Paus laat geen ruimte aan Franse progressieven Wat ongelijke mensen gelijk hebben Europese kerken bereiden 'Helsinki' - conferentie voor Portakabin Samen op weg naar bescheidener salaris Trouw VANDAAG BAANDAG 2 JUNI 1980 KERK TROUW/KWARTET 2 ■Van een medewerker „Het vredeswerk maakt een moeilijke, kritische periode door. De internationale atmosfeer is '■ten gevolge van een wederzijds wantrouwen sterk afgekoeld. De voortrazende bewapenings wedloop is weer de vorm van een stelle spiraal naar boven beginnen aan te nemen." feo begon de studiesecretaris G. Nagy ?ïjn inleiding tot de vierde consulta tie van de conferentie van Europese kerken over de voortgang van het werk voor veiligheid «en samenwer king in Europa sinds de conferentie van Helsinki. De consultatie, die van af 29 mei plaatsvindt in Madrid, heeft als thema: ..Het wekken van vertrou wen taken voor de kerken". Deze titel geeft al de ersntige verscherping van de internationale situatie gedu rende de laatste maanden weer. Oor spronkelijk had net thema zullen lui den „Ontwapening vandaag en mor gen". Maar nu lijkt het medewerken aan vertrouwenwekkende maatrege len aan beide zijden een eerste voor waarde om de ontwapeningsbespre kingen weer verder te helpen. Hoe moeilijk dat momenteel is. blijkt uit de opstelling van de vertegen woordigster van de raad van kerken uit de Verenigde Staten (die evenals fle Canadese raad van kerken als gast aanwezig is). Zij maakte duidelijk dat de Amerikaanse kerken wel voorstan der 2ijn van de ratificatie van de Salt li-akkoorden, die zoals bekend nog altijd niet tot stand is gekomen, maar zij gaf ook te kennen dat dit nog wel lang op zich kon laten wachten, en dat men gebaren uit het oosten ver wacht om dit grotere kans van slagen te geven. Over de noodzaak van de ratificatie van Salt II is men het hier overigens algemeen eens, ook al kan men van mening verschillen over de vraag of dit akkoord wel de ontwapening dient of slechts de indamming van de bewapening. Eveneens luidt de alge mene; mening op deze consultatie, dat de tweede toetsingsconferentie van de Helsinki-overeenkomst komend najaar in hetzelfde Madrid moet doorgaan, en dan niet om gelegen heid te geven voor beschuldigingen over en weer. maar om nieuwe voor stellen voor samenwerking en wapen- vermindering uit te werken. Samenwerking Dr. Novak een door de Poolse oecu menische raad uitgenodigde ambte naar van het ministerie van buiten landse zaken, benadrukte de rol die andere landen dan de Sowjet-Unie en de Verenigde Staten in de komende Madrileense conferentie kunnen spe len. Regeringen als die van Polen binnen het Warschau Pact en die van Nederland (dat immers binnen de •NAVO een afwijkend standpunt heeft ingenomen ten aanzien van de middellange afstandsraketten) zou den in Madrid met eigen, originele samenwerkingsvoorstellen kunnen komen. Het valt trouwens op, dat het vooral de stemmen uit de minder grote soci alistische landen zijn, die hier de na druk leggen op een voortgang van het gestokte ontspanningsproces in Eu ropa ondanks conflicten elders in de wereld. Zij laten zich niet of nauwe lijks verleiden tot een uitgesproken verdediging van het Sowjet-ingrijpen in Afghanistan. De Hongaar prof. Simai waarschuw de in een hoofdreferaat voor een te rugval in cynisme en twijfel aan de zin van iedere vredesactie na de ver- killing van de laatste maanden. Hij legt de nadruk op het feit dat Juist in deze crisistijd die belangen een rol kunnen spelen die zijn opgebouwd in TIEL (PNHK) - De kerk- groep „Dienen/verdienen", die al enige jaren op de bres staat voor een bescheidener salarisregeling voor predikan ten, heeft in Dronten met sympathisanten uit het hele land een bijeenkomst belegd, waarop ook aanwezig