Vor Huell: grillig verzamelaar Motie van wantrouwen tegen kabinet Portugel Joegoslavië verlangt meer slagvaardigheid 'Visserij vrijheid komt nooit meer terug' ieel Arnhems museum gereorganiseerd Bevolking staakt veelvuldig Plan verffabriek Akzo in Breda op Enka-terrein EG-regels niet alleen voor Nederland Braks gaat vangst Noordzee-haring in Brussel bepleiten j^PAG 16 JUNI 1980 BINNENLAND/BUITENLAND TROUW/KWARTET 7 ior Jac.Lelsz INHEM De kunstenaar txander Willem Maurits rel Vor Huell was een ■einde vogel, en stellig niet jen omdat hij uitgerekend zijn trouwdag in de mei and van 1863 zijn verlo- ig met freule Maria Ane- nt verbrak om vervolgens jorslags naar Parijs te rel- L uit menselijk standpunt bekeken tragische voorval paste overi- helemaal ln het eigenzinnige, jjge patroon van zijn leven, xander Vor Huell, die Illustrator maar ook lang niet onverdienste- schreef, die van huis uit rijk was naderhand ln toenemende mate anolde trekken ging vertonen, dt beschouwd als de man die ln aald opzicht de basis legde voor ,u het Arnhems Gemeentemu- jjn is. Aan een gedeelte ervan, de kvloerse omgang onder de koe van het nog altijd opvallende ge- w, oorspronkelijk ln 1872 er jgèzet door architect C. Ouds- im, is destijds zijn naam verleend, tzóu Vor Huell best deugd gedaan iben. Hoewel, men weet het met n nooit precies. Hij was op eerbe- gesteld, maar èlle wierook werd ir hem niet aanvaard. Op zijn te verjaardag ln 1892 weigerce hij huldeblijk van sympathisanten waarom? Hij vond dat hem een toekwam, waarvoor een nlté ook nog geijverd heeft. Met 1de hand deed hij links en rechts henklngen, ten bate van de ge- jenschap Toen hij stierf, bleek dat t njn wens was, dat op zijn graf- een zou worden gebeiteld: „Hij Meed tiles voor zijn land, zijn land 1 deed niets voor hem". In de low van de afgelopen jaren is (kB*en»amde Vor Huell-omloop in «IBseum gereorganiseerd. Ont pak van de nieueuwe opzet was fti fitters, die eerder de inrichting |iet historische gedeelte van het !um ln Amsterdam verzorg de afdeling, waarin de verande- plaats vonden, zal in het bij zaken uit de geschiedenis van [en streek tonen. Een van de I's, die directeur Pierre Janssen koos: „Een museum is een od waarop wel eens wat aan- tlt uit het verleden..." Helemaal ls deze plek in het Arnhems sum nog niet het gaat erg 1, wat mede verband houdt met Hes als klimaatbeheersing zij ls dezer dagen al wel voor het hek toegankelijk gesteld. ctitend voorbeeld f Huell, geboren te Doesburg, Aait een oud Oeldere geslacht, burgemeesters voortbracht, ie ouders hadden artistieke kwa- dat de werkelijke reden waarschijn lijk is dat hij zich al te zeer met de ideeën van de Duitser E.Th.A. Hoff mann had vereenzelvigd. In hun con sequentie zouden die er op neer kun nen komen dat een bijna religieuze verering van de kunst de eis van een kunstenaarscellbaat stelt Utopisch Vitrines op de Vor Hnell-omloop in het Arnhemse Gemeentemuseum. lltelten. Hij schatte hen hoog, bleef altijd bij hen wonen. Zijn lichtend voorbeeld werd echter een oud-oom, Carel Hendrik Vor Huell. Deze man was zee-officier, won verschillende zeegevechten, bracht het tot vice-ad- •miraal en was zeer Fransgezind. Na poleon en zijn broer verleenden hem de grafelijke titel. Van zijn oom Carel erfde Alexander een vermogen, dat hem, zoals mr. dr. P.O. Aalbers, we tenschappelijk medewerker van de Bibliotheek in Arnhem, .zowel tot een zegen als tot een vloek is ge worden". Hij studeert rechten, en doet het op zijn gemak, ongeveer tien Jaar, maar is dan ook gepromoveerd (op „The ses"). Veel tijd gaat er zitten ln ande re interesses vooral literatuur en beel dende kunst. Hij verdiept zich ln Hugo, De Lamartine, Byron, Dickens, Shakespeare. Goethe, Bllderdijk. Ook neemt hij tekenlessen. Hij illu streert en hij