Historie en traditie in de brede marges van Biennale Culturele Raad houdt alle orgels wakker Reeks branden brengt onrust in Hoogeveen Schoner varen als experiment Achttienjarige winnaar van wiskundestrijd En dan nog Nieuwe DONDERDAG 17 JULI 1980 KUNST/RADIO/ BINNENLAND TROUW/KWARTET door Cees Straus VENETIE De Biennale ln Venetië trekt haar eigen mar ges en die marges vallen be hoorlijk bre^d uit. Wat moet je, binnen het kader van deze manifestatie van hedendaag se kunst, er bij voorbeeld van denken dat de Venetianen zo maar een hele tentoonstelling hebben gewijd aan het feno meen Balthus. Deze neo-ro- mantische schilder is met de beste wil van de wereld niet tot avant garde te beschou wen, hetgeen je toch makke lijk zou verwachten na een bezoek aan de Giardlni en de Magazzini del Sale, waar de belangrijkste gebeurtenissen van de Biennale wel in het teken van de kunst van deze tijd staan. Je moet je nu, bij een bezoek aan de Scuola di San Oiovanni Evangelista. wel deegelijk omschakelen om de zeer traditionele beeldtaal van deze in Italië wonende schilder op z'n juis te merities te beoordelen. Zo gaat het vaker op de Biennale. die nu eens historiserend wil werken, dan weer een onverwacht eerbetoon aan een onlangs overleden landgenoot be tracht, of. zoals in het geval van Balt hus. een lukrake greep uit het be stand van gevestigde namen doet. Overigens maakt deze Balthus, wiens echte naam voluit Balthasar Klos- sowski de Rola luidt, lang geen onver dienstelijk werk. Zeker niet in techni sche zin. want schilderen kan hij als de beste en dat kan Je van genoeg jonge schilders, net name die in de Magazzini del Sale, niet zeggen. Maar Balthus werkt in een doortrapt-deca- dente stijl en zijn jonge meisjes, die zich in een pseudo-naleve pose voor de spiegel staan af te vragen wat ze met hun pril-ontluikende borstjes moeten beginnen, zijn net zo weinig integer als de net iets oudere Jonge dames in de films van David (.3111- tis") Hamilton. Incidentele keuzes Zit er op zich al weinig lijn in de thematische tentoonstellingen van de Jaren *70 en '80, respectievelijk in de Giardini en de Magazzini del Sale, de rest van de exposities laat zich niet anders schrijven dan als een trits Balthuis: da Falena (de nachtvlinder), 1959-'60. van incidentele keuzes waaruit geen enkele visie op het kunstgebeuren in zijn totaliteit spreekt De al eerder in deze krant genoemde tentoonstelling van onbekende as pecten uit het kunstnaarsleven van de toneelschrijver August Strindberg in de Ala Napoleonlca van het Museo Correr is daar een sprekend voor beeld van, maar ook de presentatie van „Tsjechische moderne kunst in de Praagse musea" die het Museum voor moderne kunst Ca'Pesaro wordt gehouden. BIJ het woord „modern" moeten we dan wel denken aan het begin van deze eeuw: de tentoonstelling is voor namelijk gewijd aan de opkomst van het kubisme in dit Oost-Europe se land met Frantisek Kupka als de spil van deze ontwikkeling. Over Kupka is aan het begin van de jaren zeventig in ons land een grote tentoonstelling gehouden en veel wat nu in Venetië wordt gepresenteerd, is al eerder hier geweest. Kupka, die van 1871-1957 leefde, is een zeer interessante figuur die de meeste revolutionaire ontwikkelin gen, die zich in zijn leven voordeden, in zijn werk tot uiting heeft gebracht. Hij werkte na een academische start aanvankelijk in een symbolistisch ge tint realisme, maar na de eeuwwende werd zijn stijl fauvistisch en sterk beïnvloed door Kees van Dongen. In de jaren '10 zie je de opkomst van het constructivisme en kubisme en raakt hij allengs van de realistische ver schijningsvorm af, een ontwikkeling die gelijk loopt aan die van bij voor beeld Plet Mondriaan. Mario de Luigi Een betere aansluiting bij de