, waarbij het commu
nisme weinig meer ls dan een Ideolo
gisch sausje over een typisch Russisch
beleid. De Oosteuropese sateilietian
den dienen ln deze opvatting om her
haling van de geschiedenis te verhin
deren.
Analyses op basis van de aanwezige
militaire sterkte pakken als regel nega
tiever voor het Westen uit Toch ls het
van groot belang niet de ogen te sluiten
voor het immense potentieel dat aan
de andere kant van het IJzeren gordijn
staat opgesteld. Onze militaire mede
werker geeft op deze pagina een uiteen
zetting van de krachtsverhouding tus
sen NAVO en Warschau Pact en de
mogelijkheden die daarin schuilen. Ze
ker voor een militaire analyse ls het
van belang rekening te houden met de
slechtst denkbare optie om ook daarop
eventueel voorbereid te zijn. Niets ls
gevaarlijker dan een mogelijke tegen
stander te onderschatten.
Toch zijn bij een analyse op basis van
de bestaande krachtsverhouding tus
sen Oost en West wel degelijk enkele
relativerende opmerkingen te maken
die duidelijk aantonen dat de slechtst
denkbare opties niet zonder meer de
meest waarschijnlijke zijn.
Zo wordt er, onder andere bij de be
sprekingen over de wederzijdse even
wichtige troepenvermlndering in Euro
pa (MBFR) in Wenen, van uitgegaan
dat de troepen van het Warschau Pact
een homogeen maehtspotentleel vor
men, dat in geval van oorlog geheel
volgens de bevelen van bet Kremlin
naar het Westen zal opmareberen. Hoe
reëel die verwachting ls, kan niet defi
nitief worden uitgemaakt Maar de ge
beurtenissen van de afgelopen decen
nia ln Hongarije en Tsjechoslowaklje
en van de laatste weken ln Polen heb
ben we duidelijk gemaakt dat bet blok
van sateilietianden minder homogeen,
is dan het soms wel lijkt
Niet alleen kan men een vraagteken
zetten zi] de betrouwbaarheid van de
troepen van de Russische bondgeno
ten, maar ook moet men constateren
dat de ln Oost-Europa gestationeerde
troepen óók een functie hebben om de
daar zetelende Moekou-getrouwe regi
mes ln bet zadel te houden. Die functie
mag men dan tot op zekere hoogte wel
aftrekken van de aanvallende functie.
Verder kan gewezen worden op de
groeiende dreiging waarmee de Sow
jet-Unie ln het oosten te kampen heeft
Niet alleen zijn de banden tussen de
Verenigde Staten en China sedert de
Russische Inval in Afghanistan verder
aangehaald, maar ook begint in Japan
door druk van de Verenigde Staten de
aandrang om de defensieuitgaven te
verhogen steeds toe te nemen. Japan
wordt ln dat Idee nog gestaald door de
leiders ln Peking.
Ondanks de militaire avonturen met
behulp van Cubaanse en Oostduitse
soldaten en militaire adviseurs, ls de
Sowjet-Unie er bepaald niet in ge
slaagd een hecht bolwerk op het Afri
kaanse continent te krijgen. Haar in
vloed ln het Midden-Oosten ls de afge
lopen Jaren zelfs aanzienlijk afgeno
men. Alleen het wankele bewind in
Syrië leunt nog sterk op Russische
steun. Irak, dat tot voor kort als een
hechte bondgenoot van Moskou be
schouwd werd, keert zich steeds na
drukkelijker naar het Westen. De ge
beurtenissen in Iran hebben geleld tot
een onzekere situatie aan de zuidgrens
van de 8owjet-Unle en de Inval ln Af
ghanistan heeft daarin niet veel verbe
tering gebracht
Ook kan men zich afvragen wat de
8owJet-Unie concreet te winnen heeft
bij een eventuele bezetting van West-
Europa. Beheersing van geheel Europa
door Russische troepen zal zóveel man
kracht vergen gezien de enorme hoe
veelheid potentiële haarden van op
stand, dat de rest van de Sowjet-Unie
welhaast onverdedigd blijft Het ls niet
aan te nemen dat de leiders ln het
Kremlin bereid zijn dergelijke risico's
te lopen.
