Voor Juliana bestaan er
geen tweederangs mensen
Je kunt beginnen met geen weer
I U5'
15
Het tijdperk
van Juliana(3)
Huiy -ir.
Wetenschap en techniek
rv
rERDAG 12 APRIL 1980
TROUW/KWARTET
15
^BINNENLAND"
Iet verbreken van haar contacten met „juffrouw" Hofmans
n het najaar van 1956 betekent een groot persoonlijk offer
(0) oor koningin Juliana. Zij brengt dat echter in het staatsbe-
®mg. Het is tevens een keerpunt in haar leven. Vanaf dat
aoment wordt zij voorzichtiger, ook in haar toespraken, die
zij overigens allemaal zelf schrijft. Juliana komt er eerlijk
voor uit dat sommige staatsproblemen voor haar moeilijk te
vatten zijn. Een kladje, waarop een minister haar uitleg
heeft gegeven, is daarom voor haar meer dan een luttel
stukje papier. Vandaar dat ze zich er niet voor schaamt het
uit een prullemand op te vissen. Daarover gaat het derde
artikel in deze serie. Juliana komt er uit naar voren ais een
vrouw voor wie geen tweederangs mensen bestaan en die,
volgens haar naaste omgeving, verdraaid lastig kan zijn.
I un
t ui
ui
3 ui
2 un
oor Fred Lammere
3 ui*
un
5
3
2
t
3 ur
ie aankondiging die het Duitse
/eekblad Der Spiegel begin Juni
1 956 doet, in het nummer van 13
uni met onthullingen te zullen
.omen over de.gang van zaken
,an het Nederlandse hof, veroor-
laakt in regeringskringen de no-
ge paniek. Door snel ingrijpen
ordt voorkomen dat het bewus-
tijdschrift in Nederland op de
.arkt komt. Britse dagbladen,
e uitgebreid ingaan op de Duit
publikatie, worden evenmin
eïmporteerd.
5 un
9 ui
2 ui
3 uif'
ur lil
ur e
ur n
u"li.
3 ur
•oor clit alles ontgaat het de meeste Ne-
erlanders wat er in het buitenland alle-
ïaal wordt verteld over „de Raspoetin":
>edoeld wordt Greet Hofmans) die konin-
i Juliana in haar macht zou hebben en
t hof. incluis de koninklijke familie, in
wee partijen heeft verdeeld, die elkaar fel
estrijden.
2 ur
2
ur
nkreg ei
14!
14!
15
25!
mn
29fi.
12«£
ht dat
Mavi m
dringen we) geruchten tot Nederland
oor. maar nadat minister J.W Beyen van
luitenlandse zaken op 8 juni vertrouwe-
jk met de Nederlandse hoofdredacteuren
UÏVeft gepraat, wordt algemeen besloten er
i de Nederlandse pers het zwijgen toe te
f oen Als de buitenlandse kranten een
eek later bol staan van de verhalen over
en dreigende koningscrisis, moet men die
•slissing laten varen, maar de voorlich-
ng over hetgeen zich op Soestdijk af
speelt blijft tot een minimum beperkt.
27! liet langer- te verdoezelen valt dat er
iderdaad sprake ls van ernstige proble
len en dat met betrekking tot juffrouw
ofmans een diepgaand verschil van me
ng is ontstaan tussen koningin én prins,
ins Bernhard heeft er schoon genoeg
door juffrouw Hofmans als de kwade
tnius te worden afgeschilderd, die door
|n ongeloof in de kracht van haar opdra
ngen de genezing van prinses Christina
elet. Greet Hofmans. die beweert dat
od niet toegeeft „aan menselijk tanden-
eknars, gebalde vuisten of voetgetrappel
an ongeduld en misnoegen", gaat intus-
schijnbaar onverstoord verder haar
pdracht, die naar zij zelf zegt „verbljste-
•nd en verschrikkelijk" is. uit te voeren.
idresk
*r«i8 Ireemde karretjes
ls zij het daarbij nu maar had gelaten.
*t vervelende ls echter dat zij niet alleen
ar ingevingen doorgeeft, maar ook de
fluisteringen van figuren die naar meer
ivloed haken, in wie zij op haar beurt
•rtrouwen stelt. Zonder het zelf altijd te
eseffen laat Greet Hofmans zi<;h op die
ianier soms voor vreemde karretjes
kannen.
Veel van Juliana's toespraken ontstaan in de tuin van Soestdijk
Dat er grote problemen op Soestdijk zijn
wordt ook het Nederlandse volk duidelijk
als het koninklijk paar 29 juni 1956 drie
wijze mannen (prof. dr. L.J.M. Beel; prof.
ror. P.S. Gerbrandy en Jhr. mr. A.W.D.