heden daagse kunst zoals dat in de tuinen en de zoutopslag wordt geboden, is op twee andere plaatsen te krijgen. In de Chiesa San Stae is een retrospec tieve ingericht van het werk van Ma rio de Luigi, een in 1901 geboren Itali aan die vorig Jaar in Venetië overleed. Het accent dat de tentoonstelling wil leggen is tweeledig: vrij sterk ligt de nadruk op het abstracte surrealisme van De Luigi in de na-oorlogse perio de, terwijl zijn meer recente schilde rijen als zeer complex worden ge toond. De Luigi is de laatste tiental len Jaren bezig geweest met een schil der kunstig onderzoek naar de ver houding van licht en donker ln een volstrekt abstracte, maar daardoor ook magisch aandoends vormentaal. Over licht en donkere vlekken legde hij een netwerk van dunne, gecompli ceerde lijnen die de achterliggende wereld nog net open houden. Documentatie De inrichting van de Chiesa 8an Lo renzo, in het hart van de stad, maar alleen met een beschrijving of een kaart te ontdekken, is geheel gewijd aan een uitgebreide documentatie van het Centrum voor plastische kun sten in Bordeaux waar een creatief onderzoek wordt gehouden naar de relatie tussen kunst en publiek. Zoals ook elders het geval is, wordt er veel getoond, maar weinig uitgelegd. Juist waar het hier toch om een tentoon stelling met een documentaire inslag gaat, is dat erg jammer. In het Centre in Bordeaux hebben kunstenaars ge werkt (of doen dat nog) van interna tionale bekendheid. Zo is er in de San Lorenzo het werk te zien van Anne en Patrick Poirier wier stijl onder de „Spurensicherung" valt ln te delen. Zij creëren imaginaire steden op schaal die worden opgesteld in zalen met weinig licht zodat de suggestie van „terug in de historie" vrij gemak kelijk kan worden opgeworpen. De Poiriers, die ook voor de laatste Do cuments waren uitgenodigd, werden daar echter in de context van hun ontwikkeling en die van hun stijlge noten geplaatst, hetgeen in Venetië niet gebeurt. In het Centre in Bor deaux lijken ze een uitzonderlijke po sitie in te nemen tussen voor het grootste deel min of meer klassiek georiënteerde schilders en foto grafen. GIETHOORN (ANP) Het ministerie van CRM en de pro vincie Overijssel geven samen ruim 37.000 gulden subsidie voor een proef met elektromo toren op boten in Giethoorn en omgeving. De proef is volgens CRM en de provincie van groot belang in verband met het mi lieuvriendelijke karakter: ze veroorzaken geen geluids- en stankoverlast en laten geen olieresten op het water achter. Bovendien kan de snelheid worden beperkt, zodat be schoeiingen minder snel wor den aangetast. De ervaring heeft geleerd, dat elektromotoren, zoals Oiet- hoorn die op het oog heeft, al leen in het buitenland verkrijg baar zijn. Als de proef lukt houdt dit volgens het recreatie schap West-Overijssel niet ln dat de bedrijven, die boten ver huren of daarmee rondvaren, worden verplicht elektromoto ren aan te schaffen. Daarvoor zijn de investeringen voorals nog te hoog, tenzij de overheid zou bijspringen. Dit is het derde en laatste verhaal over de Biennale in Venetië, waar over eerder werd geschreven in onse krant van afgelopen saterdag en dinsdag. Ook Vlto Acconci, een der deelne mers aan de werkplaats in de West franse stad, blijkt er een beetje uit te lopen. Acconci, in Amsterdam gepre senteerd met zijn video-werk en per formances met een masochistische inslag, komt nu in de San Lorenzo eigenlijk slecht uit de verf. De weinig heldere presentatie en het gebrek aan een totaal-overzicht van het Centre zijn er mede de schuld aan. Politieteam zoekt pyromaan Van een correspondent HOOGEVEEN „De bevolking moet haar hoofd koel houde en ais men iets denkt te weten, moet men niet schromen ons waarschuwen. Zelfs de kleinste aanwijzing kan