Onderzoek naar VARA/Stad
Israëlisch choreograaf
terug naar zijn wortels
Humanistisch Verbond
over Islamitische wereld
Het gouden leed
dat oorlog heet
'Vanaf nu
hebben we
rechtop
enige slapeloosheid'
Irritatie over verslaggeving op 30 april
BAT DOR COMPANY UIT ISRAËL
Caiteis Iran-debacle
Giframp Lekkerkerk:
Kraan open,
mond dicht
Drinkwaterbedrijf in
1975 al op de hoogte.
Haddad dreigt
Nederlandse
militairen:
Méér geweld als het
zo doorgaat.
Interview
Bruno Kreisky:
'Sovjets niet op de
knieën dwingen.'
Dossier:
De man die
Seyss Inquarts
duivelsplan
overbracht naar
Londen.
Boedelscheiding
van Kenmerk
is opgeheven
Stortvloed van literatuur over WO II.
Er zit geld in het Derde Rijk.
Nieuwe boeken
VRIJDAG 2 MEI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
wR
Van onze verslaggevers
HILVERSUM/DEN HAAG Minister Gardeniers van CRM,
die onder meer is belast met omroepzaken, zal zich op de
hoogte stellen van de inhoud van de radio-uitzendingen van
de VARA en Radio Stad Amsterdam samen op 30 april. De
minister wil aan de hand van de tekst bekijken of „er termen
zijn om iets tegen de VARA te doen", aldus een woordvoerder
van het ministerie.
wakker werden gemaakt". Hoewel
VARA-leden opgaven hun lidmaat
schap te zullen opzeggen, is nu nog
niet te zeggen hoeveel van hen dat
daadwerkelijk schriftelijk hebben
gedaan.
Volgens een woordvoerder van de
VARA kwamen er echter steeds meer
telefoontjes met adhesie binnen, na
dat minister Wiegel van binnenland
se zaken gisteren had verklaard: „Ik
heb begrepen dat de VARA de 30e
april heeft misbruikt om daar een
programma aan te wijden waarvan ik
me niet kan indenken dat ook veel
socialistische luisteraars zo'n pro
gramma op prijs stellen. Ik denk dat
het VARA-bestuur zich toch eens
moet gaan bezinnen of dit wel kan. Ik
vind dat het niet kan." Hij zei zich
voor te kunnen stellen dat zijn colle
ga van CRM met het VARA-bestuur
gaat praten.
Op grond van artikel 10 van de om
roepwet kan de rrjinister een omroep
vereniging berispen, dan wel zendtijd
ontnemen als zij meent dat de wet is
overtreden. Het artikel zegt dat de
uitzendingen niets mogen bevatten
dat gevaar oplevert voor de veiligheid
van de staat, de openbare orde of de
goede zeden.
Ook het openbaar ministerie in Am
sterdam wint inlichtingen in over de
rol die het bewuste radioprogramma
heeft gespeeld bij de rellen tijdens de
troonswisselling. Met name de politie
van de hoofdstad heeft zich veront
waardigd getoond over deze radiore
portages McDonalds restaurants
heeft zelfs haar advocaat opdracht
gegeven te onderzoeken in hoeverre
Radio Stad en de VARA verant
woordlij k kunnen worden gehouden
voor schade door vroegtijdige slui
ting van haar zaken.
Honderden luisteraars hebben ver
ontwaardigd gereageerd op het alter
natief nationaal programma van
VARA en Radio Stad. De makers
hebben zich vooral gericht op de
kraakakties en de onlusten. Er werd
nauwkeurig aangegeven waar de
moeilijkheden plaats vonden en VA-
RA-medewerkster Hanneke Groente
man gaf te kennen dat „al haar on
derdrukte rebelse gevoelens weer
Den Uyl
PvdA-fractievoorzitter Den Uyl heeft
tijdens een 1-mei bijeenkomst in Til
burg scherpe kritiek geuit op deze
uitlatingen van minister Wiegel.
