enselijke wijsheid onopvallend
aar doordringend neergezet
enwichtig
ssimisme
enzijdige kijk op Ierse vraagstuk
IANNES MBNKEMA
joedkope jacht op effecten
Breekbare roek-
zangeres
Transuw gids voor
een goede bungalowvakantie.
teurs uit de provincie
llndiens sont encore loin
Breaking Glass
Patriot Game
Changeling
SEPTEMBER
!&Z
afc 29 AUGUSTUS 1980
FILM
TROUW/KWARTET P 11 /.RHS 15
Ouwendijk
tn de aantrekkelijke aspecten van Poolse films is hun aandacht voor kleine intermense-
rerhoudingen. Die aandacht vindt haar expressie niet, zoals in het gros van de
m andse films, in kneuterig klein realisme. Wel in gul realistische aanpak van de „kleine
i van het leven". De grote opgave hierbij is, proberen door te drihgen tot de kern van,
u^et uiterlijk genomen, onaanzienlijke menselijke driften, die kleine verhoudingen tot de
<h oe kunnen vullen met een onvervaste tragiek.
en
v* ondere aan dit realisme van
1 e is, dat in direct herkenbare
orvallen ruimere maat-
lijke en individueel menselij-
r1 betrokken zijn. Het op zich
vensvoorval krijgt daardoor
wijdere betekenis. Mensen
t uitsluitend éénlingen, zij
p' een levend deel van een groot
Daar staat tegenover, dat dit
een totale eisen aan de één-
J' stellen, omdat die eraan kan
if den tot hij er geestelijk op
pt. Wat weer diep frustrerend
erken op bijzondere persoon-
ities relaties met werk'ge-
let man of vrouw en dergelij
ke. Een sterk voorbeeld van deze ma
nier van filmen levert Acteurs uit de
provincie van Agnieszka Holland.
Het verhaal gaat over de onbevre
digdheid aan een aantal acteurs uit
een kleine provinciestad, die hun oor
spronkelijke idealen verzand zien in
de muffe verhoudingen van een thea
terbedrijf, dat zijn „politiek" richt op
succes bij het grote publiek. De dra
matiek in een dergelijke moeilijke
verhouding wordt toegespitst op
twee mensen, de acteur Krzystof en
zijn vrouw Anka. Krzystof droomt
ervan om verbonden te raken aan een
theater in een grote stad, zijn vrouw
heeft haar studie aan de theater
school niet kunnen afmaken en is
poppenspeelster geworden. Zij be
schouwt dit werk als surrogaat voor
wat zij had kunnen doen (mits de
omstandigheden gunstiger waren ge
weest) en raakt overspannen.
De conflicten tussen de twee krijgen
een grievender karakter, als Krzystof
moet ervaren met hoeveel minach
ting er in wezen wordt neergezien op
het werk van „acteurs uit de provin
cie". Er is gekozen voor een stuk van
de bekende Poolse schrijver Stanis-
law Wyspianski. Dat stuk heet „Be
vrijding" en houdt zich, op de roman
tische manier van de auteur, bezig
met „grote beginselen" als Vader
land, Orond. Vrijheid, Menselijkheid.
Krzystof wordt sterk geraakt door de
idealistische zin van het stuk, maar
moet ervaren dat de uit Warschau
aangetrokken regisseur, terwille van
het „eenvoudige publiek uit landelij
ke contreien", willekeurige ingrepen
doet in het stuk. Het „kijkspel" moet
overblijven; geestelijke inspanning
kan worden geminimaliseerd. De ver
ontwaardiging bij Krzystof is tweele
dig: ten eerste kwetst hem de gering
schatting van de regisseur, ten twee
de ziet hij de kans om zeep gebracht
om werkelijk groots te schitteren
Streber
Het knappe in de film is, dat het
persoonlijke en ideéle zo verfijnd
door elkaar zijft geweven, dat de be
langen van gekwetste acteurs en
gedesillusioneerde individuen niet
meer van elkaar te scheiden lijken.
Van het standpunt van de toneeldi
rectie en de regisseur uit Warschau
bekeken, lijkt Krzystof een IJdele,
egocentrische dwarsligger. Een stre
ber, die alleen maar uit is op verbete
ring van aanzien en positie. Dat is
gedeeltelijk waar, maar evert waar is,
dat de mens Krzystof niet kan begrij
pen, waarom, ter wille van goedkoop
succes, elke vorm van idealistische
beschouwing uit oorspronkelijk to
neelwerk moet worden weggesneden.
Aan dat conflict gaat hij kapot. Te
meer. omdat hem de steun ontvalt
van zijn vrouw, die haar rancunes
tegenover haar man als „geslaagd
provinciaal acteur" alleen kan opge
ven, als hij tot de conclusie is geko
men. dat toneel schijn is. Een schijn
waarmee van moment tot moment
gemarchandeerd kan worden. Het
echtpaar kan misschien gezamenlijk
voort, als ze samen met de schijn
breken.
