Stuivertje wisselen in Afrika
met wapenhandel als winnaar
tTERDAG 31 MEI 1980
IBUITENLAND i
TROUWKWARTET
Om in vredesnaam maar wapens te kunnen leveren
is Amerika bereid een uitspraak van het Somalische
volk van 99,9 procent „ja" bij een referendum met
één partij als een goed begin van democratie aan te
merken. De Russische visie op de problemen van de
Hoorn van Afrika is al even hecht ideologisch
gefundeerd: „Waar rook is, moet vuur zijn". Maar
waar het vuur zit en wanneer het echt een brand
wordt, daarover verschillen de meningen.
door Johan ten Hove
De Hoorn van Afrika, door inter
nationale strategen in een poging
militair inzicht te paren aan lite
raire hoogstandjes wel liefkozend
„de kruithoorn van Afrika" ge
noemd, is sinds eeuwen het toneel
geweest van de strijd van de Kop-
tische variant van het christen
dom tegen de oprukkende islam.
Aan het eind van de vorige eeuw
kwamen de conflicterende belan
gen van Britse, Franse en Itali
aanse kolonisatoren daar nog
overheen en sinds de Tweede We
reldoorlog is ook de Hoorn onder
deel geworden van een harde be
langenstrijd tussen de twee grote
mogendheden: de Sowjet-Unie en
de Verenigde Staten.
Beide mogendheden zijn bezig met het
versterken van hun posities en onvermij
delijk gaat dat gepaard met leveranties
van veel en modern wapentuig. En in een
spanningshaard als de Hoom draagt een
wapenwedloop bepaald niet bij tot een
vreedzame regeling van de vele nationale
en internationale conflicten. In die zin is
de rook van de gevechten tussen Somalië
en Ethiopië om de Ogaden niet zozeer een
teken van een voorbije strijd als wel een
voorbode van nieuwe komende oorlogen.
Op de Amerikaanse ambassade, goed be
veiligd en met een stevige marinier in het
portiershokje, winden ze er niet al te veel
doekjes omheen en wordt ronduit toege
geven dat militaire aanwezigheid in dit
gebied de eerste prioriteit heeft. De recen
te gebeurtenissen in Iran (tijdens mijn
bezoek aan Mogadisjoe vond de mislukte
poging om de Amerikaanse gijzelaars in
Teheran te bevrijden plaats) hebben die
j7ood2aak, aldus de Amerikanen, nog eens
onderstreept.
Washington wenst de olieleveranties uit
de Arabische wereld voor het Westen vei
lig te stellen, en daarvoor zijn militaire
bases aan de westkant van de Indische
Oceaan onontbeerlijk. De Verenigde Sta
ten hebben daarbij het oog laten vallen op
Kenia, Somalië en Oman. Met de Keniase
president Arap Moi is overeenstemming
bereikt over faciliteiten in de havenplaats
Mombasa. Washington zal daar economi
sche hulp voor het door droogte en een
economische crisis geteisterde Kenia te
genover stellen en zal tevens het Keniase
leger op poten zetten.
De besprekingen met het sultanaat Oman
schijnen na de mislukte bevrijdingspo
ging in Iran, waarbij Oman als tussensta
tion werd gebruikt, enigszins in het slop
geraakt te zijn, hoewel van Amerikaanse
zijde hier nooit', iets over gezegd is. Met
8omalië zijn de besprekingen nog gaande,
hoewel er een principe-overeenkomst be
reikt is. De Verenigde Staten hebben de
toezegging dat ze faciliteiten krijgen in de
Noordsomalische havenstad Berbera, ui
terst gunstig gelegen aan de Golf van
Aden.
Smds eind vorig jaar hebben tal van Ame
rikaanse delegaties Somalië bezocht, zijn
er militaire attaché's uitgewisseld en heb
ben een aantal Amerikaanse marinesche
pen de hoofdstad Mogadisjoe aangedaan.
De laatste keer was dat begin mei en de
kleine Amerikaanse gemeenschap in Mo
gadisjoe, zich vrijwel dagelijks verpozend
op het strand van de Anglo-American
beachclub" fleurde zichtbaar op omdat er
tenminste weer Amerikaanse sigaretten
te krijgen waren. (Op de zwarte markt
moest je daar ongeveer een tientje per
pakje voor neertellen, als ze al te koop
waren).
