Het betaalbare huis: een sprookje
dat geen sprookje hoeft te blijven
^=u[H:I
Het knuffelkonijn: een revolutie
PIXE
7ATERPAG 5 JULI 1980
J* P. F
TROUW/KWARTET
15
IBINNENLANDi
Een gepensioneerde bouwvakker, die met een ontwerp komt gebouwd zal worden: het gebeurde in Nederland anno 1980. dan theoretisch goed geschoolde architecten. Optimisme
voor een huis dat, als de voortekenen niet bedriegen, binnen Een vakman blijkt uit veertigjarige ervaring meer te weten alom over het plan van de Amsterdammer Daan Kaper,
niet al te lange tijd in een aantal Nederlandse gemeenten
door Marga Rijerse
Er was er eens een ge
pensioneerde bouwvak
ker. Hij ontwierp een
woning die zo goedkoop
kon worden gebouwd,
dat de huur ervan tot
driehonderd gulden kon
worden beperkt. Dat
was uniek voor een land
als Nederland, waar tot
.dan alleen maar dure
woningen werden ge
bouwd, die niemand
kon betalen. Gemeen
ten, woningbouwvereni
gingen en bouwonder
nemingen namen de
plannen van de oude
bouwvakker over. Over
al in ons land versche
nen goedkope wonin
gen. In één klap had de
bouwvakker afgere
kend met het legertje
Nederlandse archi
tecten.
Het lijkt op een sprookje,
maar toch kan het werkelijk
heid worden.
Anderhalf jaar geleden is het
Idee geboren. CNV-lid Daan
Kaper, gepensioneerd bouw
vakker, maakt tekeningen
voor twee-, drie-, vier-, en vijf
kamerwoningen die aan alle
wensen en voorschriften vol
doen en in verhouding met de
bestaande woningen, spot
goedkoop zijn. Hij legt het
plan voor aan de bouw- en
houtbond CNV die het vervol
gens weer ter beoordeling
voorlegt aan het Sociaal
Fonds Bouwnijverheid. Die
ziet er weinig heil in. „Inder
daad, je kunt met deze plan
nen goedkope woningen reali
seren, maar dan moet je wel
concessies doen aan het uiter
lijk. En dat betekent een saaie
woning, waar je geen mens in
krijgt", is het antwoord van
het sociaal fonds.
Amateur-architect Kaper
gaat weer aan zijn tekentafel
staan. Hij brengt wat veran
deringen en variaties ln zijn
tekeningen aan. Nog geen half
jaar later stort de woning
markt in. Malaise in de bouw-
De Amsterdammer Daan Kaper, gepensioneerd „bouw-man",
is 67 jaar. Veertig Jaar lang werkte hij in alle sectoren van de
bouw. Hij kwam op het idee vdor een goedkope woning,
omdat hij zag hoe nijpend het woningtekort was, met name
onder bouwvakkers. „Ik trek me het lot van ze aan". Het
geheim van de goedkope woning wil hij niet vertellen, „grote
bedrijven doen dat immers ook niet". Samen met de bouw- en
houtbond CNV, waarvan hij sinds 1931 lid is, presenteerde hij
de goedkope woning. „Zoals het er nu uit ziet wordt het een
daverend succes", aldus Daan Kaper.
wereld, steeds hoger worden
de rentestanden, een snel op
lopende werkloosheid en wo
ningen die makelaars aan de
straatstenen nog niet kwijt
kunnen. Er komt meer be
langstelling voor de goedkope
woning. Weer worden de plan
nen van Kaper ter beoorde
ling voorgelegd. Nu aan een
bouwbedrijf. Een goed idee,
maar nog steeds te eentonig is
het antwoord. Kaper voert
schuine kappen en „gebro
ken" kappen in zijn tekenin
gen in. Het resultaat is ver
bluffend. Tijdens het Jubi
leumcongres van de hout- en
bouwbond CNV, vorige
maand, wordt de goedkope
woning door voorzitter Dllo
van Commenée gelanceerd.
De reacties zijn overweldi
gend. Topambtenaren van het
ministerie van volkshuisves
ting en ruimtelijke ordening
bestuderen gedurende een
week de bouwplannen. Hun
antwoord is eensluidend. „We
staan er, op enkele kleine de
tails na, helemaal achter. Wat
ons betreft kan het groene
licht worden gegeven".