voor ons 4 belangrijkste schakel zijn, hèt nodige stukje ln de total legpuzzel." Pop art Enkele musea, die buiten het kader van de Biennale vallen, hebben deze manifestatie aangegrepen om met een eigen, bijzondere tentoonstelling te komen. Zo laat de Galleria d'Acca- demia tekeningen van Leonardo da Vinei zien, temidden van de toch al weelderige collecties. Iets meer van deze tijd maar Da Vinci is eigenlijk van alle tijden is een overzicht van de pop art in het Istituto di Cultura dat gevestigd is in het Palazzo Orassi. Een relatief kleine tentoonstellng, maar wat er is te zien, is de moeite waard, van de Campbeli-soepblikken van Andy Warhol tot de naakten van Tom Wesselman, van de jasjes van Jim Dine tot de opgeblazen stripteke ningen van Roy Lichtenstein. Tussen nu en de tijd van de Pop Art liggen slechts zo'n vijftiental jaren en deze stijl doet nu al volkomen historisch aan. Wie dan tenslotte nog trek heeft oin deze copieuze maaltijd met een fris toetje te besluiten, moet maar eens gaan kijken in het huis van Peggy Guggenheim, dichtbij de Accademia, dat tegenwoordig in de middaguren (van 14-17 uur) is geopend. Nergens is op zo'n kleine oppervlak zo'n goed en instructief overzicht van de moderne kunst van deze eeuw te zien, die bo vendien nog gecombineerd wordt met een aantal alleraardigste etno grafische beelden. Rechercheur L. Nljenhuis van de Hoogeveense politie leidt het onder zoek naar de oorzaken van een groot aantal branden die de laatste tijd in Hoogeveen hebben gewoed. Het speurwerk gebeurt door de gewo ne afdeling van de plaatselijke poli tie, die daarnaast ook het dagelijkse recherchewerk doet. „Het is een extra verzwaring van onze taken maar", zegt Nljenhuis, „we kunnen het wel aan. We hebben in het begin adminis tratieve versterking gehad, maar dat is nu voorbij." „De politie zou het fijn vinden als mensen die ook maar de kleinste aan wijzing hebben, ons zouden informe ren. Wij menen dat er burgers zijn die dingen weten, waarvan ze zelf denken dat het onbelangrijke informatie is." Ruim twintig branden in drie maan den, voornamelijk in het centrum van Hoogeveen, leverden een schade op van enkele honderdduizenden gul den. De recherche heeft overeenkom sten tussen sommige branden ont dekt. „We kunnen bij een bepaald aantal branden spreken van kwade bedoelingen, waarbij we soms dezelf de werkwijze herkennen." Wacht lopen In het begin braken er slechts kleine branden uit; auto's, dozen, kratten en containers. Later vlogen er gebouwen in brand en werd het duidelijker di er van brandstichting sprake was. Elke keer als er een brandweerlui met loeiende sirenes verschija neemt de onrust ln Hoogeveen to Zakenmensen nemen de nodige rvs zorgsmaatregelen om hun pand teg brand te beschermen en hebben regeling getroffen dat er gereg) wacht wordt gelopen. Ook is al et^ malen een helderziende lngeschakj om het nodige te weten te kom over de oorzaak van de branden. „Ik kan me goed voorstellen dat a bang is", zegt de politieman 1 huis, „en zeker dat men de i voorzorgsmaatregelen treft men moet niet vergeten dat ais bt voorbeeld blikseminslag de oorzai zou zijn geweest, de angst even gra zou zijn. De extra waakzaamheid vi de burgerij, het „wachtlopen" en hi inschakelen van de helderziende zk wij niet als een motie van wi trouwen." Nljenhuis zegt wel dat niet alle bn den aan kwaadwilligheid te wijk zijn. „Er waren gewone huls-, tuin-i keukenbranden bij, zoals schor steenbrandjes of een vlam ln de pu „We werken er hard aan, maar dati nog niet zeggen dat we ook succ zullen hebben. Mensen die ons Ink matie geven kunnen er zeker van si dat alle tips serieus worden nagetro ken en zeer vertrouwelijk worden 6 handeld." door Franz Straatman HOORN „Waarom hebben ze eerst het