De invulling van de details van de over
eenkomst tussen de Amerikaanse rege
ring en het bewind van president Moham
med Siad Barre levert klaarblijkelijk toch
nog moeilijkheden op en bij verschillende
8omaliërs is een duidelijk ongeduld te
bespeuren. De moeilijkheid ligt ongetwij
feld in het feit dat Barre meer wapens wil
dan de Verenigde Staten goed voor hem
vinden. Op de Amerikaanse ambassade
krijg je uitspraken te horen dat Somalië
toch, net als elk ander land, het recht
heeft zichzelf te kunnen verdedigen en dat
de VS bereid zijn defensieve wapens te
leveren. De woordvoerder kon het verschil
tussen defensieve en offensieve wapens
niet uitleggen omdat hij geen militair ex
pert was en de militaire attaché was net
niet aanwezig.
Ommezwaai*
De Amerikaanse bereidheid om Somalië
van wapens te voorzien betekent in feite
een ommezwaai in het beleid van Was
hington en de troebelen in Iran van het
afgelopen jaar zullen daar niet vreemd
aanzijn.
*resident Siad Barre had al veel eerder op
Amerikaanse wapenleveranties aange
drongen en vooral op het hoogtepunt van
de oorlog om de Ogaden zat Somalië drin
gend verlegen om westerse wapens. De
Somalische strijdkrachten bleken niet op
gewassen tegen het Ethiopische leger dat
in de laatste maanden van 1977 de be
schikking kreeg over modern Russisch
oorlogsmaterieel, dat Russische adviseurs
over de vloer kreeg en dat naar schatting
met 17000 Cubaanse militairen werd ver
sterkt.
Barre kreeg geen westerse wapens en zijn
troepen werden in maart 1978 de Ogaden
uitgeslagen. Amerika drong wel aan op
terugtrekking van buitenlandse troepen
uit de Hoorn van Afrika maar had ook
geen goed woord over voor de Somalische
expansiedrift. Washington voelde er wei
nig voor de Organisatie van Afrikaanse
Eenheid (OAE) tegen zich in het harnas te
jagen. Om van Afrika geen gigantisch
slagveld te maken verkondigt de OAE
sinds jaar en dag dat de oude koloniale
grenzen heilig zijn.
Somalië likte na de nederlaag zijn won
den, Barre kreeg een slecht opgezette
coup te verwerken en deed formeel af
stand van het Somalische streven naar
het grote Somalische rijk waarin ook de
Somaliërs in de Ogadeii, Djibouti en
Noord-Kenia verenigd dienen te worden.
Een gebaar dat het wantrouwen in Ethio
pië en Kenia niet heeft weggenomen. Het
door de Keniase leider Arap Moi en Ethio-
pië's sterke man Mengistu Haile Marlam
in februari 1979 gesloten tienjarige mili
taire verdrag is allesbehalve opgezegd.
Terughoudend ****b^^_
Voor de Amerikanen was het gebaar blijk
baar wel voldoende. Zij zijn bereid Soma
lië „defensieve" wapens te leveren, wat
dat dan ook zijn moge.
Al is er nog steeds sprake van enige terug
houdendheid. Een terughoudendheid die
minder zal worden naarmate het verlan
gen naar militaire steunpunten om de
Amerikaanse belangen in het gebied te
beschermen groter wordt. En dat verlan
gen is na de omwenteling in Iran en de
Russische ingreep in Afghanistan groei
ende.
De terughoudendheid is zeker op zijn
plaats want niemand kan de Verenigde
Staten garanderen dat de wapens toch
niet, desnoods via het Westsomalische be
vrijdingsfront, worden gebruikt tegen het
Ethiopische leger. Hoe hard president Bar
re en het bevrijdingsfront dat ook ont
kennen.
Waar nog bij komt dat ook niemand de
Verenigde Staten enige garantie kan ge
ven over de stabiliteit van het bewind van
Barre. Op de ambassade zeggen ze dat het
bewind niet instabiel is, dat Somalië op
weg is naar een meer constitutioneel sys
teem en dat er een fundament voor de
democratie is gelegd.
Men doelt dan op de „parlementsverkie
zingen" van eind vorig jaar, waarbij de
Somaliërs „ja" of „nee" tegen Barre's enig
toegestane Somalische Revolutionaire
Socialistische Partij mochten zeggen. En
waarbij dus 99,99 procent van de bevol
king „ja" zei, hoewel boze tongen beweren
dat er meer ja-stemmers waren dan kies
gerechtigden. De weinige Somaliërs die
zich tegenover buitenlanders nog durven
uitlaten halen er smalend hun schouders
over op. „Bij echte vrije verkiezingen mag
Barre blij zijn, als hij vijf procent van de
bevolking achter .zich krijgt, waarschijn
lijk haalt hij net één procent." Duidelijk is
dat die verkiezingen in normale omstan
digheden de oprechte Amerikaanse demo
craat een gruwel zouden zijn en het is
tegelijk vermakelijk en schrijnend Ameri
kanen aan te horen die het democratische
in een militair regime naar voren halen,
terwijl ze zelf beter weten. Maar de om
standigheden zijn niet normaal en er zijn
Amerikaanse belangen in het spel; het zal
niet de eerste keer zijn dat andere belan
gen dan moeten wijken.
