Het verband tussen angst en godsdienst
Dominees erger dan kannibale
Zevende dag adventisten vragen
actie tegen de vervolgingen
Uit brieven van levers
Trouw
Niets veranderd in
celibaatsplicht
VAN DA A
Gevangenen in Rusland moeten vrij
In de huid van een ander
VOORBIJGANG
Christenen Iran
steeds meer
in het nauw
Voorbarige kot-
DINSDAG 26 AUGUSTUS 1980
door dr. A. F. Verheule
„De Gekkenkrant" is nu al ongeveer
zeven jaar de spreekbuis van eer.
groep psychiatrische patiënten en
enkele verpleegkundigen die een
bijdrage willen leveren tot de eman
cipatie van allen die psychiatrische
hulp behoeven of in psychiatrische
inrichtingen worden verpleegd. Op
vaak uitdagende wijze. ook de
naam is al een provocatie worden
de problemen van de patiënten aan
de orde gesteld.
Thans komt de redactie, waarin o.a. Loes v d
Bedem. Franca Berkvens en Ton Hendrix
zitting hebben met een themanummer over
„Godsdienst". Dit nummer, dat m.i. docu
mentaire waarde heeft door het persoonlijke
karakter en de grote verscheidenheid van de
bijdragen, is voor 3.25 verkrijgbaar bij
..Stichting De Gekkenkrant". Postbus 3286.
Amsterdam, postgiro 3058334.
Dat dit speciale nummer mijn aandacht trok.
heeft niet alleen te maken met het feit dat ik
als predikant van een psychiatrisch centrum
vanzelfsprekend in het onderwerp geïnierres-
seerd ben. maar ook met. de thematiek van
geloof en angst die daarin herhaaldelijk aan
de orde komt
Hoe.vel de redactie van ..De Gekkenkrant'" in
haar ten geleide opmerkt dat godsdienst iets
is waardoor je het moeilijk kunt krijgen,
waardoor je zelfs gek kunt worden, is lang
niet alles negatief wat dit nummer biedt. GodS tOOlT)
Verscheidène van de anonieme schrijvers ge
tuigen van het vertrouwen en de kracht die
zij aan hun geloof ontlenen. Toch-is het
aantal artikelen waarin de angst als religieu
ze factor een rol speelt groot
daan. maar de angst ben ik nog steeds niet
kwijt."
Hier wordt een probleem duidelijk, dat niet
alleen voor de lezerskring van ..De Gekken
krant" van betekenis is. maar voor zeer veel
gelovigen en gelovige opvoeders.
klinkt de angstige fecho van deze verkondi
ging
Twee vragen
Fatale invloed
Een oudere vrouw vertelt over de fatale in
vloed van de rooms-katholieke seksuele mo
raal op haar leven: ..Eén keer kreeg ik zelfs te
horen: als je er geen kind bij wilt hebben, dan
kan God je wel eens straffen door je er een af
te nemen". Ook de prediking van de zelfver
loochening blijkt een angstaanjagende in
vloed te hebben gehad: ..Wie zijn eigen leven
niet. haat. die kan mijn discipel niet zijn, zegt
Jezus een betere manier om iemand psy
chotisch te maken, bestaat en niet."
Een lid van de redactie concludeert: „Een
God en een Godsdienst die. mensen zó bang
maakt, hoef ik niet meer. die heb ik wegge
Hoewel „Evangelie" blijde boodschap bete
kent. en deze blijde boodschap begint met de
hemelse oproep: „Vreest niet", blijken er nog
steeds veel mensen door de kerkelijke ver
kondiging angstig te worden. Nu heeft de
kerk reeds sedert de oudste tijden de predi
king van de toorn van God als opvoedings
middel tot het geloof en de gehoorzaamheid
aan de kerkelijke moraal gebruikt. Bekend is
dc „schrikkelijke toorn" van God over de
zonden, uit Zondag 4 van de Heidelbergse
Catechismus. In het Voorburgs Kerkblad van
13 juni j.l. lees ik: „Lezer, hebt U nog nimmer
voor God leren bukken en buigen in hartelij
ke erkentenis Uwer zonden? Hoe ontzettend
zal het dan straks voor U aflopen in het
gericht."