Lof
Tijdens het congres van de
bouw-en houtbond CNV zegt
minister Beelaerts van Blok
land het ontwerp-Kaper posi
tief te beoordelen. „Het is de
moeite waard om er mee door
te gaan en naar uitvoering te
streven." De bewindsman
doet de toezegging dat hij zijn
ambtenaren de opdracht zal
geven de subsidie-aanvraag
voor deze woningen met voor
rang te behandelen. HIJ looft
het initiatief en noemt het een
uitdaging aan onze architec
ten, ook zelf, nog meer dan
voorheen te komen met voor
stellen voor de bouw van kwa
litatief goed, betaalbare wo
ningen.
Bij de minister moet, bij de
bestudering van het ontwerp-
Kaper, vast en zeker de vol
gende vraag zijn gerezen.
Waarom komt een gepensio
neerde bouwvakker met een
plan om goedkope woningen
te bouwen, die door een groot
aantal slimme oplossingen zo
goedkoop kunnen zijn en dat
terwijl er een massa architec
ten ln ons land aan het werk is
die daar niet op komt?
Voorzitter Van Commenée:
„Het antwoord ligt eigenlijk
voor de hand. De meeste ar
chitecten willen zich waarma
ken. Ze willen het liefst weer
iets nieuws ontwerpen. Hui
zen met allerlei hoekjes en uit
stulpingen, met patio's en
woonerven. Dat neemt veel
ruimte ln beslag en is duur.
Het gevolg daarvan is dat de
prijs van een woning zo hoog
wordt dat Iemand met een
modaal Inkomen die niet kan
opbrengen. Daar komt nog bij
dat de mensen de laatste
twintig jaar steeds veeleisen
der zijn geworden, ze willen
steeds meer luxe. Maar ik
denk, dat door de malaise op
de woningmarkt, de mensen
het idee van steeds meer luxe
hebben losgelaten. Vandaar
dat zo'n ontwerp voor goedko
pe woningen als een bom In
slaat," aldus de voorzitter van
de bouw- en houtbond.
En als een bom sloeg het ont
werp-Kaper ln. Nadat het Idee
van de goedkope woning ln de
media was verschenen, stond'
de telefoon bij de bouw- en
houtbond ln Utrecht rood
gloeiend. Meer dan zestig ge
meenten, bouwondernemin
gen, projectontwikkelaren en
woningbouwverenigingen
toonden grote interesse voor
de woning. Iedereen wilde te
keningen zien. De arme Kaper
en de CNV-bond werden over
stroomd door vragen. Het is
ongelooflijk hoeveel reacties
er kwamen en nu nog steeds
komen, aldus Van Commenée.
„We zijn maar een gewone
vakbond die de belangen van
zijn leden behartigt. Maar op
een gegeven moment kwam
daar niets meer van. Dagen
waren we bezig met het geven
van informatie over de Kaper
woningen."
De CNV-bond heeft nu een
bouwbedrijf in de arm geno
men die het verdere detail
werk in de tekeningen voor
zijn rekening neemt. Het
bouwbedrijf coördineert nu
alles. Het verzorgt de acquisi
tie en heeft contacten met wo
ningcorporaties en gemeen
ten. Dat betekent niet dat zij
als enige de woningen mogen
bouwen. Alle bonafide bouw
bedrijven mogen wat het CNV
betreft gaan bouwen. Volgens
voorzitter Van Commenée zal
het zeker nog tot het voorjaar
'81 duren voordat de eerste
paal de grond in gaat. In alle
delen van ons land wordt op
dit moment onderhandeld
over de CNV-wonlngen. En
ambtelijke molens malen
langzaam. Gemeenteraden en
stadsbesturen, bespreken me
de onder druk van de Inwo
ners die ook enthousiast op de
goedkope woningen reageer
den, de bouwplannen.
Pril stadium
Een heel voorzichtig reken
sommetje, dat eigenlijk door
voorzitter Van Commenée
niet gemaakt mag worden,
brengt ons tot de volgende,
ook weer heel voorzichtige
conclusie. Stel dat alle gega
digden, een paar afvallers In
gecalculeerd,. inderdaad be
ginnen met de bouw van de
Kaper-woningen, dan zouden
A ^A
er binnen enkele Jaren ruim
tienduizend van deze wonin
gen in Nederland kunnen
staan. Een voorzichtige con
clusie, omdat de onderhande
lingen en de plannen ln een
nog zo'n pril stadium verke
ren dat er nog van alles kan
gebeuren.
