KLEINE
taliëtobt met kernenergie
t
tilde Borculo op
Musea in Nederland in Gelderland
museaüüü
IN NEDERLAND
eramatische augustusdag herleeft in simpel zaaltje
BINNENLAND
STORM-
RAMP
Paneel met enige oproepen na de stormramp te Borcalo. Rechts
bovenaan burgemeester De Muralt met bedelnap.
met schalen gecollecteerd. De café
houders hadden toestemming vreem
delingen 25 procent extra te bereke
nen. Ze moesten snel zijn, de belang
stellenden. Want Borculo is snel her
bouwd. Voordat het puin was ge
ruimd, stonden de eerste huizen er al
weer. Achteraf bekeken zou men het
anders gedaan hebben. Meer stijl-be
wust, zogezegd. Er zijn nogal wat
vakwerkpandjes, oudere boerderijt
jes en smalle straatjes verloren ge
gaan.
Weliswaar heeft Borculo enkele schil
derachtige, sfeervolle elementen uit
het verleden overgehouden, vooral
rond de eeuwenoude watermolen aan
de Berkel, waar op geslaagde wijze
werd gerestaureerd, maar voor het
overige is het toch eigenlijk een
nieuw stadje geworden. Weinig herin
nert nog aan de calEuniteit van de
twintiger jaren. In ieder geval wel het
cycloonkruid, dat men verder ner
gens in Nederland vindt. Eigenlijk is
het gewoon knopkruid. Men noemt
het in Borculo cycloonkruid, omdat
het in het voorjaar van '26 overal-in
het stadje zo weelderig bloeide. Het
gedijt namelijk vooral op verwilderde
plekken, op steenhopen, op puin, en
dat was er toen genoeg.
Ja, en voor het overige is er ter herin
nering dus het stormrampmuseum,
een kleine tien jaar na de cycloon
gesticht, dat tientallen jaren niet
meer dan enkele duizenden bezoe
kers per jaar trok, maar dat nu
samen met het brandweermuseum
jaarlijks door een dikke tienduizend
mensen wordt bezocht. In het alge
meen een nogal statische toestand,
uiteraard, maar nog steeds komt er
materiaal bij, vooral foto's, deze zo
mer nog weer een aantal geslaagde
luchtopnamen. Wat de exploitatie be
treft, het kan uit. maar daar is het
ook mee gezegd.
Het museum is alle dagen open van 9
tot 12 en van 2 tot 5 uur, op zondag
van 2 tot 4 uur. Van september tot
april is het op zaterdagmorgen geslo
ten. De toegangsprijs bedraagt twee
gulden per persoon en een gulden
voor kinderen. Bejaarden hebben
vijftig procent korting en groepen
boven twintig personen 25 procent.
Ïe „Ujst van Nederlandse musea",
Itgegeven door het ministerie
an CRM, vermeldt de volgende
musea in Gelderland:
i Aalten: Frerikshuus (Markt 14)
Ammerzoden: kasteel Ammersoy-
en (04199-1270)
Apeldoorn: hist. mus. Marialust
(055-216129): rijksmus. Paleis Het
Loo (055-212244)
Arnhem: gemeentemuseum (085-
431841); hist. mus. Grenadiers en
Jagers (085-426441, tst 210); mus
i Bronbeek (085-426441, tst 52);
•rijksmus. Het Nederlands Open
luchtmuseum (085-452065)
Barneveld: Veluws Museum Nai-
Irac (03420-5666)
Bennekom: Kijk en Luister Mu-
I seum (08389-4629); nat. hist. mus.