In de film is op die manier veel sociale
en particulier menselijke wijsheid
verwerkt. Onopvallend, maar wel
doordringend.
Amsterdam Cinecenter; Rotterdam
- Filmhuis, 16 jaar.
De acteur Krzystof
leiding van de Zwitserse film Les Indiens sont encore
indianen zijn nog verre) van Patricia Moraz heeft de
Franse filmcriticus Claude Mauriac gezegd, dat je op
lied weinig kan aanwijzen, dat ,,zo typisch Tsjechow"
t Zwitserse filmen. In tweevoudige zin is dat onjuist,
ten aanzien van Tsjechow als ten aanzien van de
rse film. De verbinding zou liggen in de karakteristie-
erveelde gelatenheid en wanhoop.
e karakteristieken verschillen
d hows interpretatie en drama-
jf enlijk van de Zwitserse inter-
11 en dramatiek. Bij Tsjechow
om een weemoedig en gela-
tieid van een afgeleefd aristo-
j burgerdom, dat Tsjechows
r heid had door de ziekelijk
u e inslag erin. In het Zwitserse
hebben gelatenheid en wan-
►n sterk individualistische in-
zijn incidenteel en ondergaan
wisseüngeh van natuur-
klimaat.
•s Indiens sont encore loin,"
bij andere films van Zwifc-
imst, in het bijzonder treft
«nwicht in de dramatiek. De
e individuen bezitten een bij
gave tot balanceren tussen
spanningen. Dat balanceren
door het bedwingen van de
ijdige driften in de spannin-
door wordt een schijn ge-
onverschilligheid. van on-
anheid; maar de diepste ve-
i individueel menselijk bele-
omstandigheden, verwach-
lusies trillen mee.
met name het gpval bij het
Jenny Kern in „Les Indiens
etc." Zij wordt op een maandagmor
gen dood in de sneeuw aangetroffen
aan de rand van een woud in de
omgeving van Lausanne. De officiéle
mededeling luidt: gymnasiaste. 17
jaar, gestorven aan koude en uitput
ting.
Is dat waar? Ais je de film met de
beelden uit de laatste levensweek van
het meisje gezien hebt, weet je dat
het niet waar is. Het meisje Jenny
(Isabelle Huppert, ook uit „La dentel-
lière) heeft zich (die overtuiging
dringt zich uit de film vandaan aan je
op) rustig in de sneeuw neergelegd:
komt de dood - goed; blijft de dood
uit ook goed.
Met andere woorden: de zeventienja
rige ervoer het leven, voor zover zij
verwachtingen had gehad, als in zich
zinloos. Alleen de eenvoud van de
natuur (sneeuw, kou, bos, verlaten
heid de Indianen) kon ontferming
bieden. Jenny accepteerde in volledi
ge rust die dodende ontferming.
Eenzelvigheid
Er is bij het meisje geen sprake van
•wanhoop. Wel van een zo diep gaan
de, tragische eenzelvigheid, dat de
Jenny (Isabelle Huppert) met haar toekijkende vriendin Lise.
eenzaamheid van het vredig inslapen
de enige uitkomst wordt. Bij de lite
ratuurles in Duits (in de week, vooraf
gaande aan haar dood) wordt Jenny
heel sterk geraakt door een uitspraak
van Thomas Mann in een behandelde
novelle over het besef bij de mens
omtrent „de onvindbare plaats van
het onuitsprekelijke geluksver
langen".
Dat besef bij de een vaag, bij de
ander scherp werkt door op ver
schillende manieren: in de politiek, in
de kunsten. Omdat het gericht is op
iets dat onverbiddelijk onvindbaar
blijft leidt het tot frustraties (zoals in
de film bij „de jeugd van de jaren
zestig", jaren vol verwachting, maar
op niets uitgelopen). Het meisje Jen
ny onttrekt zich in de sneeuw aan die
frustraties, omdat de diepste en lief
ste eenvoud van leven (de Indianen)
onbereikbaar ver blijft.
De film is in haar tendens volstrekt
pessimistisch. Het pessimisme blijft
in Moraz' dramatiek overigens zeer
evenwichtig. Het overlaadt zijn span
ningen niet. Dat komt (zoals de nood
lottige eenzaamheid bij Jenny) weer
tot leven in een vriendin van Jenny,
Lise. die zich tevreden stelt met de
toevalligheden van het leven. Zij is
iemand die leeft bij het moment: als
het onuitsprekelijke geluksverlangen
zich op een onvindbare plaats be
vindt, zoek dan niet, maar neem Dit
zijn enkele aspecten aan de geestelij
ke dramatiek die in de film verwerkt
is. Het zijn de belangrijkste. Zij be
paalden dan ook de gehele (superieu
re) toon van de film.
