Festival, het resultaat van gekkenwerk
De stille wereld van Morandi
Aantrekkelijk muziekprogramma
Ozinga's dood schok
grote vriendenkring
Fools overstromen ADM-scheepswerf
Overzicht grafiek in Den Bosch
Nieuwe boeken
VRIJDAG 30 MEI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
door Dirkje Houtman
AMSTERDAM Zoals het
een Festival of Fools betaamt
zorgt het voor onverwachte
gebeurtenissen. De openings
attractie van dit theaterfesti
val dat Amsterdam en wijde
omgeving de komende zeven
tien dagen in zijn greep zal
houden, was nog maar enkele
seconden aan de gang of de
stroom viel uit.
Niet alleen het terrein van de Amster
damse Droogdok Maatschappij waar
de manifestatie zich afspeelt, ook een
deel van Amsterdam-noord moest
het het komende uur zonder elektrici
teit stellen. Maar geen nood. Want
ondanks de kilte en kaalheid van een
opgang-komend festival was de Fools
Brassband niet meer te houden en
vertrok voor een tocht over het ter
rein gevolgd door een stoet fans.
„Het festival is het resultaat van vol
strekt gekkenwerk", zei organisator
Steve Austin bij de verlate opening.
En dat blijkt ook wel uit de manier
waarop dit gigantische complex
speelklaar is gemaakt. Honderdtwin-
tig medewerkers, kilometers kabel,
honderden spots, geleverd door Ne
derlandse groepen hebben de loodsen
veranderd in ruim twintig theatertjes
waar zo'n 500 voorstellingen vertoond
zullen worden.
Officieel werd het festival geopend
door de voormalige directeur van de
ADM, de heer Bosman, die het festi
val vergeleek met een liefdesaffaire.
Je begint er gemakkelijk aan. maar
het kost veel moeite het tot een goed
einde te brengen, meende hij en voeg
de daaraan toe de opening te verrich
ten ter ere van de duizenden werkne
mers die deze eeuw bij de ADM heb
ben gewerkt.
Oorspronkelijk is het de bedoeling
dat dit ADM-complex afgebroken
wordt. Maar het is aan de fools te
laten zien dat dergelijke plaatsen ook
buiten de oorspronkelijke bestem
ming functioneel kunnen zijn.
Daar waren velen die middag en de
weken ervoor mee bezig. Want niet
alleen in.de loodsen, ook erbuiten
worden voorstellingen gegeven. Ber
ry Nooy van „Het Vuilharmonieor-
kest" heeft drie weken op het ADM-
terrein gewoond en een stellage ge
maakt van gebruikte materialen
waarmee hij onder de titel „De bloei
van het verval" een aantal happe
nings uitvoert. De titel is niet alleen
van toepassing op zijn project maar
slaat ook op het terrein waar het zich
afspeelt: een in onbruik geraakte
scheepswerf, die met de komst van de
fools nieuw leven krijgt ingeblazen.
Het is overigens opvallend hoeveel
groepen het materiaal dat voor han-.
den is ombouwen tot bizarre con
structies waartussen de voorstellin
gen zich kunnen afspelen. Ook de
Dogtroep kan zich uitleven op de
rechterlandtong van het terrein. De
spelers leiden het publiek elke avond
vanaf tien uur langs allerlei bedachte
situaties, die niet om een bestaand
verhaal geweven zijn. maar vanuit de
plaats waar het zich afspeelt met de
objecten associatief ontstaan. De
voorstelling is elke avond anders en
het publiek kan onder leiding van de
spelers terecht komen in een theater
tje, een feestje of gewoon wandelen
door Stan Rijven
AMSTERDAM Het Festival of
Fools dat dit jaar in samenwer
king met het Theatre des Nations
zo'n rijk geschakeerd programma
laat zien heeft daarin ook de pop
muziek niet vergeten. In samen
werking met Paradiso en de
Melkweg, die tijdens het gehele
festival gesloten zullen zijn, is
een buitengewoon aantrekkelijk
programma tot stand gekomen
waarin vooral het accent is ko
men te liggen op Britse en Neder
landse progressieve muziek.
