Dansen uit Zuid-lndia
Michaels Jugend en Heimkehr
boeiend en onbegrijpelijk
Rijk aangekleed spektakel
Soldatenmis nieuw meesterwerk
Harlekijn Orkest
nog wat netjes
Waaromuvoor een doorlopendkrediet beter
naar een bank zoals deNMB kunt gaan.
Tamminga winnaar
orgelconcert
Nieuwe boeke
Het mystieke levenswerk van Stockhausen
I
MAANDAG 16 JUNI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Ralph Degens
AMSTERDAM Het is nog
nooit voorgekomen dat een
componist op zijn vijftigste
jaar besloot zijn verdere leven
uitsluitend aan het voltooien
van één werk te wijden. De nu
52-jarige Karlheinz Stockhau
sen heeft dat besluit
genomen.
Sinds 1977 is hij bezig aan
„Licht", een muziekdramati
sche compositie die uit zeven
avondvullende onderdelen zal
bestaan, voor elke dag van de
week één. Hij hoopt er op zijn
zeventigste jaar mee klaar te
zijn en dan nog tijd en energie
te hebben om weer eens wat
anders te gaan componeren.
Stockhausen, zonder twijfel
een van de belangrijkste com
ponisten van deze tijd, heeft
een ontzagwekkende reeks
composities op zijn naam
staan waarbij hij in hoofd
zaak uitging van streng ma
thematisch geordende sche
ma's. Zijn zogenoemde intu
ïtieve muziek van omstreeks
1968 (Aus den Sieben Tage
o.a.) kan als een overgang be
schouwd worden naar de peri
ode waarin hij zijn inspiratie
in het bovenzinnelijke, mys
tieke zoekt.
Opdracht
„Licht" lijkt ln dit opzicht zijn levens
werk te gaan worden. Van de zeven
onderdelen is dat wat aan de Donder
dag is gewijd voltooid, mede dank zij
een opdracht van de NOS, die hem in
staat stelde de eerste scène voor de
derde akte ervan te schrijven. Die
scène heet „Festival" en zij ging za
terdagavond in première in het Am
sterdamse Concertgebouw ter gele-
Karlheinz Stockhausen.
genheid van het Holland Festival.
Een repetitieperiode van vier weken
met het Radio Philharmonische Or
kest, Omroepkoor en diverse solisten
ging eraan vooral.
De volledige Donderdag bestaat uit
drie akten: Michaels Jugend, Mi
chaels Weltreise en Micahels Heimke-
her en duurt naar schatting vier uur.
Zaterdagavond ging in de zeer goed
gevulde Concertgebouwzaal de ge
noemde Festival-scéne, vooralge-
gaan door Michaels Jugend.
Overdaad
Er zullen maar weinig mensen in de
zaal zijn geweest die het allemaal
precies hebben begrepen. In vergelij
king met wat Stockhausen in zijn
helemaal zeil bedachte muziek, tekst
en choreografie overhoop haalt (en
door elkaar haalt) ig Wagner's „Ring
des Nibelungen" een simpel vervolg-
verhaaltje op muziek. De drie hoold-
liguren in Donderdag; Michael, Eva
en Luciler treden meestal gelijktijdig
in drievoud op (als stem, instrument
en acterende oI dansende persoon).
Micahei is een soort personificatie
van diverse goden uit verschillende
godsdiensten. Hij is in voortdurend
conflict met Luciler, die hem o.a. ver
wijt dat hij de mens heelt geschapen.
Een overdaad aan symboliek in mu
ziek, handeling en tekst maken zin en
strekking ongrijpbaar.
Van de teksten is trouwens weinig ol
niets te verstaan en zells Michaels
Jugend dat betrekkelijk eenvoudig
van structuur is, met alleen zingende
en acterende figuren óp het podium.
begeleid door muziek op band (luid
sprekers rondom) blijft duister en
vaag. Maar het maakte zaterdag
avond ln zijn totaliteit op mij toch
een fascinerende indruk, mede door
het magnifieke stemmenmateriaal
van de drie hoofdrolvertolkers: An
nette Meriweather (sopraan), Robert
Oambill (tenor) en Matthias Hölle
(bas).