was een vertegenwoordiger van een groep uit de gereformeerde kerken, die zich VDM noemt: „Verdienen dominees minder?" Daarmee zal in de toekomst nauwer worden samengewerkt. Dit vooral omdat men sterk de indruk heeft, dat het „samen op weg"-gaan van beide I kefken geblokkeerd wordt door de salarisverschillen. Gereformeerde predikanten verdienen meer, waar door in gefuseerde gemeenten de keus wel eens op de goedkopere her vormde dominee komt te vallen. Tot nu toe heeft men o.a. door publi citeit en regionale bijeenkomsten ge tracht openingen te vinden voor het tot stand komen van een alternatieve salarisregeling. Via de classes Oost- Brabant en Dokkum werd een poging gedaan de zaak bij het moderamen van de hervormde synode op tafel te krijgen. Daar kreeg de zaak echter geen vervolg. Ook bij de Nederlandse bond van predikanten was het en thousiasme niet aanwezig. Werkgroepen waarin opgenomen: De Rotter dammer. met Dordts Dagblad. Nieuwe Haagse Courant met Nieuwe Leldse Courant Uitgave: Trouw/Kwartet BV Hoofdredacteur Jenze Tamminga Directeur ing. O. Postma HOOFDKANTOOR Postbus 859 1000 AW Amsterdam Wibautstraat 131 Amsterdam iel 020-913456 iele* 13006 Postgiro 66 0000 Bank Ned Credietbank Rt kenmgnr 23 00 12574 REGIO ROTTERDAM/DORDRECHT Postbus 948 3000 AX Rotterdam tel 010-115588 (abonnementen en bezorging) tel. 010-115588 (redactie) tel. 115700 (uitsluitend voor advertenties) Westblaak 4 Rotterdam REGIO DEN HAAG/LEIDEN Postbus 101 2501 CC Oen Haag lel 070-469445 (abonnementen en bezorging) tel 070-469445 (redactie) tei 070-468864 (uitsluitend voor advertenties) Parkstraat 22 Den Haag REGIO NOORD/OOST-NEDERLAND (abonnementen en bezorging Postbus 3 80no AA Zwolle tel 05200-17030 Melkmarkt 56 Zwolle Abonnementsprijzen Per maand 16.98 Per kwartaal 50.95 Per half jaar 101.90 Per |aar 201.60 Advertentietarieven op ■aanvraag Telefonische abonnementenop drachten (zie adressen boven) Opgave familieberichten 9-19 30 van maandag t/m vri|dag Op zondag van 18-20 uur lelef 020- 913456 Opgave mim-advertenties tel 020-936868 ol schrifteli|k aan Mmi-Adv aldelmg. postbus 433 1000 AK AMSTERDAM Adreswqzingen uitsluitend schrif telijk aan onze Amsterdamse adressen Er zijn een aantal werkgroepen ge vormd. Daarbij zal de publiciteit meer aandacht krijgen. Pogingen zul len worden ondernomen de discussie bij de kerkvoogdij op gang te krijgen. Ook is nu een theologisch student de gelederen komen versterken, waar door relaties met aanstaande predi kanten kunnen worden gelegd. Verder zal een model voor een alter natieve „ligger" worden gemaakt, een document, waarin de rechten en plichten van een predikant, die een alternatieve salarisregeling voor staat, worden geformuleerd en moge lijke oplossingen aan de hand worden gedaan. Een dergelijk document kan bij beroepen en bij discussies goede diensten bewijzen. Tevens kan daar door de groepsvorming bevorderd worden. Met de bond van predikan ten hoopt men de relaties te kunnen verbeteren. De gereformeerde groep heeft een aantal economen aangetrokken die zich bezighouden met het opstellen van nieuwe salarisopbouw, waarvan predikanten van beide kerken zou den kunnen profiteren. de samenwerking tussen oost en west sinds Helsinki zoals de sterke groei van de economische betrekkingen tussen de Sowjet-Unie en landen als de Bondsrepubliek en Frankrijk. Ook prof. Simai pleitte ervoor dat de cri ses in de zogenaamde derde-wereld niet onmiddellijk op Europees vlak zouden doorwerken. Met een citaat van Mahatma Ghandi, „er zal geen vrede op aarde zijn zolang de zon van het geluk niet zal schijnen In de ver vallen hutten in India", maakte hij duidelijk dat hij niet doelde op een samenwerking tussen de Verenigde Staten en de Sowjet-Unie