Waarom Ives w< en Zweers niet? Gladiatoren in een circuskooi Ton Bruynèl's Translucent verrassend doorschijnend Vragen over het verleden in de context van nu Swingend salsafeest met Celia Cruz g Vrijwilligerswerk natuurbehoud kan rekenen op steun De Appel speelt Eenoog Promenos met feestelijke Turkse folklore Solo van Josephine van Gasteren om i opg' enei e mil jren. is tere [enne Ie ve ad er zondt pee ad n n de j wee introk lal op "lit we jtrokk p oni MAANDAG 14 APRIL 1980 KUNST TROUW/KWARTET door Andró Rutten DEN HAAG De speelvloer van het Appeltheater is met een huizenhoog traliewerk herschapen tot een metalen kooi, zoals men in circussen optrekt als er met leeuwen of tijgers gewerkt wordt. Het stelt de „kerker" van een klassiek Romeins circus .voor, de ruimte waarin gladiatoren verbleven voordat zij tegen de leeuwen moesten gaan vechten. De (drie) spelers, die In die kooi voor het Appelpubilek optreden, komen kruipend door een omtraliede slulp- gang, zoals de leeuwen in het heden daagse circus, in die speelkool bin nen. gekleed als gladiatoren. Als er een schuifdeur in de achterwand om hoog gaat hoor Je de leeuwen brullen, tegen wie zij zullen moeten gaan vechten ZIJ'' Nee. slechts één van hen. De keizer, die dat soort spelen voor het op sensatie beluste volk organiseert, is net tot het christendom over ge gaan. met zijn hele hofhouding, zal de gladlatorengcvechten ook afschaf fen. maar kan dat niet zo plotseling Eén van de (drie) gladiatoren moet nog met de leeuwen in het krijt tre den. de anderen gaan dan vrijuit, maar die ene moet het wel vrijwillig doen Eerst hebben zij geloot wie de vrijwilliger zal zijn, maar die krabbelt terug De tweede laat zich verleiden door de belofte, dat zijn drie liefste wensen nog In vervulling zullen gaan. voor hij naar de leeuwen toegaat Maar als dat gebeurt is wil ook hij niet meer Bij dat alles worden zij van boven af oespled en begeleid door een vierde figuur (Eenoog), die tenslotte ook loor de sluipgang bij hen binnen komt en aanbiedt^Zlch voor hen te Dfferen Dat maükt hen achterdoch tig. Zoiets doet iemand alleen als hij er beter van denkt te worden. Ten slotte bekent hij. dat dat ook zo is. Speciaal vandaag „Schikken of slikken" NCRV-documentaire over de oorlogsjaren 1940-1945 gaat over het alledaagse leven in die tijd. Mensen die het heb ben meegemaakt vertellen over hun ervaringen. NesL l/20.2t Televizier Magazine komt met een portret van de ..Mo biele Eenheid" en een inter view met de Amerikaanse pre sident Carter. Ned. 2*1 J5 Alarmfase 1 „Slcher- heitsstufe 1" is een documen taire van de Duitse televisie over de Duitse veiligheids dienst tijdens het bezoek van Breznjev en Carter aan Bonn. Een vergelijking wordt ge trokken met de maatregelen die nodig zijn voor de inhuldi gingsplechtigheden. Ned. 1*1.55 In ..Leer ons onze dagen waarderen" wordt naar aan leiding van psalm 90 stilge staan bij de betrekkelijkheid van het leven. Teksten Karei Eykman en Henk Verkerk. Ned. 1*2.40 In NCRV'* Plein Publiek gaat het over de ziekte van Roerk. Hilv. 2.9.15 Wie van alles afstand doet krijgt daarna alles wat hij maar zou kunnen begeren. Dat klinkt verleidelijk. De drie gladiatoren gaan dan ook samen vrijwillig naar de leeuwen. Eenoog klimt weer naar boven, schaterlacht, wordt dan ln-<lroevlg. Het stuk. „Eenoog" geheten in de vertaling van Jacoba van Velde, is van de Cubaan Eduardo Manet, die al Jaren in Parijs woont en werkt. Kees van Iersels Studio speelde in 1969 ..De nonnen" van hem. het Amster dams Toneel ln 1972 „In de greep van de macht". De moeilijkheid van toen doet zich nu opnieuw voor. Manet werkt met metaforen, die mogelijk omdat zij uit een andere cultuur ko men iets onbegrijpelijks hebben, te simpel lijken om geloofwaardig te zijn. In „Eenoog" lijkt hij knarsetan dend zijn wrok tegen het