schrijft, is in beide zelfs produktief. Tenminste drie studen ten hebben zich ten behoeve van doc toraal scripties met hem beziggehou den. Onder hen (in 1970) J.A.A. Ber- voets, die hem een talentvol schrijver noemde met een bondige, door Victor Hugo beïnvloede stijl. Vor Huell te kende onder meer voor de Leidse Studentenalmanak. De afbeelding van een hoogleraar kostte hem in eerste Instantie een kandidaatsexa men. Met de verschijning van „Zoo zijn er" begon zijn kunstzinnige car rière. Spoedig volgen „Op het Us", „De Visch en de Mensch" en „Vier boeken in het Leven". Ondertussen maakt hij reizen naar het buitenland en vindt ook nog tijd voor menige ruzie met uitgevers. Een conflict met een van hen brengt hem er toe een bundel „Laatste schetsen" te noe men, waarvan de laatste plaat een ontwerp is voor zijn grafmonument. Curieus Rond 1870 begon Vor Huell een kunstverzameling met prenten van Troost en Houbraken onder meer, die allengs aangroeide. Overigens was hij niet alleen collectioneur van beelden de kunst. Zijn verzameling was meer curieus dan in hoge mate artistiek. Hij bewaarde alles, tot en met het afgeschoren haar van zijn hond. Ver schillende kunstenaars werden door hem financieel gesteund. Het stadje Brielle ontving op 1 april 1872 een portefeuille met 80 prenten over de Tachtig-jarige oorlog van zijn hand en enige Jaren later nog eens 50 dui zend gulden voor uitbreiding van het Zeemans-asiel. Naarmate de Jaren vorderden, werd het leven voor hem moeilijker: een deel van de publieke opinie keerde zich tegen hem, de Jeugd jouwde hem uit. Hij isoleerde zich in zijn huis en leed aan achter volgingswaanzin. De antipathie jegens hem werd ge voed door zijn op 't nippertje afgelas te huwelijk met Maria Anemaat. De volksmond wil dat hij, toen op de trouwdag het rijtuig vóórreed om hem naar 't stadhuis te brengen, de koetsier van de stoep van zijn woning af zou hebben toegeroepen: „Doorrij den." Volgens zijn dagboeken moet de zaak wat gecompliceerder hebben gelegen. Bervoets heeft er in zijn stu die op gewezen dat hij zich in haar karakter zou hebben vergist, maar Was Alexander Vor Huell in zijn jeugd vrolijk en bij zijn vrienden po pulair, bij het ouder worden keerden steeds meer mensen zich van hem af en begon hij paranoïde verschijnse len te openbaren. Hij sprk van „een wereld die men meer haat naarmate men haar meer leert kennen." Voor hem onaangename dingen ging hij toeschrijven aan een complot van roomsen, liberalen, materialisten, jo den en kosmopolieten. Zijn stuitende houding kan mede veroorzaakt zijn doordat hij nooit een betrekking heeft gehad en als het ware vanuit een Ivoren toren zijn ideeën spuide. Volgens Bervoets pleit het voor Vor Huell's literaire vermogens dat zijn teksten vaak de spiritualiteit van zijn werk als beeldend kunstenaar uitma ken. Toch heeft hij het beste in hem verloochend, is hij niet de schrijver (of dichter) geworden van grillige, as sociatieve teksten. Zijn teksten wa ren de teksten van een utopisch kun stenaar. die het slachtoffer werd van de romantiek, die hij ln Nederland op unieke wijze representeerde. Hij was een kind van zijn tijd en van een maatschappij waarin de rijken mil joenen verdienden aan de armoede van de fabrieksarbeiders. Sommigen wilden daarin verandering brengen, waaronder Vor Huell, maar zij zagen de maatschappij-verbetering slechts in hun eigen kunst gelegen. Intussen maakte Alexander Vor Huell zijn uitspraak „Ongehuwd schenk ik mijn hand van trouw aan het Vaderland" wóór. Hij schonk tij dens zijn leven veel weg, en in laatste Instantie bij zijn dood èlles. Aan de gemeente Arnhem, maar wel onder één voorwaarde, namelijk dat deze 10 duizend gulden voor liefdadige doel einden zou bestemmen. Zijn kunst verzameling, zijn bibliotheek, zijn an tiek, zijn