Six Turkish Folk Poems, een serieuze bestseller Zingen op de hartslag of ruig galmen? 't Is geen zeep.*t Is geen crème. t is... Softsoap. Organisten testen gemeentezang Over Loevendie, Turkse muziek en Promenos Popdagen En dan nog Nieuwe boeke -DONDERDAG 10 APRIL 1980 KUNST/RADIO/TELEVISIE TROUW/KWARTET door Ralph Degens AMSTERDAM Omdat Theo Loevendie ln 1953 al een paar jaar werkloos saxofonist was. greep hij de kans om als jazz musicus een paar maan den ln Turkije te kunnen wer- Jten gretig aan. Hij was toen 23 en hij was nooit eerder ln Turkije geweest Het land en zijn cultuur zouden hem niet rpeer loslaten. Op de boo'-reu terug ontmoette hll ajn toekomstige vrouw, een Turkse op weg naar Gcnève waar zij rechten studeerde Het zou nog bijna vijfent wintig Jaar duren voordat Loeven die s binding met Turkije tot een van de hoogtepunten leidde ln het om vangrijke oeuvre dat deze veelzijdige musicus die ook de Jazz trouw bleef vorig Jaar kreeg hij de Weasel Ileken- ipnjsi in een Jaar of tien componeerde. Het zijn de ln 1977 voor Dorothy Dorow geschreven ..Six Turkish Tolk Poems" voor vrouwenstem en zeven 'instrumenten, een ..bestseller" ln het •serieuze genre. Morgen (vrijdag) staan de Polk Poems op het program ma van het Promenoaconcert ln Mu ziekcentrum Vredenburg ln Utrecht, dat in samenwerking met de Turkse Radio tot stand kwam en waarin ook Turkse zangers, dansers en muzikan ten volksmuziek zullen laten horen. Loevendie'! Polk Poems (de teksten daarvoor vond hij ln een verzameling van drieduizend Turkse volksgedich ten) zijn duidelijk Turkser dan Mo- zarts Kleine Nachtmusik en het Vi oolconcert In a kl. van Bach die door het Kamerorkest van Ankara zullen worden uitgevoerd. Vreemde keus Een wat vreemde keus" vindt hij het. tn een gesprek naar aanleiding van dit concert, en Jammer dat se niet met werk van Jonge Turkse com ponisten komen. Bulten Turkije kent men hun namen nauwelijks. Van de oudere generatie ls een man als Ad rian Saygun. die nu een Jaar of 73 is, wel Internationaal bekend. HIJ stu deerde ln het westen en was assistent van Bartók toen die ln de Jaren dertig ln Turkije onderzoekingen naar volksmuziek deed. 8aygun heeft veel Jonge componisten aan het 8taats- conservatorium van Ankara opge leid Uhan Usmanbas (die nu ook al weer 58 ls) ls er Mn van. HIJ ls. net als de ln Amerika levende Uhan Mima- roglu (geb 1928) een van degenen die het meest aansluiting bij de Interna tionale avant-garde heeft gezocht De Partalanan Slnfonletta, die het Utrechts Symfonie Orkest ln dit pro gramma onder zijn leiding) gaat uit voeren. ken lk niet maar andere wer ken die lk van hem heb gehoord ma ken hem voor mij wel een van de interessantste componisten van Turkije In het algemeen wordt er nog erg veel ln een soort post-Bartök-idloom ge componeerd Daar zijn soms wel aar dige dingen bij. maar het blijft meest al bij bewerkingen van volksmelo dietjes. Men denkt wel dat mijn Polk Poems ook op volksmelodieën zijn gebaseerd, maar lk heb Juist gepro beerd daar afstand van te nemen. Ik had natuurlijk heel makkelijk ln een Soort folklorisme terecht kunnen ko men. Maar lk heb me voornamelijk door die typische, soms humoristi sche. teksten uit het volksleven laten inspireren Doordat lk veel Turkse volksmuziek ken. heb lk misschien onbewust toch de sfeer daarvan