Uit Engeland zijn de volgende
groepen afkomstig. The Preten
ders, die zaterdag 31 mei hun eer
ste Nederlandse concert zullen
geven en hopelijk de hooggespan
nen verwachtingen, die na hun
eerste elpee rezen, kunnen waar
maken, De skarock van Madness,
uit de familie van The Selecter en
The Specials, staat dinsdag 3 juni
garant voor een feestelijk ge
beuren.
De dag daarna treedt Fischer-Z in
nieuwe samenstelling op, dat wil
zeggen zonder toetsenman Steve
Skolnik waardoor er een nieuw
maar zeker zo boeiend geluid is
ontstaan. Dinsdag 10 juni debu
teert The Human League, die met
haar op synthesizers geënte new
wave een geheel nieuwe richting
aangeeft. Ongetwijfeld de meest
interessante van deze vier. Wat
ook niet gemist mag worden is
het optreden van Kevin Coyne
die clownesk en muzikaal goed in
de opzet van dit Festival past.
Het contingent Nederlandse pop
groepen bevat ook een groot aan
deel Nederlandstalige muziek.
Zondag 1 juni van de R.K. Veul-
poepers, maandag 9 juni van
Braak (op het moment de beste in
dit genre) en Link. Woensdag 11
juni en donderdag 12 juni treden
respectievelijk Doe Maar en
Stampij op.
Van de overige groe
pen zijn The Rousers (woensdag 4
juni) met hun jaren zestig pop de
moeite waard en een dag later het
progressieve puikje, te weten The
Tapes en Minipops. De laatste
houdt zich bezig met elektronica-
new wave.
Naast deze popmuziek zijn de di
verse optredens van Sail Joia niet
te versmaden, als mede Ronald
Snijders Black Straight Music
(zondag 8 juni) en de allround
band van Jango Edwards: Loose
Ends (vrijdag 13 juni). Als koken
de en trefzekere, afsluiting speelt
Hans Dulfer met de Perikels op
zondag 15 juni de laatste noten.
Fools brass-band tijdens de ope
ning van het Festival of Fools
gistermiddag op het terrein van
de Amsterdamse Droogdok
Maatschappij.
'O». Erwtn Vertuien
door een tuin. En dat kan heel goed in
de open lucht met aan de linkerkant
het IJ waarop de UWO's (Unidenti
fied Water Objects) van Max Die-
mont drijven en de windobjecten van
Pim Knaup heen en weer wiegen in
een eigen balans. Zij zijn twee van de
twaalf beeldende kunstenaars die
met een BKR-opdracht het terrein
versierd hebben. Een niet geringe op
dracht en in sommige gevallen heb
ben de kunstenaars de strijd met de
enorme muren en ruimte van het ter
rein niet helemaal aangekund.
Kunstwerken verdwijnen dan in het
niet bij de enorme steenmassa
Rode draad
Opvallend is wel de rode draad die
over het terrein loopt, alle gebeurte
nissen aan elkaar knoopt en langs
kleine projecten leidt zoals de vlieger-
workshop van het Amsterdams Bal
longezelschap. Maar het is ook heel
goed mogelijk het spoor bijster te
raken, aldus een van de makers.
Als je je even verdiept in de platte
grond is de gewenste plek snel te
vinden en verdwaal je toch dan is er
altijd wel een fooi die je tegen het lijf
loopt of het beeld van de Chileense
dictator Pinochet boven op een uri
noir die onder zijn voet een groene
appel klemt en het bloed op zijn
kraag vervangt met een Granny
Smith-infuus. In de grote centrale hal
stellen de macro-biotische snackbar-
handelaars daar hun een spijzige
pannekoeken voor de pittige prijs
van 3,50 tegenover en er staan ook
allerlei stalletjes waar oosterse en
tweedehandskleding aangeschaft
kan worden.
