'Mijn volk is
ziek, ons land
is vergiftigd'
Noorwegen wil kansen voor vis en olie
IGNIS
Koelkasten&diepvriezers
van Ignis. Safe als een kluis.
De proefkonijnen van de kernmachten
door Govert van Oord
Toen in 1945 de eerste twee atoombommen werden afgewor
pen boven Hiroshima en Nagasaki, was in de Verenigde
Staten een omvangrijk nucleair research- en produktieappa-
raatopgezet, dat na afloop van de oorlog met Japan niet op
non-actief werd gesteld. Integendeel, het atoomonderzoek in
it VS was eigenlijk pas goed op gang gekomen, en de vraag
naar terreinen om volgende ontwikkelingsfasen van de
atoombommen te kunnen beproeven was groot. De Nevada-
woestijn was niet geschikt voor de gewenste tests en daarom
werd gekozen voor een tweede testgebied voor atoombommen
rond het atol Bikini, een van de Marshalleilanden, toen bezet
Japans gebied.
[n maart 1946 werden de 166 inwoners
van Bikini „vrijwillig" overgebracht
nar'hét veel kleinere atol Rongertk
in in juli van dat jaar begon de Ame
rikaanse marine met de operatie
Irossroads. Deze bestond uit twee
toomproeven, die werden waargeno-
len vanaf 250 schepen en eilanden
oor 42.000 militaire experts. Spoedig
rolgde een tweede serie proeven op
kt naburige atol Enewetak, nadat
ik daar de bevolking was verplaatst
aar een ander atol.
series die volgden droegen mooie
m als Sandstone, Castle, Red-
t%s, en de bommen kregen koos
naampjes die schril afstaken tegen de
vernietigende werking die zij moes
ten tonen. Jaren werd zo doorge
werkt, maar in 1954 ging er iets mis.
Op 1 maart van dat jaar werd vólgens
plan op Bikini een gigantische H-bom
van 15 megaton (1000 x Hiroshima)
genaamd „Bravo" tot ontploffing
gebracht, ondanks waarschuwingen
van de weerkundigen voor' oost tot
^noordoostelijke hoogtewinden. Om
6.45 ontplofte de bom en de padde
stoelwolk schoot op tot 30 km hoogte.
Toen bleek de radio-actieve wolk zich
plotseling in onverwachte richting te
verspreiden en de waamemingssche-
pen moesten halsoverkop vluchten
om uit de fall-out-zone te komen. Vier
uur later begon het plotseling te
.sneeuwen" op het atol Rongelap,
km van Bikini. Alle stralingsme-
jters sloegen maximaal uit: de sneeuw
was radio-actieve fallout van „Bra-
Er werd alarm geslagen, maar
och duurde het meer dan 2 dagen
'oordat de bewoners van Rongelap
an hun eilanden werden gehaald en
«ggebracht naar Kwajalein, de
oofdplaats van de Marshallei-
mden.
Volgens een rapport van de Atoom
Energie commissie (AEC) van de VS
l«d negentig procent van de bevol
king van Rongelap na twee weken
aan acute stralingsziekten, geken
merkt door brandwonden, haaruitval
baar voor de komende tienduizend
jaar), voor Kwajalein en Ebeye
(overbevolking en grote werkloos
heid), en ook voor de duizenden Ame
rikaanse militairen en wetenschap
pers, die zijn blootgesteld aan veel te
hoge -doses straling.
Vertegenwoordigers van de Atomic
Veterans in de Verenigde Staten ken
nen de verhalen van de honderden
marinemensen, die de proeven op Bi
kini hebben bijgewoond. Orville Kel
ly uit de staat Iowa, die de vereniging
van. atoomveteranen heeft opgericht,
was aanwezig bij de proeven op de
Marshalleilanden. Zijn ziektegeval
kanker is een voorbeeld geworden
in de strijd voor erkenning van de
vele andere veteranen die hoge doses
straling opliepen in de Pacific of in de
Nevada-woestijn en die nu ziek zijn.
