De naweeën van een oorlog
werd'
'We wisten allemaal dat er gesproeid
Regering en volksvertegenwoordiging zwijgen er liever over. Want erkennen zij dat Agent
Orange niet zo onschuldig is, dan zijn de gevolgen uiterst pijnlijk: het kan de Amerikaanse
schatkist miljarden kosten en het is tevens een bekentenis dat de Verenigde Staten van
Amerika zich in Vietnam schuldig hebben gemaakt aan biologische en chemische
oorlogsvoering. Maar door het zwijgen van de overheid wordt nu de pijn afgewenteld op de
Vietnam-veteranen. Zij liepen door de Vietnamese wouden toen die met Agent Orange van hun
bebladering werden ontdaan. En zij merken daar nu de gevolgen van.
Overigens is het geen puur Amerikaans probleem: het ontbladeringsmiddel trof boven alles
natuurlijk de Vietnamese bevolking zelf. En Agent Orange trof uiteraard tevens de
bondgenoten die Amerika in zijn strijd tegen het communisme te hulp waren gesneld.
door Bert van Panhuis
uit Illinois en Jacob Javlts uit New York
hebben de afgelopen tijd serieus gepro
beerd klaarheid te krijgen In de zaak
Agent Orange. Onder hun druk is een
onderzoek toegezegd, dat over twee Jaar
tot een rapport zou moeten lelden. Maar
sinds het Pentagon in december van het
vorig Jaar zich tot dat onderzoek ver
plichtte ls er nog niets gebeurd.
In het andere gedeelte van het Congres,
het Huls van Afgevaardigden, houdt met
name de progressieve Democraat uit Mi
chigan David Bonlor zich met de Viet-
namveteranen bezig. Hij is één van hen, al
heeft hij nooit gevochten, en dat, plus zijn
activiteiten op het terrein van de milieu
hygiëne, heeft hem tot dé Agent Orange-
activist van het Congres gemaakt. Bonlor
ls ook de voorzitter van de Vietnam Vete
rans In Congress met twee senatoren en
zeventien afgevaardigden als leden.
Het congres zou volgens de sombere en
bittere Bonlor veel meer kunnen doen als
het zich voor „Agent Orange" zou Interes
seren. Maar de veteranen in het Congres
zijn over het algemeen van de lichting
Tweede Wereldoorlog en dat geeft hun
geen enkele binding met de problematiek
van de Vietnam-veteranen.
Bonlor ziet onverkwikkelijker kanten aan
die ongeïnteresseerdheid. Het risico dat
met een positieve uitkomst voor de vete
ranen regering en volksvertegenwoordi
ging zouden moeten toegeven dat ze zich
schuldig hebben gemaakt aan biologische
en chemische oorlogsvoering, die een
schending zou kunnen betekenen van het
oorlogsrecht. „Het walgelijkst vind ik wel
dat men zich zorgen maakt over de miljar
den die een toewijzing van de veteranenei-
sen de schatkist zou kunnen kosten" zegt
de afgevaardigde.
Bonlor heeft tot nu toe weinig activiteiten
gezien van de commissie-Veteranenzaken,
die zowel de senaat als het huls van afge
vaardigden kent, maar hij meent toch een
lichte verandering te bespeuren. „Ze von
den het niet leuk dat Vietnam Veterans in
Congress als een soort pressiegroep ging
optreden en ze gaan zich nu meer voor de
zaak Interesseren."
Geen antwoord hbbbhh
Hetzelfde gebrek aan belangstelling dat
Bonlor ln het Congres ziet bespeurt hij
ook bij de departementen en de VA. In
maart heeft hij Cleland een brief geschre
ven over het verloop van het onderzoek.
„Het antwoord ls niet terzake. De VA gaat
gewoon niet op de zaak in. Studies worden
uitgesteld en als ze al komen zijn we
bezorgd over de methodiek en de onafhan
kelijkheid van de onderzoekers. En dat
terwijl er bij voorbeeld bulten de VS al
veel studies zijn gemaakt over de Invloed
van dioxines."
Het ls de vraag of er ooit een antwoord zal
komen over Agent Orange. Wetenschap
pers van naam menen dat er geen noodza
kelijk verband ls tussen ziekteverschijn
selen en contact met dioxine en ze wijzen
dan op Seveso, waar men op dit ogen
blik althans geen schade heeft kunnen
constateren voor mensen. Wel voor dieren
en planten, maar niet voor mensen. Van
het oorzakelijk verband geldt letterlijk
dat de tijd het zal moeten leren. Maar dat
neemt volgens de veteranen, hun belange
norganisaties en waarnemers niet de ver
plichting van de regering weg, de onge
rustheid over Agent Orange serieus te
nemen.