In de publieke oproepen van de 8ow-
Jet-Unle tot ontwapening, het verzet
tegen de Euroetrateglache kernwapens
en spectaculaire aankondigingen tot
terugtrekking van troepen en tanks zit
een uiterst belangrijk element van pro
paganda. Maar toch verdienen ze even
serieuze bestudering als de aantallen
militairen, tanks, vliegtuigen en raket
ten. Want ook in die bereidheid tot
gesprek en concessies zit wel degelijk
een element van eigen, nationaal be
lang. a
leder geval tijdig ter plaatse kunnen
zijn.
Walker vindt dat aan deze voorwaarden
maar ln beperkte mate ia voldaan.
Er is een hele scala van mogelijkheden
denkbaar voor een actie door de troepen
van het Warschau Pact. Veel Sowjet-ken-
ners beweren dat de Sowjet-Unie wel
streeft naar een vermogen om een Blitz
krieg te voeren, maar momenteel nog lang
niet zover ls. Ze nemen aan dat het War
schau Pact bij een confrontatie zal stre
ven naar maximale verrassing en snel
heid, maar dat de omvang van een eventu
eel optreden ln eerste aanleg wel eens
beperkt zou kunnen zijn.
Als voorbeeld noemen zij een mogelijke
bezetting van Noord-Noorwegen of Thra-
clë. Met zulke beperkte acties sou de sa
menhang van de NAVO op de proef wor
den gesteld. Het zou van de reactie van de
NAVO afhangen hoe ver de Sowjet-Unie
elders zou willen gaan.
Het Russische militaire denken stopt ze
ker niet bij de grenzen van de Sowjet-Unie
of bij die van haar traditionele invloedss
feer. Het tast de grenzen af van de macht
van de Verenigde Staten en la daarbij
vastbesloten geen oorlog meer te voeren
op het Russisch grondgebied zelf. De gor
del van bufferstaten vervult ln een gewa
pend conflict dan ook een belangrijk* roL
Het aanbod van Breznjew van oktober
1979 en dat van de Russische onderhande
laar bij de MB FR-beapre kingen ln Wenen,
die neerkomen op een terugtrekking van
tweeduizend tanks en veertigduizend
Russische militairen uit de DDR, dienen
ln het licht van het bovenstaande zorgvul
dig op hun merites te worden bestudeerd.
BIJ duizend tanks gaat het om de uitrus
ting van drie pantser- of vijf gemechani
seerde divisies en twintigduizend militai
ren omvat de sterkte van twee pantser- of
anderhalve gemechaniseerde divisie.
Nagegaan zal moeten worden ln hoeverre
de teruggetrokken eenheden gevaar blij
ven opleveren voor de NAVO en in hoever
re het gaat om vervanging door moderne
re wapens, waardoor oude systemen over
compleet zijn geworden. Verder ls het
mogelijk dat de vermindering van de troe
pensterkte bereikt wordt door uitdunning
van de Oostduitse eenheden. Ook daar
door zou het effect van de maatregelen
aanzienlijk beperkt worden.
Overigens heeft de Sowj et-Unie tot dusver
geweigerd een exacte opgave te doen van
baar troepensterkte. De NAVO houdt het
erop dat het 150 000 man meer zijn dan
het Warschau Pact opgeeft
BU beschouwingen over de krachtsver
houding tussen NAVO en Warschau Pact
moet niet uit het oog worden verloren, dat
een dergelijke vergelijking alteen maar op
kleine schaal en op een beperkt gebied
mogelijk is. Verder ia het moeilijk tanks,
vliegtuigen en de gevechtzwaarde van
eenheden te vergelijken. Binnen bet be
perkte gebied zal naar stabiliteit moetan
worden gestreefd. Deze dient rationeel te
worden bepaald, aangezien men door een
te grote stabiliteit potentiële gevaren el
ders over het hoofd kan sten.
Het ls niet aan te nemen dat de NAVO zal
instemmen met het terugtrekken uit Eu
ropa van dertienduizend Amerikaanse mi
litairen. zoals de Rumen ln Wenen hebben
voorgesteld. ZIJ kunnen dan in geval van
een gewapend conflict niet tijdig ter
plaatse zijn. Een ander probleem dat zich
voordoet, is dat van de verificatie. In een
gesloten maatschappij, zoals die ln bet
Warschau Pact bestaat, zijn
gelegenheden gemakkelijker
houden dan in het in dat opzicht loallppt-
ger West-Europa.