Dwaas
Voor de Festival-scène zijn op het
podium diverse instrumentalisten en
koorgroepen in de weer, er klinken
onzichtbare koren via een zestlenspo-
rige geluidsband, er worden allerlei
onduidelijke dans- en mimescènes
uitgevoerd en lichtcomposities ge
projecteerd, en dat allemaal omdat
Michael (in zijn drievoudige gestalte)
feestelijk terugkeert naar zijn „he
mels paleis".
Die is weer thuis, denk je dan, na
bijna eenuur volstrekt onduidelijke
mystiekerigheld, met een helemaal
uit de toon vallende komische noot:
een s to ks tampend hekserig oud
vrouwtje dat in het Nederlands roept:
Allemaal naar huis, Maar er zijn wel
veel op zich zelf boeiende muzikale
effecten, en tot slot is er een van het
balcon af indrukwekkend gezongen
solo van Lucifer, die Michael uit
maakt voor een „hopeloze naïeve
dwaas".
Controversieel
Wat misschien ook wel betrokken
kan worden op Karlheinz Stockhau
sen zelf die met dit ambitieuze pro
ject „Licht" vermoedelijk het meest
controversiële en praktisch nauwe
lijks te verwezenlijken wek heeft op
gezet uit zijn aan omstreden onderne
mingen bepaald niet arme loopbaan.
Maar het publiek heeft zaterdag
avond in elk geval wel de „histori
sche" betekenis beseft van deze uit
voering die onder leiding stond van
Peter Eötvös; er werd na afloop lang
durig geapplaudlseerd en gejuicht.
De radio zond het gebeuren recht
streeks uit en op 19 juni wordt Festi
val in de Tonhalle in Düsseldorf uit
gevoerd. In 1981 moet de hele „Don
derdag" in de Scala te Milaan gaan,
maar daarin heeft Stockhausen zelf
naar hij zegt, nog een hard hoofd in.
De kleurrijkste kostuums en maskers zijn in dit Holland (theater)Festival te genieten in de voorstellingen vu
groepen uit landen buiten Europa. De groep Krishnattam uit Zuid-lndia toont dansen die in enkele tempels
behouden zijn. In deze oudste vormen van Indiaas theater treden ook kinderen op als acteur. Vanavond ku
men Krishnattam zien in het Tropenmuseum in Amsterdam en morgenavond in de Koninklijke Schouwburg
Den Haag.
Programma's voor
maandag 16 juni
AMSTERDAM Stadsschouwburg
(20.15 uur): Boven Drijven. Tro
penmuseum (Grote aula, 20,15
uur): India.
DEN HAAG .Koninklijk Conser
vatorium (20.15uur): Ensemble
Hoketus 1. Nederlands Congresge
bouw (20.15 uur): Stuttgarter Bal
let I. Koninklijke Schouwburg
(20.15 uur): Japan
ROTTERDAM. Luxor (20.15 uur;:
Lindsay Kemp. Doelen (Kleine
zaal, 20.15 uur): Poetry Intern*
tional.
UTRECHT .Stadsschouwburg1
(Grote zaal, 20 uur): Die schönsti ¥ev
Zeit im Leben.
EINDHOVEN.
(Grote zaal, 21 uur):
ARNHEM ,8t. Eusebius (20
Beiaardconcert.
Stuttgarter Ballet met Kameliendame
door Eefje van Schalk
Fragment uit Soldatenmis in een choreografie van Jiri Kylian.
Foto Jorge FaUuros.
door Eefje van Schalk
SCHEVENINGEN. De reden
waarom het Nederlands
Danstheater ln zijn recente
tournees door Israël en Duits
land zo'n ongelooflijk succes
behaalde, is vrijdagavond
met een van de twee Holland
Festival-premières weer eens
duidelijk aangetoond.
In het volle Circustheater bracht het
begeleid door het Utrechts Symfonie
Orkest Youth Memories (Bartok) van
de Zweedse choreograaf Mats Ek en
Soldatenmis (martinu) van de Tsje
chische huischoreograaf Jiri Kilian.