Zowel in het aangehaalde themanummer van
„De Gekkenkrant" als in vele brieven die ik
als antwoord op een oproep in het blad van
de fobiepatiënten, „Fobievizier" kreeg, weer-
Er rijzen hier twee vragen. De eerste is een
theologische: is het juist en overeenkomstig
de bedoeling van het evangelie, om de angst
als middel tot het geloof te gebruiken? Ik
beantwoord deze vraag ontkennend, maar
weet. dat ik dan door andere theologen ge
confronteerd word met die bijbelteksten, die
onmiskenbaar over Gods toorn spreken.
De tweede vraag is van meer psychologische
aard: Is het niet wat overdreven om te zeggen
dat er tot vandaag toe mensen met religie en
geloof bang gemaakt worden, zijn het niet de
mensen die van nature toch reeds een beetje
angstig zijn. die hierdoor geraakt worden?
Hoewel er toch ook veel mensen zijn, die
kracht en moed putten uit het geloof, ben ik.
gezien mijn persoonlijke ervaring, een beetje
pessimistisch in dat opzicht.
Wat u mij schrijft, zal als vertrouwelijk be
handeld worden. Hoewel ik, wanneer ik vol
doende gegevens verzameld heb, een artikel
wil publiceren over de bovengenoemde vra
gen. ten behoeve van pastores en pastorale
werkers, zal ik persoonlijke gegevens met of
alleen na toestemming van de betrokkene
vermelden.
Eén aspect
Vertrouwelijk
Eén van de redenen voor het schrijven van
dit stukje is. dat ik hoop dat de lezers mij iets
over hun ervaringen met geloof en angst
willen schrijven om mij bij mijn oordeelsvor
ming te helpen.
In het bovenstaande is slechts één aspect van
de relatie tussen angst en religie ter sprake
gekomen Er zijn nog andere verbanden, die
te maken hebben met de ervaringen van het
machtige, onbegrijpelijke van God of het
geheimzinnige van allerlei machten, die men
in en achter de werkelijkheid vermoedt. In
„De Gekkenkrant" vond ik daarvan een voor
beeld in de beschrijving van de angst waar
mee een bekeringsbelevenis gepaard ging.
een collega werkzaam in een kindertehuis
vertelde mij over de angst voor occulte
verschijnselen in de puberteltsleeftijd.
Meer inzicht in deze proDiematiek kan m.i.
werkers in kerk en pastoraat helpen bij hun
taak.
Dr. A. F. Verheule, Buitenruststraat 11,2171
HA Voorburg, is predikant van het psychia
trisch centrum „Schakenbosch" te Leid-
sehendam.
vi
door Henk Wolzak
De raad van een van de twee
kerken van zevende dag ad
ventisten in de Sovjetunie wil
een internationale actie voor
de vrijlating van 39 van haar
leden en andere christenen in
gevangenissen in de Sovjetu
nie...Wij zijn er heilig van
overtuigd", schrijft de raad,
..dat alleen een grootscheepse
internationale actie ter verde
diging van deze ten onrechte
vervolgde christenen een
doorbaak in onze strijd voor
onze burgerrechten kan ver
oorzaken. de gewetensgevan
genen op vrije voeten kan
brengen en werkelijke vrij
heid van geweten kan be
werkstelligen."
De oproep van de raad, welke
onlangs het Westen bereikte,
besteedt aandacht aan de ar
restatie van met name ds.
Rostislav Galetski. Galetski,
32 jaar oud, kreeg voor het
eerst in Moskou bekendheid
toen hij in 1978 tijdens een
persconferentie voor westerse
journalisten zich uitsprak ter
verdediging van een van de
leidende dissidenten. Alexan-
waarbij puur religieuze literatuur, en
documenten van mensenrechtenbe
wegingen in beslag werden genomen.
Negenendertig mensen werden gear
resteerd."