orgel gerestaureerd en zijn ze daarna aan de kerk begonnen?" De vraag klinkt op uit het midden van zo'n zeventig mensen die een kijkje nemen in de Oosterkerk ln Hoorn, waar steigers, zandhopen en bouwmaterialen een fikse fantasie vereisen om te kunnen voorstellen hoe prachtig dit zestiende eeuwse kruisvormige gebouw er volgend jaar weer bij zal staan. Alle kijkers zijn deelnemers aan de eerste orgeltocht van dit seizoen ge organiseerd door de Culturele Raad van Noord-Holland. Dit keer (Jongst leden zaterdag) in samenwerking met de vereniging Oud-Hoom, want de tocht blijft binnen de denkbeeldige stadsmuren. Die vereniging, met 400 leden, blijkt een zeer actief aandeel te hebben in de heratellende werkzaam heden van het soms ernstig geschon den. fascinerende stedeschoon. De gids tot wie de vraag is gericht, heeft dan wel gedemonstreerd veel te weten van bouwstijlen en stadsge schiedenis, maar nu is zijn tong even als verlamd, terwijl zijn ogen staren naar de reeds gerestaureerde, maar nog pijploze orgelkas, nog net zicht baar achter lappen plastic. Bij de vraag blijkt geen zinnig antwoord te improviseren en dat nog wel op een dag die bol staat van zeer geslaagde improvisaties. Want organist Willem Foot die de tocht muzikaal leidt en begeleidt hoorde pas de avond tevoren dat hij 's anderendaags vier orgels moest demonstreren. Vier door hem nog nooit bespeelde instrumen ten van zeer verschillende aard. Steeds nieuw De als ontdekkingstocht a&ngekon- Speciaal vandaag digde rondwandeling begint in de Noorderkerk; tegen het aanvangsuur half elf zit die laat-middeleeuwse hal lenkerk verrassend vol met zo'n 150 liefhebbers. „Dat is niet eens zo veel. We hebben regelmatig 200 tot 250 mensen per tocht," licht Mart Oroentjes toe. HIJ organiseert bij de Raad deze excursie nu voor het tien de Jaar samen met onder anderen de organisten Klaas Bolt, de man die destijds met het idee kwam, Jan Jon- gepier en Kees Klein (die deze eerste tocht had zullen leiden, maar plots verhinderd bleek). Ieder jaar zeven tochten langs doorgaans vier orgels zodat aan het eind van dit seizoen de dubbelbespelingen afgetrokken ruim 200 orgels uit de provincie be zocht en beluisterd zijn. „We zijn nu zo'n beetje heen door de voorraad van historisch interessante instru menten in onze provincie, maar dat is niet zo erg, want we gaan gewoon terug naar plaatsen die al eens in de tocht zaten. Er komen steeds nieuwe mensen op." aldus Mart Oroentjes. Orgelfanaten Tour de France. Samenvat ting van de vandaag verreden etappe Grenoble-St. Etienne. Ned. 2 18.30 uur. Ten voeten uit: Dave Allan, Tweede aflevering uit de En gelse reeks Dave Allan met de Ierse komiek Dave Allan. Ned. 2 21.20 uur. Spionnen. Cynthia. Derde aflevering uit de sesdelige BBC-serie over de grote spion nen vau dese eeuw. Dit ver baal gaat over de knappe en intelligente spionnen Betty Thorpe, die haar uiterlijk ge bruikte om hoge topfunctiona rissen geheimen te ontfutse len. Een echte „stunt" leverde „Cynthia" toen xij gegevens ln handen wist te krijgen die de geallieerden zouden helpen bij de slag in Noord-Afrika. Ned. 2 22.30 uur. LEIDEN (ANP) De achttien jarige Karaljan Schoutens uit Bergen op Zoom heeft.de inter nationale wiskundewedstrijd voor VWO-leerlingen in het Luxemburgse Mersch gewon nen. Tijdens de wedstrijd be haalde hij 37 punten uit een maximum van veertig. Er de den veertig leerlingen mee uit zes landen, waaronder Groot- Brittannië, Joegoslavië en Frankrijk. De tweeling Erik en Herman Verlinde uit De Meem viel ook in de prijzen en is intussen naar Oostenrijk gereisd om daar met drie andere Nederlandse scholieren mee te doen aan de internationale scheikunde olympiade. De wiskundewed strijd in Luxemburg kwam in de plaats van de