„Wiegel behoort zich te onthouden
van intimiderende opmerkingen over
radio en tv", aldus Den Uyl. Bij het
onderzoek naar het ontstaan van de
rellen moet volgens hem ook de rol
van minister Wiegel als eerst verant
woordelijk bewindsman aan de orde
komen. De uitspraken van de be
windsman over de berichtgeving van
de NOS en de VARA komen niet te
pas. In ons bestel beslist de rechter of
omroeporganisaties hun boekje te
buiten gaan. zo zei Den Uyl
NCRV-vooraitter Th. D. Jansen kon
digde gisteren in het NCRV-program-
ma Globaal aan. dat hij samen met
de KRO-voorzitter aan de VARA
gaat vragen, wat de radioverslagge
ving moet voorstellen.
De VARA laat weten niet bang te zijn
voor een gesprek met minister Garde
niers van CRM. De omroep voelt zich
ook niet verantwoordelijk voor de
gevolgen die het uitzenden van het
programma mogelijk heeft gehad.
Piet van de Ende, directeur van VA-
RA-radio is het er volstrekt mee on
eens dat het programma zou hebben
aangezet tot meer rellen. In tegen
deel. hij gelooft, dat als mensen hun
boosheid via de radio kunnen uiten
(wat actievoerders hebben gedaan
red.) een hoop van de agressie kan
worden weggenomen.
Werkloos
Dat er desondanks toch zoveel agres
sie te vinden was begreep hij wel.
„Dat is de vitaliteit die men nergens
kwijt kan omdat de jongeren werk
loos zijn of geen behoorlijk werk heb
ben. Als de maatschappij daar niet
iets aan doet dan mogen we wel een
ergere periode verwachten."
Het verwijt als zou dit een verkeerde
journalistieke aanpak zijn weerlegde
hij met: „Het was uitstekend uitge
werkt. Zo bedrijf je radiojournalis-
door Eefje van Schaik
AMSTERDAM Na het niet door iedereen evenzeer gewaardeerde bezoek van de Kibbutzim
Dancers van Jehudith Arnon in oktober 1979 aan ons land, heeft het Internationaal Theater
Instituut (ITI) opnieuw een Nederlandse tournee voor een Israëlische dansgroep georgani
seerd.
Ditmaal gaat het om de Bat Dor
Company, die van 10 tot 16 mei in vijf
steden zal optreden met twee ver
schillende programma's. (Rotterdam.
Amsterdam, Utrecht, Nijmegen en
Eindhoven). Dit bezoek kan als een
uitwisseling met het Nederlands
Dans Theater worden opgevat, dat op
het ogenblik in Israël vertoeft
Het Bat Dor gezelschap (Bat Dor is
de Hebreeuwse term voor heden
daags) is eerder in 1972 in Nederland
te zien geweest, en kan nog steeds
beschouwd worden als hét visitekaar
tje van Israël op dansgebied. In 1968
is de groep met financiële steun en
artistieke adviezen van Batscheva de
Rothschild opgericht en al vanaf het
eerste begin staat zij onder leiding
van Jeannette Ordman. een Zuid-
Afrikaanse balletdanseres die ook so
liste in deze groep is. Als voornaam
ste doelstelling heeft zij zich gesteld
een hedendaags repertoire op te bou
wen. dat gebaseerd is op zowel klas
siek ballet als moderne dans. van
Israëlische choreografen en bekende
buitenlanders. Daarbij moeten we
wel rekening houden met het feit dat
Israël pas sinds de jaren vijftig een
eigen theatertraditie kent en dat die
voornamelijk onder invloed van de
Amerikaanse moderne dans van
Martha Graham (een vriendin van
Batscheva de Rothschild) staat. Pas
sinds enkele jaren wordt de klassieke
ballettechniek ook op internationaal
niveau in Tel Aviv en Jeruzalem be
oefend.
Het Bat Dor gezelschap heeft beken
de choreografen zoals John Butler.