Tjaardavan Starkenborgh 8tachouwer.de
laatst* gouverneur-generaal van Neder
lands- Indië) te hulp roept om een onder
zoek ln te stellen naar „de wijze waarop
men in den vreemde het toelaatbaar heeft
geoordeeld in het openbaar ons gezinsle
ven en de verhoudingen in onze naaste
omgeving te belichten".
Die buitenlandse publicaties zitten er ove
rigens niet naast. Vandaar dat ze zo bard
aankomen. Het artikel in Der Spiegel
komt uit de koker van Sefton Delmer. een
Britse journalist, die lang voor de oorlog
al hecht bevriend is geraakt met prins
Bernhard. De prins heeft Sefton diverse
vorstelijke primeurs toegespeeld, zoals de
eerste foto's van prinses Beatrix in 1938.
Door de Hofmans-affaire" in de open
baarheid te laten komen wil prins Ber
nhard een beslissing forceren, omdat deze
situatie voor alle betrokkenen 'angzamer-
hand onhoudbaar is geworden.
De drie wijze mannen zetten spoed achter
hun werk. Reeds o.o 24 augustus 1956
laten koningin en prins weten een eindad
vies van het drlemaaschap te hebben ge
kregen „dat zeer waardevol ls geweest bij
het oplossen van de gerezen moeilijkhe
den". Om hun woorden, dat ze de toe
komst weer „met vertrouwen tegemoet
zien", te onderstrepen gaat het koninklijk
paar samen op vakantie naar Grieken
land. Juliana heeft haar contacten met
juffrouw Hofmans „voor onbepaalde tijd
verbroken", zonder dat dit als een verloo
chening van haar omgaan met deze vrouw
moet worden gezien.
De bijeenkomsten op Het Oude Loo, die
inmiddels door onderlinge jaloezie al lang
niet meer beantwoorden aan het ideaal
dat de koningin voor ogen staat, zal de
vorstin niet meer bijwonen en aan het hof
zullen de nodige mutaties worden doorge
voerd.
Kamerheer
Vooral met dat laatste ligt het niet zo
eenvoudig. Maar als de publikaties ln het
buitenland aanhouden, en in oktober 1956
na uitlatingen tegenover een Britse ver
slaggever door mr. dr. I.G. van Maasdijk,
de kamerheer in buitengewone dienst van
Hare Majesteit, tot een nieuwe hoogte
aanzwellen er wordt zelfs ln de Tweede
Kamer over gedebatteerd vindt er toch
een ware uittocht op Soestdijk plaats.
Kamerheer Van Maasdijk; baron Van
Heeckeren van Molecaten, de secretaris
van de koningin; diens moeder, de groot
meesteres van Juliana en haar particulier
secretaresse mevrouw N. Smit-Avis bla
zen de aftocht, overigens op „de meest
eervolle wijze en met dank voor de bewe
zen diensten".
De meesten van hen blijven Greet Hof
mans openlijk trouw. Juffrouw Hofmans
zelf maakt van haar breuk met Soestdijk
evenmin een drama. Haar werk gaat door.
Tot aan haar overlijden op 11 november
1968 blijft zij actief. De bijeenkomsten
van Het Oude Loo worden voortgezet als
„Open Veld samenkomsten", eerst in Figi
in Zeist, later in Het Brandpunt ln Baam.
Ze blijven veel belangstellenden trekken.
Precies zoals juffrouw Hofmans het heeft
voorspeld en gewild, valt haar groep na
haar heengaan uiteen. „Het zou maar een
treurige zaak zijn als het mensenwerk
was. De doorgevingen zijn alleen maar het
naar voren schuiven van bepaalde moge
lijkheden geweest Die verdwijnen weer
Verwacht ln geen enkel opzicht dat de
structuur van een doorgeving niet tot de
uiterste consequenties wordt herleid,
maar steeds meer en meer tot het ontoe
gankelijke zal behoren, dat gericht treft
en niets anders. Daarom is behoeding en
bescherming overbodig. Het trekt daar
heen waar het zijn moet en nergens an
ders". zegt ze er kort voor haar dood over.
Juliana en Greet Hofmans ontmoeten el
kaar niet meer. Voor de koningin betekent
dat het brengen van een heel zwaar per
soonlijk offer ln het landsbelang. Het be
tekent tevens een keerpunt ln haar leven.