Als klein meisje is Mar
jan Fuest met haar Rot
terdamse ouders naar
Australië geëmigreerd.
Eind jaren zestig leerde
ze de Australiër Harry
Gilmore kennen. Ze
vond het eigenlijk best
interessant, toen Harry
voor Vietnam werd op
geroepen. Vader Fuest
had het niet zo op dat
uniform, maar Marjan
vond het juist extra op
windend.
Ze trouwden en Harry vertrok
als boordschuter van een heli
kopter naar Vietnam, waar hij
samen met ruim veertigdui
zend andere Australische jon
gens moest passen op de pro
vincie Noey Dat. Na ruim een
Jaar kwam Harry terug. Hij
had heel weinig te vertellen.
Hij voelde zich ln het vader
land niet meer zo happy. Het
leek wel alsof hij er niet meer
welkom was. De veteranen
van de Tweede Wereldoorlog
werden destijds met fanfare
en vuurwerk binnengehaald,
maar de jongens die ln Viet
nam hadden gezeten werden
langs een stil plekje op het
vliegveld het land weer Inge
loodst. Ze hadden aan een vie
ze oorlog meegedaan en die
bovendien verloren.
Na een tijdje lukte het Harry
Gilmore weer een baantje te
vinden, maar na een paar we
ken kreeg hij al ruzie met zijn
chef. Hij draaide voor drie
maanden het ziekenhuis ln na
een zenuwinstorting. Een po
ging tot zelfmoord mislukte,
doordat Marjan Gllmore-Fu-
est tijdig merkte dat Harry al
zijn pillen in één keer had
ingeslikt. De dokters zelden:
hij heeft een oorlogsneurose.
Toen Harry op een dag ineens
bloed opgaf, dacht men aan
een maagzweer. Maar dat was
het niet.
Harry's opgeruimde humeur
is sinds Vietnam veranderd.
Om het minste of geringste
gaat hij op de vuist. Het ge
volg is dat hij zijn oude vak,
dat van binnenhuisarchitect,
niet kon volhouden. Ook Mar
jan krijgt soms wel eens een
klap. Maar ze probeert Harry
te begrijpen. „Als hij een Chi-
nees-achtig of Vietnamees
kindje op straat ziet, zegt hij:
„Dat soort kinderen heb Ik
neergeschoten."
Kwaad
Marjan is verontwaardigd dat
Harry besproeid is met ont-
bladeringsmiddelen, zoals
Agent Orange. „De Amerika
nen wisten dat er zulk lijden
op zou volgen. Dat maakt Je
erg kwaad. Ook ons oudste
kind heeft soms last van hevi
ge hoofdpijn." Ze vertelt dat
vrouwen van Vietnam-vetera
nen bezig zijn zich te organise
ren, want het is erg moeilijk
om met iemand getrouwd te
zijn, die besproeid ls geweest
in Vietnam. Veel van de huwe
lijken gaan kapot en ook de
vrouwen en kinderen krijgen
last van hun zenuwen. Marjan
vertelt dat veel Vietnam-vete
ranen geen kinderen meer
durven krijgen. En als hun
vrouwen toch zwanger blij
ken, betekent dat maanden
van vreselijke spanning. Er
worden veel kinderen geboren
met afwijkingen, zoals haze-
lipjes, vertelt Marjan.
Ik spreek met Marjan Fuest
ten huize van een andere Viet-
nam-veteraan, Dirk van Neu-
ren. Hij vertelt dat hij als kind
van acht naar Australië emi
greerde. Zijn vader kwam uit
de Haarlemmermeer. Ooed
gereformeerd en in Australië
dus lid geworden van de Re
formed churches. „Toen ik
een oproep voor Vietnam
kreeg, voelde ik aan dat er iets
niet ln orde was. Ik praatte
met mijn vader. Die was in de
oorlog in Nederland ln het ver
zet geweest en hij was fel anti
communistisch. Hij vond dat
vechten tegen de Noordvlet-
namezen wel goed. Dominee
Van Brussel legde me uit dat
de overheid Oods dienaresse
ls, ook de Australische over
heid. Ik kon als gereformeerde
Jongen dus niet weigeren. Ik
had eenvoudig de argumen
ten niet tot mijn beschikking
om nee te zeggen, maar ik
voelde aan dat ik dat eigenlijk
wel hoorde te doen."