Speciaal vandaag
School tv-actueel gaat over
de bevrijding. Na het vertonen
van beelden over de Tweede
Wereldoorlog, wordt er in de
studio gesproken met vijf
mensen die allen gevangen
hebben gezeten. De leerlingen
kunnen telefonisch vragen aan
hen stellen.
Ned. 1/11.00
Chili: de kinderen van de
staatsgreep een VARA-do-
cumentaire over Chili zes jaar
na het gewelddadige einde van
de democratisch gekozen rege
ring Allende.
Ned. 1/21.55
Hier en Nu besteedt aan
dacht aan deeltijdarbeid in
het kader van de programma's
Maak er werk van; verder een
eigen reportage van het vluch
telingenprobleem in Z.O. Azië,
met name Cambodja en Hong
Kong; aandacht voor de ge
beurtenissen van afgelopen
dagen.
Ned. 2/22.S0
In Op de valreep gaan
Maartje van Weegen en Aad
van den Heuvel in op verslag
geving op gebied van kranten,
weekbladen, radio en televisie
van de afgelopen week.
Hilv. 1/15.02
Domy Reiter-Soffer. huischoreo-
graaf van het Bat Dor Company en
artistiek adviseur bij het Irish
Ballet.
Robert Cohan. Alvin Ailey en Paul
Taylor, maar ook Nederlanders als
Rudi van Dantzig en Toer van
Schayk in zijn studio's gehad. In feite
is deze groep een cluster van interna
tionaal georiënteerde choreografen,
docenten en dansers geworden. Om
toch een eigen gezicht met bijbeho
rend danslichaam op te bouwen pro
beert de groep ook zoveel mogelijk
Israeli voor haar te laten werken. Op
het ogenblik zijn dat Mirali Sharon
en Domy Reiter-Soffer. Beiden voe
len zich sterk betrokken bij de Israëli
sche zaak en hun choreografieën
zoals „Hymn to Jerusalem" en „Prop
hetic Visions" geven daar overduide
lijk blijk van. Op de hier in Nederland
te presenteren programma's staan
verder werken van Alvin Ailey, Jon
Butler. Robert Cohan, Charles Czar-
ny, Yehuda Mahor, Gene Hill Sagan
en Paul Taylor en Rudi van Dantzig
Wisselvallig
Domy Reiter-Soffer vertelt dat de
wisselvallige omstandigheden van
oorlog, wapenstilstand en vredeson
derhandelingen het werkklimaat bij
het Bat Dor Company sterk beïnvloe
den. Het gegeven dat dansers onver
wacht voor het leger opgeroepen kun
nen worden heeft, behalve technische
gevolgen, ook ingrijpende emotionele
consequenties binnen de groep. Hoe
wel hij dit niet als een excuus voor
kwaliteitsverlies van de voorstellin
gen wil aandragen, is dit wel een zaak
die hem sterk beroert en bezighoudt,
aangezien hij zich direct verantwoor
delijk en aansprakelijk voelt als
..huischoreograaf Zelf hecht hij ove
rigens geen enkele waarde aan titels
en bovendien werkt hij vaak in Enge
land. Ierland en Amerika. Bij het
Irish Ballet onder Joan Denise Mori-
arty maakt hij bij voorbeeld één vast
ballet per seizoen en hij staat in de
programma's als artistiek adviseur
vermeld. Zijn huidige balletten zijn
„Equus" op muziek van Wilfred Jo
sephs voor het Maryland Ballet en
„Colette" op muziek van Milhaud
voor het Irish Ballet (première halver
wege mei in Dublin).
De persoonlijke carrière van Domy
Reiter-Soffer zou je bijna als een ty
perende illustratie voor de ontwikke
ling van het Bat Dor Company zelf
kunnen nemen. Hij werd geboren en
groeide op in een religieus gezin te
Tel Aviv (1943) waarna hij in 1960 uit
tiek. Dit wijkt niet af van een verslag
van Langs de Lijn."