D.O.
Amsterdam-The Movies, 16 jr.
het geheel genomen beperkt de belangstelling voor
nten, dat dit vraagstuk door bomaanslagen weer eens in
inslagen hebben, ten aanzien
I Ierse nationalistische bewe-
iropagnadistisch gezien over
emeen een negeatief effect,
voor de gemiddelde burger
moeilijk om zich een oordeel iegen te
maken over gelijk en ongelijk van de
verschillende groepen, die op voet
van oorlog met elkaar staan. Arthur
Mac Caig heeft hier met zijn film The
,het Ierse vraagstuk" zich tot
de herinnering wordt gebracht.
patriot game iets aan willen doen.
De periode die door zijn film wordt
bestreken loopt van 1967 tot 1977 en
is geheel samengesteld uit documen
taire opnamen. Je zou kunnen zeg-
i openingsbeelden van The changeling (Het wisselkind) gaan je gedachten onwillekeurig
ar films als „De exorcist" of meer nog de daarop volgende „antichrist" films, waarin
len zulke „duivelse" rollen speelden. Met mensen, die zonder meer uit ramen smeten of
[braken. De hoofdpersoon van de film, de musicus John Russel (George C. Scott), krijgt
rouw en dochter autopech op een besneeuwde weg. Gezamenlijk duwen ze de auto naar
lek bij een telefooncel, waar Russel de Wegenwacht wil bellen, maar door mysterieuze
ak raken een vrachtwagen en een auto in de slip en doden Russels vrouw en dochter.
blijkt dat de geest van een
>rde jongen deze lugubere ac-
üjn spookgeweten heeft. Rus-
art in Seattle, waar hij een
Tracht heeft aan het conserva-
een enorm buitenhuis. Hij is
tnauwernood gevestigd of de
bte dingen gebeuren: een bal
rolt van een trap (de bal waar Russels
dochtertje altijd mee speelde), deu
ren gaan open en dicht, waterkranen
beginnen te lopen, door het huis dreu
nen slagen etc. Een medium ver
klaart tijdens een séance, dat „een
aanwezigheid" contact zoekt. Die
aanwezigheid bïijkt de geest te zijn
van een zes jaar oud ziekelijk jonge
tje, dat terwille van een erfenis door
zijn vader in een badkuip is omge
bracht en dat nu wraak zoekt, op een
in zijn plaats getreden jongen.
gen, dat de film „dus" de waarheid
vertelt. Het zou onjuist zijn om de
waarheid van de documentaire opna
men in deze film te betitelen als „een
halve waarheid". Omdat dan te ge
makkelijk de gedachte opkomt aan
een hele leugen. En wat de film laat
zien de beelden zijn triest en op
windend genoeg is geen verleuge-
ning van de situatie, zoals die zich in
Noord-Ierland heeft ontwikkeld. Al
leen, je kan je niet onttrekken aan de
indruk van eenzijdigheid.
Volgens het totale beeld van de film
zou de IRA de (enige) expressie zijn
van het Ierse volk als weerbaar ge
worden slachtoffer. Maar uit andere
publicitaire contexten kon worden
vastgesteld, dat Ierland, nationalis
tisch, ook andere zeker even weerba
re groepen kent als de IRA: weerbaar,
maar niet in de eerste plaats geweld
dadig. Het zou aan het totale beeld
van de film zeker ten goede zijn geko
men, als de realiteitszin van die groe
pen even duidelijk in beeld was geko
men als de contraire realiteitszin van,
de IRA, die (zij liet niet zonder tegen
zin) het geweld als enig redmiddel
ziet
Zoals al gezegd bestrijkt de film de
Dat pop- en roek-zangers van beiderlei kunnen een aanzien-
lijk grotere kans lopen dan gewone mensen om in gekkenhuis
of voortijdig graf te eindigen, weten we niet alleen uit de
krantenberichten, maar ook uit de films.
Hun lot is al tot de laatste druppel
uitgemolken, zou Je denken, maar er
zit blijkbaar altijd nog wat voed
zaams in.
Nu is „Breaking Glass" van Brian
Gibson lang niet de slechtste film in
zijn soort. Het eerste deel, dat de
armoede, de ellende, de ruwheid, de
bruutheid en de wanhopige heroïek
schildert van zo'n artiestenleven in
verveloze repetitie-zaaltjes en derde
rangskroegen, waar niemand luistert
en het hese, rokerige lawaai de mu
ziek overstemt, is zelfs zeer overtui
gend.
Een meisje in punkuniform, maar
met een uitdrukking op haar gezicht
die aan Gelsomina in La S tra da doet
denken, vecht om het plaatsje dat ze
ruimschoots verdient, want zowel
haar persoonlijkheid als haar eigen
gemaakte teksten zijn opmerkelijk.