Ondergedoken
Tijdens deze campagne, die in een
tiental plaatsen gevoerd werd. van
Tasjkent in Centraal Azië tot in Riga
aan de Baltische Kust, zat Galetski
ondergedoken om zo een arrestatie te
voorkomen. Gelijk een waardig do
minee". schrijft de oproep, „hieip hij
vervolgde gelovigen met .heel zijn
hart. Door zijn pastorale werkzaam
heden en zijn deelname aan de bewe
ging voor mensenrechten door geval
len van wreedheid en onderdrukking
te publiceren raakte Galetski bij
zonder gehaat bij de KGB" Hij werd
tenslotte in Moskou gearresteerd
De schrijvers van de oproep hebben
weinig hoop op de toekomst. ..Met
een steeds verder toenemende felheid
jaagt de KGB op mensen die de
ideeën van Sjelkov ten uitvoer pogen
te brengen en de rechten en vrijheden
van een integrale menselijke per
soonlijkheid - vrijheid van menings
uiting. vrijheid van geweten, vrijheid
van godsdienst en vrijheid van geloof
voor zich opeisen."De oproep is de
laatste van een stroom verzoeken en
documenten die de afgelopen twee
jaar het westen heeft bereikt. Tot nu
toe hebben religieuze leiders en de
kerken, aan wie de zevende dag ad
ventisten hun oproepen richtten, zich
meestal in .stilzwijgen gehuld
waarin opgenomen: Oe Rotter
dammer. met Oordts Oagbtad
I Nieuwe Haagse Courant met
Nieuwe Letdse Courent
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Yammtnga
Directeur ing O Postma
HOOFDKANTOOR
Postbus 859
1000 AW Amsterdam
WiDautstraat 131 Amsterdam
tet 020-913456
iele* 13006
Postgiro 66 CO OO
Bank Hec C'cdietbark
Rekeningnr 23 00 12 574
REGIO ROTTERDAM-DORDRECHT
Postbus 948
3000 AX Rotterdam
tet 010-115588 (abonnementen
en bezorging)
tel 010-115588 Cedactie'
tel 115700 (uitsluitend voor
advertenties)
Westblaak 4
Rotterdam
REGIO DEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
2501 CC Den Haag
tel 070-469445
'abonnementen en bezorging)
tel 070-469445 (redact s:
tel 070-468864 (uitsluitend VOO'
advertenties)
Parkstraat 22 Den Haag
REGIO NOORD/OOST-NEDERLAND
(abonnementen en bezorging
Postbus 3
8000 AA Zwolle
tel 05200-17030
Melkmarkt 56 Zwolle
Abonnementsprijzen
Per maand 16,98
Per kwartaal 50.95
Per half jaar 101.90
Per jaar 201.60
Advertentietarieven op
aanvraag
Teielomscne abonnementenop-
drachlen (zie adressen boven1
•Opgave familieberichten 9-19 30
van maandag t/m vri|dag Op'
zondag van 18-20 uur telef 020-
913456
Opgave mmi-adverteniies tel
020-936868 o! schrifteli|k aan
Mim-Adv afdeling, poslbus 433
1000 AK AMSTERDAM
Adreswiizmgen uitsluiiend scnr.f-
teh|k aan onze Amsterdamse
adressen
Rostislav Galetski
dér Ginzboerg Kort na de ar
restatie van de leider van de
zevende dag adventisten, de
84-jarige Vladimir Sjelkov,
kreeg" Galetski een belangrij
ke plaats binnen de kerk.
Sjelkov overleed op 27 janua
ri 1980 in een strafkamp.
Niet erkend
De kerk van de zevende dag adventis
ten wordt officieel niet door de Sov
jetautoriteiten erkend omdat het
sinds haar oprichting in de jaren
twintig geweigerd heeft zich te onder
werpen aaD de verregaande contro
les. waaraan alle religieuze bewegin
gen in de Sovjet-Unie onderworpen
zijn. De adventisten zijn. samen met
alle andere onofficiële kerken, van
mening dat deze controles van de
autoriteiten de Grondwet van de
USSR schenden omdat daarin de
volledige scheiding van Kerk en
Staat geëist wordt.
De afgelopen jaren werd de Kerk
echter min of meer getolereerd, tot-
dat de KGB in 1978 een opruiming
hield, waarbij velen werden gearres
teerd. „De laatste twee jaar", aldus
de oproep, „zijn door de militia meer
dan 200 huiszoekingen verricht in
huizen van zevende dag adventisten.
Gorkumse sluis
nu monument
DEN HAAG (ANP) Enkele water
bouwkundige werken in Gorinchem
zijn beschermd monument geworden.