goud, zilver, porselein en glaswerk, zijn wapens, zijn schelpen, zijn naturaliën, zijn meubels en huis. Over een deel hiervan heeft het Gemeentemuseum de beschikking. Wat daarvan dienstig is, heeft samen met veel andere zaken uit het bezit van het museum, een plaats gekregen ln de nieuwe afdeling historie van stad en streek, tot en met de admi raalsstaf (een kopie mogelijk) van Oom Carel. Omdat zelfs het verleden nooit helemaal een afgedane zaak is, wordt er (als het museum een strand is waarop wel eens wat uit het verle den aanspoelt, behoort de museumdi recteur een op nieuwe vondsten ge spitst strandjutter te zijn) rekening mee gehouden dat er van tijd tot tijd veranderingen moeten worden aan gebracht. Het was zaterdag een heel gedoe om het kaaspakhuis, dat vele jaren in Landsmeer heeft gestaan, maar nu een bestemming heeft gekregen in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen, naar de nieuwe plaats van bestemming te brengen. Het begon met een rit door de straten van Landsmeer. Daarna kwam er een schip aan te pas. Het houten pakhuis is echter veilig in Enkhuizen aangekomen, waar het binnen afzienbare tijd zal zijn te bezichtigen. DO Hoewel het ive leiderschap in Joe- IhM geen moment in het ding is, wordt er vrij open ing gesproken over de ng, hoe lang de zaken «ral in economisch opzicht op de oude voet voortgezet nnen worden. Deze open- Igheid, die er voorheen was kan op zichzelf een wijzing zijn voor het feit, het toch wel over een idend probleem gaat. Sa ingewijden is er aanleiding «psis, voornamelijk omdat het lijke kenmerk van het collectie- lerschap is, dat het acht „zui- ertegenwoordigt, zes republie- Bosnië-Herzegowina, Kroatië, onië. Montenegro, Servië en iê) en twee autonome provin- Kosovo en Vbjvodina), die beide Ütmaken van Servië. ltste Jaren kon er vrijwel niets o besloten zonder de instem- van alle republieken en provin- Dlt is op allerlei niveaus het L gedeeltelijk in het federale par it, maar ook in de republikeinse Ussies die zich met bepaalde stukken bezighouden. Vooral in iriement werkt dit vertragend, ook in de presidia van partij en tn dan met name in het staats- 3um, waarvan de acht leden de spublieken en twee provincies gelijke rechten vertegenwoor- door J. den Boef gvaardig Itn het apparaat te stroom- door kleinere groepen te ma- odat slagvaardiger kan worden «eden, roepen echter het pro- I op dat er dan een paar van de stapje terug moeten doen. 'Pig is dat uitgesloten. Niette- loren waarnemers vaak vertel et ..het zo niet langer kan gaan", de economische problemen nnen worden opgelost. Er is stabilisatieprogramma, maar [erd vorige zomer al een flop, II niemand er zich wat van Dk. \h is er een nieuw pakket maatre- waarvan de Joegoslavische énmakers zelf zeggen dat het elkaar zit, niet zozeer wat ae techniek als wel ten aan- 'an de onderbouwing. Vooraf oij wijze van spreken met ieder- werleg gepleegd. Het kostte heel "oeite. maar er werd algemene ""Hing bereikt De kunst is nu 06 te zien dat wat overeengeko men, vervolgens wordt uitge- fvorming Jjjduidelijk dat men op dit laat- «it als men zegt dat het „zo niet karic als overgangsfiguur naar voren zou worden geschoven. Maar volgens Ingewijden hier is dat nooit aan de orde geweest. Wel zal hij misschien een ietwat uitzonderlijke plaats be houden, omdat hij een van de vier leiders ls, die nog in belde presidia zitting hebben, zowel van de partij als van de staat. Vorig Jaar werden de dubbelfuncties van anderen onge daan gemaakt. Zij behielden alleen hun plaats ln het staatspresldlum. Premier DJuranovlc wordt wel gezien als de beste man die de Joegoslaven op het ogenblik ter beschikking heb ben. Hij timmert echter niet zo aan de weg als andere leidende figuren en loopt pas een paar Jaar op het natio nale vlak mee. Volgens