ten koste van de derde wereld. Maar, betoogde hij, ook de strijd van bevrijdingsbe wegingen tegen het neo-kolonialisme wordt er ernstig door bemoeilijkt als ze onmiddellijk nadelige gevolgen heeft voor de bewapeningswedloop tussen de grote mogendheden. Om het gevaar te keren dat een con frontatie buiten Europa tot een on verwacht en onbedoeld conflict tus sen de grote mogendheden zou uit groeien, stelde prof. Simai het uit breiden van vormen van crisis mana gement voor. Controle Daarmee kwam hij dicht bij een cen trale stelling van de andere hoofdre ferent, de generaal b.d. prof. Graf von Baudenschin uit de Bondsrepubliek. Deze stelde een stelsel voor van „coöperatieve sturing en controle op de bewapening" van NAVO en War schau Pact samen. Hij meende dat de oost-westonderhandelingen tussen experts al vele kleine concrete resul taten te zien geven. Taken voor de kerken zag Von Baudenschin vooral daarin gelegen dat zij door hun wijd vertakte Internationale contacten de dialoog in gang kunnen houden en informatie kunnen verschaffen over datgene wat er aan de onderhande lingstafel gebeurt. Lutheranen herdenken Augsburger confessie AMSTERDAM (ANP) De evange- lisch-lutherse kerk in Nederland heeft gisteren in Amsterdam het feit herdacht dat 450 jaar geleden de Augsburgse confessie tijdens de Rijksdag van Augsburg werd aange boden. De bijzondere dienst in de oude lutherse kerk werd geleid door ds. W. Bleij, president der synode. Prof. dr. C. W. Mönnich, Amsterdams kerkhistoricus, hield een toespraak over de christelijke vrijheid als hart van de belijdenis. Na de dienst deelde minister J. de Ruiter (justitie) mee dat ds. Bleij benoemd was tot officier in de Orde van Oranje-Nassau. De Augsburgse belijdenis, opgesteld door Melanchton, geldt als bindend voor de ongeveer zeventig miljoen lutheranen. In zijn preek zei ds. Bleij onder meer dat men tegenwoordig erg gefasci neerd is door de mogelijhkheid dat de rooms-katholieke kerk de Augsburg se confessie als legitieme belijdenis zal erkennen. Daarbij wordt zijns in ziens vergeten dat de rooms-katholie ke kerk sindsdien verandersd is: het pausschap heeft universele trekken gekregen, de pauselijke onfeilbaar heid Is vastgesteld en er zijn Maria- dogmata bij gekomen. Hij noemde het „geen ramp dat de Augsburgse confessie niet meer onveranderd onze belijdenis is". Als belijdenis achter de belijdenis noemde prof. Mönnisch de vrijheid van de kinderen Gods. De herden king van een 450 jaar oud archiefstuk heeft naar zijn mening alleen zin als de gemeente zich concentreerd op de vrijheid van het gerechtvaardigd zijn. Bij zijn bezoek aan Parijs heeft paus Johannes Paulus alle Franse politici ontmoet. Hier schudt hij de hand van de communistenleider Georges Marchais. Op de achtergrond de familie Schumann, uiterst links president Giscard en uiterst rechts mevrouw Marchais. Van onze kerkredactie PARIJS Vandaag is het bezoek van paus Johannes Paulus II aan Frankrijk ten einde. In de loop van de ochtend zal hij de Unesco toespreken, die haar zetel in de Lichtstad heeft en vanmiddag bezoekt hij het bedevaartsoord Lisieux, bij wijze van eerbetoon aan de heilige Theresia die door de roomskatholieke kerk als patrones van de missie wordt gevierd. In het weekend heeft hij missen opge- dragen en toespraken gehouden voor de Notre Dame, de basiliek St. Denis en op het oude vliegveld Le Bourget. Verder waren er ontmoetingen met de Franse president, politici, jeugd, en leiders van andere godsdiensten. Belangrijkste werkvergadering was een gesprek met de Franse roomska tholieke bisschoppen. Een aantal zeer lange toespraken leg de de klemtoon op geestelijke waar den: de eeuwige wijsheid in tegenstel ling tot materialisme en totalitaris