Maar wat er ook gebeurt, de regering
van de VS zwijgt als het graf, want de
angst voor enorme schadeclaims is
groot. Maar nog groter is de angst
voor algemene kennis van de gevol
gen van nucleaire ontploffingen in de
open lucht. Vervuiling van de hele
aarde met cesium, strontium, pluto
nium en kobalt, elementen die radi
oactief blijven gedurende duizenden
tot tienduizenden jaren. Gezond
heidsafwijkingen die generaties lang
doorwerken.
De verschrikkingen van een atoom
oorlog zijn een beetje werkelijk ge
worden voor de bewoners van de
Marshall-eilanden. Nelson Anjain
zegt dan ook aan het einde van zijn
verhaal: „Ik wil de wereld duidelijk
maken, dat deze geschiedenis, zich
niet zal mogen herhalen. Wij willen
geen proeven meer in onze lagoons, in
onze oceaan en op onze eilanden,
want het heeft ons leven veranderd in
een nachtmerrie."
De Pacific heeft daarvoor de hulp
nodig van de rest van de wereld, want
voorlopig gaat het testen van inter
continentale raketten en nieuwe
atoomwapens gewoon door. Vanaf
1966 is Frankrijk op Mururoa bij Ta
ai oogletsel. In 1957, drie jaar na het 'hiti begonnen met series atoomproe-
ngeluk, mochten de bewoners van
longelap terugkeren naar hun ei-
Bid. „Hoewel er nog een kleine blij
kende straling is," achtte de AEC het
Bol weer bewoonbaar. Maar de ge-
düedenis heeft geleerd dat die be-
fesing een fatale vergissing is
eweest.
Kelson Anjain, zoiets als de burge
meester van Rongelap, heeft bijna,
«n week moeten reizen om de Nucle-
f Free Pacific conferentie op Hawaii
te kunnen spreken. „Maar", zegt
„het lijden van mijn volk is zo
Wot dat ik iedere gelegenheid aan-
om de wereld om hulp te vra-
HL" Hij weet waar hij het over heeft,
mnt zijn zoon is in 1972 op 18-jarige
*ftljd overleden aan leukemie en
ohildklierkanker. „Mijn volk is
lek", zegt Nelson Anjain „ons land is
kgiftigd en de vissen zijn dood. De
elft van ons volk lijdt aan schild-
nerkanker of andere schildklieraan-
oeningen en de jongere generatie
in 1954 nog geen 12 jaar was, is
Wder uitzondering ziek. Onze vrou-
'en krijgen miskraam op miskraam,
zijn ten dode opgeschreven."
Nelson Anjain is naar Hawaii geko
men om het stilzwijgen van de VS te
öoorbreken. „De wereld moet weten
*»t straling voor mensen betekent",
Lijohn Eknilang (32), die zelf 7
aiskramen heeft gekregen en de
Doop op kinderen heeft opgegeven,
•Joaar dat is nu precies wat de Vere
nigde Staten niet willen."
Vernietigend
gevolgen van de bovengrondse
'toomproeven van de VS op de Mar-
Walleilanden zijn vernietigend ge-
•«est. Niet alleen voor de bewoners
u? j*0n8elaP. maar ook voor de atol-
'en Bikini en Enewetak (onbewoon-
ven in de open lucht. En ook hier is
steeds elk gevaar ontkend. Schuilkel
ders voor de bevolking zouden niet
nodig zijn en de afname van de vis
stand was slechts te wijten aan de
vervuiling van de zee. Toch moest
Frankrijk door grote internationale
druk in 1975 overgaan op onder
grondse proeven in de vulkaanvoet
onder het atol Mururoa. Maar nog
steeds lekken berichten uit over on
gelukken en stralingsslachtoffers op
Mururoa, ondanks de stilte die
Frankrijk probeert te handhaven.