Ze is ontgoocheld en besluit zich voortaan
stipt aan de koninklijke spelregels te hou
den. Dat houdt mede ln dat ze erg voor
zichtig wordt bij alles wat ze ln het open
baar zegt. Elk wpord wordt Immers op een
goudschaaltje gewogen.
Het verklaart waarom de koningin na 1956
geen magistrale redevoeringen meer uit-
spreekt, zoals zij ln september 1953 heeft
gedaan in de Amsterdamse Koopmans
beurs tot, de Nederlandse Jeugd en ln Juni
1955 ln de Leidse Pieterskerk over de
welvaart der wereld als gemeenschappe
lijke verantwoordelijkheid Nadien laat zij
zich alleen ln haar kerstredes in haar
Innerlijk kijken, hoewel ze ook die toe
spraken eerst aan de minister-president
voorlegt.
Aan het spreken ln het openbaar blijft
Juliana zwaar tillen. Ze laat redevoerin
gen nooit door anderen opstellen, ook niet
de gelegenheidstoespraken die zij bijvoor
beeld tijdens staatsbezoeken moet
houden.
Veel van Juliana's redevoeringen ont
staan gedurende wandelingen en fiet
stochtjes ln het park van Soestdijk. Haar
Invallen noteert de koningin op paplert-
Jes. waarna het secretariaat opdracht
krijgt er een lopend geheel van te maken.
Maar ook de uiteindelijke versie ls van
Juliana zelf. Zij formuleert die na eerst de
nodige adviezen te hebben ingewonnen
van mensen ln wier oordeel zij veel ver
trouwen stelt. Daartoe behoren ln de eer
ste plaats haar secretaris, mr. Jan van der
Hoeven, en haar particulier-secretaresse,
jonk vrouwe Elisabeth Röell.
Maar ook anderen vraagt zij wel hun oor
deel te geven. Zo krijgt de vroegere burge
meester van Utrecht. Jhr. mr. C.W. de
Ranitz, op een dag het concept toege
stuurd van de toespraak die de koningin
in zijn gemeente wil houden op een con
gres van de Vereniging van Nederlandse
Ocmeenten Als de heer De Ranitz haar
erop wijst dat ze bij het noemen van
allerlei figuren, die in het gemeentelijk
apparaat een rol spelen, die van de ge
meentesecretaris ls vergeten, herstelt zij
dat meteen. Voor goede adviezen is Julia
na altijd te vinden.
De koningin schaamt zich er niet voor toe
te geven dat sommige onderwerpen haar
moeilijk liggen. Dat ondervindt minister
Dulsenberg van financien (ln het kabinet-
Den Uyl) als hij Juliana op een van zijn
regelmatige visites aan Soestdijk een fi
nancieel probleem uitlegt en daarbij zijn
betoog met een aantal schetsen op een
kladblaadje verduidelijkt. Ja. de koningin
begrijpt het en de heer Dulsenberg mikt
het kladje als een prop in de prullenmand.
De koningin staat öp en haalt het propje
net Zo snel als het er in gegooid is weer uit
de mand, strijkt het glad en stopt het ln
haar handtas, terwijl ze zegt: „Voor u
meneer Dulsenberg betekent dat luttele
stukje papier niets, maar voor mij heel
veel".
Geen kantoorgesprekken
De koningin maakt zelf tijdens belangrij
ke besprekingen geen aantekeningen,
evenmin als ze tijdens dat soort geprek-
ken de officiële stukken bij de hand heeft
om te raadplegen. Daardoor duren die
besprekingen met de koningin vaak lan
ger dan nodig zou zijn. Juliana wil er
echter, zoals ze zelf wel eens zegt. „geen
kantoorgesprekken" van maken. ZIJ wil
ook ambtelijke besprekingen Jets gezel
ligs" geven, zonder daarbij de rol van een
goedzak te spelen.
Het beeld dat veel mensen van Juliana
hebben opgebouwd als dat van een vrien
delijke, nu wat oudere dame, ls maar één
kant van de medaille. De koningin kan
verdraaid lastig zijn. Haar ministers kun
nen daarover meepraten. Juliana's onver
zettelijke houding tegen het wettelijk
vastleggen wie deel uitmaken van het
koninklijk huis met daarin een beperking
voor rechten voor de kinderen van haar
dochter Margriet. Is daar een sprekend
voorbeeld van. Voor Juliana bestaan er
geen tweederangs prinsen, evenals er voor
haar tweederangs mensen zijn.