me. Op Le Bourget riep hij het land met zijn geringe geloofspraktijken toe: „Frankrijk, oudste dochter van de kerk, zijt gij trouw aan uw doopbe loften?" De mis op Le Bourget was een organisatorisch huzarenstukje. Men wist niet hoeveel mensen zouden komen. Er was rekening gehouden met een miljoen belangstellenden. Door het slechte weer werd dat aan tal niet gehaald, maar het waren er toch vele honderdduizenden. In St. Denis werd de paus geconfron teerd met de noden van de minderbe deelden. De paus zou in het bijzonder gevraagd hebben om deze gelegen heid om zijn zorg te kunnen laten blijken voor achtergestelde mensen. In dit deel van Parijs is de aanhang van de communistische en socialisti sche partij sterk. De paus zei dat sociale ellende echter niet is op te lossen door klassenstrijd, maar in liefde en dat de behoeften van de mens niet bevredigd worden als hij slechts materieel en consumptief aan zijn trekken komt. De mens verlangt ook naar waarheid, aldus de paus. Hier pleitte hij ook weer voor de plaats van het gezin, de rol van de moeder, het recht van het ongeboren leven en sprak hij over de Mariavere ring. In zijn toespraak tot de Franse bis schoppen is de paus fel van leer ge trokken tegen de stromingen die zijns inziens de kerk bedreigen. Hij noem de vooral conservatisme enerzijds en progressiviteit anderzijds. Verder wees hij er op dat de wereld steeds meer van God dreigt te vervreemden en dat binnen de kerk mensen steeds meer aanpassing zoeken bij de we reld. Eerder had hij ook de priesters weer 4e waarden van het priesterlijk leven en de zegeningen van het celi baat voorgehouden. Kritiek Protestantse kerkleiders hebben kri tiek uitgeoefend tijdens hun ontmoe ting met de paus over het oecume nisch beleid van de r.-k. kerk. Zij vonden dat de r.-k. kerk overdreven waarde hecht aan de leerstellige kant van de oecumene. Max-Alain Cheval- Hervormd centrum voor gehandicapten vernieuwd DOORN (PNHK) Op II Juni wordt het vakantiecentrum voor gehandi capten van de Nederlandse hervorm de kerk, het F.D Roosevelthuis te Doorn, heropend. Het centrum, dat in 1967 met geld van de hervormde dia- konieën tot stand kwam. is ingrij pend verbeterd en uitgebreid. Het F.D. Roosevelthuis is vrijwel het hele jaar geopend. Per jaar logeren er zo'n tweeduizend gasten. Een paar weken per jaar kunnen ook familile- den van de gehandicapten mee komen. Tijdens de heropeningsplechtigheid op 11 juni wordt gesproken door ds A. Romein, voorzitter van de generale diakonale raad van de hervormde kerk, en mevrouw M. van der Wall- Duyvendak, oud-voorzitter van die raad. lier, vice-voorzitter van de nationale raad van de hervormde kerk in Frankrijk zei: „Zeker, u hebt zware reserves ten aanzien van dit of gene aspect van onze leer inzake het avondmaal en wij van onze kant inza ke uw leer van de eucharistie. Maar is het rechtvaardig de toegang tot de tafel des Heren te weigeren aan wie zich niet helemaal kan verenigen met ae leerstellige definities? Hoe kunnen wij de grootheid Gods binden aan onze interpretaties?" Het pauselijk bezoek aan Frankrijk is geheel in de geest van de eerdere buitenlandse reizen. Veel aandacht voor het gezin en vroomheid, nieuwe nadruk op de hiërarchische lijnen van de kerk. Er is dan ook niet alleen sprake van enthousiaste juichende menigten en van politieke partijen die zich hoeden voor kritische opmerkingen die hun straks stemmen kunnen kosten. Kri tiek ls er. Niet alleen van de wat ouderwets aandoende atheïstische bewegingen; niet alleen van de anti- clericale krant Libération die dezer dagen een wierookluchtje door zijn drukinkt mengde. De kritiek richt zich ook niet alleen tegen iets dat een miljoenenverslindende zaak van per soonsverheerlijking