Op de ontwerplijst zijn geplaatst: een
brugwachterswoning aan „Het Eind",
met iets verder een sluiswachterswo-
ning. nog zo'n woning aan de Krie-
kenmarkt plus kantoorgebouwtje dat
deel is van de waterkeringswerken in
de Lingehaven, drie ijzeren draai
bruggen. de sluis met houten waaier
deuren naar de Lingehaven. de oude
Merwedesluis. de derde waterkering,
en de gemetselde schutkolkwanden
langs Appel-'en Havendijk.
„Wilt u die geboden niet es opnieuw formuleren, zodat de jeugd van nu
ze beter kan begrijpen?"
Bovenstaande cartoon uit The New Yorker is één van de illustraties in
het Werkboekje voor interkerkelijke gespreksgroepen 1980-1981. dat tot
titel heeft: „In de huid van een ander." Het 36 pagina's tellende boekje is
een uitgave van de Werkgroep Interkerkelijk Beraad (adres: Praedinius-
srngel 23. Groningen) en kost drie-en-een-halve gulden. Het is in de
eerste plaats geschreven voor groepen In het noorden van het land.
maar gebleken is dat ook elders graag van dit jaarlijks aanbod van
actuele gespreksthema's. Dit jaar hebben de (zesi onderwerpen alle iets
te maken met „de ander" of „het andere": ideeën en opvattingen van
mensen .die dikwijlé geen gemeengoed zijn in de kerken
JERUSALEM
Ook uit de volkeren zal Ik ej
priesters kiezen en leviete v
spreekt de Heer. Jesaja 6 t,aii
doe
dai
In dit gedeelte spreekt een let r.g
van Jesaja over de toekomst lijk
volk Israël en de volken en ot sen
de toekomst van Jerusalem, et l
zullen de volken naar de heili tal*
op reis gaan om God te aanbi iind
Tijdens de wederopbouw van rug
Jerusalem na de verwoesting nen
dit visioen. Al het vervoer, pa ra
wagens, karossen, muildieren iet
dromedarissen worden ingest ide
om de volken erheen te breng irli
ènl
Lange tijd zijn deze woorden
vergeestelijkt gelezen. Jerusa
de kerk. De gebeurtenissen vi
wereldoorlog hebben velen d« -i
woorden materiëlere doen lea
Jerusalem was echt Jerusalen
Anderen zijn daar nog niet uit
toekomst van Jerusalem ligti
een duidelijk plan voor ons. N
bekende maatregelen van de
Israëlische regering om Jerus^
geheel joods te verklaren rijze
allerlei moeilijkheden. De woo
die hierboven uit Jesaja 66 ziji
afgedrukt geven een andere
gedachte. Jerusalem behoeft
se als geheel in Israëlische hi
zijn om toch in het blikveld vj
profetieën te komen. Immers
er priesters en levieten uit de a
aanstellen. Een duidelijke a
dat het niet om het bezit van dl
heilige stad gaat maar om de
toekomst van God. in welke
toekomst alle volken zullen do
de heilige berg Vergeestelijkii
voorbij aan de betekenis van k
voor deze aarde en de mensen
wonen. Al te voorbarige concli IZ<
Vanuit de aardsheid van het hi x a
nil
kunnen de werkelijke vervullii
weg staan
NED. HERV. KERK
Beroepen: te Breukelen (toej de
Kuipers kand. te Utrecht; te
en Rodenrijs J. M. D. van den
Werkendam
Deze rubriek ;s uitsluitend beslemd voor korte reacties op m deze krant gelezen
berichten, artikelen en commentaren, en niet voor open brieven, gedichten,
oproepen of reacties op advertenties (deze laatste dienen tot de directie gericht te
worden) De redactie behoudt zich het recht van bekorting voor Hierover of over
het met plaatsen (meestal door ruimtegebrek! kunnen wi| helaas niet corresponde
ren Brieven adresseren aan Secretaris hoofdredactie Trouw. Postbus 859.1000
AW Amsterdam 8i| publikatie worden naam en woonplaats van de schrijver
vermeld.
Ambassade (21)
..Niet wat ik vind is belangrijk wat
betreft de kwestie-ambassade Jeru
zalem. maar wat-zegt-God in Zijn
Woord." Te dien- dage zal ik Jeruza
lem maken tot een steen dien alle
natiën moet heffen. Allen die hem
heffen zullen zich deerlijk verwon
den." Laat Nederland trouw blijven
aan Israël en ons land zal gezegend
worden.