Speciaal vandaag
Televizier-magazine, de tv-
actualiteitenrubriek van de
AVRO, besteedt aandacht aan
de belangrijke rol die de Ame
rikaanse televisie speelt bij de
verkiezingscampagne van de
verschillende presidentskan
didaten. Ook een verslag van
de achtergrond van de komen
de staking bij het onderwijs
personeel in ons -land en ver
der een reportage uit Hengelo,
waar sociale spanningen zijn
ontstaan tussen Turkse gezin
nen, Turkse moslims en de
Hengelose bevolking.
Ned. 2/22.20
Als „Die Schwestern Bron-
të" zendt de Westduitse televi
sie de Franse film Les soeurs
Brontë uit.
Dtsl./23.00
In het NCR V-radioprogram
ma „Op de vrije toer" een ge
sprek met de nieuwe kasteel
heer van Aldenghoor in bet
Limburgse Haelen.
Eks Jeugdherineringen" spelen zich
af in een anonieme straat, tegen een
etalage van bruidspoppen en recht
hoekige ramen (aankleding van Mona
Forsén). Dir rode paren, die gezien
hun kledij de bourgeoisie der witte
boorden, de punk-nozem de arbei
dersklasse en een stel „gewone men
sen vertegenwoordige, komen elkaar
tegen, in een onduidelijke maar wel
agressieve stemming. Een groenkleu
rige buitenstaander probeert zich in
hun midden te mengen, maar wordt
in dit wervelende taf reel niet opge
nomen.
Het middendeel speelt 's nachts en
betreft een pas de deus van het gewo
ne stel, dat vanuit een lang aange
houden zoen een uitgebreid liefdes
spel opbouwt. Bartoks pianoconcert
Inspireert het erotisch spelen met
veel aanraken van kruis en borsten
maar matig. Dat wordt versterkt door
de voorspelbare invulling van muzi
kale effecten: tromgeroffel is stam
pen en op onverwachte trillers wap
peren de armen. De twee geliefden
hebben het moeilijk met hun vrijen,
maar de betekenis hiervan is me
ontgaan.
In het derde, laatste deel van dit
ballet met weinig nieuwe bewegings
codes en dat soms Kilian-achtig over
eenkomt, is de ochtend aangebroken,
opnieuw vol agressie. Ook nu wordt
de groene buitenstaander nit aan
vaard, zodat hij tenslotte wanhopig
naar de etalage met het bruidspaar
rent en afdruipt. Mats Ek is zeker
geen onverdienstelijk choreograaf in
zijn poging om verhalende dans,
mime en spanning te combineren en
hetzelfde geldt ook voor de zeven
dansers, maar zijn ballet mist genoeg
originaliteit in het aangeven van
overtuigende karakters. Daardoor
blijgt het toch een vrij duffe boel,
ondanks de fraaie vertolking van pia
nist Daniel Wayenberg.
Van Jiri Kilian staat zo langzamer
hand onomstotelijk vast dat hij in
choreografisch opzicht een muzikaal
genie is met een ongelooflijk visueel
Ingesteld en esthetisch ontwikkeld
gevoel. Op de aangrijpende Soldaten
mis van Martinu die schitterend ge
zongen wordt door het Slovenska Fil-
harmonia koor en bariton Bernard
Kruysen, zet hij een abstracte versie
van het massale, doelloze soldaten
dom neer tegenover, de angstige,
maar gehoorzamende eenling in het
leger. Juist vanwege Wet massale ka
rakter van oorlogsvoering laat hij
twaalf mannen in legergroene broe
ken en hemden tegen een zwart/blau
we wand met oplichtende horizon in
constant vloeiende groepsformaties
voortgaan. Zo nu en dan komt uit
hun midden één soldaat naar voren
om zijn individuele onmacht te bena
drukken, overigenszonder beladen
pathetiek of een overdreven gebaren
taal. Kilian blijkt een groot wiskundi
ge: de constante groepswisselingen
van de twaalf in rijen van gelijke of
juist ongelijke hoogte, blokken, dia
gonalen en vierkanten lijken haak
onmerkbaar in elkaar over te golven
en daardoor wordt je als toeschouwer
op afstand gehouden.