waarnemers ls hij een echte persoonlijkheid, die ver antwoordelijk is voor de coördinatie van de economische politiek en die een belangrijker rol kan gaan spelen, dan hem totdusver was toegestaan. Hij is zeer op de man af, zegt waar het op staat en kan improviseren. Stane Dolanc is een van de weinige persoonlijkheden die werkelijk een heel eigen mening hebben, deze on der woorden weten te brengen en met gezag weten uit te dragen. Hij ls niet overal even geliefd, blijkbaar omdat hij te intelligent is en uit Slovenië komt, hetgeen in Joegoslavië voor- en nadelen heeft. De zwaarlijvige Do lanc, die zonder meer in de top be hoort, werd Jarenlang gedoodverfd als de „kroonprins" die Tito zou moe ten opvolgen. Van onze correspondent LISSABON Een parlemen taire commissie zal vandaag beslissen over het tijdstip van behandeling van een motie van wantrouwen van de Por tugese Communistische Par tij tegen de regering Sa Car- neiro. De parlementaire zit tingsperiode zal moeten wor den verlengd om de motie nog te kunnen behandelen. De motie werd vorige week door de communisten Ingediend na een inter pellatie over de sociale politiek van de regering. Het is vrijwel zeker dat er geen meerderheid voor de motie be staat, ook al zullen de overige opposi tiepartijen, waaronder de socialisten, voor de motie stemmen. De overwegend communistisch geo riënteerde vakcentrale Intersindical is echter druk doende voor komende zaterdag grootscheepse manifestatie ln het hele land voor te bereiden. Centrale Leus daarbij zal zijn „Weg Sa Carnelro". In kringen van de Inter sindical wordt overwogen deze els desnoods met een algemene staking te onderstrepen. Sinds het aan de macht komen van Sa Carnelro zou den al meer dan een miljoen Portuge se werknemers voor korte of langere tijd bij stakingen betrokken zijn geweest. Klimaat De communisten eisen drie maanden voor de parlementsverkiezingen het aftreden van de regering om onder meer „een democratisch en onpartij dig klimaat voor de komende verkie zingen te garanderen. De socialisten eisten vorige week een parlementair onderzoek naar de registratie van kie zers bij de Portugese consulaten. Deze registratie is volgens de socialis ten in strijd met de geldende voor schriften. Met verhoging van het aan tal kiesgerechtigde emigranten wil de regerende Democratische Alliantie haar herverkiezing veilig stellen. De socialisten vroegen vorige week tevens om een parlementaire enquête naar de gedragingn van de minister van defensie Amaro da Costa. De christendemocratische minister zou misbruik vanf zijn positie hebben ge maakt door binnen de strijdkrachten steun te zoeken voor de presidents kandidaat van de conservatieve alli antie, generaal Soares Carnelro. Be gin deze maand stelden de socialisten een parlementair onderzoek voor naar de gevallen van censuur en nleuwsmanipulatie bij de staats media. Front De socialisten van Mario Soares, de linksradikale UEDS van Lopes Car doso en de medio 1979 afgescheiden linkervleugel van de PSD van Sa Car nelro, de ASDI, hebben een verkie zingsfront gevormd. Op een conferen tie In Oporto hebben de communis ten gisteren een pleidooi gehouden voor een gezamenlijk optrekken van dit „socialistisch en republikeins front" en het communistische „Volk seenheidsfront" (APU). Het vormen van een gezamenlijke socialistisch- communlstische lijst lijkt echter defi nitief van de baan. De Democratische Alliantie blijft zodoende als grootste verkiezingscombinatie de voordelen plukken van het Portugese districten stelsel. ARNHEM (ANP) Akzo heeft een principebesluit van Akzo Coating goedgekeurd om op het Enka-terrein in Breda een fabriek te vestigen voor de uitbreiding van de verfproduktie van Sikkens. Daarmee zal worden tegemoet gekomen aan de wens om vervangende werkgelegenheid