Rook
Op de Russische ambassade in Mogadis
joe, waar nog zeven mensen een in verge
lijking met de buitentemperatuur Sibe
risch klimaat trachten te handhaven en
verder wachten op betere tijden, word je
welhaast nog hartelijker ontvangen dan
op de Amerikaanse. Maar veel meer dan
een goed glas Hollands bier heeft de
woordvoerder niet te bieden. Hij is ten
slotte ook maar aangewezen op de Soma
lische pers en zoals u weet, meneer, be
staat er in dit land geen vrije pers.
Over het Russische standpunt in de
Hoorn, de Russische ommezwaai naar de
zijde van Ethiopië, de Russische financië
le en militaire steun voor Ethiopië's sterke
man Mengistu Haile Marlam en de Cu
baanse aanwezigheid in het land word je
van hem niets wijzer. Meer dan een „waar
rook is moet ook wel vuur zijn en het vuur
zit waarschijnlijk aan de Somalische
kant" komt er niet uit, waarna de man
vraagt hoe het gaat met de Somalische
vrouwen. Het ziet er even naar uit dat het
gesprek dreigt uit te lopen op een verhan
deling over het wel en wee van besneden
vrouwen in Afrika in het algemeen en
Somalië in het bijzonder.
De man heeft de afgelopen twee en een
half jaar tijd genoeg gehad om daarover
na te denken. De Russische aanwezigheid
in Somalië is tot een minimum beperkt en
het overgebleven ambassadepersoneel
heeft bijzonder weinig omhanden.
In november 1977 stuurde president Barre
de naar schatting vijfduizend Russische
adviseurs het land uit en maakte hij een
eind aan het in 1974 gesloten Somalisch-
Russische vriendschapsverdrag. Dat ver
drag had twintig jaar moeten duren.
Moskou had toen al wel Somalië een leger
verschaft dat tot de modernste van zwart
Afrika kon worden gerekend. (De Verenig
de Staten mochten overigens het politie
apparaat op poten, zetten). De Sowjet-
Unie kreeg in ruil de beschikking over de
haven van Berbera, waar de Russen een
militair vliegveld aanlegden en volgens
geruchten een onderzeeboothaven bouw
den. Het Somalische leger had in de twee
de helft van 1977 weinig moeite met de
verzwakte Ethiopische strijdkrachten, die
in de oorlog om de Ogaden snel onder de
voet werden gelopen.
Verzoenen
De Russische regering voelde' er, evenals
de Amerikaanse, niets voor zich de woede
van de OAE op de hals te halen en Soma
lië in zijn invasie te steunen. In feite heeft
Moskou, samen met Cuba, geprobeerd So
malië van 'zijn plannen af te houden en
Ethiopië en Somalië in een soort federatie
van de Hoorn van Afrika te verzoenen. De
Ogaden zou dan onder een gezamenlijke
verantwoordelijkheid vallen. Ten slotte
had zowel Somalië (bij de staatsgreep in
1969 onder leiding van Barre) als Ethiopië
(bij de revolutie van 1974, waarbij Mengis
tu uiteindelijk begin 1977 als sterke man
kwam bovendrijven) een variant van het
marxisme omarmd.
Zo'n verzoening zou de Russische greep
op de strategische Hoorn danig hebben
kunnen versterken. Het lukte allemaal
niet omdat traditionele nationalistische
en etnische gevoelens bij pas bekeerde
marxisten nu eenmaal sterker zijn dan de
nieuwe leer. Het Somalische bewind bleek
de oude droom van een groot-Somalië niet
vergeten te hebben en ook de Ethiopische
militaire raad, de Dergue, was niet van
zins iets in te leveren van het oude feodale
Ethiopische keizerrijk.
De verzoeningspoging faalde en de Cu
baanse verzoener Fidel Castro schijnt er
later van gezegd te hebben dat „hijzelf
ook vrij redelijk kan vechten, maar in het
verzoenen wat minder bedreven is." De
oorlog kwam er en de Russen stonden
voor de keus: Somalië of Ethiopië. Een
keus die snel gemaakt diende te worden
omdat Mengistu na de eerste nederlagen
van het Ethiopische leger om wapens aan
klopte bijde Amerikanen.