Tute Natura (08389-4723)
Berg en Dal: Afrika Museum
(08895-2044)
Borculo: Brandweer Museum
(05457-2125); Stormrampmuseum,
(Hofstraat 5); Tolboerderij De
Lebbenbrugge (05457-1550)
Brakel: Slot Loevestein (01832-
1375)
Buren: mus. der Kon. Marechaus
see (03447-256); Boerenwagenmu
seum (Muurhuizen)
Culemborg: Jan van Riebeeck-
huis (03450-4796)
Doesburg: De Roode Tooren
(08334-4265)
Doetinchem: mus. 't Gevang
(08340-35557)
Doornenburg (Bemmelj: kasteel
(08812-1456)
Doorwerth: het Ned. Jachtmu-
seum (085-335375)
Ede: mus. Oud-ede (08380-19554);
mus. Verbindingsdienst (08380-
19110, tst 2306); mus. Wegenbouw
Machines (03438-2763)
Elburg: gemeentemuseum (05250-
1341); visserijmuseum (05250-1341)
Eist: museum onder de herv. kerk
(Grote Molenstraat 2)
Epe: Hagedoorns Plaatse (05780-
4554)
Groenlo: Grolsch Museum (No
tenboomstraat 15)
Harderwijk: Veluws Museum
(03410-14468)
Hattem: Museum Oud Hattem
(Achterstraat 48); Bakkerijmu
seum (05206-1715)
*s Heerenberg: Huis Bergh (08346-
1281)
Lievelde (Lichtenvoorde): open
luchtmus. Erve Kots (05443-1691)
Nunspeet: Diorama (03412-3221)
Nijmegen: Heilig-Land-Stichting
(080-229829); Nijmeegs mus. 'Com-
manderie van St. Jan" (080-
229193); rijksmus. G. M. Kam (080-
220619)
Oosterbeek: Airborne Museum
(Utrechtseweg)
Otterlo: rijksmus. Kröller-Müller
(08382-241); Tegelmuseum It No-
flik Sté (08382-519)
Rozendaal: mus. van het Internat.
Kastelen Instituut (085-634853)
Tiel: Streekmuseum De Groote
Sociëteit (03440-14416)
Vaassen: kasteel De Cannen-
burgch (05788-1292)
Velp: historische Kruidenierswin
kel anno 1882 085-6189341
Wageningen: internat, bodemkun-
dig mus. (08370-19063)
Winterswijk: museum Freriks
(05430-6135)
Wijchen: oudheidk. museum
.Frans Bloemen (08894-2121)
Zaltbommel: Maarten van Ros-
summuseum (04180-2617)
Zeddam: mus. van Zwerfstenen
„In de Rosmolen" (08345-1346)
Zevenaar: Peter Stuyvesant
Stichting (08360-24550)
Zutphen: Librije der 8t. Walburgs-
kerk (05750-14178); mus. Henriette
Polak (05750-16878); Sted. Mus.
voor Zutphen en de Graafschap
(05750-16878).
D* centrale in Caorsoen de mening daarover van een. (kennelijk communistische) anony mus: Caorso dood.
komt als de Italiaanse kernenergiewet naar
de letter wordt uitgevoerd. Die immers ver
biedt de bouw van centrales in gebieden
met een vliegveld, autosnelwegen, spoorwe
gen, natuurparken, toeristencentra of mili
taire complexen, of in gebieden waar zich
aardbevingen kunnen voordoen. Eigenlijk
kan er dus bijna nergens kernenergie wor
den opgewekt.
In de jaren vijftig ging het project nog zo
voorspoedig van start met de experimente
le reactor in Latina, vlakbij Rome. Een
kleine reactor leverde honderdzestig Mega
watt en pas dit jaar is deze centrale stopge
zet. Maar na ruim twintig jaar functioneren
raakt dan ook zelfs de beschermingskoepel
van de kerncentrale radioactief besmet.
Hetzelfde geldt voor de experimentele reac
tor van Gorigliano bij Napels, die vier jaren
geleden is stilgelegd.