Optimistisch Is Dilo van Com
menée ln leder geval wel. „Er
is op dit moment ln de bouw
sprake van „werkhonger". Er
ls een grote werkloosheid en
zo langzamerhand willen de
meesten eigenlijk wel weer
aan de slag. Veel bouwbedrij
ven bellen ons op met de me
dedeling: we zijn door onze
bouwopdrachten heen, we
zouden gTaag Jullie plannen
ten uitvoer brengen".
Het geheim van het succes
van dit ontwerp woningen zit
volgens Van Commenée in de
slimme indeling en de manier
van construeren. En als ge
volg daarvan in de lage prijs.
„Daan Kaper heeft veertig
Jaar lang in de bouw gewerkt.
Allerlei baantjes heeft hij ge
had, waardoor hij de bouw
door en door kent. Een vak
man, met veertig jaar erva
ring weet in feite meer, prak
tisch gezien, dan een theore
tisch nog zo goed geschoolde
architect, die toch ver van de
realiteit staat". Het ontwerp-
Kaper is volgens de voorzitter
van de hout- en bouwbond in
vijftig verschillende variaties
te bouwen. Leefbare wonin
gen met een enorme hoeveel
heid ruimte. Een kostenbe
sparend aspect ls ook het aan
tal woningen dat tegelijk op
één plaats gebouwd wordt.
Tweehonderdveertig per
plaats zou eigenlijk het mini
mum moeten zijn. Aangezien
Kaper ln zijn ontwerp uitgaat
van systeem- en elementbouw
kunnen bij grote hoeveelhe
den de kosten aanzienlijk
worden gedrukt. Ook gaat hij
uit van „giet-bouw". Met een
element worden de muren ge
goten. Zo'n glet-element
wordt voor alle woningen ge
bruikt zodat het zichzelf af
schrijft en dus weer kosten
besparend ik.
Bouwstroom
De kleinere gemeenten die in
teresse hebben voor de bouw
van goedkope woningen
klaagden bij de hout- en
bouwbond over het feit dat ze
geen 240 woningen zouden
kunnen bouwen, maar slechts
veertig, waardoor de kosten
weer hoger zouden uitkomen.
Volgens Van Commenée ls
ook hieraan een mouw te pas
sen door zogenaamde bouw-
stromen. Onder een bouw
stroom kan bijvoorbeeld wor
den verstaan dat drie gemeen
ten in een bepaalde regio met
elkaar samenwerken en zo tot
de realisatie van 240 wonin
gen komen.
In de ontwerpen wordt uitge
gaan van een huur van om en
nabij de driehonderd gulden
per maand. „Dit is een gemid
delde huurprijs. In het westen
van het land. waar de grond
prijzen het hoogst zijn, zal de
huur hoger zijn dan ln de ove
rige delen van het land". Vol
gens Van Commenée moet
wel alles ln het werk gesteld
worden om de ultgangs-huur-
prijs te handhaven. „Want
daar gaat het ons Juist om.
Deze woningen zijn door hun
lage huurprijs Juist geschikt
voor de laagstbetaalden ln on
ze samenleving. Een groep die
het meeste lijdt onder de wo-
ningbouwproblemen en waar
onder de woningnood het
grootst ls". De woningen kun
nen, zo stelt Van Commenée,
vallen onder de woningwet-
sector. Maar evenzo goed kun
nen ze ln de koopsector en de
premiesector vallen. Maar dat
zijn aspecten van later zorg.
In leder geval zijn de verwach
tingen hoog gespannen. Mis
schien kan er op deze manier
een oplossing worden gebo
den voor de steeds groter wor
dende woningnood, in ieder
geval een eerste aanzet.
Want die woningnood ls nog
steeds schrikbarend hoog. In
Tilburg bijvoorbeeld ligt bij
de gemeente het plan om een
groot aantal noodwoningen te
bouwen om al vast een gedeel
te van de woningnood op te
vangen. Deze woningen
(50.000 gulden per stuk) zou
den een huurprijs moeten op
brengen van 450 gulden per
maand. En dat terwijl ze er
niet langer dan vijftien Jaar
zullen staan. „Op die manier
schuif Je als gemeente alleen
maar de problemen voor Je
uit", aldus Van Commenée.
„Er zal betrekkelijk weinig
wooncomfort ln zijn en zo'n
wijk noodt natuurlijk tot ver
paupering".