katholicis me. zoals hij dat waarschijnlijk in Cuba aan den lijve ondergaan heeft, van zich af te schrijven. Dat la (te) gemakkelijk herkenbaar ln Eenoog, met bizarre, maar tekenende mimiek gespeeld door Peter van der Linden in witte maillot, om beurten met mas kers en kleding uitgedost als militair, bisschop, mooie vrouw, hemelse boodschapper, circusfiguur, schle mielig type. omzwachtelde ledepop met bloed plekken in de windsels om handen en voeten. De drie gladiatoren ln die kool zijn het gewone „gemanipuleerde" volk. Ze worden begeleid door een als clown uitgedoste musicus, een ver bluffend talent, die hen lijkt op te zwepen met allerlei soorten muziek. Het blijven A us Oreidanus. Henk Vo- tel en Robert Prager. die zich onder regie van Eddie Habbema ln knap bedachte bewegingen uiten, die voor mij niet meer willen worden dan knap gedane bewegingen Een soort toneel dat me vreemd blijft ARNHEM (ANP) - Staatssecretaris Wallis de Vries (CRM) Is bereid ln alle provincies geld uit te trekken voor coördinatiepunten ten behoeve van het vrijwilligerswerk in het land- schapsonderhoud. HIJ zei dit op een WD-congrea over natuurbehoud, sport en recreatie in Arnhem. De genoemde coördinatiepunten zijn bedoeld om de vraag en het aanbod van vrijwilligers beter op elkaar af te stemmen In Utrecht is al een ge slaagde proef genomen met een der gelijk coördinatiepunt Wallis de Vries vindt wel dat de duizenden vrij willigers beroepsmatig begeleid moe ten worden. De staatssecretaris kondigde aan. dat ln het op handen zijnde arbeids plaatsenplan van de regering hon derd A honderd vijf tig arbeidsplaat sen gereserveerd zullen worden voor natuurbehoud en openluchtrecrea tie Deze plaatsen zullen voor een belangrijk deel ten goede komen aan de particuliere natuurbeschermings organisaties door Franz Straatman AMSTERDAM De muziek van vele grote Duitse en ai lende romantische componisten stroomde zondagmijgens. breed de zaal van het Concertgebouw in. Toch betrof he concert in de C-serie, doorgaans voorbehouden aan de coj nisten uit deze eeuw. Dat klopte, want we hoorden Beetho ven, Bruckner. Wagner, Dvorak, maar vooral Brahms door de oren van Charles Ives (1874-1D54). In zijn Jonge Jaren wis het allemaal Duits wat de toon aangaf ln het Amerikaanse mu ziekleven. In zijn tweede symfonie (1902) verwerkte de 27-jarige compo nist al die invloeden tot een vijftig minuten durende brei. Maar hij zou zijn eigenzinnige aard verloochend hebben als hij er ook niet wat volks- en kerkliederen van eigen (New Eng land) bodem doorheen gemengd had. Boelende, leuke of schokkende mu ziek leverde deze Amerikaanse versie van „Aan mijn vaderland" niet op, want Ives ging uitermate netjes, aca demisch, zeg maar saai te werk. Dat kon de Amerikaanse dirigent Michael Tilson Thomas niet verhullen, hoe dansend en breed zwaaiend hij het Concertgebouworkest ook tot gevoe lig of vurig spel aanzette, en hoe pittig hij ook de puntjes op sommige ritmische grilligheden liet plaatsen. Waarom Ives wél en Zweers niet?, sprong ln mijn hersens omhoog Onze eigen Bernard Zweers (1854-1924) die zeker zo boeiend, maar met veel sa- menhangender resultaat de romanti sche pen hanteerde om Nederland uit te schilderen ln „Aan mijn vader land" De vergelijking werd mij als vanzelfsprekend opgedrongen door het recente luisteren naar de voor treffelijke opname die het Residentie Orkest van Zweers' werkstuk maakte ln het kader van het platenproject des: die borti „Vierhonderd Jaar Nederlandsen n fonische muziek". Maar Zweers'van laas niet in (komt mlsschieie st dankzij die plaat) en Ives wèl d ond die omhoog gestoken kan word een soort profeet van de avant^Mi der twintigste eeuw. Sommige ken (de Holidays-symfonle bihrv beeld, een hele serie liedereiyU kamermuziek) wijzen indé vooruit, zijn muzikaal intere 1 maar met deze tweede symfoiR 1 I monstreert Ives voortdurend c^J[ j sitorische onmacht. Onmacht klonk ook door ln d« andere stukken van Amerikaan^ dem die het Concertgebouwl voorschotelde. David del TredJ voorbeeld, geboren 1937, zette t 1973 en 1977 een werkstuk in (AN/ voor sopraan, folkgroup en orktV basis van twee teksten uit Af1? 