Wordt het overweldigend theateraan
bod de bezoeker teveel dan kan even
rust gevonden worden op de diverse
terrassen of in de expositieruimte
waar de resultaten van het JUTE-
project uit Haarlem te zien zijn. En
een wat magere foto-tentoonstelling
van de vorige festivals of fools hanet.
Iedereen kan tijdens dit festival aan
zijn trekken komen. De theaterlief-
hebber kan van 's middags tot 's
avonds laat terecht en daarnaast is er
een uitgebreid filmprogramma met
experimentele- en animatiefilm en
filmregistraties van toneelvoorstel
lingen waaronder Ate de Jongs verfil
ming van „Bekkende gezichten, ge
mengde gevoelens" door de toneel
groep Baal die zojuist gereed is geko
men. Ook de Foolschool is weer van
start gegaan die een nieuwe lichting
theatermakers voor de jaren tachtig
moet opleiden. Buiten het terrein van
de ADM zullen de fools zich ook roe
ren. Op straat en in het Vondelpark.
En aanstaande zaterdag is er vanaf
de Dam weer een fooisoptocht door
de hoofdstad.
Hel
)3t
;yl
jen
door dr J. Verkuyl
Het bericht dat op 69-jarige
leeftijd in Bennekom over
leden is dr mr Ozinga heeft
zijn grote vriendenkring
geschokt en talloze herin
neringen wakker geroepen
aan deze boeiende persoon
lijkheid.
Velen zullen daarbij terugdenken
aap ervaringen met hem geduren
de zijn loopbaan in Indonesië en
anderen aan de plaats die hij in de
Nederlandse samenleving innam,
toen hij na de soevereiniteitsover
dracht in 1949 terugkeerde. Ozin
ga was in Indonesië een zeer be
kwaam economisch geschoold be
stuursambtenaar, die in de perio
de voor de overdracht van de soe
vereiniteit eerst als directeur van
de regeringsvoorlichting, later als
naaste medewerker van dr Van
Mook een sleutelrol vervulde in
het dekolonisatieproces.
Hoewel hij in deze rol geheel dacht
in de lijn van dr Van Mook en
volgens velen en ook volgens mij
nog lang niet ver genoeg ging,
stond hem als doel de onafhanke
lijkheid van Indonesië duidelijk
voor ogen en trachtte hij reeds
vanaf 1946 de antirevolutionaire
Partij te overtuigen van de nood-
2aak om de oppositie tegen de
soevereiniteitsoverdracht op te
geven en mee te werken aan het
dekolonisatieproces.
Voor degenen die hem in Indone
sië in de kampjaren meemaakten,
is onvergetelijk hoe hij daar voor
alles als evangelist fungeerde, sa
men met zijn vriend dr Cees van
Doorn. Toen zijn loopbaan in In
donesië afgebroken werd was het
vooral die ervaring als evangelist
onder de kampbevolking die he:
dreef om af te zien van een verden
loopbaan als ambtenaar en op b» (l
Sis van waarlijk singuliere gav
predikant te worden. Eenentwii ,e
tig jaar heeft hij dat ambt verw
in Lunteren (1954-1975). Ieder c cr
hem heeft gekend weet dat d om
werk alle registers van zijn rij jjcl
geïnstrumenteerde persoonlijl
heid opentrok in levensnabije pn
diking en in zeer persoonlijk pa 1331
toraat. cha
unc
Daarnaast kreeg hij de kans oi ner1
zijn grote bestuurlijke kwaliteite
aan te wenden als voorzitter vai
de NCRV en ook in allerlei anden ioi
verbanden van christelijke organi em
satie. Dat blijft het onvergetelijk! )n(j
van deze allround begaafde e:
verrassende man.