Op 25 juli 1979 ging het ook op Muru
roa mis. Een zware bom ontplofte op
te geringe diepte en een groot stuk
van de vulkaanvoet brak af. Een
vloedgolf teisterde de Mururowa drié
uur na de explosie en verwondde ze
ven mensen. Frarikrijk ontkende elk
gevaar. Maar arbeiders op het atol
rapporteerden veertig centimeter
brede scheuren in de eilanden van het
atol en deskundigen wezen op ver
gruizing van de ondergrond en vrees
den lekken van radioactieve straling.
Geruchten over verhuizing van de
tests naar een ander atol werden
steeds sterker, want de proeven
moesten doorgaan: de „grandeur"
van Frankrijk vereist nu de ontwik
keling van «en Franse neutro
nenbom.
De bewoners van de Pacific noemden
zichzelf de „guinea pigs,"'de proêfko^
nijnen van de grote mogendheden,
die gewend zijn alleen htm eigen be
langen te dienen en pas onder druk
bereid zijn met anderen rekening te
houden.
Daarom willen de bewoners van de
Pacific onafhankelijk zijn en vrij.
Voor hen betekent dat met rust gela
ten worden in hun eigen onbedorven
land met een schone zee.
TROUW/KWARTET P 11 RHS 15
II «SSDAG 10 JUNI 1980
door J. den Boef
OSLO De grootste tegen
standers van de olie- en gas
winning langs de lange Noor
se kust zijn de vissers en
degenen die afhankelijk zijn
van de visserij. De vraag:
„vis of olie" is in Noorwegen
echter al achterhaald, want
de regering in Oslo wil beide
de best mogelijke kansen
bieden. Dat geldt met name
voor de visserij ten noorden
van de 62ste breedtegraad,
waarvan een groot deel van
de bevolking van Noord-
Noorwegen afhankelijk is.
De vrees van de vissers In het noor
den is begrijpelijk. De Sowjet-Unie
gaat waarschijnlijk volgend Jaar al
olie zoeken in het noordelijke zeege
bied. In Finland laat Moskou drie
schepen bouwen die ook in het pool
ijs kunnen opereren en niet minder
dan 100 dagen zonder bevoorrading
kunnen. Met behulp van door com
puters gecontroleerde machines en
met signalen van satellieten, kun
nen zij tot op 6 km diepte boren.
Zou de Sowjet-Unie deze schepen
naar de Barentszee sturen, dan is
het onvermijdelijk dat ook Noorwe
gen zijn activiteiten zo gauw moge
lijk tot dat gebied gaat uitbreiden,
al was het alleen maar om zijn aan
spraken op het omstreden deel van
het continentale plat te doen gel
den. In dat geval zouden de tegen
standers van olie- en gasexploitatie
in het noorden machteloos staan.
Zelfs de oppositionele Centrumpar
tij zou dan haar verzet moeten
opgeven.
Minister van planning, Per Kleppe,
noemt het verzet van de vissers en
hun sympathisanten anachronis
tisch, want: „De vissers hebben zelf
door technische verbeteringen aan
hun vloten de visvoorraden grondig
gedecimeerd. Binnen afzienbare
tijd zal de visserij de economie van
het noorden van Noorwegen niet
meer kunnen dragen. Het bestaan
van de mensen daar zal dan afhan
gen van de winning van olie en gas
en daarom is het regeringsbeleid
ook in het belang van de Noordlan-
ders." Voor de ontwikkeling van het
Een koelkast of diepvriezer koopt u niet
zomaar even op goed geluk. U wilt een puur
funktioneel stuk techniek in de keuken.
Een veilige bergplaats voor uw dagelijkse
levensmiddelen en uw diepvriesvoorraad.
Natuurlijk met een ideaal bewaar klimaat.