Foto's -
Toen de datum van vertrek/
naderde, nam Dirk zich voorf
drie dingen nooit te doen in
Vietnam: „Ik zou nooit naar
de hoeren gaan, geen bier
drinken en nooit op Vietna
mese burgers schieten." In
Vietnam trof hij het, want hij
kreeg een radio op zijn rug en
was daardoor steeds goed ge
ïnformeerd over de gruwelen
die er plaats hadden. Dirk van
Neuren laat ons foto's zien:
vrolijke Jongens op een man-
schappenvoertulg, en Dirk
zelf op wacht bij een stapel
wapens voor een huls van lich
te zeden, waar zijn kornuiten
proberen op andere gedach
ten te komen.
Ook toont Dirk foto's van een
volledig ontbladerde jungle.
„Ik wist dat het kwaad kon,
want bij ons op de boerderij
was al eens iemand van de
tractor gevallen door insecti
cide. We wisten allemaal dat
er gesproeid werd rondom
onze basis." Dirk van Neuren
fweet zelf niet of hij er iets van
rheeft overgehouden, maar dat
hij niet getrouwd is, heeft te
maken met de onzekerheid
dat er toch iets mis is met
hem. „Soms voel ik me wel
eens heel erg moe. Ik heb ook
wel last van depressies gehad
en een enkele keer kan ik niet
slapen. Maar misschien komt
dat gewoon van de verhalen,
die ik hoor."
Dirk van Neuren ls sinds kort
maatechappelljk werker en
luistert naar de verhalen van
de veteranen. „Sinds Januari
van dit Jaar zijn de Vietnam-
veteranen bezig zich te orga
niseren. Na de onthullingen in
Vietnam en Amerika bleken
ineens *veel Australische man
nen van 35 tot 40 Jaar allerlei
kwalen te hebben. Het zelf
moordpercentage van Viet-
namveteranen is tien maal zo
hoog als het gemiddelde. Veel
mensen hebben psychische
klachten. Er zijn enkele hon
derden mensen aan kanker
gestorven."
Miskraam =z=
In Lllydale, een voorstad van
Melbourne woont Don Duffus.
Don heeft zijn vrouw verloren
als gevolg van een miskraam,
die hij wijt aan de beschadi
gingen die hij zelf in Vietnam
opliep. Hij heeft een zoontje
van bijna tien Jaar, dat ernstig
mismaakte voeten heeft. Duf
fus vertelt dat het kind zich
moeilijk kan concentreren.
Het wordt 's nachts vaak wak
ker. „Ik weet dat ik dan moet
opstaan en het kind even kal
meren. Ik kom uit mijn bed,
maar als ik de Jongen zie, krijg
ik de neiging om hem in el
kaar te slaan."
Zijn moeder, die voor de kin
deren zorgt, vertelt wat voor
een zachtaardige jongen Don
vroeger was. „Hij is helemaal
veranderd. Als ik hem per on
geluk wakker maak, als hij in
zijn stoel voor de tv zit te
slapen, krijg ik een enorme
oplawaai." Don zegt:„Sinds
ik in Vietnam gesproeid ben.
krijg ik driftbuien. Ik heb nog
steeds een huid die afschilfert.
Zal dat ooit een kanker wor
den? Ik weet het niet. Vaak
krijg ik zomaar ineens aanval
len van diarrhee of maagpijn,
's Winters doen mijn knieën
erg pijn."
Als Don praat springt hij van
de hak op de tak. Er zit weinig
lijn in zijn woorden. „De ene
week gaat het goed. de vol
gende week is er geen land
met hem te bezeilen", zegt
moeder Duffus.
Duffus heeft nu een eenvou
dig baantje. Dat kan hij net
aan. De Vietnamveteranen ac
tiegroep, waar hij sinds kort
lid van ls, maakt het mogelijk
andere veteranen te ontmoe
ten. Die hebben al die jaren
dezelfde soort kwalen gehad.
Pas nu is het voor hen duide
lijk dat het met het sproeien
te maken heeft. Alleen de re
gering wil dat nog niet erken
nen. „Ik krijg alleen mijn dok
terskosten vergoed." merkt
Duffus bitter op.
door Aldert Schipper
„Het voelde net aan als mist. De
bemanning vroeg de comman
dant wat het was en hij zei dat ze
ons allemaal tegelijkertijd wilden
ontluizen." Op die manier herin
nert Vietnam-veteraan Leroy
Brooks zich hoe zijn helicopter
een jaar of tien geleden in een
wolk ontbladeringsmiddel te
recht kwam. Samen met nog vele
duizenden Amerikanen en Au
straliërs is Brooks zo betrokken
geraakt bij wat nu „de affaire
Agent Orange" heet.