rai
Zijn fouten en gebreken waren ge|)eri
makkelijk aan te wijzen. Dat niet
menselijks hem vreemd was waj
aan allen bekend vanwege
ontwapenende eerlijkheid en ziji dn
onconventionele omgang met ik)
mensen uit alle kring. a(t
Het boeiende van deze man was
dat hij tot in de diepste kern varf
zijn leven geraakt was door Hem e
Die gekomen is om zondaren
behouden en dat hij zich onna
laatbaar geroepen wist om daar
van te getuigen met woord en iet
daad, en vooral in talloze vrieni
schappelijke contacten met men
sen uit de hele samenleving.
ijl 33
uinj
ld- rac
:vi
Daarom zullen niet alleen zij
vrouw en kinderen maar tailozei
die hem hebben ontmoet zij
heengaan als een persoonlij
verlies ondergaan en zal de herii
nering aan hem blijven voortleve
ook nadat hij gestorven is.
Dr J. Verkuyl is oud-hoogleraai
aan de Vrije Universiteit te Am
sterdam.
door Cees Straus
's-HERTOGENBOSCH De twee belangrijkste musea van Brabant zijn de Italianen
welgezind. Het Van Abbe in Eindhoven brengt regelmatig de avant garde uit dat land en het
Noordbrabants Museum in Den Bosch werkt sinds enkele jaren aan een serietje waarin tot nog
toe Giorgio de Chirico en Mario en Edita Broglio aandacht kregen. Het museum gaat in deze
reeks verder met een presentatie van Giorgio Morandi, andermaal dus een grote naam
waaraan naaf de smaak van museumdirectrice Margriet van Boven nog te weinig aandacht in
ons land besteed. Voor zover ze daarmee verwijst naar wat de Nederlandse musea in de jaren
na de oorlog aan Morandi hebben gedaan, is dat inderdaad veel te weinig.
Morandi heeft hier zegge en schrijve
één keer een overzichtstentoonstel
ling gehad, in 1954 in het Haags Ge
meentemuseum, nog eens gevolgd
door een kleine expositie in het Ste
delijk in Amsterdam in 1971. De
waardering nu, in het Bossche mu
seum. verdient dus zeker enige be-,
langstelling, temeer daar de tentoon
stelling een nieuw licht laat schijnen
over een aspect in Morandi's werk dat
althans hier nooit duidelijk naar vo--
ren is gekomen.
Pasteltinten
Morandi zal waarschijnlijk nog het
Speciaal vandaag
De Ombudsman besteedt
opnieuw aandacht aan het om
streden medicijn Vasolastine.
Verder wordt de kijkers ge
vraagd of zij klachten hebben
over medische tuchtcolleges
en wat hun ervaringen zijn
met reisorganisaties.
Ned I 19.30 uur
Een ander uur U. Germaine
Groenier praat met gasten in
dc studio over de emancipatie
van mannen. Hoe reageren zij
op de ontwikkelingen in de
samenleving en dan met name
de vrouwenbeweging?
Ned I 21.55 uur
Hier en Nu praat met minis
ter-president Van Agt over ac
tuele zaken van deze week.
Voorts een reportage over de
Passie-spelen in het Duitse
Ober-Ammergau.
Ned II 22.35 uur
Masra. Een hoorspel ge
schreven door Edgar Cairo.
Het spel gaat over het leven
van een politicus uit de jaren
vijftig en zestig in een land ten
noorden van Brazilië.
Hilversum 2 22.40 uur
bekendst zijn om zijn geschilderde
stillevens: dicht op elkaar gegroe
peerde. eenvoudige voorwerpen die
aan het dagelijks leven zijn ontleend.
Die schilderijen zijn meestal uiterst
bleek van kleur; de hoogste kleur-
intensiteit is die van de pasteltint.
Roze. zachtbruin, beige of een sterk
verwaterd blauwgrijs zijn veel door
Morandi gebruikte kleuren. In het
Noordbrabants Museum hangen er
enkele, afkomstig uit Nederlandse
bezit. Het Stedelijk, Boymans van
Beuningen en particulieren leverden
er zes, naast drie aquarellen en een
tekening. Op twe^ werken na (een
kwetsbaar stuk in het Haags Ge
meentemuseum en een werk dat bij
een particulier is) is dat alles wat er
van Morandi in ons land is te vinden.