Oegstgeest T. SCHUYT
Ambassade (22)
Dat „Ambassade-16van Jaap van
de Giessen te Maasland, met een te
genvoorstel om eenzijdige concessies
te voorkomen, getuigt van nuchtere
zin!
De naam „Jeruzalem", die nu wel aan
de orde zal blijven van 1980-2000-. als
middelpuntige factor in deze beslis
sende fase der mensheidsgeschiede
nis. roept emoties op, doch nuchter
nadenken is en blijft van groot be
lang. Het ware te hopen dat de minis
terraad in een dergelijke zin er over
dacht. Helaas, ook Israël faalt! In
welk opzicht dan? Nog steeds is,het:
„Wij hebben geen koning (dan den
keizer»". Johannes 19 vers 15.
Woerden ds. A. van der Kooij
Ambassade (23)
Bij de discussie over de Nederlandse
ambassade in Israël is men tot nu toe
vaak voorbij gegaan aan de belangen
van de Arabische bevolking, zowel in
Israël als daarbuiten.
Voor de moslims is Jeruzalem al vele
eeuwen een heilige stad. de tweede na
Mekka. Er zijn vele miljoenen mos
lims in Jeruzalem en naaste omge
ving. In heel Israël belijdt nauwelijks
één miljoen mensen het Joodse ge
loof. Israël kan daarom op z'n hoogst
evenveel aanspraak maken op Jeru
zalem als de Arabische wereld. An
nexatie van het Arabische stadsdeel
is daarom ongehoord.
Met zijn nederzettingen in bezet ge
bied breekt Israël af wat in Camp
David moeizaam opgebouwd is. De
Arabieren kunnen hun grieven alleen
kenbaar maken door middel van eco
nomische sancties. Een vorm van po
litiek die Nederland óók hanteert als
bozen woorden niet baten. Chantage
noemen wij dat niet. Wij zouden wel
goed gek zijn als we zouden zwichten
voor de provocerende politiek van
Israël, uitsluitend om niet té willen
zwichten voor de o zo schadelijke
„Arabische chantage" Verplaatsen
van de Nederlandse ambassade is uit
sluitend een protest tegen het inlij
ven van-Oost-Jeruzalem bij Israël.
Noordwfjk K. J. van Herwaarden
Verdeeld huis
Bij het lezen van de rubriek „brieven
van lezers" constateer ik dat ik bij
het samengaan van dit kabinet al
direct heb gesteld dat een huis dat
tegen zichzelf verdeeld is niet kan
blijven bestaan. De CDA-disaidenten
zijn voor het CDA de knuppel in het
hoenderhok en ik geloof dat dit kabi
net geen lang leven meer zal hebben.
Wat heeft het kabinet nu tot stand
gebracht met zijn WD-partners? Ik
ben van huis uit christelijk maar ver
wacht dan ook van elke regering dat
zij dan ook christelijk handelen en
luisteren en uitvoeren het gebod:
„Draagt elkanders lasten vervult alzo
de wet van Christus." Dit heeft Den
Uyl meer ln praktijk gebracht dan dit
CDA. Daarom moeten de christenen
eens op houden met te schelden op
„die rooien", wat niet christelijk is.
Het CDA is op 't ogenblik al weer
bezig om de WAO terug te schroeven
Pater de Greve heeft eens gezegd:
„Wil je de wereld verbeteren, begin
bij jezelf." Nu mijnheer Van Agt:
maak je borst maar bloot, niet voor
de wielersport maar voor 's landsbe
lang. En zit nu niet steeds maar te
zuigen aan de inkomsten van Jan
Boezeroen want het zijn niet alleen
de werkgevers maar ook de werkne
mers die de eieren leggen en moeten
meewerken aan ons economisch her
stel.
Den Haag J. Pelikaan
ROME (ANP) De reizende ambas
sadeur van de paus voor het midden
oosten. mgr. Capucci, is opnieuw
naar Iran vertrokken voor overleg
met de Perzische autoriteiten Naar
hij verklaarde zou hij zich in de eerste
plaats gaan bezighouden met het
recht van de roomskatholieken in
Iran op eigen onderwijs
De situatie voor dé christenen in Iran
lijkt steeds moeilijker te worden.