Tilburg hoorde van het CNV-
wonlng-plan en nam contact
op. Een permanente woning
die goedkoper uitkomt dan
een geplande noodwoning ls
natuurlijk wel aantrekkelij
ker. „Ik ben hoopvol ge
stemd", zo zegt Van Comme
née, „we zullen wel zien wat
het wordt".
Murina Levesque hóüdt van konijnen, het kan niet anders. Zij bouwde een persoonlijke
relatie op met haar konijnen. Een tragische relatie, want Murina wist dat haar konijnen
een week of vijf, zes later zouden eindigen op de snijtafel.
Wat daar bleek, zal in grote delen van de medisch-biologische onderzoekwereld een schok
teweegbrengen die voorlopig nog niet is uitgewerkt.
De taferelen die zich
een kleine drie jaar
geleden in het Ameri
kaanse Columbus af
speelden op de dier
geneeskundige facul
teit van de'staatsuni-
1 versiteit van Ohio,
waren op z'n minst
gezegd ongebruike
lijk. Haar collega's
zullen meer dan één
grap hebben ge
maakt, terwijl Muri
na Levesque een soci
ale relatie opbouwde
met vijf konijnen.
De kern van het experi
ment. aldus het sobere on
derzoekverslag in Science,
was het vestigen van een
individuele relatie tussen
elk dier en de onderzoek
ster. „Dit werd bereikt
door een bezoek van een
half uur, vroeg in de mor
gen, waarbij elk diër werd
opgepakt, geaaid, toege
sproken, waarbij ermee ge
speeld werd; een etenstijd
van een uur, waarin het
dier ook werd aangeraakt
en toegesproken; en een
aantal bezoekjes van vijf
minuten in de loop van de
dag.
Door dit dagelijkse pro
ces leerden de dieren al
snel de onderzoekster te
herkennen, en wanneer ze
er was, zochten vele zelfs
haar persoonlijke aan
dacht. Ze werden 's nachts
gedurende tien uur alleen
gelaten."
Onder dit vertoon van har
telijkheid ging wel een
dubbele bodem schuil. In
het voer van de knuffelko
nijnen was twee procent
cholesterol verwerkt. Het
toedienen van die buiten
sporige hoeveelheid is een
standaardmethode om een
konijn binnen de kortste
keren atherosclerose te be
zorgen. Het beest wordt
daardoor een „model" voor
het bestuderen van die vet
tige afzettingen op de bin
nenwand van bloedvaten,
die bij zoveel mensen lei
den tot een hartinfarct of
een beroerte.
De filosofie achter het ex
periment was even eenvou
dig als sympathiek. Uit zul
ke dierstudies was bekend
dat psychologische ont
wrichting de ziekelijke ver
andering van de vaatwand
in de hand werkt. Maar,
aldus de Amerikaanse on
derzoekers, voor zover wij
weten is er nog nooit geke
ken naar de effecten van
positieve factoren.
Om dit verzuim in te halen,
was Murina Levesque be
reid om vijf weken lang da
gelijks de rol van positieve
factor op zich te nemen.
Aan details uit het verslag
is te zien dat de Amerika
nen er eerst zelf nauwelijks
in geloofden. Ze gooiden er
met de pet naar: er was
geen controlegroep van ko
nijnen die hetzelfde voer
kregen, maar verder de
normale behandeling van
laboratorlumdieren of
het gebrek daaraan.
Een elementaire fout, want
alleen een directe vergelij
king van een proefresul-
taat met zo'n controle
groep, geldt als deugdelijk
bewijs voor de invloed van
de onderzochte factor.
Maar in Columbus hadden
ze die voederproef met ko
nijnen vroeger al eens ge
daan, ze wisten dus wat er
ongeveer uit moest komen,
en ze zouden wel zien.
Wat er uitkwam was ver
rassend. Het resultaat van
de proef werd bepaald door
te meten welk percentage
van de binnenkant van de
aorta, de grote lichaams
slagader, door een vettig
laagje was bedekt. Het
schema van knuffelen, pra
ten en spelletjes doen, leid
de tot een vermindering
van deze schade met ruim
zestig procent.