De overgrote meerderheid echter op
deze tentoonstelling wordt gevormd
door het grafische oeuvre. Het zijn
maar liefst tachtig etsen van onge
veer honderd die Morandi moet heb
ben gemaakt.'Ze komen allemaal uit
het Instituto Nazionale per la Grafi-
ca-Calcografia in Rome, wat daar zo
veel is als ons Rijksprentenkabinet,
maar dan functionerend als een zelf
standig museum. Morandi heeft de
etsplaten bij legaat aan het museum
geschonken waar ze dus na zijn
dood zijn afgeslagen met een Ro
meinse nummering, zodat er een defi
nitieve. nog door de kunstenaar be
paalde staat tot stand is gekomen. Ze
zijn dus ook na Morandi's dood ge
drukt, waardoor het hele technische
proces enigszins aanvechtbaar in zijn
authenticiteit is.
Morandi was door en door een perfec
tionist die in zijn werk niets aan het
toeval overliet. In de nieuwe drukken
zijn op z'n minst enige twijfelachtig
heden te vinden (plaattoon die hier
en daar voorkomt, „kleur" en intensi
teit van de inkt) die de kijker met
vragen laat zitten.
Introverte levensloop
Over het leven van Morandi (1890-
1964) is niet zo heel veel bekend. Zijn
introverte levensloop, geeft ook wei
nig reden tot spectaculaire feiten.
Een leven lang, ongehuwd, bracht hij
door in het zelfde huis in Bologna, dat
hij deelde met drie, eveneens onge
huwde zusters. Een kamer van vier
bij vijf meter was zijn woon-, werk- en
leefruimte en hoewel hij ook wel eens
op reis ging en in het Apennijnse
landschap was geïnteresseerd, kan
worden gesteld dat het overgrote deel
van zijn oeuvre thuis tot stand is
gekomen. Zijn werk is ook npoit mo
numentaal van opzet geweest, het
bezit steeds het bekende kabinetfor
maat. Wie eenmaal een schilderije
van hem heeft gezien, kan zo onge
veer weten hoe de rest er uit ziet. Dat
geldt, hoe oneerbiedig dat wellicht
klinkt, ook voor de inhoud van zijn
werk. De verschillen bij Morandi zijn
vaak heel subtiel en dan nog in tech
nische zin. Dat gaat vooral op als hij
de invloeden van de stromingen in
zijn jeugdjaren (kubisme, futurisme)
eenmaal te boven is gekomen.
Aan het begin van de jaren dertig
komt Morandi's produktie aan etsen
op een zeer hoog niveau. De daarop
volgende jaren zullen zijn produktief-
ste zijn, wat daarna komt is in tweeër
lei zin minder. Opvallend is dat hij in
die jaren dertig al zijn objecten in een
gesloten vorm presenteert; er is één,
continue voortgaande contourlijn die
de voorwerpen samenbindt en ze als
het ware doodlegt. Morandi gééft op
deze wijze een nieuwe inhoud aan het
begrip stilleven mee. Het zijn met
recht stil-levens, zo stil zelfs dat de
atomen nauwelijks meer in beweging
lijken te zijn.
Binnen de beperkingen die Morandi
zich oplegde, zocht hij naar allerlei
arceringen en anderssoortige schake
ringen die aan zijn voorwerpen een
vergeestelijkte inhoud geven. De psy
chische inhoud ook bij de land
schappen is dezelfde ontwikkeling te
zien ontstijgt verre aan de symboli
sche inhoud. De paar simpele vaasjes
en potjes of het groepje bomen zijn
alleen nog maar aan de vorm als
zodanig herkenbaar, het zijn bijna
etherische gegevens geworden.