Washington was de traditionele wapenle
verancier van het Ethiopië van keizer Hai
le Selassie en ook na zijn val heeft Ameri
ka het marxistische Ethiopië nog tot in
1977 van wapens voorzien. (De Verenigde
Staten hadden in ruil daarvoor de be
schikking over een militaire basis in het
Eritrese Massawa waaraan overigens in
1977 een einde kwam). De Amerikaanse
interesse voor een wankel, zich marxisti
sche en revolutionair noemend regime.
dat zich slechts met harde terreur kon
handhaven, was echter aanzienlijk
gedaald.
Wapens*
Ethiopië kreeg van de Verenigde Staten
geen wapens meer en Mengistu klopte aan
bij de Sowjet-Unie. Moskou koos voor
Addis Abeba en dook in het vacuum dat
de Amerikanen in Ethiopië hadden ach
tergelaten. Via een gigantische militaire
luchtbrug werd het Ethiopische leger van
materieel voorzien, zetten Russische advi
seurs het leger weer op poten en vochten
Cubaanse soldaten daadwerkelijk mee te
gen de Somaliërs, zodat in de Ogaden
Russische militaire experts Ethiopische
soldaten leerden hoe je Russisch militair
materieel moet vernietigen.
Somalië voelde zich verraden. Barre gooi
de „zijn" Russen het land uit, maar kon
niet verhinderen dat zijn troepen de Oga
den uitgejaagd werden. Ook al omdat hij
nul op het rekest kreeg toen hij op zijn
beurt bij Washington om wapens aan
klopte.
Die wapens kreeg hij toen niet, nu, nu de
Verenigde Staten „hun prioriteiten heb
ben verlegd," wel, al heten ze dan defen
sief. Zodat, als er ooit weer een oorlog om
de Ogaden uitbreekt, Amerikaanse mili
taire experts Somalische soldaten kunnen
leren hoe je naast Russisch ook Ameri
kaans militair materieel moet vernietigen.
Tenslotte heeft Ethiopië ook nog zat Ame
rikaans wapentuig in huis.
De Russische en de Amerikaanse wapen
industrie varen er wel bij.
Wespennest*
Wat heeft de oorlog in de Ogaden, naast
de duizenden doden, opgeleverd? Niet
veel meer dan dat beide grote mogendhe
den stuivertje gewisseld hebben in de
twee belangrijkste landen in de Hoorn. De
Russen zijn Somalië uit, zitten in Addis
Abeba en hebben de beschikking over de
door de Amerikanen gebouwde basis in
Massawa. De Amerikanen zijn Ethiopië
uit, zitten in Mogadisjoe en krijgen de
beschikking over de door de Russen ge
bouwde basis in Berbera.
De Amerikanen zijn bezig zich in het
Somalische wespennest te steken, terwijl
de Russen dat al lang in het Ethiopische
gedaan hebben.
In feite verschilt de Amerikaanse politiek
ten opzichte van de interne problemen in
de Hoorn niet veel van de Russische.
Beide landen willen de OAE te vriend
houden en accepteren dus de bestaande
grenzen. Washington en Moskou weiger
den Somalië te steunen in een oorlog die
gericht was op gebiedsuitbreiding. De
Russen hielpen Ethiopië de Somaliërs te
verdrijven, maar zagen er tevens op toe
dat de Ethiopische troepen de Somalische
grens niet overstaken. Terwijl Mengistu
en de zijnen best bereid waren Somalië
een stevig lesje te leren.
Bevrijdingsbeweging
Washington en Moskou staan beide huive
rig tegenover de vele bevrijdingsbewegin
gen die in Ethiopië voor onafhankelijk
heid of zelfbeschikking vechten. Ook hier
in steunt men de visie van de OAE. die
oude koloniale rijken, na de onafhanke
lijkheid, niet versnipperd wenst te zien.
De Sowjet-Unie heeft in het verleden tal
van Afrikaanse bevrijdingsbewegingen
gesteund, maar toen ging het om nationa
listische bewegingen die de Europese ko
loniale mogendheden wilden verdrijven
om de onafhankelijkheid te bereiken.