Hoewel hij veel oudere bewegingspa
tronen uit Psalmensymfonie en zsym-
fonietta tdepast, heeft hij ook nu
nieuwe ideeën. Hij heeft het lef om
zijn dansers lang stil te laten staan,
alsof de indringende muziek hen ge
vangen houdt, en even sterk is het
onverwachte flitsende gebaar waar
mee zij hun borst ontbloten en hun
hemden op de grond laten vallen. Bij
het Amen zakken zijn dans-soldaten
met blote borate en de handen voor-
uitgestrekt langzaam ln elkaar. Zij
zijn getroffen, evenals het in applaus
losbarstende publiek.
Kilian heeft opnieuw bewezen een
grenzelozf vakman te zijn, dit keer
vooral door zijn combinatiegevoelig
heid voor ruimtelijke effecten, aan
grijpende muziek, vloeiende bewe-
gingsrupties en een sterk visueel
beeld, waarbij de persoonlijke in
breng van de dansers ondergeschikt
is aan het geheel. De dansera zijn
Killians subiieke instrument.
DEN HAAG Een van de hoogte
punten van het buitenlandse dan-
saandeel ln het Holland Festival is
zeker Kameliendame, de ruim drie
uur durende miljoenenproduktie die
John Neumeier in 1978 voor het
Stuttgarter Ballett heeft gemaakt
naar de bekende roman van Alexan
der Dumas junior, op een collage van
composities van Chopin. Zondagmid-
dag werd de Nederlandse première in
het Nederlandse Congrescentrum in
Den Haag voor een slechts gedeelte
lijk bezette zaal gegeven.
Een van de essenties van theater is
dat je het goed kunt zien, ook op de
achterste rijen van de zaal. Vanwege
de spaarzame belichting met volg
spots op de benen en het feit dat ik
inderdaad ver van het toneel zat,
kwam zeker een van de drie actes van
deze reuze-choreografie, die veel weg
heeft van een bewegingsregie voor
1 een film, op mij over als een afstande
lijk schimmeispel met veel gebruik
van silhouettenwerking.
Neumeier heeft in samenwerking met
ontwerper Jurgen Rose een ongeloof
lijk rijk aangekleed spektakel ge
maakt. Hij is daarvoor door de Duitse
critici met een prijs beloond, maar de
Amerikaanse pera heeft hem het af
gelopen jaar met de grond gelijk wil
len maken. Kennelijk hebben de
Amerikanen de Europese traditie van
decadentie en romantisch sentimen
talisme niet goed kunnen plaatsen.
Daarbij zijn ze voorbijgegaan aan de
schitterende dramatische dans tech
niek van hoofdrolspelers als Marcia
Haydee (tevens de directrice van het
gezelschap) als Marquerite, Egon
Mawsen als Arm and Duval, Reid An
derson als de vader van Arm and, Su
zanne Hanke als Manon Lescaut en
Christopher Boatwright als Des'
Grieux.
Ook het hele corps de ballet blijkt'
een hoog niveau te kunnen bereiken.
Vooral Marcia Haydee is een sterke
dramatische danseres met een over
tuigende mime: nooit vervalt ze in
virtuoze stuntjed of blikvangers, al
tijd komt ze over met een soepele
natuurlijkheid en een geluidloze, gra
cieuze expressie.
Hoewel deze Kameliendame wel aan
de te lange kant is en in een hogere
versnelling mag, weet Neumeier heel
goed wat het opbouwen van climax
is. Begint de eerste acte wat traag
ondanks de vier rappe kostuumwisse
lingen van Haydee tijdens als haar
bals en feesten - in de tweede acte
begint de dramatische vaart op vleu
gels van de romantiek te komen. Met
name gebeurt dat in een aangrijpen
de scène tussen vader Duval en Mar
guerite die een duet brengen dat op
valt door de eenvoud van bewi
gen. Hoewel in alle drie acten
lange pas de deux zit verwerkt, ii
laatste zwarte pas de deux
de sterkste, zowel wat betreft
opbouwen van de variatie
intensiteit in het contact v
liefden.