Meer kunst op
de filmpagina
Meer nog dan bij de schilderijen wor
den de etsen door een zekere mate
van eenzijdigheid bepaald. Het zijn
niet alleen de landschappen en de
eenvoudige voorwerpen, ook de in
valshoek die hij kiest, steeds vanuit
het zelfde perspectieve punt wer
kend, leidt tot die eenvormigheid.
Toch geeft Morandi zoveel, dat hij uit
gauw verveelt. Hij groepeert zijn ob
jecten in een ruimtelijke sfeer vol»
gens een verhouding die op de gulden
snede is gebaseerd (waarbij het klein
ste zich verhoudt tot het grootste als
op zijn beurt het grootste tot de som
der delen). Daarmee gaat hij voort in
een traditie die hem door Paolo Uc-
cello en Piero della Francesca werd
aangedragen, twee renaissancisten
die ook al zo'n onoverkomelijke ge
strengheid in hun werk leggen.
Er wil met dit alles niet gezegd wor
den als zou bij Morandi de grafiek
ondergeschikt zijn aan de schilderij
en. De Morandi-biograaf Lamberto
Vitali heeft een wisselwerking tussen
•beide technieken gevonden. Sommi
ge etsen zijn gemaakt nè schilderijen
De mens treedt op in het Holoceen,
verhaal van M. Frisch, Uitg. Meulen-
hoff, Amsterdam, 136, blz. - 25 gulden.
Arbeid en niet arbeid, met bijdragen
van prof. dr. C. de Galan, prof. dr. M.
R. van Gils, prof. dr. P. J. Roscam
Abbing, Prof. dr. P. J. van Strien.
uitg. Kluwer, Deventer. De redactie is
van drs. H. Middel 144, blz. - 22,50.
In de sociale en culturele reeks van
uitg. Samsom te Alphen a.d. Rijn is
uitgekomen: Gerontologische pro
blemen, een inleiding onder redactie
van dr. J. Schouten. 176 blz.- 26,50.
Van uitgeverij Nijgh en Van Ditmar
in Den Haag zijn: Miniaturen van I.
Vos met tekeningen van C. Polak (66
blz - ƒ21,50), Muren doorbreken ro
man van M. Cottenjé (208 blz - 27,50)
en De filosoof en de sluipmoorde
naar herdruk van een roman van S.
Vestdijk (166 blz ƒ35,50.)
H. Hasper, een omstreden hymno-
loog, werd geschreven door drs. N.
van Tellingen (180 blz - 19.90) en de
derde druk van Brieven aan Yvonne,
waarin M. Ramaker schrijft over lief
de seksualiteit en huwelijk (180 blz. -
15,90) zijn van uitgeverij Ooster-
baan en Le Cointre te Goes.
met dezelfde thematische inhoud, in
andere gevallen gingen ze er aan
vooraf. Er is zelden sprake van uitge-
sproken studiemateriaal, daarvoor
duikt Morandi te diep in de materie.
Hoe schaars ze ook op de tentoonstel
ling zijn vertegenwoordigd, voor mij
maken de olieverven de reis naar de
Brabantse hoofdstad nog het meest
waard. De manier waarop Morandi al
in zijn grafiek met het licht omgaat,
bereikt juist in de schilderijen een
onbetwist hoogtepunt.
Noordbrabants Museum, Bethanie-
straat 4 in Den Bosch, tot 20 juli,
geopend op maandag tot en met vrij
dag van 10-17 uur, op zaterdag en
zondag van 13-17 uur. Er is een uit
voerig geïllustreerde catalogus be
schikbaar voor 12,50 gulden.
Twee voorbeelden van wat Morandi als schilder en als graficus deed. Het geschilderde stillevi
afkomstig uit het Stedelijk Museum in Amsterdam is gemaakt tussen 1953 en '55. Het „groot stil lev
met elf voorwerpen in een cirkel" dateert uit 1942 en betreft de tweede, posthume staat. De cirl
wordt hierdoor Morandi gebruikt om tot een uitsnede te komen die een ruimtewerking m<
suggereren.