traditionele internationale wiskunde olym piade, die deze zomer in Mon golië zou worden gehouden. Deze ging door onvoorziene omstandigheden niet door, waarna Luxemburg aanbood een mini-olympiade te organi seren. Willem Poot beklimt de preekstoel, de plek vanwaar ook zijn woord het best uitwaaiert over de muziekmin- nende gemeente. Die bestaat uit jong en oud, hele gezinnen, zelfs een met baby die opvallend rustig blijft. Zo maar dagjesmensen, vakantiegan gers („Je moet toch wat met dat natte weer") tot ware orgelfanaten die el kaar met verve vertellen over bijzon dere orgels en disposties uitwisselen zoals filatelisten zeldzame postzegels ruilen. Twee heren sjouwen bandop nemers mee; het blijken beiden Duit sers, uit Düsseldorf en Keulen, speci aal gekomen. „Het is een buitenkans je om vier van zulke bijzondere orgels te horen," zegt de Düsseldorf er. „Ik speel zelf ook, verzamel orgelplaten en wat niet op de plaat staat, neem ik op." Ook organist Poot geniet de tocht als een verfrissende verrassing, ondanks de spanning of hij de orgels één, twee, drie in hun muzikale wezen kan raken of er wat zinnigs bij kan vertellen. Hij blijkt op toets en tong 'n vaardig improvisator, behoorlijk voorzien van anekdotes om zijn publiek een dag te boeien. Calcant Het eerste orgel, een éénmanualig Frans georiënteerd instrument van onbekende herkomst in de Noorder kerk („let u op de vorm van de kas, meer breed dan hoog, maar 'n Frans barokorgel is het niet, want dan zou het meer klavieren moeten hebben") laat even zoeken naar de schakelaar voor de motor van de windvoorzie- ning; die blijkt bediend te worden door een registerknop genaamd „cal cant", vroeger verbonden aan een belletje waar de orgeltrapper mee ge waarschuwd werd om de blaasbalgen met voeten te treden (latijnse werk woord: calcare). Opvallendste onder de klinkende registers, 'n pittig ge- Intoneerde trompet. Wind, de adem waar de pijpen op spreken, speelt een hoorbare rol bij ook al een instrument met Frans ka rakter, evenwel tweede helft negen- Een handje vol orgelconcerten: i de vrijdagen 15 en 22 juli 's avoQ om 8 uur bespeling in de hervora kerk van Blokzijl door Martin On newold. Op zaterdag 19 juli 'a a dags om half vier Jacques vani Dool op het Domorgel in Utrecht) muziek van Bach, Mendelssohn! zichzelf (een stuk voor twee org# toegang gratis. George Stam brej op 28 juli ln de Rotterdamse Laura kerk stukken van Cornells de ff ten gehore en hij Improviseert; as vang 20.15 uur; toegangsprijs 4 (h gld. In het Teylersmuseum van Hm lem speelt Wlm Daim op zondagnl dag 3 augustus om 3 uur oude i nieuwe muziek; toegang 2 gld. Kasteelconcerten, een noviteit n AVRO en BRT 3. Drie concerten! België, te beginnen op 27 juli 's mo gens om half twaalf ln het kasteel vi Hovorst-Viersel, op 9 augustus a kwart over acht 's avonds in kaste Leefdaal (tussen Tervuren en Lr ven) en ten slotte op 24 augustus: het stadhuis van Dlest om half twat 's morgens. In Nederland klinkt l mermuzlek ln Middelburg (raadhui 26 juni, 20.15 uur), kasteel Ammen den (ridderzaal, 10 augustus. 11.1 uur) en kasteel Geldrop (23 augustu 20.15 uur). Uitvoerenden zijn Duite Belgische en Nederlandse kamera ziekensembles en solisten. Aandachtig gehoor, sommigen de pen bij de hand om al het interessants te noteren, voor Willem Poots voorspeling op het Franse orgel van Hoorns Noorderkerk. Foto: ki»m Loan Er volgen nog zes orgeltochten in juli en augustus. Aanstaande zaterdag om half elf verzamelen in Wognum bij de hervormde kerk voor een excursie langs Abbekerk, Twisk, en Medem- blik. Organist-leider Kees Klein. Daarna op 26 juli (verza melpunt hervormde kerk in Eg- mond aan zee), 2 augustus (be gint bij hervormde kerk Lands meer), 9 augustus (hervormde kerk, Oosthuizen), 