Een brutale jongen met de manager
staf in zijn ransel wil haar opstoten in
de vaart der rock-muziek en het lukt
hem ook: ze wordt ontdekt. Dan
maakt de commercie zich van haar
meester, de uitputting komt met in
zijn gevolg drank, pillen en injecties
Als we haar verlaten zit ze in een
krankzinnigengesticht
Dat het begin fascineert is vooral te
danken aan Hazel O'Connor in de
hoofdrol, een echte roek-zangeres die
ook de liedjes voor de film heeft ge
schreven (Het is Jammer dat de tek
sten niet zijn ondertiteld, ze zijn on
verstaanbaar maar onmisbaar omdat
ze een functioneel onderdeel van de
film vormen en hoe goed ze zijn merk
Je pas, wanneer je de wèl verstaanba
re plaat draait). Maar ook de regis
seur draagt positief bij: de scène
waarin Hazel O'Conner belaagd
wordt door neo-fascistische kaapkop
pen en een shock overhoudt aan het
feit dat een van die jongens letterlijk
stikt in zijn bloed, blijft je lang bij.
Helaas bulkt het tweede deel van de
clichés: dat harde zakenjongens uit
alles geld weten te slaan, ook uit
punk, en daarbij volstrekt meedogen
loos te werk gaan, wisten we allang.
Geen reden dus om het er zo dik op te
leggen dat er een soort grand guignol
ontstaat, zoals in „Breaking Glass"
het geval is.
In zijn genre toch een film die uit
blinkt, dank zij Hazel O'Connor en
diverse beelden uit de eerste helft.
W. W. -B-
Amsterdam-Bellevue Cin.; Rotter
dam-Calypso 1; Den Haag-Asta en
verder in 6 theaters, overal in het
land, a.l.
periode van 1967 tot '77. Er is dus een
lacune van drie jaar. Als we tenmin
ste uitgaan van directe actualiteit.
Aan de andere kant, wat betekent
een lacune van drie Jaar tegenover
een realiteit van tientallen jaren, toe-
gescherpt tot het cruciale decen
nium, waarin het Ierse nationalisme
tegenover een vreemde zelfstandig
heid (Engeland) zijn recht op zelfbe
schikking staande is gaan houden?
Het ontbreekt me aan deskundigheid
om hierover een oordeel te vellen.
Maar uitgaande van de realiteit van
het documentaire verslag moet ik
zeggen, dat het beeld van usurperend
kolonialisme een sterk overtuigende
kracht heeft.
Misschien is het wel het meest ont
stellende aspect aan de film. dat de
ene gewelddadigheid (de Ierse) „rede
lijker" lijkt te zijn dan de andere (de
Engelset gewelddadigheid. Het be
nauwende is, dat vreedzaamheid voor
illusies schijnt te zijn weggelegd. Je
vraagt je onwillekeurig af. of dan
toch, in laatste instantie, een halve
beeld-waarheid is omgebogen tot een
hele beeld-leugen?
D.O.
The Patriot Game draait op diverse
plaatsen in de filmhuizen.
Hazel O'Connor speelt een overtuigende hoofdrol in Breaking
Glass.
ADVERTENTIE
Loeder
Met klagend stemmetje roept het Jo
chie om papa, die hem niet mag ver
moorden, maar intussen blijkt het
spookie een gewelddadig loeder te
zijn, dat er niet tegen op ziet om
mensen naar het leven te staan.
Het zwakke van de film is. dat zij
twee genres door elkaar haspelt: grie
zelfilm en thriller. Het ene genre
wordt door het andere in zijn geloof
waardigheid aangetast. Het is al
moeilijk om horror „geloofwaardig"
te maken. Maar als je bovendien nog
wordt afgeleid door „speurderij", dan
wordt het goedkope jagen op effecten
te doorzichtig.
Amsterdam-Calypso 1; Den Haag-
Apolio 1; Rotterdam-Cinerama I, 16
jr.
ADVERTENTIE
kus
Eén week v.a f215,- per bungalow.
Buiten het hoogseizoen kunt u in alle rust genieten van een heerlijke vakantie in een
komfortabele bungalow in de mooiste natuurgebieden van ons land. Er is keuze uit 19 verschillende
bungalowparken. U reist per trein of per auto.
Deze en vele andere reizen in eigen land zijn uitvoerig be-
schreven in de kleurrijke nieuwe Trans gids: .Vakantiereizen in herfst LI Cl I lO
winter en lente 80/81". Haal 'm even bij het NS-station, de Rabobank
of uw reisbureau. Of bel: 030 - 62.78.44
Trans: het aktieve reisbureau van de Nederlandse Spoorwegen.