De echte problemen met de kernenergie
kreeg Italië pas met de bouw van de grotere
centrales, zoals die in Trino-Verzellese (drie
honderd Megawatt), vlakbij Turijn. Deze
centrale begon in 1971 elektriciteit te leve
ren, maar moest drie jaar geleden na een
ongeluk worden stop gezet. Over de details
van dat ongeluk zwijgt het staatselektrici-
teitsbedrijf ENEL in alle talen. Een maand
geleden zijn de technici van ENEL begon
nen de centrale weer op te starten.
De centrale in Caorso had het pronkstuk
van het hele programma moeten worden,
maar daarmee is het nu dus ook al drie jaar
tobben.
Eiland
Een van de weinig onomstreden punten in
de Italiaanse kernenergieplannen is de keus
van het onbewoonde eilandje Pianosa bij
Elba als plaats voor een kerncentrale. Het is
eigenlijk de enige plaats die in aanmerking
Vondst
Of er van al deze plannen iets terecht komt.
blijft de vraag. Want de bouw van de tweede
grote kerncentrale bij Montalto-Castro. die
in 1977 begon, is stilgelegd. Vorig jaar stuit
te men bij afgravingen op het bouwterrein
.op de resten van een oude Etruskische stad.
Om deze vondst te behouden, heeft de ge
meente Florence een proces aangespannen
tegen het staatselektriciteitsbedrijf ENEL.
De aanklacht luidt formeel: ENEL heeft
niet voldoende onderzocht of een mogelijke
aardbeving gevaar oplevert voor de centra
le en daarmee voor de omwonenden.
Tegenstanders van de kernenergie wachten
'met spanning de uitslag van het proces af.
En intussen heeft de regering, bang dat
andere gemeenten het voorbeeld van Flo
rence zullen volgen, alls besluitvorming
over plaatsing van kerncentrales twintig
maanden uitgesteld. In die tijd zal er meer
onderzoek worden verricht naar aardbe
vingsgevaar in de nu aangewezen gebieden.
Voor de inwoners van Caorso komt dat
allemaal te laat. Op vijf minuten lopen van
de kerncentrale kunnen zij de metalige
stem horen die onverstaanbare aanwijzin
gen geeft hoe technici van ENEL het kern-
proces zo snel mogelijk op gang kunnen
krijgen. De centrale zal weer elektriciteit
leveren, zolang als het duurt
lljpAG8 AUGUSTUS 1980
TROUW/KWARTET P 6 - RHS 11
Michiel Koolbergen
Is er in de kerncentrale van het
aliaanse dorp Caorso bij Piacen-
„een minder ernstig ongeluk"
'beurt, krijgen de inwoners van
directe omgeving een rood biljet
tgereikt. „Blijf kalm. Er is niets
nstigs gebeurd. De kerncentrale
eeft een kleine hoeveelheid stof
itgestoten die enige schade zou
linnen veroorzaken indien u die
ing inademt. Het is mogelijk dat
ehadelijke deeltjes op uw kleding
handen zitten. U moet de aan-
gen van brandweer, politie
militairen volgen. Volg de in
teracties om naar de medische con-
fole-posten te gaan. Eet niet vóór
Ie controle, rook niet en, indien
pogelijk, drink niet."
Bensen die op tien kilometer van de centra-
k wonen krijgen een geel pamflet. Er is
leen gevaar, mits u in huis blijft en niet
naar de centrale gaat, zo wordt verzekerd,
„Eet geen vlees, brood en moeilijk afwas-
baar voedsel dat aan de buitenlucht is
blootgesteld. Breng geen dieren naar de
weide."
In een strook op twintig kilometer afstand
worden de bewoners met een wit affiche nog
slechts gewaarschuwd niet in de buurt van
het afgezette gebied bij de kerncentrale te
komen.
Als laatste is er een hemelsblauw biljet voor
mensen die nog verder wonen. „We hebben
alles onder controle. U kunt naar uw huizen
terugkeren, want er is geen enkel gevaar
meer. Eet geen voedsel dat moeilijk afwas-
baar is en aan de buitenlucht heeft bloot
gestaan. Geef geen vers voer aan vee
buiten."