Maar evenzeer met een degelijkheid die jaar in
jaar uit een probleemloos gebruik garandeert
Kluisdichte Geen centimeter
konstruktie onbenut
Een Ignis is wat je noemt "pot
dicht". Hypermoderne isolatie
materialen en magnetische rubberstrips
zorgen voor hermetische afsluiting. De
binnentempcratuur blijft daardoor
langer op peil. Dat houdt het stroom
verbruik laag.
Diepvrieskist
of diepvrieskast:
wat past?
Iedere Ignis diepvriezer voldoet
aan dezelfde hoge eisen van invriestijd
en veiligheid. Gescheiden invriesvakken
vergroten de invrieskapaciteit. Perfekte
isolatie houdt de koude binnen. Voel de
zuigkracht van zo'n deur maar eens:
geweldig nietwaar? En aan het dikke
deksel van een kist zult u zich niet
vertillen: kwestie van balansscharnieren.
Wat u ook kiest een kist of kast,
Ignis biedt een maximum aan nuttige
binnenruimte. De geplastificeerd
roestvrijstalen voorraadmanden in de
kasten zijn uittrekbaar. Er gaat veel in
en u kunt overal moeiteloos bij. Voor de
kisten kunt u behalve extra voorraad
manden ook een speciale ruimteverdeler
bijbestellen.
Veilige investering
Ignis maakt perfekte diepvriezers.
De kans op storing is dan ook miniem.
Als er iets mis mocht gaan kunt u
rekenen op de landelijke Ignis technische
dienst. Als door een defekt uw
diepvriesvoorraad verloren gaat laat
Ignis u niet in de kou staan. De garantie
omvat ook een uitkering aan diepvries-
schade tot f 500,—.
noorden zal veel geld nodig zijn,
niet alleen voor het aanleggen van
wegen en spoorwegen, maar ook
voor onderwijs, gezondheidszorg,
etc.
Wegtrekken stoppen
Het beleid van de regering in Oslo is
er op gericht, de trek van noord
naar zuid tot staan te brengen.
Noorwegen als geheel heeft een
werkloosheidspercentage van 1 2
procent. In het noorden is dat 5
procent. „Er is werk genoeg, aldus
het sociaal-democratische parle
mentslid Rolf Hellem, maar de juis-
Met IJsland heeft Noorwegen een
verschil van mening over het onher
bergzame Noorse eiland Jan Mayen.
Toen IJsland zijn territoriale wate
ren tot 200 mijl uitbreidde, maakte
het van Jan Mayen geen probleem.
Dat werd anders toen Noorse vis
sers als gevolg van vangstbeperkin
gen bij het eiland gingen vissen.
IJland erkent de Noorse soevereini
teit over Jan Mayen wel, maar vindt
dat Noorwegen eigenlijk niet het
recht heeft om rondom het eiland
een 200 mijlszone in te stellen.
Geen precedent
Men heeft nog geen oplossing ge
vonden voor het omstreden gebied
van 25.000 vierkante kilometer
waarop sinds kort ook Groenland
aanspraken doet gelden. Overeen^
stemming wordt mede bemoeilijkt
door het feit, dat Noorwegen reke
ning moet houden met het effect
dat een akkoord kan hebben op het
geschil tussen Noorwegen en de
Sowjet-Unie over de verdeling van
het continentale plat in de Ba
rentszee.
Zo zien de „bootschepen" eruit, die de Sowjet-Unie in Finland laat bouwen.
te mensen ontbreken veelal. Velen
zoeken werk in het zuiden, waar de
levensomstandigheden gunstiger
zijn." „Aangezien ook geschoolde
krachten in zuidelijke richting ver
trekken, moet het noorden telkens
weer nieuwe mensen opleiden. Dit
probleem zal nog groter worden
naarmate de industrialisatie, die
voorlopig zal aansluiten op de be
staande ontwikkeling, voortgang
vindt." Het is volgens Hellem een
uitgemaakt zaak dat in de visserij
niet meer mensen te werk gesteld
kunnen worden en dat de industrie
meer en meer voor werkgelegenheid
moet zorgen.