Roomskatholieke scholen, waar ook
en zelfs in meerderheid moslim-kin
deren leerling waren zijn gesloten, of
op een andere manier praktisch lam
gelegd. Anglicaanse geestelijken zijn
uitgewezen en naar verwacht wordt
hangt een dergelijk lot ook enige tien
tallen buitenlandse rk priesters en
religieuzen boven het hoofd. Tot dus
ver had Capucci zich optimistisch
uitgelaten over de kans dat hij zo'n
uitwijzing kon helpen voorkomen,
maar nu repte hij daar niet meer over.
Met de uitwijzing is al een begin
gemaakt: de hoogste roomskatholie
ke prelaat in Iran. de aartsbisschop
van Isfahan, de Ierse pater mgr. Bar
den. heeft het land inmiddels verla
ten. Ook enkele paters salezianen zijn
al weg Zij zijn het vooral die de
roomskatholieke scholen beheerden.
De laatste tijd werden zij beschul
digd van spionage activiteiten voor
Israël.
Aangenomen: het beroep val ijr
neraie synode tot directeur 1
Wereld te Driebergen J. Vuijfht
steUjk pred. te Amsterdam.
Bedankt: voor Voorthuizen r
Smit te Hilversum.
irt
GEREF. KERKEN (VRIJG)
Beroepen: te Enschede-ZuidT
Groenenberg te Stadskanaal.
Bedankt: voor Ulrum H. Kn
Langeslag
GEREF. GEMEENTEN
Beroepen: te Rotterdam-Zuid ei
Moerkerken te Nieuw-Beljerlae
Bedankt: voor Poortvliet J. Ki ja
Barneveld.
it,
Ds F. N. M. Nljssen, riii if
predikant van de hervorm
meente Den Haag, wijst ons et
de kop in Trouw van gisten
Haag krijgt kerkwinkel" vc
is. Vooralsnog gaat het om ni
dan enkele ideeën die in zijl
missie van bijstand zijn opgei
-j
d i J
Of de plannen gerealiseerd
hangt, zoals altijd met oecumc
plannen, af van de vraag of ei
andere kerken voldoende st« -
vonden wordt. Daarover
thans overlegd. Overigens ho S
Nijssen dat de gewraakte kop [I
het bericht van Trouw wel wr
wordt.
van onze kerkredactie
AMSTERDAM Het Vaticaan
heeft duidelijk gemaakt dat er op
geen enkele wijze een verande
ring in het beleid ten aanzien van
gehuwde priesters is gekomen.
Verscheidene kranten hadden tot
die verandering besloten toen be
kend werd dat er voor enkele ang
licaanse ex-priesters de mogelijk
heid was geopend om verder ge
huwd als priester in de roomska
tholieke kerk te gaan werken.
Daarentegen werd op deze pagina
vrijdag al uitgelegd dat zo'n con
clusie voorbarig was en dat het
hier een aparte groep geestelijken
betrof die enkele jaren geleden
uit de episcopaalse kerk is getre
den uit verzet tegen de vrouw in
het ambt. In de brief van de con
gregatie voor de geloofsleer
wordt nu deze lezing van Trouw
bevestigd.
Er wordt nog op gewezen dat het
hier niet om een groepsmaatregel
gaat. maar dat ieder geval op zich
zal worden beoordeeld. Ook zul
len eventuele gegadigden zich in
de rooms-katholieke kerk op
nieuw priester moeten laten wij
den, hoewel er al vergaande over
eenstemming bestaat tussen de
roomse en anglicaanse kerken
over de wederzijdse ambtserken
ning. De Vertegenwoordiger van
de anglicaanse kerk bij de rk
kerk, dr H. Smithe, heeft ver
klaard dat de opname van de dis
sidente ex-episcopale kerkeleden
geen gevolg heeft voor de oecu
menische betrekkingen tussen
Rome en de anglicaanse kerken.
door A. A. Spijkerboer
De Deense schrijver Sören
Aaby Kierkegaard (1813-1855)
werd in de tijd tussen de bei
de wereldoorlogen, en ook
nog daarna, veel gelezen,
maar sindsdien lijkt hij in ver
getelheid geraakt te zijn. Dat
blijkt niet waar te zijn: er is
een Nederlandse vertaling
Van geschriften van Kierke
gaard verschenen, en dan nog
wel van de geschriften uit zijn
laatste levensjaar.