Zodra dat was gebeurd probeerde Mos
kou, net als Washington, goede maatjes te
worden met de nieuwe onafhankelijke
machthebbers, waarbij deze in hun strijd
tegen nieuwe afscheidingsbewegingen
werden gesteund. In feite zijn de verschil
lende bevrijdingsfronten in de Hoom van
Afrika steeds met Amerikaanse en Russi
sche wapens bestreden. Waarbij, toen de
Amerikanen in Ethiopië nog vaste voet
aan de grond hadden, verschillende bewe
gingen, zoals de Eritrese bevrijdingsfron
ten en het Westsomalische bevrijdings
front, wel via Cuba door Moskou werden
geholpen. Maar dit had waarschijnlijk
meer te maken met de Amerikaanse aan
wezigheid in Ethiopië en de in het Eritrese
Massawa gevestigde Amerikaanse basis,
dan met de bevrijdingsbeweging op zich
zelf.
In ieder geval stopte de Cubaanse steun
aan deze bevrijdingsfronten onmiddellijk
nadat de Russen met het bewind van
Mengistu in zee waren gegaan. De Cuba
nen volgden de Russische ommezwaai
zonder blikken of blozen en momenteel
houden zij, samen met het Ethiopische
leger, Mengistu de bevrijdingsfronten van
het lijf.
Gevaarlijker*
In die zin is het Ethiopische wespennest
een stuk gevaarlijker dan het Somalische.
Terwijl Somalië kan bogen op één Soma-
lisch volk, weliswaar met verschillende
clans, met één en dezelfde taal en cultuur,
bestaat Ethiopië uit een groot aantal vol
keren en stammen, die gedomineerd wor
den door de Amharen die zelf sterk in de
minderheid zijn. Ethiopië kent op zijn
minst vijf bevrijdingsfronten, die allen het
bewind in Addis te vuur en te zwaard
bestrijden en die met name op het platte
land hun gebieden vaak stevig in handen
hebben.
Al bijna twintig Jaar vechten het Eritrese
bevrijdingsfront ELF en het Eritrese
Volksbevrijdingsfront EPLF voor onaf
hankelijkheid. Met wisselend succes; tij
dens het Ethiopische offensief van 1978
werden ze teruggeslagen en moesten ze tal
van steden en dorpen prijsgeven, maar
momenteel lijken ze sterker dan ooit en
zijn er a an wijzigingen dat Cubaanse mili
tairen steeds minder zin hebben in de
oorlog tegen de fronten. (Grote delen van
het Ethiopische leger hebben daar al nooit
zin in gehad).
De Eritrese fronten staan in hun streven
politiek sterker dan de andere bewegin
gen, omdat Eritrea pas in 1962 door Haile
Selassie geannexeerd werd en Ethiopië als
koloniale mogendheid gezien kan worden.
Binnen de OAE is men het er over eens
dat de strijd tegen koloniale machten
geoorloofd is en er gaan binnen de OAE
stemmen op dat over een onafhankelijk
heid van Eritrea gepraat zou kunnen wor
den. Daarbij komt dat ook de Russen, die
tenslotte de Ethiopische oorlog financie
ren, wel bereid lijken aan te sturen op een
vreedzame regeling. Mengistu wil echter
niet verder gaan dan een vorm van auto
nomie en dat is voor de fronten onaan
vaardbaar. De oudste oorlog in Afrika is
zeker nog niet afgelopen.
Kolonialisme
Ook de andere fronten in Ethiopië, het
Westsomalische bevrijdingsfront WSLF
in de Ogaden, het Oromo bevrijdingsfront
OLF en het Tigre bevrijdingsfront TLF (er
bestaat ook nog een ,.volks"variant) ten
zuiden van Eritrea zien het bewind in
Addis als koloniale mogendheid, maar de
verovering van hun gebieden door de Am-
haren gaat zover terug dat de OAE van
hun bevrijdingsstrijd niet gediend is.
Zwart kolonialisme is voor de OAE blijk
baar beter te verteren dan blank kolonia
lisme.
Er zou van Ethiopië, waar het hoofdkwar
tier van de OAE gevestigd is, ook bijzon
der weinig overblijven als alle fronten hun
zin zouden krijgen. Zo maken alleen al de
Oromo's meer dan de helft van de Ethiopi
sche bevolking uit en bewonen ze grote
delen van het westen en zuiden van Ethio
pië. Wat niet wil zeggen dat de fronten
zich neer zullen leggen bij de visie van
Addis Abeba en de OAE. Militair maken
zij het Mengistu uitermate lastig enj veel
van de Ethiopische steden zijn slechts
onder militaire begeleiding te bereiken.
Ook hier lijkt de oorlog uitzichtloos.
Waarbij weer de Russen het materieel en
de adviseurs leveren en de Cubanen met
soldaten het leger versterken.
Al met al een wespennest waar de Sowjet-
Unie weinig plezier aan beleeft