Blauwdruk
Het uitlekken van deze blauwdruk voor
overheidsoptreden bij een ongelukje in de
kerncentrale heeft de bewoners van Caorso
bepaald niet gerustgesteld. „Het lijkt er
op." zegt een boer, „dat de overheid bij een
ongeluk in de centrale de mensen liever
binnen het besmette gebied houdt dan hen
te evacueren. Maar waar moet je in dit
afgelegen dorp ook zo snel alle militairen en
hulpdiensten vandaan halen die nodig zijn
om de mensen te evacueren?"
Met gemengde gevoelens zien de bewoners
toe hoe de technici van het Italiaanse elek
triciteitsbedrijf ENEL bezig zijn de eerste
grote kerncentrale van het land weer op te
starten. Zal de centrale na vier jaar proble
men nu eindelijk feilloos stroom gaan leve
ren? De op een muur gekalkte leus „Siamo
stati cattivi, mangeremo polli radioattivi"
(we hebben gezondigd, we zullen radio-ac
tieve kippen eten) getuigt niet van een
groot vertrouwen.
Op de vraag of het hem bekend is dat
volgens drie Amerikaanse ex-technici van
General Electric de kerncentrale van Caor
so niet voldoet aan de Amerikaanse veilig
heidsnormen, zegt hij dat dit hem niet zou
verrassen. „Maar als het waar is, ontkent
ENEL het toch," zegt hij. „De technici van
ENEL hebben ook gezegd dat de gemeente
en de regio het laatste woord hebben als er
een ongeluk gebeurt. Maar zij zullen ons
moeten informeren over de ernst van het
ongeluk. Daar bestaan formeel geen duide
lijke afspraken over."
Dat vertrouwen is er niet groter op gewor
den na het ongeluk in Harrisburg. En het TrOOSt
feit dat de centrale drie Jaar geleden gereed
was voor gebruik maar in al die tijd slechts
vier maanden zonder problemen heeft ge
functioneerd van oktober vorig jaar tot
februari heeft evenmin geruststellend
gewerkt.
„De mensen hier zijn bang," verzekert de
gemeentesecretaris van Caorso. „Toen de
centrale na vier maanden draaien in februa
ri moest worden stilgelegd wegens allerlei
technische problemen, reageerde men hier
opgelucht. Zo van, het is afgelopen met de
kernenergie in Caorso. Maar nu is het toch
weer begonnen. Daar hebben de bewoners
hier zo hun bedenkingen over."
De bewoners van Caorso hebben een schra
le troost: ze zijn niet de enige uitverkore
nen, het kernenergie-programma van de
centrale regering in Rome is omvangrijk.
In 1975 besloten de bestuurders in Rome
dat de kernenergie in de toekomst zestien
duizend Megawatt zou moeten bijdragen
om de energiebehoefte van het land te be
vredigen. (De Nederlandse kerncentrales in
Borssele en Dodewaard leveren ongeveer
een twintigste daarvan). Drie jaar geleden
werd dat streefgetal teruggebracht tot
twaalfduizend Megawatt. Het blijven opti-
Maar de regering in Rome neemt het met
deze voorwaarden niet zo nauw, zoals blijkt
uit de plannen. De regering wil bij voor
beeld drie centrales laten bouwen in Friuli,
een gebied dat vier jaar geleden nog werd
getroffen door een zware aardbeving. Vijf
centrales zouden er verrijzen in Puglia. een
toeristenstreek in de „hak van de laars". De
oude centrale bij Trino-Verzellese, in de
buurt van een vliegveld, zou vervangen
moeten worden door een nieuwe. Niet ver
van Caorso. in Viedana. moet een centrale
van tweeduizend Megawatt komen, waar
voor de plannen voor een recreatiegebied
daar misschien moeten wijken. Ten slotte
zouden er twee centrales moeten komen in
Molise, een streek met veel spoor- en auto
wegen.