In de algemene kater die gisteren
toch heerste na de gebeurtenissen
rond de troonswisseling moest ook de
verslaggeving van de NOS-televisie
het nogal ontgelden. Minister Wiegel
was de eerste die voor de radio op
merkte dat „de NOS erg onverstan
dig had gehandeld door tussen de
televisiebeelden van de inhuldiging
door reportages te brengen over de
rellen in Amsterdam". Het gaf vol
gens hem „niet alleen naar buiten,
naar het buitenland, een heel slecht
beeld, maar het geeft ook een niet
eerlijk beeld, want het toont niet aan
dat de meerderheid van de bevolking,
ook de Amsterdamse bevolking, van
dat soort raddraaiers niets wil
weten."
Teleurgesteld
De NOS heeft gisteren de hele dag
telefoontjes binnengekregen van
mensen die teleurgesteld waren door
de beelden die de televisie gaf. Over
het algemeen vonden zij, dat de beel
den van de rellen van het scherm
weggehouden hadden moeten wor
den. NCRV-vooraitter Jansen zal de
kwestie aan de orde stellen in het
NOS-bestuur. Hij gaf toe alle lof te
hebben voor het moeilijke en zware
werk dat de televisiestaf had moeten
verrichten, maar zijn bezwaren gol
den in het bijzonder de avonduitzen
dingen. Daarin werd te veel aandacht
besteed aan kleine groepen rellen-
schoppers. Deze aandacht was totaal
niet in evenwicht met wat er die dag
te doen was, vond hij. De heer Jansen
maakte de inhuldiging in de kerk
mee.
De Raad van Beheer van de NOS
(dagelijks bestuur), waarin ook pro-
grammacommissaris televisie Jan de
Troye zit, wijst de kritiek inzake de
rellenreportages van de hand. De
Raad heeft gezegd dat het opnemen
van flitsen van de rellen in de uitzen
dingen over de inhuldiging op de wij
ze waarop dat is gebeurd getuigt van
een juiste journalistieke opvatting.
Overigens vindt de raad wel dat de
ongeregeldheden in de hoofdstad
zeer betreurenswaardig zijn. In de
verslaggeving van de NOS-televisie
„is geen plaats voor het verzwijgen
van gebeurtenissen van deze om
vang. De verslaggeving als zodanig
mag niet worden opgevat als een
waarde-oordeel van de NOS," aldus
de raad. Deze noemt de berichtgeving
evenwichtig en wijst er op dat de
tevoren afgesproken terughoudend
heid, als zich rellen zouden voordoen
tijdens de inhuldiging, is betracht.
Pieter de Vink (links) in gesprek met Perzische studenten in Parijs.
Ei
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM Door de ontwikkeling in het Midden-Oosten in het algemeen en Iran in
bijzonder ziet het Westen zich meer en meer geconfronteerd met de wereld van de Islam. Sir e
de ayatollah Khomeiny de macht in Iran heeft overgenomen is het „Islamitisch rev< t::
(opnieuw) groot nieuws geworden. Maar wat weet de gemiddelde kijker nu eigenlijk van ie
Islamitische denkwereld?
hoord". Dit mogen dan misschien over het „nieuwe" Iran. Ook le< er
domme opmerkingen zijn, maar de van de Nederlandse Islamitische ei
makers hadden ze na een kwartier op ciëteit (NIS) in Amsterdam kon
een rijtje. aan het woord. (De NIS heeft nam
de Islamieten in Nederland fel p11
\/nnrnnrHp|pn test aangetekend tegen de film O'
vuuiuuiueieii Dood van Prinses die enige c
Bij het grote publiek leven volgens ^en geleden zoveel stof deed opw< nj
Hlelkema en De Vink ook ontstellen- Moslims praten over hun da
de vooroordelen. Zo wordt de Moslim ^jks leven in Nederland en de ze<
vaak omschreven als een wreed, on- ®n gewoonten m hun moederla ia
gecultiveerd individu. Menigeen is fuosoof en mediadeskundige |c
bang voor de toenemende invloed Libanon maakt zich zichtbaar t>4,a
van de Islam op economisch en poli- over de houding van de westerse p
tiek gebied.