Op het heetst van de oorlog ln Vietnam
meenden de Amerikanen de vijandige
Vietcong beter te kunnen opsporen als de
dichte begroeing ontdaan was van het
bladerdak. Daarvoor werd gebruik ge
maakt van het ontbladeringsmiddel met
de tot de verbeelding sprekende aandui
ding Agent Orange. Net als andere
„agents" dankte het zijn naam niet aan de
kleur van de vloeistof maar aan het helde
re oranje van de vaten waarin het lag
opgeslagen. Negen Jaar lang van 1962
tot 1971 hebben sproeivllegtuigen 45
miljoen liter Agent Orange op het Vietna-
mete gebladerte gedeponeerd.
Zoals veel chemicaliën was Agent Orange
niet alleen schadelijk voor het groen. Dat
b&k of moest men toegeven toen in
Retnam zelf het aantal doodgeboren kin
deren steeg. Agent Orange was samenge-
steld uit de chemicaliën 2,4-D en 2,4,5-T.
BIJ de produktie van de laatste werd ook
het zeer giftige TCDD gevormd, een dioxi-
jne een term die bekend is van het
ongeluk enkele jaren geleden in het
Noordltaliaanse Seveso dat volgens
sommige onderzoekers een miljoen maal
io gevaarlijk is als enkele door de Ameri
kaanse overheid als kankerverwekkend
en middelen. Met Agent Orange
g Vietnam dus ook 175 kilo dioxine
over zich uitgestrooid.
Gebreken mmm—Êmammm—m
In al die Jaren zijn duizenden Amerikaan
se en Australische soldaten ln aanraking
fekomen met Agent Orange en dus
'TCDD. Soms kregen ze de bui letterlijk
j over zich heen. Vanuit de sproei-vliegtui-
1 kon men moeilijk door het gebladerte
kijken of daar soms militairen trokken.
Anderen kwamen enkele dagen tot weken
us het sproeien ln het behandelde oer
woud. Volgens de regering zou het in to
taal om bijna 20.000 man gaan; vertegen
woordigers van de soldaten spreken van
oen half miljoen.
Sinds hun verblijf ln Vietnam heeft een
aantal veteranen of hun kinderen ziekten
en gebreken, die zij regelrecht wijten aan
het contact met Agent Orange. Leroy
Brooks' vrouw kreeg in 1973 eerst een
doodgeboren tweeling en een jaar later
een miskraam. Hijzelf lijdt sinds enkele
Jaren aan pijnen ln zijn rug, nek en benen
- op een zeker moment kon hij het rech
terbeen zelfs niet meer optillen en aan
hoofdpijn. Anderen krijgen of kregen al
dan niet kwaadaardige gezwellen, huid
uitslag of vervormingen. Ze verloren hun
geslachtsdrift of hun vruchtbaarheid of
kregen psychische problemen. Na de Viet-
namtijd verwekte kinderen blijken soms
lichamelijk of geestelijk gehandicapt.
Bestaat er verband tussen al die ziekte
verschijnselen en het blootgesteld zijn
aan Agent Orange? Van het antwoord op
die vraag hangt af of de Vietnam-vetera
nen schadeloos zullen worden gesteld. Er
liggen claims bij de regering en de produ
Helikopters speelden een belangrijke rol in de oorlog van Vietnam. Ze brachten de soldaten naar het strijdtoneel, ze zorgden voor de bevoorrading, ze
voerden doden en gewonden af en ze bespoten de oerwouden met het ontbladeringsmiddel Agent Orange. In negen jaar werd 45 miljoen liter van dit giftige
spul over Vietnam uitgespreid.
centen van Agent Orange. Met het oorza
kelijke verband zijn niet alleen grote be
dragen gemoeid, maar er zitten ook poli
tieke kanten aan. Vandaar dat de onder
zoeken uiterst langzaam verlopen. Het is
zelfs de vraag of er ooit klaarheid komt.
Rechter
Ruim drieduizend veteranen hebben tot
nu toe via de rechter schadeloosstellingen
tot een bedrag van 88 miljard gulden
geëist. De procedure tegen de vijf betrok
ken ondernemingen Dow Chemical,
Hercules, Diamond-Shamrock, Monsanto
en Thompson-Hayward Chemical zal
waarschijnlijk de omvangrijkste worden
die ooit ln de VS is gevoerd als het ging om
vergoeding voor door schadelijke produk-
ten toegebracht leed. Waarnemers houden
er nu al rekening mee dat het proces
zestien tot twintig Jaar zal duren.
Rechter George Pratt van de federale
districtsrechtbank ln Westbury op Long
Island heeft het eerste punt ln deze lange
strijd aan de veteranen gelaten door het
pleidooi van de vijf ondernemingen af te
wijzen dat de eis niet ontvankelijk was.