Als het aan de koningin had gelegen wa
ren de ..lintjes" bijvoorbeeld al lang uni
form geworden. Landelijk kan de konin
gin daar weinig aan doen. maar persoon
lijk heeft zij in november 1969 het goede
voorbeeld gegeven door de vijf rangen van
de huisorde van Oranje voor haar perso
neel te vereenvoudigen. Zowel het kamer
meisje als de tuinknecht, die haar jaren
trouw hebben gediend krijgen net zo als
de grootmeesteres en de opperstalmees
ter. die na jarenlang op de hofbarricaden
te hebben gestaan afzwaaien, het kruis
van trouw en verdiensten.
x-x-x-xxx
ilÉilüSj door Rob Foppema
i.
l0fll.
s ziek
!ir John Mason van het Meteorological Office, het Britse KNMI, kan spelen met het
reerHij en zijn mensen hebben nauwelijks waarnemingen meer nodig: ze
ekenen zelf wel uit hoe het verder gaat. Niet voor het weerbericht van volgende
week, natuurlijk, maar voor studies over waar het piet ons klimaat heengaat.
Hoewel hij ook over het weer van zeventien jaar geleden heel boeiende ideeën
opdoet.
It ZIJ
irte
n go
n en
de h
ursus
iet zijn uitgesproken dure
pelletjes. die het Britse
reerkundig instituut
peelt. „Voor het doorreke-
len van één Jaar weer heb-
>en wij twintig dagen com-
lutertijd nodig", vertelde
lir John Mason deze wéék
iet een effen gezicht. Er
ing een huiverende zucht
»or de voorjaarsvergade-
ing van de Nederlandse
latuurkundige vereniging.
>e leden weten wat com
utertijd kost. en begroten
un behoefte als ze iets uit
rekenen hebben in mi-
uten, in het ergste geval
uren.
doo nj
ar het zijn wel zinvolle
•lletjes, want ze begin-
;n langzamerhand op de
erkelljkheid te. lijken, en
it was ook precies de be
ling. We zijn wat onge-
geworden over het kll-
laat het gemiddelde
eer over een periode van
'le jaren omdat voor
eerst menselijke activl-
•n'daarop een merkba-
Invloed lijken te kunnen
gen.
g Itei
n trbranden van olie en
eenkool vejhoogt de hoe
veelheid kooldioxide ln de
lucht. Daardoor wordt het
ln principe wanner, weet
iedere deskundige Maar
hoeveel wanner, is minder
zeker. En of het daardoor
meer of juist minder gaan
regenen, is misschien nog
belangrijker, maar ln elk
geval nog minder zeker.
Klimatologén werken aan
het véfklèinen van zulke
onzekerheden. Daar zijn
Ijljna evenveel manieren
Voor bedacht als het ter
rein valkuilen rijk. is. Ma
son heeft een moeilijke
route uitgezet, maar hij is
al een heel eind gevorderd.
..Als Je eenmaal een wis
kundig model hebt. dat
kan nabootsen hoe het nu
is", verklaart hij opgewekt,
„kim je ln dat model din
gen veranderen en kijken
hoe het onder veranderde
omstandigheden zou
worden."
Een model van het weer.
dat lijkt onbegonnen werk.
Als dat zou kunnen, zou
den de weerkundigen ons
ook moeten kunnen voor
spellen of het over twee en
een halve week gaat rege
nen. Wij weten en zij
weten maar al te goed
dat ze dat niet kunnen. Wel
ontstaat het weer door een
samenloop van begrijpelij
ke en dus voorspelbare na
tuurkundige processen.
Het begint met het zon
licht dat de aarde opvangt.
Dat verwarmt de zee en het
land. de lucht en de wol
ken. Maar het verwarmt de
zee en het land onder die
wolken een stuk m'nder.
Het verwarmt een dennen
bos meer dan een weiland,
en dat dennenbos ver
warmt de lucht erboven
weer extra. Temperatuur
verschillen dus, die ver
schillen ln luchtdruk ver
oorzaken en daardoor
winden.
Die winden waaien niet
rechtstreeks van hoge-
naar lage-drukgebieden,
maar worden door de
draaiing van de aarde in
spiralen en slierten afgebo
gen. Een kleine moeilijk
heid ls nog dat die winden
onderweg water verdam
pen. wat weer een aparte
invloed op de temperatuur
heeft. Dat water conden
seert later vandaar die
wolken, en alweer een tem
pera tuur-effect En of het
gaat regenen, weten we
dan nog steeds niet
Welbegrepen processen
dus. stuk voor stuk en ook
wel samen ln kaart te bren
gen. Maar alles heeft met
alles te maken, en de sa
menhang ls zo ingewikkeld
dat het vervolg niet verder
dan een dag of wat vooruit
is te voorspellen. En dat is
dan nog een mengsel van
kunde en kunst, een kunst
die af en toe mis tast
De klimatoloog die al die
processen en nog wat
andere kleinigheden in
een model stopt dat wél
werkt, doet dus iets ont
zagwekkends. Maar hij
heeft een paar voordelen
boven zijn weerkunduge
collega. Zijn model hoeft
geen detail per dag op te
leveren Ook verschillen
tussen het weer ln Gelder
land en Drente worden niet
van hem verwacht, het
gaat om de grote lijnen.