Hans Hlelkema (samensteller en re
gie) en Pieter de Vink (interviews en
adviezen) hebben voor het Humanis
tisch Verbond een documentaire ge
maakt over de vooroordelen die er
over deze levensbeschouwing be
staan. „De Islam, zonder twijfel"
wordt vanavond via Nederland I van
23.00 tot 23.30 uur uitgezonden.
Dat een dergelijke documentaire
geen overbodige luxe is bewijzen de
makers al in de eerste minuten, wan
neer enige voorbijgangers op een
markt in Hilversum wordt gevraagd
wat het woord Islam voor hen bete
kent. Enige antwoorden: „Islam? Is
dat niet de kant van Israël op?" Is
lam? „Is dat niet dat verre arme
land?" Moslim? „Dat is een jood,
niet?" Moslim? „Nee. nooit van ge-
De film haakt in op de actualiteit met
opnamen en gesprekken met Perzi
sche studenten in Parijs. Jonge intel
lectuelen die zich veraetten tegen het
onbegrip dat er heerst in het westen SnGll© gfOGI
ten opzichte van de moslims. Hij z
wel voor modernisering van de Isl
te zijn, „maar dat moet dan niet
beuren op een westerse manier
zonder Gods woord aan te tasten'
een gevoel van nieuwsgierigheid naar
Europa vertrok. Zijn eerste theaterer
varingen heeft hij als kind opgedaan
bij het Habima-theater. Beseffend
dat er in Israël nog geen ontplooiings
kansen op dansgebied zijn, komt hij
als 17-jarige jongen in Kopenhagen
aan. Al snel vertrekt hij naar Enge
land, waar hij de klassieke techniek
van nabij leert kennen. Maar ook
krijgt hij te maken met George Devi-
ne van het Royal Court Theatre met
wie hij een jaar lang in „A patriot for
me" (Osborne) speelt. Niet alleen
dansen en acteren intrigeert hem,
ook musiceren, componeren, schilde
ren en beeldhouwen. In de jaren zes
tig snijdt hij alle (religieuze) banden
met Israël en thuis door. Hij raakt
direct betrokken bij de oprichting
van het Scottish Ballet en het Irish
Ballet. Toch komt ook voor hem het
onvermijdelijke besef dat zijn wortels
in Israël zelf liggen. Zijn huis staat in
Israël en niet in Cork of New York en
zijn hart, ziel en zaligheid liggen voor
al bij het Bat Dor gezelschap, dat nog
in zo'n voortijdige fase verkeert. Zijn
ervaringen met internationale gezel
schappen, zijn training in zoveel ver
schillende danstechnieken hebben
hem doen inzien dat een choreograaf
alleen dan kan werken als hij zijn
eigen verwachtingen schikt naar de
eisen en behoeften van de dansers-
groep waarvoor hij werkt.
Uitverkoren
Getuige zijn laatste werk Prophetic
Visions, dat hij speciaal voor het Bat
Dor Company maakte, is Domy Rei
ter-Soffer een man die is blijven hech
ten aan de idee van een door God
uitverkoren (woestijn) volk en de ge
dachte dat een Messiah zal komen
om deze zondige wereld te verlossen.
Voor hem is deze Verlosser geen pro
feet in de gedaante van een persoon,
zoals Mozes, de Maharishi, Hertzei,
Ben Goerion dat waren, maar een
boodschap waarin gesproken wordt
over vrede, vrijheid en liefde: de drie
voorwaarden waarin hij gelooft om te
kunnen overleven. Er van uitgaande
dat elk mens van God of de goden een
opdracht heeft gekregen om zijn vijf
zintuigen tot het uiterste te gebrui
ken, voelt hij zich pas gelukkig als hij
zichzelf hierin herkent. Het maakt
hem tot een zeer actief en allround
kunstenaar, die vaak voor zijn eigen
dansen muziek schrijft, ontwerpen
schetst en verslaafd is geraakt aan
mensen. Zij zijn voor hem de belang
rijkste bronnen van inspiratie, ook al
hanteert hij daarvoor vaak mytholo
gische of bijbelse thema's.