zou zijn. Vooral de linkervleugel van de kerk voelt zich door dit bezoek duidelijk aange vallen; sommigen menen zelfs dat de Franse bisschoppen het om geen an dere redenen wilden dat om hun ta nende invloed in ieder geval tegen over links te versterken en dan for meel ook maar meteen tegenover rechts (Lefèbvre). De oproep van de paus tot de arbei ders in St. Denis werd door een linkse priester betiteld als „een zuivere pro vocatie en zeker geen herderlijk woord". Hij hoort hier niet De situatie van de verlamde man in de schone poort is ons niet onbekend, ook al zijn onze straten van zulke taf reien dan „verschoond". Als Je even aanneemt dat de schone poort cmze welvaartswereld is, ben je er al. Dat kan best, want de schone poort behoort tot de publieke weg en daar wonen wij allemaal aan. Nog even en via onze wereld-snelwegen wonen Prof. Huppel in Eindhoven, Yotipalo in Rangoon, TsjingTsjeng In Sjanghai, Oegaba in Zaire en noem er nog maar een paar op, aan één en dezelfde straat. De publieke straat. Zover ls 't dus allemaal niet van ons verwijderd. We kunnen wel doen alsof de verlamde niet tot onze kennissenkring behoort, maar we kennen hem wel degelijk, afgezien van het feit dat hij bijna dagelijks op ons „scherm" verschijnt. Toch ls hier nog iets meer aan de hand. Die man hoort daar niet! Voorbarig instemmend gemompel moge hier meteen verstommen. Hij hoort hier niet, dat heeft niets te maken met een cleane maatschappij. Hij hoort hier niet vanwege het verbond van God met Israël. In dat verbond is afgesproken dat niemand zo diep mag zinken dat hij om te kunnen leven z'n hand moet ophouden. De relaties van het verbond hebben vanwege hun vroomheid maar te zorgen dat er andere maatregelen genomen worden, een andere maat en regel, nl. die van de gerechtigheid. Dat hij daar zit is een bewijs dat de afspraak niet nagekomen wordt. De afspraak waarvan het sabbatsjaar en het jubeljaar bij voorbeeld tekenen zijn. En dat luistert des te nauwer als je bedenkt dat dit stuk publieke straat tégen het heiligdom aanligt. .Hetgeen overgezet zijnde wil zeggen en wat ligt er vandaag niet tegen het heiligdom aan? Tegen de verkondiging van de bevrijding van mensen door het geloof in Jezus aan? ADVERTENTIE Snel werkruimte nodig? kant en klare accommodatie verplaatsbaar, snel geleverd en onmiddellijk klaar voor gebruik, comfortabel, goed geïsoleerd, compleet ingericht, koop, leasing of huur voor eike termijn. bel 01840 15844 en vraag Nicky Eskes om nadere informatie. Portakabin BV, Postbus 115, 3360 AC Sliedrecht door prof. dr H. M. Kultert Of er een christelijke antropo logie (hoe zit de mens in el kaar) bestaat, ls een omstre den zaak. Zoals zo dikwijls in dit soort vragen: je kan het wel verdedigen, maar als Je bij wijze van proef op de som dingen probeert op te noe men die je niet geweten zou hebben als er geen christelijk geloof geweest was, kom je eigenlijk maar op één punt uit: de verhouding tot God zoals het christelijk geloof die ziet. Hoe de mens In elkaar zit, zeg maar, is kennis die christenen met alle andere mensen delen. Bestaat christelijke mensbeschou- wing dan uit een verhaal met twee elkaar aanvullende delen? Wolfhart Pannenberg heeft de vraag hoe je bovengenoemde twee elementen kunt combineren, even elegant als zakelijk opgelost ln het boekje Wat is de mens? (uitgave Ten Have, Baarn. Oekumene-reeks. Prijs 13,50), en wel op de manier die door de onderti tel wordt aangegeven, de moderne antropologie in het licht van de theo logie. De vraag naar een christelijke antro pologie vervangt hij daarop komt het neer door de vraag of de theolo gie (als geloofsbezinning) niet kan laten zien wat het ln termen van de moderne antropologie betekent dat de mens een