1 Wonderland. Wie dacht een inUize sant experiment bij te wonen of twee zeer eigengeaarde muzieki)ncje samengaan, kwam bedrogen ut folk musici produceerden op acei on. banjo, mandoline en tw« praansaxen een oneigenlijk, bnte -nbass uitg ;t uil de lerh ve met >t o tde naamd avant-garde taaltje, waren hun geluiden niet te omdat zij werden weggedrukt voor een microfoon zingende en het hevig knerpende en pit orkest. Het ging (ln het tweei haal) over een muls. Zeer want deze berg van instrui effecten baarde inderdaad eenl getiteld „Adventures undergroj door Stan Rijven Een feetelijke late avond, zaterdg in de Stadsschouwburg van Am sterdam: minister Gardeniers van CRM schoof, na een voorstel ling van Brechts „Moeder Coura ge", Ann et Nieuwenhuyzen de Theo Mann-Bouwmeesterring aan de vinger, die Caro van Eyck haar bij testament had doorge geven. Annet Nieuwenhuyzen zelf had een verrassing voor haar regis seur in Moeder Courage. Peter Oosthoek. Die heeft twee Jaar ge leden de Albert van Dalsumring van Ko van Dijk doorgegeven ge kregen, maar een paar dagen la ter werd die gestolen. Het oor spronkelijke ontwerp voor die ring is nu opgespoord, een goud smid heeft al de opdracht een nieuwe exemplaar ervan te ma ken. Een tekening ervan kreeg Peter Oosthoek nu vast. Er was nóg een ring, een kléin- nood, dat Caro van Eyck gesch| ken heeft aan Chelt iieyman, (1 ministratrice van de toneelgn Theater, toen de actrice de T Bouwmeest erring kreeg. Cli Heyman gaf die nu door aan Merhottein, administratrice het Publiekstheater niet in instra openbaar, maar toch niet onopfongei merkt. Ook achter de schermeije. Tei Annet Nieuwenhuyzen legde d*n Hs ook de nadruk op wordt er i|es in hart en ziel voor het tonnet m gewerkt. ,ren t< toffer Concertgebouworkest op de Amerikaanse toef'e De drie gladiatoren in Eenoog: Henk Votel, Aus Greidanus, Robert Prager In dit driedelige stuk voor klein or kest. met een overwegend langzaam tempo, veel glijdende clusters, een fantasieloze instrumentatie en een niet geïntegreerd incidenteel geknet ter van slagwerk en plano-getlereller. was de nu 58-Jarlge Usmanbas mis schien nog niet voldoende bekomen van het ln de steek laten van de door hem voordien gehanteerde seriële techniek. Het werd ln 1968 gecompo neerd in opdracht van de Turkse ra dio en televisie maar tot nu toe nog niet uitgevoerd. Dit ln tegenstelling tot Theo Loeven- dle's „Six Turkish Folk Poems" voor vrouwenstem en zeven Instrumenten, dat ook in de uitvoering van deze avond (met Dorothy Dorow als solis te) weer overtuigend de kwaliteiten liet horen waardoor het een van de meest gespeelde Nederlandse werken van deze tijd werd. Voor mij was de verrassing van deze aond het tien minuten durende „Translucent II" van Ton Bruynèl dat ln opdracht van CRM in 1978 werd geschreven. Een fascinerende combinatie van via tape geprodu ceerde ruisklanken met die van een live-strijkorkest waarvan de lang zaam verglijdende chromatische ba- sistonen, omspeeld en doorschoten met geluiden als van zacht kirrende krekels, het als geheel toch al won derlijk doorschijnende (translucent) stuk ln een gewichtloze sprookjess feer doen oplossen. AMSTERDAM Binnen anderhalf jaar na haar eerst* zoek was Celia Cruz, la reina de la salsa, terug in ons lancHern gelegenheid hiervan en om de aard van deze muziek bet$ zijn recht te laten komen, salsa is dansmuziek bij uitstek, de Hoeksteen vrijdagavond vijf uur lang omgetoverd to^n Ir Latijns-Amerikaanse ballroom. Sylvester opende de