- nipt. knn zineen.
I Jac. Lelsz
ICULO Een oorverdo-
gerucht, een helse kako-
van geluld, was over
•ulo losgebarsten, die
id van de tiende augustus
'35 Vijf. zes minuten had
j geduurd, niet langer.
sen werd het onwezenlijk
I in het stadje. De toren-
,ts van de oude hervormde
art stond ineens op een heel
perceel, de huizen had
geen daken meer, de
had hun de hoed met
enorme ruk van het hoofd
laaid, en het zag er alle-
uit als één onmetelijk
ialistisch schilderij.
leen van de Borculose woningen
1 een onderwijzer juist zijn loon
eurd. Het lag in een zakje op de
li jorsteenmantel. Toen hij en zijn
i iw uit de verdoving ontwaakten,
het weg. Hun eerste gedachte
„Waar is het geld?" maar ze
iseerden zich niet dat ze door het
ond heen zo de inmiddels opge-
^■rde, blauwe lucht konden zien
soort verhalen vindt men niet
ig in het aan de cycloon van 10'
ustus 1925 gewijde museum. Men
i! ït ze horen van de mensen, die de
0 »p zelf hebben meegemaakt, of
hen, die het weer van anderen
nomen hebben. Overigens geeft
10stormrampmuseum in Borculo
el wetenswaardige informatie over
cycloon. Beknopt en ongekun-
want het is een der kleinste en
jlate tentoonstellingsgelegenhe-
van Nederland. Het stormramp-
>um is ondergebracht in één ver-
van niet meer dan vijf bij zes
in een afgedankte school waar-
het veel grotere Brandweermu-
rum is gehuisvest.
- die maandagavond, nu 55 jaar
len, was de hemel boven Neder-
één en al onrust. Het had al zo'n
lur gespookt. De directeur van het
te De Bilt verzocht naderhand
te om toezending van schets-
van het noodweer dat van
ivond tot maandagavond in
delen van ons land had ge-
Een van de dezer dagen boven water gekomen luchtopnamen van Borculo-kort-na-de-cycloon. Het
grote gebouw rechts is het gemeentehuis, het water is de Berkel.
woed. Maar maandagavond ontwik
kelde een en ander zich tot een cy
cloon. Het gebied waarin deze zich
voortbewoog, lag ongeveer tussen het
plaatsje Zeeland in Noord-Brabant
en het Overijsselse Oldenzaal. Twee
geweldige luchtstromen, die tegen el
kaar ingingen en die elkaar in de
Gelderse Achterhoek bij Borculo ont
moetten.
Een angstaanjagende slurf die zich
als het ware stuiterend door het he
melruim verplaatste, totdat hij boven
Borculo neerdaalde om vervolgens
het centrum van dit middeleeuwse
stadje op te tillen, als een veertje bij
wijze van spreken. De regen stroom
de neer, het onweerde en het was zó
donker dat de kippen op stok gingen.
In minder dan tien minuten was het
voorbij. Wonder boven wonder waren
er slechts drie doden, het aantal ge
wonden echter was aanzienlijk hoger
en een twintigtal was er zo erg aan toe
dat ze naar het ziekenhuis moesten.
De binnenstad was één puinhoop,
waarbij het opviel, dat van de meeste
huiz&n het dak gewoon was wegge
blazen.
In hoofdzaak via foto's, officiële me
dedelingen en krantenknipsels wordt
in het museum een indruk gegeven
van de ramp en van de dagen die
volgden. Verder zijn er wat voorwer
pen, die op het gebeuren betrekking
hebben. Tot en met de grote houten
kast. enigszins in de vorm van een
huis, die in Bussum was opgesteld.