verhouding tot God heeft. resp. deze verhouding ln ter men van de moderne antropologie kan weergeven. Deze aanpak maakt het boekje uniek: het gaat tegelijk over God en over de mens (de enige manier waar op je volgens Calvijn over God kunt praten) en bij mens moeten we dan niet denken aan wat b.v. Augustinus of Luther vonden dat een mens was, maar aan onszelf zoals wij ons van daag voelen. Ik zal een paar dingen uit het boekje (het telt 110 blz.) naar voren halen, een paar maar, omdat het te veel biedt voor zelfs maar een globale samenvatting. De mens Ik begin met de uitdrukking: de mens. Bestaat er wel zoiets als de mens? Nee natuurlijk, er bestaan mensen en die hebben een hoop ge meenschappelijk, maar wat hen maakt tot wie ze zijn, is juist datgene wat ze niet met anderen gemeen heb ben maar wat hen juist van anderen onderscheidt. Was dat niet zo. dan hoefden we niet allemaal verschillen de namen te dragen. De verschillende namen geven weer, dat we geen grau we massa zijn maar verschillende mensen. Wie hardnekkig over „de" mens wil blijven spreken, heeft het niet meer over echte mensen, maar over zijn eigen dogmatisch mensbeeld, met be hulp waarvan hij alle mensen de maat neemt. Nivellering op de manier van de guillotine: wat eruit steekt, kap je af. Er is maar één manier waarop je over de mens kan spreken zonder in deze fout te vervallen, en dat is nu voer ik Pannenberg in vanuit de bestemming van de mens gedacht. Gelijk Hij bedoelt: wij zijn allemaal onge lijk, mogen (en moeten) dat ook zijn. Maar betekent dat. dat Je nooit meer over de mens kunt spreken? Toch wel, zegt Pannenberg, maar dan al leen als je er, om zo te zeggen, God bij W. Pannenberg haalt: wat bij als ongelijke mensen gelijk hebben, is dat wij voor onze toekomst op God zijn aangewezen. Misschien begint het al een stap eer der: doodgaan maakt alle mensen gelijk, want dictator en arbeider, in tellectueel en simpele ziel, ondergaan allemaal hetzelfde lot. Op het kerk hof althans onder de grond is de nivellering compleet. Maar met opzet zeg lk dan al: nivelle ring. Is dan toch het laatste woord dat we allemaal op dezelfde maat gebracht zijn, ln de vorm van „tot stof weergekeerd?" Toekomst Onopzettelijk ben lk zo weer bij Pan- nenbergs thema terug: God als onze toekomst. Het woord krijgt nu pas zijn bemoedigende betekenis. Je kunt van de mens spreken met het oog op de dood: alle mensen zijn daarin gelijk dat ze doodgaan. Maar je kunt ook van de mens spreken met het oog op God: alle mensen zijn óók gelijk aan elkaar in zoverre er maar één is die ze over dood en begraven heen kan tillen: God, wel te verstaan de God van Jezus, die in Jezus' op standing zijn verrassende macht ont huld heeft door te laten zien dat Hij toekomst schept over dood en graf heen. En dan niet toekomst als vage notie maar als bestemming van con crete mensen. Alle concrete, levende mensen zijn elkaar daarin gelijk dat ze van geen ander bestemming dan hun eigen graf zouden weten, als het evangelie van God hen niet uitnodig de in een bestemming aan de overeij- de van het graf te geloven. Zeer we zenlijke stellingen van Pannenberg; zeer wezenlijke stellingen, naar ik meen, óók van het christelijk geloof. Zonde Ik haal nog een thema uit het boek: de zonde. Wat zou je daar over kun nen zeggen in termen van de moderne antropologie0 Pannenberg gaat uit van de vrij algemeen aanvaarde stelling dat het karakteristiek voor mensen is om op zoek te zijn naar wat ze willen en willen worden. Dat staat niet vast zoals dat bij onze poes vast staat: die wil eten, slapen en geaaid worden, en al wil ik dat allemaal (vooral dat laatste) ook graag, ik wil b.v. anders dan onze poes ook zelf graag aaien; ik wil met telkens andere mensen