Dow Chemical en de anderen zijn zich
momenteel Juridisch aan het Indekken. Ze
hebben de Amerikaanse regering ervan
beschuldigd Agent Orange voor andere
doeleinden te hebben gebruikt dan ge
bruikelijk ls. En éls de ziekten te wijten
zijn aan contact met het ontbladerings
middel een stelling waarvan de vijf de
Juistheid betwisten dan treft de rege
ring de blaam dat zij de soldaten niet van
dat risico op de hoogte heeft gebracht. De
Juridische vertegenwoordiger van de rege
ring stelt dat het militairen en oorlogsle-
veranclers onmogelijk is tegen die rege
ring te procederen, maar de bedrijven
menen dat het normaal zou zijn dat ook
zij onder die Immuniteit vallen, omdat het
de regering is geweest die de contracten
met hen heeft afgesloten. Rechter Pratt
zal deze maand zijn mening geven.
Raadsman Victor Yannacone treedt ln
feite op namens een aantal belangenorga
nisaties van Vietnam-veteranen. De be
langrijkste zijn Vietnam Veterans in Ame
rika en Agent Orange Victims Internatio
nal, maar er zijn er nog een handvol. ZIJ
verzorgen de contacten met medici en
juristen en helpen Individuele Vietnam-
veteranen die bij voorbeeld in financiële
nood zijn geraakt. Voor zover de organisa
ties daar overigens toe ln staat zijn, want
hun financiële positie ls niet rooskleurig
en vaak moeten leningen en donaties van
bemiddelde sympathisanten uitkomst
brengen.
Nog gecompliceerder dan ln de rechtszaal
ligt de zaak op het politieke vlak. De
veteranen en hun organisaties hebben te
maken met verscheidene departementen
voornamelijk het Pentagon (ministerie
van defensie) en het bureaucratische mi
nisterie van gezondheidszorg en welzijn
een naar de mening van velen dwarslig
gend bureau Veteranenzaken en een gro
tendeels ongeïnteresseerd Congres.
Papierwinkel
Daarnaast menen de Vietnam-veteranen
dat de artsen, die de ziekten namens de
regeringsinstanties moeten onderzoeken
onnauwkeurig te werk gaan. De artsen
van het Veteranenhospitaal ln Northport
op Long Island bij voorbeeld zijn volgens
de belangenorganisaties niet alleen nors
maar hebben ook meer oog voor de pa
pierwinkel dan voor onderzoek.
Als voorbeeld van die bureaucratische be
handeling noemt Ronald DeBoer van
Agent Orange Victims New York de lijst
met vragen als „Hoe vaak ls de veteraan
ln aanraking gekomen met Agent Oran
ge?" DeBoer: „Je kreeg het over Je uitge
stort of Je lag er middenin, maar Je hield ln
Vietnam geen aantekeningenboekje daar
over bij."
Het kemverwljt aan het Pentagon en de
Veterans Administration ls dat men aller
eerst de verantwoordelijkheid probeert af
te schuiven en ln het verlengde daarvan
onderzoeken vertraagt of zelfs tegenwerkt
of zich verschuilt achter een ontoereiken
de registratie van de veteranen en him
ervaringen ln Vietnam.
Niks daarvan, verdedigde de directeur
van Veterans Administration Max Cle
land zelf een Vietnam-veteraan zich
onlangs ln de Washington Post, het hoofd
stedelijk dagblad dat een bitter commen
taar aan de zaak had gewijd. Cleland
stelde dat de VA wel degelijk actief is en
noemde een aantal maatregelen zoals een
gecomputeriseerd onderzoek naar de ge
zondheidstoestand van de miljoenen ex-
mllitalren die de afgelopen Jaren in de
veteranenhospitalen zijn behandeld, een
onderzoek naar nieuwe diagnostische
technieken, instructies aan medici, die
met Agent Orange-gevallen te maken
kunnen krijgen of de Invoering van een
systeem, waarbij plaatselijke hospitalen
dossiers over mogelijke Agent Orange-
gevallen niet kunnen sluiten zonder over
leg met het VA-hoofdkantoor ln Washing
ton. Clelands verweer heeft de veteranen
echter niet kunnen overtuigen van de goe
de wil van de regering.
Stil ls het ook geweest ln de heilige hallen
van de Amerikaanse volksvertegenwoor
diging op Capitol Hill. Slechts vier senato
ren de Democraten Alan Cranston uit
Callfomlë en Daniël Moynlhan uit New
York en de Republikeinen Charles Percy,
SSi®