avond, mi l&le zat te weinig persoonlijkheijtern overtuigend over te komen. Zomers kleding, een grote dansvloer en een ontspannen sfeer vormden de ideale ambiance voor een spetterend salsafestijn. Niet de band van Nelson Gonzales zoals de affiches aankon digden. maar het orkest El Nacional verzorgde tijdens deze marathon de begeleiding van een drietal vocalis ten. van wie Celia Cruz het hoogte punt was. Het leuke van deze Latin muziek is dat er zoveel rijkdom voor oog en oor valt waar te nemen. Salsa betekent letterlijk „saus" waarmee verwezen wordt naar het pittige ka rakter en de mengeling van stijlen die hierin zijn terug te vinden. Voortge komen uit de Cubaanse dansorkesten uit de jaren dertig ging deze muziek, die door emigranten naar New York was meegenomen, een fusie aan met de jazz. Zodoende bevat een salsaor kest naast de oorspronkelijke ritme- groep. die ondersteund wordt door bas en piano, een kopersectie en wordt er ruimte gegeven voor impro visatie De ritmische patronen komen voort uit het grote scala dansen die het Caralbisch gebied kent en worden weerkaast in de melodieën. Ieder nummer begint dan ook volgens een bepaalde structuur waarop later door de bandleden en de vocalisten wordt geïmproviseerd kt. Miranda, een vroeger lid van deL All Stars, was tot meer in staat zijn gladde performance belettf voor enig vuurwerk te zorger ndeU brandde pas goed los bij Cetff1^ met haar ruim zestig Jaren ee ,ad 1 bluffende vitaliteit aan de dag 1 sar De stem van deze Cubaanse 8 in geenszins aan kracht ingeboet ^zet manier waarop zij zich presen ®cn verried een hoge graad van va^£ schap. Beweeglijk van lijf en va 'o n I ?erzl valkant gaf zij een goede staalkaart var kunnen waarin „me come, me la**n en de lange versie van „Volve ben uitschieters waren. ,"et lis te i Ook het duet met Miranda in ver( ra eucara" zorgde voor zonnig toen rnenten waarin tevens de schad de van de salsa zichtbaar wei e w° wisselwerking met de blazers i de hun wijze van spelen kreeg let r en meer een routineuze aanpak door het oorspronkelijk raffin va van deze muziek geweld werd ne bi daan. Het feestelijke danska ln va bleef echter deze avond onv<1 al derd gehandhaafd en dat is uit auto lijk de essentie van de salsa. door Ralph Degens esm be< Had Unifi door André Rutten HAARLEM Josephine van Gasteren staat op haar eentje op het toneel als een touriste, die in Mexico monumentale overblijfselen van een oude cultuur bekijkt en daar door een opmerking van de gids van een groepje andere toeris ten met haar (en Europa's re cente) verleden geconfron teerd wordt. Het verhaal, dat Josephine van Gas teren op deze manier vertelt, is van de Duitse schrijfster Grete Well, in de toneelbewerking, die zij er met haar regisseur Ton Lutz van maakte..Niet geloofd, wel gedaan" genoemd. Het Is de waar gebeurde geschiedenis van een Duitse Jodin, in de Jaren dertig naar Nederland gevlucht, maar in 1942 door de nazi's gepakt en ln de Hollandse (de Joodse schouwburg in Amsterdam ondergebracht, in af wachting van haar transport naar de gaskamers Zij is daar weten te ont snappen. ondergedoken, en na de oor log naar Amerika uitgeweken, van waaruit zij zo n dertig jaar later naar Mexico op vakantie is gegaan Een opmerking, die zij daar de gids hoort maken, doet haar vermoeden dat hij de Jonge Duitse Unterseharführer is geweest, die bij haar ontsnapping in Amsterdam een niet helemaal duide lijke rol heeft gespeeld. De toevallig opgevangen opmerking doet bij haar ook de vraag rijzen, of die man later niet ook In Auschwitz een functie gehad had moet hebben. Terwijl zij verder rondwandelt en kijkt, blijft die vraag haar bezig hou den Op een intensere manier, als zij de volgende ochtend de gids ln de hal van een hotel ziet zitten praten met een Jong meisje en zij In haar verbeel ding een tweegesprek