En. zei Mason. In het kli
maatonderzoek kun Je be
ginnen met helemaal géén
weer. dat is ln leder geval
erg overzichtelijk. Het mo
del begint met een wereld
omvattende windstilte op
een geïsoleerde aarde zon
der temperatuurverschil
len. En dan voer Je de zon
in en dan ga Je uitrekenen
wat er gebeurt.
Tweehonderd berekende
dagen later, draait er dan
in de Britse computer een
stel gegevens rond, dat be
vredigend overeenstemt
met wat wij van het kli
maat weten. „Je ziet de tro
pische regenwouden en de
woestijnen op de goede
plaatsen terechtkomen",
meldde Mason met enig ge
noegen En ln de zomer
ontwikkelt zich de tropi
sche moessonregen naar
behoren. Het verloop van
temperaturen en neerslag
over de seizoenen, ver
schilt maar ln kleinighe
den met de gemiddelden
voor de echte wereld.
Op grond van die geloof
waardigheid kun je met
enig vertrouwen gaan be
kijken wat er ln het model
gebeurt als je de Ingevoer
de gegevens verandert
Een verdubbeling van de
hoeveelheid kooldioxide ln
de lucht zou de tempera
tuur globaal een graad of
twee verhogen, ln de pool
streken aanzlenlljjt meer.
Dat resultaat ls ook uit
eenvoudiger modelbereke
ningen bekend. Maar het
britse klimaatmodel geeft
bovendien aan dat de ver
anderingen regionaal sterk
uiteenlopen. Er ls nauwe
lijks een algemene uit
spraak mogelijk over het
effect voor bijvoorbeeld
West-Europa of Noord-
Afrika. De kaarten die aan
geven waar het minder
gaat regenen. :of Juist meer.
tonen een uitgesproken
vlekkerig beeld.
Het zijn voorlopige resulta
ten. waarschuwt Mason.
We moeten het probleem
vaker doorrekenen, en pas
als die vlekken elke keer
op dezelfde plaatsen te
rechtkomen. zouden ze
meer overtuigend worden.
Voorlopig dus nog geen re
gionale klimaatsverwach
ting voor 2030 wanneer
we met flink doorstoken
dat kooldloxyde Inderdaad
verdubbeld zouden kun
nen hebben.
Sen aardige test voor het
model is de winter 1962-'63.
in onze streken de koudste
ln 250 Jaar. We hebben eens
gekeken wat er toen yoor
bijzonders aan de hand
kon zijn geweest. Het viel
op dat het water van de
Atlantische Oceaan ter
hoogte van Noord-Afrika
aanzienlijker warmer was
dan normaal. Dat stopten
wij in het model, en wat
gebeurde er? Er ontwikkel
de zich een hardnekkige
depressie boven de Oolf
van Biskaje, een even
hardnekkig hogedrukge-
bled bij IJsland, en de
wind uit Siberië bleef maar
over Europa waaien. Sinds
dat resultaat, aldus Mason,
kijken ook de mensen van
de weersverwachting met
andere ogen naar de tem
peratuur van het zeewater.
Dit hoogstandje brengt
ons meteen bij een zwakke
stee van het model. Niet
alleen bij deze gelegenheid
voerden de Britten de tem
peratuur van het zeewater
„eigenhandig" in Dat
moet elke keer WIJ begrij
pen eenvoudig nog niet
wat er allemaal ln de ocea
nen gebeurt, geeft Mason
toe. En dus krijgt de com
puter de bij het seizoen
passende watertempera
tuur gewoon voorgezegd.
Ook de omvang van het
wolkendek volgt niet uit de
berekeningen maar moet
elektronisch worden inge
fluisterd. Maar dan komen
de passaatwinden er ook
correct en op tijd uit. en
dat is al een hele prestatie.
Naast fijnzinnige
berekeningen be
staat ook een ac
tievere aanpak
van weerproblr-
men. Deze Beierse
heer schiet al zes
tien jaar roet eni
ge succes op wol
ken die zich tot
hagelbui dreigen
te ontwikkelen.