Wat de visserij betreft zegt hij dat
het probleem van Noord-Noorwe-
gen niet is hoe de vis moet worden
gevangen, maar waar ze gezocht
moet worden. Wat dit laatste be
treft: er wordt veel geld uitgegeven
aan wetenschappelijk onderzoek.
In Bergen bevinden zich enkele in
stituten die zich daarmee bezighou
den. Gepoogd wordt, centralisatie
af te remmen. Met een licentiesys
teem wordt naar een tussenweg ge
zocht. Ook in Noorwegen lukt het
echter niet erg, de vloot kleiner te
maken door het vaststellen van
quota.
Tientallen schepen werden opge
legd of gesloopt. Het zou volgens
Hellem echter beter zijn als méér
schepen gesloopt zouden worden.
Tegen de tijd dat de vangstmoge
lijkheden weer groter worden, zou
den dan nieuwe gebouwd kunnen
worden.
Jan Mayen
De oliewinning heeft de visserij tot-
dusver nogal wat schade berok
kend. Er werd vooral in het begin
veel metalen afval van platforms in
zee gegooid, waardoor heel wat net
ten van „stofzuigende" trawlers
werden vernield. Van overheidswe
ge wordt gepoogd deze troep van de
zeebodem te verwijderen. Hiermee
wil men de vissers helpen maar ook
bewijsmateriaal tegen de oliemaat
schappijen verzamelen, die vervol
gens aansprakelijk gesteld kunnen
worden.
Een uitgebreid ondeizoek is inge
steld naar de invloed van olie op het
visbestand. Aanleiding was het
enorme „lek" dat in 1977 in het
Ekofiskveld op het booreiland
„Bravo" een enorme hoeveelheid
olie liet ontsnappen. Gebleken is
dat de olie „afbreekt" nadat zij 15
dagen aan licht is blootgesteld. De
zware componenten zijn niet giftig.
Vette vis is vatbaarder dan minder
vette vis en eitjes en larven worden
niet gespaard. Maar zelfs als 50 pro
cent wordt gedood zou er nog geen
gevaar bestaat voor de visstand. De
meest kwetsbare maanden zijn
maart tot en met juni.
Zo wil Noorwegen om begrijpelijke
redenen niets weten van een ge
meenschappelijke uitoefening van
de soevereiniteit over Jan Mayen
(dat Noorwegen pas in 1952 kocht
van de erfgenamen van de Noorse
ingenieur Birger Jacobsen, die
sinds 1921 eigenaar was). Bijzonde
re rechten die Noorwegen aan IJs
land zou toekennen omdat de visse
rij voor dit land van levensbelang is,
zouden een precedent scheppen en
de Sowjet-Unie aanleiding kunnen
geven om ze elders voor zichzelf op
te eisen.
Vandaar dat Noorwegen naar een
beperkt akkoord streeft over de ver
deling van de visvangst binnen de
200-mljlszone. Dan blijft er tijd over
om de kwestie van het continentale
plat in een rustiger atmosfeer te
regelen. Bij Jan Mayen wordt overi
gens alleen in mei en juni gevist,
omdat de capelin of lodde (een klei
ne uitgave van de zalmenfamilie) in
noordelijke richting wegtrekt. De
lodde neemt de laatste tijd voor een
belangrijk deel de plaats in van de
voor de vangst schaars geworden
haring.
Dit is het vierde artikel in een serie
over Noorwegen. De vorige ver
schenen op 3, 6 en 7 juni.
keuze
Ignis-assortiment omvat 25 typen koelkasten, diepvriezers en
kombmaties, waarvan 8 naar keuze in wit of kleur worden geleverd
Vraag de uitvoerige produktfolder bij de vakhandel of aan Ignis
Nederland b v postbus 33, 4130 EA Vianen. Tel. 03473-2004