met hem gaat voeren, niet alleen over wat haar per soonlijk overkomen is. maar vooral over de vraag, hoe zich ln haar eigen lijk maar kleine ervaringen, weerspie gelde wat er toen aan de gang ls geweest, hoe wat er gebeurde eigen- UTRECHT Het is een soort familiefeestje geworden, dat optreden van Turkse musici, zangers en dansers vrijdagavond in het Promenosconcert in Muziekcentrum Vredenburg. Josephine van Gasteren in „Niet geloofd, wel gedaan". Foto: Erwin Verheljen lijk „niet geloofd" kon worden, maar ..wel gedaan" werd. welke consequen ties Je toen wel of niet had moeten en kunnen trekken, of Je. als je a gezegd had. ook b had moeten zeggen. (B Sagen is de oorspronkelijke titel van het verhaal) Het verhaal is ruim tien Jaar geleden verschenen, maar als Je naar Josephi ne van Gasteren kijkt en luistert lijkt het op dat ogenblik te ontstaan en alles met vandaag te maiten te heb ben. Je luistert en kijkt naar een intelligente, zelfstandig denkende en kijkende vrouw, die beschrijft wat zij doet en ziet. vertelt wat zij er bij denkt. Heel gewoon, onderhoudend Het boeit ook meteen, het betrekt Je er langer hoe dichter bij. Gaandeweg vergeet Je. dat Je ln de schouwburg zit (de première was zaterdagavond ln Haarlem), het nadenkend praten over de vragen die het gebeuren van toen in de context van vandaag oproept, volg Je Intens, actief meedenkend Het Ls een helder, verhelderend, af standelijk en toch zeer betrokken denken, dat goed doet. Dat feestelijke, of althans dat onge dwongen vrolijke, kwam vooral door de aanwezigheid van een groot aantal landgenoten onder de toehoorders ln de propvolle kleine zaal. Zij wisten ADVERTENTIE Anders fietsen is óók een rondje IJsseimeer maken precies wanneer er meegeklapt moest worden, wanneer er wat aanmoedi gende of bewonderende kreten uit het publiek op hun plaats waren. Want zij wisten uiteraard ook wat er gezongen werd. en bij welke gelegen heden de traditionele muziek hoorde die door zeven musici en zangers werd gespeeld en waarbij soms acht dansers in kleurrijke folkloristische kostuums de bijbehorende bewegin gen maakten. Er was een heel andere groep uit Turkije gekomen dan men verwacht had. zodat het gedrukte programma onbruikbaar was gewor den. Maar ook wist Je niet precies wat er gebeurde, het was wel duidelijk dat het ln hoofdzaak over allerlei kinder lijk-voorlijke. grappige dingen uit het dagelijks leven „des genisten land- mans" ging En de virtuositeit waar mee de tokkellnstrumenten (bagla- ma. kabadivan en meydam) werden bespeeld, de scherp borende klank van de schalmei, en niet te vergeten de animerende cadans van de „Turk se trom", waren aantrekkelijk genoeg om ook de niet ingewijden aange naam bezig te houden. De belangstelling was zo groot dat om elf uur nog een tweede optreden werd gearrangeerd voor wie er de eerste keer niet inkonden. Heel vol was het ln de kleine zaal ook bij het optreden van het Kameror kest van Ankara dat daar om 22 00 uur liet horen hoe mooi het, onder leiding van Oürer Aykal Oeminlanl (Concerto Grosso nr. 3) en Mozart (Kleine Nachtmusik) kon spelen, en hoe het Vioolconcert In a (BWV 1041) van Bach ln de vertolking door Suan Kan klonk. Turkser ging het op dezelfde tijd toe ln de grote zaal. waar het Utrechts 8ymfonie Orkest onder leiding van Christopher Seaman en Ilhan Us manbas speelde. In alle stilte zou je bijna zeggen, want er was maar een flinke handvol belangstellenden, waarvan bovendien nog heel wat door de vingers naar buiten glipte toen het Inmiddels kwart over elf was geworden en de Parcalanan Slnfo- nietta van de Turkse componist Ilhan Usmanbas al meer dan vijfentwintig minuten onder leiding van de maker op een zacht pitje had staan prutte len zonder merkbare toeneming van muzikale kraak of smaak.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 4