Hier wreekte zich de onvol
ledige opzet van de proef:
de Amerikanen geloofden
het zelf niet. Er moet iets
fout gegaan zijn bij de uit
voering, was hun aanvan
kelijke conclusie, dit resul
taat deugt niet. Maar „uit
eindelijk" besloten zij, be
gin 1978, toch om het nog
eens over te doen, nu net
jes met een controlegroep
ernaast. Het resultaat
werd wel degelijk beves
tigd. Behandeling van een
konijn als troeteldier heeft
een dramatisch effect op
de ernst van atherosclero
se bij een dieet dat op het
ontstaan van deze afwij
king is gericht. Een tweede
herhaling van het experi
ment, ditmaal zes weken
lang, maakte de conclusie
onontkoombaar.
De gevolgen hiervan zijn
letterlijk niet te overzien.
Het met cholesterol over
voerde konijn is een veel
gebruikt dlermodel bij het
onderzoek naar atheroscle
rose. En zoals elke tak van
onderzoek, levert ook deze
soms zijn onverklaarbare
uitkomsten. Proeven die in
verschillende laboratoria
tot verschillende resulta
ten leiden. Dat zou bij na
der inzien een onvermoed
en niet begrepen gevolg
kunnen zijn van verschil
len in het sociaal-psycholo
gische klimaat waarin de
dieren werden gehouden.
En afgezien daarvan, als
bij de proefopzet niet de
sociale omgeving van de
dieren werd gespecificeerd
en dat gebeurde niet
welke effecten heeft men
dan eigenlijk precies geme
ten? Hier is veel op losse
schroeven gezet.
Maar lk denk dat de conse
quenties verder reiken.
Hoe realistisch is eigenlijk
dat gebruikelijke konij
nen-model, waarin de bees
ten op tijd hun voer krij
gen, maar verder in hun
hok aan hun lot worden
overgelaten? Is een sociaal
hartelijker omgeving ei
genlijk niet een meer na
tuurlijke basis van waaruit
verschillende effecten zou
den moeten worden bestu
deerd?
Daarbij is nog voor discus
sie open, of die sociale
warmte zou moeten komen
van een knuffelende ver-
zorg(st)er of van medeko
nijnen. Maar het mogelijke
effect mag niet worden ge
negeerd. Uit het oogpunt
van arbeldsproduktivlteit,
lijkt de keus voor medeko
nijnen voor de hand te lig
gen. Maar gezien het be
staan en de grootte van het
in Ohio ontdekte knuffelef
fect, kan deze benadering
niet meer worden wegge
dacht.
Niet alleen bij het konijn
met atherosclerose, maar
ook bij proeven over aller
lei andere afwijkingen,
doet zich nu de vraag voor:
hoe veranderen de uitkom
sten als de dieren de Ohio-
behandeling krijgen? En
die vraag hoeft bepaald
niet tot het konijn als
proefdier beperkt te blij
ven. Hoe zou het met rat
ten zitten, bijvoorbeeld?
Een boeiend aspect is ook,
dat de Ohio-behandeling
een fundamentele veran
dering vergt in de verhou
ding ten opzichte van het
proefdier. Het leggen van
een zij het tijdelijke
individuele relatie met het
dier, was tot nog toe door
ongeschreven wetten rond
uit verboden.
De hamvraag is tenslotte
die naar de betekenis van
het knuffeleffect voor
atherosclerose bij de mens.
De emoties van mensen en
konijnen komen waar
schijnlijk onvoldoende
overeen om de conclusies
overdraagbaar te maken.
Systematisch onderzoek
bij mensen lijkt lastig te
arrangeren, en zou ook ja
ren en jaren gaan duren.
Maar natuurlijk w&ren wij
allemaal altijd al ontzet
tend aardig voor elkaar;
het lijkt verstandig om
daarmee door te gaan.
Eén van de fossiele, bacte
rieachtige wezens die on
langs uit West-Australiè
werden gerapporteerd als
het tot nog toe oudst be
kende leven op aarde: 3,5
miljard jaar. Links de mi
crofoto van een fossiel; de
pijltjes wijzen op resten
van celwanden. In het
midden een schematische
tekening met dezelfde
pijltjes, rechts een recon
structie. Het schaal-
streepje is 0,01 millimeter.
R. M Neren». N. 1. Levesqne en J. F.
Cornhlll, Social environment as a
factor In dict-induced atherosclero
tic, Science. ZM. 1475-1476 11910)
De vorige week besproken
chemische onderzoektech
niek PIXE is, behalve in
Eindhoven en aan de VU,
ook in Groningen sinds
twee jaar in gebruik,
meldt het Milieukundig
studiecentrum aldaar.
Waarvan acte.
CU