16 augustus (hervormde kerk, West-Graf- dijk) en 23 augustus (oud-katho lieke kerk, Hilversum. Deze tocht blijft binnen Hilversum). Begin steeds half elf. Kosten zes (reductie: drie) gulden. in de neus. Mogelijk is het mechaniek van alle wierook amechtig geworden, want bij het volwerk in 'n romanti sche toccata zakt de winddruk, zodat het slotakkoord vals door de ruimte jammert. zonen en leerlingen van Bach. Uit de tijd waarvan iedereen denkt dat er niks voor orgel werd gecomponeerd. Ook op dat punt beantwoordde de eerste orgeltocht volledig aan zijn thema: ontdekking. Lange slaap ADVERTENTIE tiende eeuw. Gebouwd door Maar- schalkerweerd. Het open front is over de volle breedte van de hoogste gale rij uitgebouwd ln de rk kerk toege- wijk aan de heiligen Cyriacus en Franciscus. Deze neo-renaissancisti- sche kruisbasiliek, rond 1880 ontwor pen door architect Bleijs (beroemd van zijn Nicolaaskerk bij het Amster damse C.S.) beheerst met zijn koepel het Hoornse stadsbeeld. Heel leuk zijn de twee torentjes die de voorge vel sieren; ze doen denken aan een peper- en zoutstrooier. De als strijkers klinkende prestanten in het orgel ademen de gewijde sfeer van katholieke mystiek. Als Willem Poot heel suggestief een soor „prière" (gebed) improviseert, stijgt mij als katholiek 'n weldadige wierookgeur Dit euvel is nog heilig bij de manke menten die in het provinciaal orgel bezit schijnen voor te komen. De ex cursies van de culturele raad hebben wel het heilzame gevolg dat kerkbe stuurders oog en oor krijgen voor hun bezit, zodat er restauratieplannen ter tafel komen. Ander gunstig nevenef fect bij herhaalde bespeling in de zomer is de reactie van plaatselijke muziekgevoellgen om zelf concerten te gaan organiseren. „Want dat is eigenlijk ook ons streven," zegt Mart Groentjes, „de orgels uit hun soms lange slaap te wekken, want ln nogal wat kerken worden geen diensten meer gehouden en staan de orgels in feite te verpleteren." Dat in Hoorn de orgels leven, blijkt ook uit de bespeling van twee prima onderhouden instrumenten, in het Foreestenhuis (een zaalkerkje achter de gevel van een herenhuls, met een krachtig oer-hollands Knipscheer-or- gel) en in de beeldschone (interieur ln Lodewljk XV-stijl) Lutherse kerk. Daar bekoort Willem Poot op het orgel van Pieter Müller, zoon van de beroemde Christlaan, zijn rondgang met zeer speelse klaviermuziek van Er is maar één krachtbouillon en die is van Struik. Krachtbouillons van Struik zijn even smakelijk ais ze eruit zien. In het Noordbrabants Museum. 's-Hertogenbosch begint in de twee week van oktober een grote om zichtstentoonstelling die gewijd l zijn aan het werk van An toon Der 10 deren. Deze van origine Bossche H stenaar leefde van 1859 tot 19251 heeft een enorme invloed gehad zijn tijdgenoten; in het bljzoni voor wat betreft de vernieuwing de monumentale schilderkunst TA kinderen heeft veel toegepaste ku gemaakt; in.de stadhuizen van A sterdam en Den Bosch zijn van I hand onder meer glas-tn-loodraa te vinden. De tentoonstelling zal halve hieraan ook aandacht best* aan door hem verzorgde boekvefi ring, zijn gebrulksgrafiek en zijn »T schilderkunst. Een op wetenschap lijke basis samengestelde cataloi begeleidt de expositie, die zal lopl van 10 oktober tot 30 november, i Het lezen van literatuur, van B j gers. Ultg. Ambo, Baarn. 148 w ƒ21.50 Dirk van Haveskerke (met foto's] de tv-serie) van T. van Marcke. 0* Omniboek, Den Haag. 140 b# 12.90. Van uitgeverij Elsevier, Amaterd zijn: Mijn wraak Is de dood, oorte roman van C. Lumière (352 W 29.50) en van C. 8int en T. SchipP heyn: Bridge, spel en tegenapel. V« ge speelwijzen gebaseerd op tdd van T. Reese en R. TrëzeL (96 W 12.90(.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 4