Voor een paar dubbeltjes mocnt men
daar spijkers in drijven. „Heil den
Gevers" stond er opgeschilderd. En
ook de regels: Een zwaai met den
hamer/ Een klop van Uw hartEen
druk op den spijker/ Vermindring van
smart. Het was een van de honderden
inzamelingsacties die in heel Neder
land en ver daarbuiten voor Borculo
werden gehouden.
Bijna iedereen kwam voor Borculo in
het geweer. Allerwege werden coml-
té's opgericht die initiatieven ontwik
kelden. Dat werd vooral gestimuleerd
nadat koningin Wilhelmina, prins
Hendrik en prinses Juliana het ramp
gebied hadden bezocht. Omringd
door mannen met gleufhoeden, gari
baldi's. strohoedjes en soms ook pet
ten baanden ze zich een weg door de
chaos en ook spraken ze met slachtof
fers.
In Amsterdam gaf het hoofdstede
lijk politiekoor een optreden ten bate
van Borculo. Clinge Doorenbos dicht
te dat hij altijd gedacht had dat een
agent een boeman was, die beslist
niet kon zingen, ,,'k Dacht dat hii
alleen maar brommen/ En bekeuren
kon en zooJ 'k Wist niet dat hij ook
wou helpen/ aan wat geld voor Borcu
lo." Een geweldige man In die tijd,
een soort rots in de branding, was de
toenmalige burgemeester van Borcu
lo, Jhr ir R. R. L. de Muralt. Op een
van de tekeningen zien we hem met
de bedelnap. Vurig waren zijn oproe
pen aan volk, vaderland en over
heidsdienaren om steun. Ze bleven
niet onbeantwoord: er kwamen zelfs
enige miljoenen meer binnen aan
voor Borculo nodig was. Met dat res
tant is naderhand de basis gelegd
voor het Nationaal Rampenfonds.
De burgemeester meende dat het
geld allemaal voor Borculo was, daar
voor was het ten slotte door de men
sen bijeengebracht. Hij kreeg daar
over zelfs hevige herrie met de com
missaris der koningin in Gelderland,
die er anders over dacht. Gezegd
wordt dat het des burgemeesters kop
gekost heeft. Bij de eerstvolgende
gelegenheid werd hij niet herbe
noemd. De burgemeester had in alle
opzichten de touwtjes goed in han
den, en dat was in die situatie ook
nodig. Er deden zich in die tragische
omstandigheden wat men noemt
„kleine onregelmatigheden" voor, bij
voorbeeld bij de kosteloze uitdeling
van schoenen, waarvan sommigen
probeerden er twee paar te bemachti
gen. De burgemeester richtte toen
een schandbord op en liet de burgerij
weten dat de namen van enventuele
zondaars daarop zouden worden be
kend gemaakt.
Drie dagen nadat de cycloon over
Borculo was geraasd, hield de burge
meester in de gemeenteraad een in
drukwekkende toespraak. Deze is la
ter gecalligrafeerd, werkelijk een
fraai werkstuk. Het is in het museum
te zien. De burgemeester besloot zijn
speech met psalm 27 vers 7 te citeren:
Zoo ik niet had geloofd dat in dit
leven/ mijn ziel Gods gunst en hulp
genieten zou/ Mijn God. waar was
mijn moed en hoop gebleven?/ Ik was
vergaan in al mijn smart en rouw.
Kijkers
'In de dagen, die volgden, hebben zich
tienduizenden Nederlanders naar
Borculo gespoed. Per fiets, per auto,
per touringcar enz. Zelfs was het mo
gelijk boven het stadje te vliegen
voor een sight-seeing. Op straat werd
De in Bussum geplaatste geldkas waarin men ten behoeve van
Borculo tegen betaling van enkele dubbeltjes spijkers mocht
drijven.
BtSTflANOt KCKMCENTAALE.
GtPtONDt HERMCENTHAtt
mistiscne plannen, want het wil met de
kernenergie in Italië niet zo lukken.
STEUNT
StoWffÉde