praten, ik wil een boek schrijven, wat voor iemand be tekenen enz. Ik wil eigenlijk van alles en telkens weer wat anders. Een mens is nooit klaar met zijn mens-zijn, hij wil altijd weer verder, bezig met te worden wie hij zijn wil. Welnu alweer Pannenberg waarheen hij eigenlijk, al zoekend en tastend, on derweg is, is God als zijn eigenlijke bestemming Mensen zijn op zoek, ze zijn en blijven onrustig, omdat ze op God zijn aangewezen. En zonde (want daarover zouden we het hebben) is de blokkade van deze openheid, is dicht klappen en pas op de plaats maken bij wat Je hebt en bent: tevreden met jezelf, tevreden met je huisje-tuintje- beestje, tevreden met Je bezit mis schien. Ik zucht dus? Inderdaad, maar Ik zucht is met elk levend wezen gege ven en dus geen schande of catastro fe. Dat laatste wordt het pas, wan neer het ons blokkeert in onze open heid, in ons onderweg zijn naar God. Om dat te vermijden moet je niet Je ik weggooien (dan ben je niets meer) maar het inbedden in een groter ge heel waaraan het zich kan toevertrou wen. Feitelijk is er maar één groter geheel waarin Je dat veilig kunt doen (dat wil zeggen: zonder van je ik be roofd te worden) en dat is God als onze laatste bestemming. Zo bestaat er een onoplosbare spanning tussen Ikzucht en jezelf weggeven, een span ning die terugkeert als Pannenberg uitvoerig op de plaats van de enke ling in de gemeenschap ingaat. Marx Aan de ene kant hebben mensen de samenleving nodig. Daar worden ze wie ze zijn door middel van wat Hegel noemde: de erkenning die je daar van anderen ondervindt. Aan de andere kant: dat proces kan ook spaak lo pen; gebrek aan erkenning, zelfs niet eens herkend worden, komt dagelijks voor. Marx zag heel goed, hoe in zijn tijd de erkenning werd opgehangen aan geld en goed, en hoe mensen die alleen maar hun arbeidskrachten hadden te verkopen, geen enkele erkenning konden krijgen. De strijd tegen dit soort uitbuiting brengt Marx, volgens Pannenberg, zelfs heel dicht ln de buurt van de bijbelse strijd tegen het mammonisme. Marx zag dat mensen slaaf kunnen worden van dingen dit ze zelf gemaakt hebben. Niettemin, juist in zijn mensopvat ting ls Marx het slachtoffer geworden van verregaande eenzijdigheid. Het aangewezen zijn op anderen (waar over Marx, in navolging van Hegel, zulke prachtige dingen kan zeggen) loopt bij Marx uit op het samenvallen van de mens met zijn maatschappe lijke rol, en nog krasser: op het ver klaren van de mens uit maatschappe- lijk-economische factoren. Het aan gewezen zijn op God verdwijnt, als niet wezenlijk, van het toneel. Daar om eindigt de utopie van Marx ook bij de dood; voor de-uitgebuite arbei ders die doodgegaan zijn voordat de heilstaat kwam, is er niets anders en ook nooit iets anders geweest dan de uitbuiting die ze meegemaakt hebben. Verwaarlozing Een andere consequentie van Marx' mensopvatting is de verwaarlozing van de rechtscheppende fantasie ln zijn denken. De ontleding van de (toenmalige) maatschappij voert hij haarscherp uit, maar de instrumen ten waarmee hij de chaos te lijf wilde, zijn te mechanisch: automatisch wer kende economische factoren moeten het eigenlijke werk doen. Maar zo gaat het niet, ook niet in de praktijk. De verontwaardiging van de afgelo pen weken over het regeringsbeleid betreffende de illegale gastarbeiders ls morele verontwaardiging, ontsprui tend aan rechtscheppende liefde. Voor Marx was zulke taal gekwezel. Zo zitten er in het boek ook allerlei maatschappelijke aanwijzingen ver werkt. Ze worden ter bespreking aan gediend, zulks in overeenstemming met de opzet van het boekje: de ver houding tot God in termen van he dendaagse antropologie bespreek baar maken.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 2