te scheppen voor 120 arbeidsplaatsen, die zullen worden opgeheven als ge volg van een reorganisatie van de vezelfabriek van Enka in Breda. Deze wens heeft een belangrijke rol gespeeld bij de keus die voor de uitbreiding van de produktiefacili- tieiten moest worden gemaakt. Tot de mogelijkheden behoorden ook de uitbreiding van de bestaande facili teiten in Sassenheim, waar lagere investerings- en exploitatiekosten, alsmede de reeds aanwezige deskun digheid op het gebied van de ver fproduktie tot de duidelijke voorde len behoren. Het definitieve besluit zal na afron ding van de aan de gang zijnde stu die eind oktober worden genomen. langer kan". Er moet wat gebeuren, maar de ideeën over wat dan wel zijn niet dezelfde, aldus een van mijn zegslieden. De een wil meer centraal gezag, de ander heeft het over „her- vorming", niet van de structuur maar K3fTIGrd3d van de praktijk, hetgeen vooral bete kent: iedereen doordringen van de noodzaak van versobering, maar geen terugkeer naar centralisatie. Hoe het moet, komt echter niet dui delijk uit de verf. noodzaak van versobering, wil men nog verstek laten gaan als het ln eigen vlees snijdt. Dat men denkt in de richting van het formeel vormen van een „klein leider schap" of het benoemen van een nieuwe president van de republiek, een nieuw soort Tito dus, lijkt uitge sloten. Men moet dus binnen de gege ven kaders werken met het doel, alles doeltreffender te laten gebeuren, met de zekerheid dat hetgeen was afge sproken ook wordt uitgevoerd. Want hoewel men doordrongen is van de Het feit dat de vorming van een „klein leiderschap" op het ogenblik niet aan de orde is, sluit volgens waarnemers niet uit dat enkele echte persoonlijkheden ln partijpresidium en staatsbestel misschien wel wat harder aan de touwtjes zullen trek ken dan anderen. Men denkt dan ln het bijzonder aan Tito's oude kame raad uit Kroatië, Vladimir Bakaric, de vroegere minister van buitenland se zaken Milos Minlc uit Servië, de vroegere partijsecretaris Stane Do lanc uit Slovenië en premier Veselln Djuranovlc uit Montenegro. Er ls bulten Joegoslavië druk gespe culeerd over de mogelijkheid dat Ba- Begin vorig Jaar moest hij terugtre den als partijsecretaris, wat door ve len als een afgang werd beschouwd. De dag na zijn aftreden ging hij ech ter met Tito naar Moskou en korte tijd daarna kreeg hij een hoge onder scheiding. Sindsdien is hij niet uit het beeld verdwenen. Serviër Hetzelfde geldt voor Minlc, ook al omdat hij een 8erviër is. Er kan nu eenmaal geen nieuw machtscentrum komen, als Servië er niet bij zit. Ser vië beschikt echter niet over een groot aanbod van persoonlijkheden en zeker niet over mensen die natio nale bekendheid hebben. Minlc is een van de zeer weinigen. HIJ wordt nog gezien als de werkelijke minister van buitenlandse zaken. Zijn opvolger Jo- slp Vrhovec mag wel rondreizen, maar ls niet de man die de dienst uitmaakt. De laatste tijd uit Minic zich in interviews en dergelijke ook wel over vraagstukken van binnen landse aard en dat zal niet zonder betekenis zijn. Ondanks zijn zwakke gezondheid lijkt hij toch een van de figuren te zijn die een beetje meer gelijk zijn dan de anderen. ALKMAAR (ANP) De vis serij vrijheid van enige jaren geleden bestaat niet meer en komt ook nooit meer terug. Zonder vreugde, maar wel met klem zei voorzitter Klaas Hoekstra van de Nederlandse Vissersbond dit zaterdag in de algemene vergadering van zijn organisatie in Alkmaar. Wil de Nederlandse visser blijven vis sen, dan zal hij dat moeten doen onder een EO-vtsseriJbeleld. Of dit een knellend EG-beleid zal zijn, zal die visser voor een deel zelf kunnen bepalen. Of hij straks in de Noordzee alleen op de Nederlandse visserijzone zal zijn aangewezen, kan ook voor een deel van hemzelf afhangen. In een eenzijdige