Vanaf 1962 maakte hij 32 balletten,
voornamelijk voor het Bat Dor Com
pany en het Irish Ballet. Favoriete
choreografieën heeft hij niet: hij er
vaart ze allemaal als zijn kinderen en
zijn relatie tot hen is er één van een
zorgzame vader, die soms vertwijfeld
is over hetgeen hij nu weer gedaan
heeft. Sommige van zijn creaties
vindt hij achteraf wel té experimen
teel, te lang of te dramatisch over
trokken, maar dat komt wel overeen
met zijn karakter. Voor hem kan
kunst nooit onwaar zijn of liegen en
hoewel hij vaak merkt zijn balletten
al na twee maanden te haten, heeft
hij ze te accepteren en te koesteren.
Juist dit houdt hem gaande en maakt
hem. zoals hijzelf zegt. een gelukkig
mens, die zijn door God gegeven ta
lenten tot het maximale moet benutr
ten, wil hij zich niet een zondaar
voelen
ADVERTENTIE
Wat in de documentaire ook
voren komt is dat de Islam de snet
groeiende godsdienst in de wereld lei
Er zijn momenteel ruim vijfhonde^
miljoen aanhangers van de Islam.
leen in Nederland leven
350.000 moslims.
In de film wordt geen diepgrave
analyse gegeven van de waarden
de islam ten opzichte van het hu
nis me. Het tv-produkt is in de ee
plaats gemaakt om kennis en bejp
bij de kijker te vergroten, aldus $r
makers. Naar alle waarschijnlijkheid
is dat ijdele hoop, want daarvo
heeft de documentaire toch te wein|e
diepgang. Dat ligt niet zozeer aan
makers als wel aan de tijdsduur (d^fi
tig minuten). Aangenomen kan w< e
den dat velen van een enkele uitze
ding niet veel opsteken.
De kijkers zullen in de toekomst woei
den „doodgegooid" met informal a
over de Islamitische wereld en w
licht blijft er dan veel meer „hangel
Het Humanistisch Verbond komt
16 mei op deze uitzending terug. Dl Is
wordt er in de studio gepraat ov^£
humanisme en Islam.
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM Er is een eind gels
men aan de periode waarin de IKO
en KRO/RKK afzonderlijk van
kaar de zendtijd van Kenmerk,
informatierubriek van de kerken, vi
den. Beide redacties zijn weer same
gesmolten.
Al meer dan een jaar was er een soo
boedelscheiding tussen de beide
dacties. Ze werkten vanuit hun eig(
omroep en vulden om beurten
zendtijd. Dat gebeurde nadat twi
eindredacteuren die de KRO had g
leverd uit onvrede waren vertrokkej
Wim Koole, televisiedirecteur van
IKON, heeft daarna tijdelijk de 1<
ding op zich genomen.
Mét ingang van 1 mei is Leo Schen
benoemd tot eindredacteur van Kei
merk. Hij is een van de drie redactei
ren van de rubriek.
Ja, maar kan een stoommachine d
ook? verhalen van Woody Allen. Z
zijn een selectie uit de bundels G(
tting even en Without feathers. Vert
ling A. J. v. Braam. Ultg. Bakke
Amsterdam. 138 biz - 14.90.
Me hum Sinthu (Ik ben Zigeunei
Gesprekken met Zigeuners over
vervolging in de periode 40-45 en
jaren daarna door J. Beckers. U1
Horus, Den Haag. 132 biz - 17.50.
Marxisme en literatuurkritiek, do(
T. Eagleton. Sunschift 147, van uitg
verij Sun, Nijmegen. 87 biz -. 12.50