In dat jaar lanceerde Kierkegaard
zijn heftige aanval op de Deense
staatskerk. De nieuwe bisschop. Mar-
tensen. had ln een gedachtenisrede
zijn overleden voorganger. Mynster.
„een getuige van de waarheid" ge
noemd. Een getuige van de waar
heid? vroeg Kierkegaard. Als Myn
ster een getuige van de waarheid was
geweest zou hij voor de waarheid
geleden hebben, maar dat heeft hij
niet: hij heeft, net zoals alle Deense
dominees, als ambtenaar van de ko
ning een genoeglijk leven geleid, en
hij krijgt een monument na!
Kierkegaards woorden over Mynster.
die niet alleen een gevierd prediker,
maar ook een beminnelijk mens was
geweest, sloegen in Kopenhagen in
als een bom. Maar Kierkegaard had
niet in een opwelling gehandeld en hij
voerde een lang en weloverwogen
plan uit: eerst in een reeks ingezon
den stukken in „Het Vaderland", en
daarna in een serie door hem zelf
uitgegeven pamfletten, die hij „Het
Ogenblik" noemde, ging hij de kerk
hoe langer hoe heftiger te lijf. Veel
van dit materiaal is nu door drs W. R.
Scholtens uit Boxmeer in het Neder
lands vertaald, en van verklarende
noten en een inleiding tot het denken
van Kierkegaard voorzien.
Schelden
Wat bij het doorlezen ervan opvalt is
dat Kierkegaard zo schitterend schel
den kon: een kannibaal is een figuur
die ons allen met afschuw vervult,
maar Kierkegaard zal eens laten zien
dat dominees nog erger zijn. De stich
ter van het Christendom en zijn eer
ste volgelingen zijn aan de waarheid
gestorven en zij verlangen niets an
ders dan navolging. Maar dat doen de
dominees niet: zij wonen met een
lieve vrouw en een paar leuke kinde
ren in een pastorie, ze worden geëerd
en ze maken carrière. Kortom, ze eten
er goed van, en dan zijn kannibalen
tenminste nog eerlijk: ze huichelen
niet.. „Een kannibaal maakt korte
metten. Hij springt wild op zijn vij
and af. slaat hem dood en eet er dan
een stukje van. En dan is het voorbij.
Hij leeft dan verder van zijn gewone
voedsel, totdat de woede tegen zijn
vijanden hem weer te pakken krijgt.
De dominees doen het anders als zij
mensen vreten; bedachtzaam, sluw,
berekenend, zodat het jaar in jaar uit
iets meer opbrengt. Hij heeft zich
behaaglijk in zijn landelijke woning
geïnstalleerd, maar hij vergeet toch
de promotiemogelijkheid niet. Zijn
vrouw en zijn kinderen zijn ijverig en
dit alles heeft hij te danken aan: het
lijden van de verheerlijkten, van de
Verlosser, van de apostelen, van de
waarheidsgetuigen. Daar li
van, deze vreet hij en hij voer
vrolijk levensgenoot zijn vro i\
zijn kinderen mee."
Enorme afstand
Was Kierkegaard dan een fanf1
die de kerk wilde vernietigen
was hij niet en hij wilde allé
enorme afstand laten zien tusa
oorspronkelijke christendom e
misschien wel ernstige, maar
grond van de zaak veilig in de 1
geïnstalleerde officiële christr
Scholtens heeft het boek
schriften tegen gevestigde kef
heid" genoemd. Dat is juist, m
had er van mij de niet-gevei
kerkelijkheid wel bij mogen nol
want die is geen haar beter zo<
iets in de melk te brokken krij
Karl Barth heeft op zijn oud
eens gezegd, dat Kierkegaard
grond van de zaak rooms-katl
was. Verder valt het op dat in
geschriften het Oude Testament
rol speelt, en misschien ook wel
maal niet kan spelen. Er kome
wel vragen op. maar die vragen I
toch pas stellen wanneer je K
gaard hebt laten uitspreken. t
te zeggen heeft is dat het chi
dom over de hele Unie bedrog
dat zegt hij ongelofeUjk goed.
dat eenmaal goed tot ons
drongen is moeten we maar i
zien.
Sören Kierkegaard, Schotst
ten tegen gevestigde kerkt
heid. Vertaald en ingeleid
drs W. R. Scholtens. li tg.
Have. Baarn; 27,50