toepassing van de EG-regels, aldus Hoekstra, hoeft de Nederlandse visser echter geenszins te berusten. Hij achtte het de plicht van zijn organisatie, al het mogelijk te doen opdat de EG-regels zonder achteruitstelling van de Nederlandse vissers ook op andere EG-vissers wor den toegepast. heeft te maken met een reeks redelij ke en goede Jaarklassen tong, die waarschijnlijk het gevolg waren van de slechte haring- en makreelstand in de Noordzee. Nu is die haringstand volgens biologen herstellende, vol gens de vissers al grotendeels her steld. Blijft men hem zo beschermen als men de laatste jaren deed, dan zou dat voor de tong-, kabeljauw- en scholstand, waar kotters het van moeten hebben, wel eens zeer nadelig kunnen zijn. Koploper Nederland ls volgens hem vaak kop loper bij de uitvoering van EG-maat- regelen. Dat dit hem niet zo zint, maakte Hoekstra aan minister Braks van landbouw en visserij, ter verga dering aanwezig om na hem een rede te houden, duidelijk met het volgen de advies: „Niet zo in de spits, dek king uit de achterhoede kan goede resultaten opleveren." Vrees koesterde Hoekstra, dat de Ne derlandse kottervloot de tol zal moe ten betalen voor zijn nogal uitbundi ge nieuwbouw. De sterke uitbreiding Europees beleid Minister Braks gaf uiting aan zijn diepste overtuiging, dat de toekomst van onze visserij alleen verzekerd kan zijn binnen een gemeenschappelijk Europees visserijbeleid. „Onze vis sers zijn voor twee derde van hun vangsten afhankelijk van wat zij uit de zones van andere landen halen. Zouden we, door het uitblijven van zo'n gemeenschappelijk beleid, op onze eigen beperkte visserijzone te rug moeten vallen, dan zou dat ramp zalige gevolgen hebben voor de om vang van onze vloot. De minister zei het daarom wel Jam mer te vinden, dat een aantal ontwik kelingen binnen onze eigen visserij er niet toe bijdraagt in Brussel tot een sfeer van wederzijds begrip en tot voortgang in de onderhandelingen te komen. Behalve de clandestiene vis serij in de twaalf mijlszone bedoelde hij daarmee ook de nog steeds verder gaande opdrachten tot nieuwbouw van schepen met een vaak aanzien lijk hoger vermogen dan het te ver vangen vaartuig. De verantwoorde lijkheid voor die uitbreiding, waar schuwde de minister, ligt geheel bij de betrokkenen. Wijziging van het motorvermogen zal niet van invloed zijn op de hoogte der contingenten. ALKMAAR (ANP) Minister Braks van landbouw en visserij zal op de vergadering van EG-vlsseriJminis- ters, die maandag in Brussel begint, voorstellen om Nederlandse vissers alsnog toe te staan op Noordzee ha ring te vissen. De minister zei dit tijdens de algemene vergadering van de Nederlandse Vissersbond. De minister zei niet om hoeveel ha ring het gaat. In visserij kringen is eerder gesproken van een quotum van drie- tot vijfduizend ton. Neder landse biologen, die zitting hebben ln een internationale commissie van via- serijbiologen hebben verklaard, dat er voldoende aanwas van haring zou zijn om Nederlandse vissers toe te staan een deel op te vissen. Minister Braks zei grote waarde te hechten aan de visserijmotie, die hij als Tweede Kamerlid in november 1978 indiende en die toen door de Kamer werd aanvaard. De motie zal mede dienen als basis voor zijn op stelling bij de besprekingen in de EG- raad van visserijministers. In de motie werd gesteld, dat het vangstquoteringsbeleid te zeer met biologische en te weinig met sociale en economische factoren rekent. Aan de regering werd gevraagd de samen hang tussen deze factoren als uit gangspunt te nemen en in Europees kader een ,,bio-sociaal-economisch visserijmodel" na te streven. De toen malige visserijminister, Van der Stee. beschouwde de motie als een onder steuning van zijn beleid.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 7