Lange zit
In cheoreografisch opzicht
Duitse versie van de Dame
mélias niet zo sterk als d<
van Sir Federick Ashton.
toont zich niet erg
zijn bewegingstaal en
voor de vele corps de
hij nogal eentonig en s
wordt zijn produktie echt
zit. Niettemin maken de
soli en duetten dat
vergeten de
groots opgezette
Aparte vermelding verdient
dentie-Orkest onder Stewart
en de drie pianisten
Glenn Price en Günther
zijn een goede en trefzekere
steuning voor een dansvoorstell d
die meer publiek
dame is vanavond nog
zien.
Van onze kunstredactie
BOLSWARD De Friese organist
Liuwe Tamminga ls winnaar gewor
den van het 17e nationale orgel-Im
provisatieconcours dat afgelopen za
terdag op het Hinsch-orgel in de
Martini-kerk ln Bolsward is gehou
den. Aan de wedstrijd namen in to
taal drie organisten mee die van te
voren waren geselecteerd.
Liuwe Tamminga, de tweede Fries
die het Bolswarder concours wint,
studeert momenteel bij André Isoir
in Parijs.
door Franz Straatman
AMSTERDAM Op één dag vocale
en Instrumentale muziek van de
Franse componist Jean Philippe Ra-
meau (achttiende eeuw) 's morgens in
Den Haag en 's avonds in Amster
dam: zo flitsend is het Holland Festi
val. Vluchtig ook, want het waren de
twee enige optredens van het Collegi
um vocale onder leiding van Philippe
Herreweghe en het Harlekijn Barok
Orkest onder leiding van Ton
Koopman.
De presentatie van het laatstgenoem
de ensemble vormde het nieuwtje
aan deze concerten, omdat het de
eerste keer was dat de groep in een
ADVERTENTIE
Een geldvoorraadje voor onver
wachte uitgaven of als alles
tegelijk komt, zoals tandartsreke
ningen, belastingaanslagen en de
kosten van een 'tussendoor' vakan
tie, kunt u altijd achter de hand
hebben met een doorlopend
krediet. Maar het is wel verstandig
om te zorgen dat uw maandelijkse
lasten binnen de perken blijven.
Daarvan bent u verzekerd wan
neer u erover gaat praten met een
bank zoals de NMB. De mensen
denken er daadwerkelijk met u
mee en stellen in overleg met u de
hoogte van het krediet vast U kunt
er dan op elk moment over beschik
ken. Steeds opnieuw. Ook over het
bedrag dat u al heeft afgelost. U be
taalt alleen rente over het opge
nomen bedrag. Want voor wat hoort
wat, óók bij de NMB.
Folders bij elk NMB kantoor.
NEDERLANOSCHE MIDOENSTANDSBANK
De NMB denkt met u mee.
concert optrad. Het Harlekijn orill
volgt daarmee Musica AntiquaA
sterdam op, dat vorig jaar ter a
ging. In Koopmans nieuwe form
is de strijkers groep geheel bezet i
Engelsen. Ton Koopman geeft h
op van de inzet en kwaliteit van d
musici (bijna allemaal vrouwen, ro
dat was in Musica Antiqua ookl
geval).
Het programma was in feite te een
dig om nu al een goed beeld van
groep te krijgen. De balletmuziek'1
Les Indes Galantes (Rameau telt
daarbij West-Indië, oftewel Ameni
in zeer galante Europese klanken!
heel joveus, net als alle Franse bar
muziek kort van zin en rijk verö
terwijl de begeleidingen van reli?
ze vocale werken niet veel verder:
ken. De klank van de strijken
mooi, maar ook wat netjes, terugl
dend. De strijkers van Musica A
qua toonden meer karakter, exp
sie, kleur. Maar het karakter van
uit te voeren muziek speelt ook
belangrijke rol. Het wachten k
concerten met Duitse en Italiai
muziek.
De blazers komen voor het grw
deel wel uit de oude format*
expressieve voordracht liet dat c
musici doorkneder zijn en metro
lef te werk gaan. Zelfs de strijk
geheel overspelen zoals de hoboli
unisono-partijen. In de toekonu'
het ensemble zich met minder ffl
naam tooien en zal gewoon Anö
dams Barok Orkest heten. t
Van uitgeverin roman van M Cart
polio en de kunstenmakers (iMf
17.50).
Twintig avonturen van Shcrlodj
de Conan Doyle, uitg. Veen, T
517 blz - 27.50.