er trel ln overgebracht Ottomaans In andere muziek van mij. die niet rechtstreeks met Turkije te maken heeft, ls die beïnvloeding ook aanwe zig Bijvoorbeeld in Incantations voor basklarinet en kamerorkest In het begin daarvan ben lk uitgegaan van het soort unisono dat ook type rend ls voor de traditionele Otto maanse muziek. Daarin spelen zo n twintig (authentieke) instrumenten Speciaal vandaag In ..Finale in Berlijn" wordt de Engelse spionage thriller uit 1966 naar de gelijk namige roman van Leo Deigh- ton vertaald. Regisseur Is Guy Hamilton die vooral bekend Is geworden door de regie van de James Bond-films. Dese film speelt sich aan belde kanten van de Berlijnse muur af. Ned. 1/19.56. Het gaat toevallig weer over Berlijn in de aflevering van de krimireeks Derrick. ..Een congres In Berlijn." Ned. 2-21 JO. ..Onvoltooid verteden" is een speciale editie van de me disch-informatieve rubriek Artsenij (NOS) waarin wordt bexien wat er gebeurt als men sen die rampen hebben meege maakt. zoals oorlog. Jappen kamp. watersnood, daar niet van los kunnen komen. Ned. 121.55. In de Middagpauzedlenst, uitgaande van de Stichting Al le-Dag-Kerk te Arasterdam gaat da. S. de Lange uit Am sterdam voor Hllv. 111.40. Pianosonates van Russi sche componisten gespeeld door Alexander LJoebimow de Zwarte mis van Skriabln en sonate nr. 2 van SJostakowltsJ. Hllv. 4/1025. Van onse kunstredactie UTRECHT Met een or gelconcert door de vijf be stuursleden opent de Ne derlandse Organisten Ver eniging vanavond om 19.30 uur In de Utrechtse Dom kerk een tweedaags con gres ter viering van de ne gentigste verjaardag van de N.O.V. Vorming van een soort pensioenfonds voor orga nisten was het oorspronke lijke doel van de vereni ging; als vanzelfsprekend breidde de aandacht rich ook uit naar de orgelmu ziek, de gemeentezang en de orgelbouw. Het vereni gingsblad Het Orgel (sinds 1903) en diverse congres sen waren en zijn de podia waarop de thans 1500 le den elkaar treffen, ter be spreking van allerlei as pecten van de kerkmuziek. leiding zet Wim ons een over men elkaar (in Christel liefde) bestrijdt. Sedert enige Jaren ls de N.O.V. weer interkerkelijk en klinken, sinds de invoe ring van de nieuwe liturgi sche vormen in de r.k. kerk, ook de problemen van de katholieke kerkmu ziek en gemeentezang in de gesprekken door. De gemeentezang vormt de hoofdschotel van het tweedaags congres in het Utrechtse Gebouw voor K. en W. (Mariaplaats 27). Vrijdagmorgen vanaf 10 uur worden er de verschil lende meningen over het tempo van de gemeente zang en over de rol van de orgelbegeleiding ver woord door Klaas Bolt, Wim Kloppenburg en Maarten Kooy. 's Avonds om 19.30 uur in de Dom kerk, worden hun theorie ën in de praktijk getoetst tijdens een gxmeentezang- a vond waaraan ook de Ma- tinen Cantory van Wim Kloppenburg deelneemt. Zowel de voordrachten 's middags als de zangavond, zijn gratis toegankelijk voor iedere belangstellen de. De N.O.V. hoopt zelfs op een grote opkomst 's avonds om de gemeente zang zo goed mogelijk te kunnen uittesten. Ter In- VHHH De vrijdagmiddag W<L gevuld met excursies i orgels in de stad Utn eir1,£ (rk Nicolaaskerk, B ïleve haaveplein en de rk ars. Vrouwekerk, BiHstra jj^èl Doral Zaterdagmorgen In jmbii men om 10 uur bljeei ;rwac het Gebouw voor K ei |(0mi voor lezingen door or u. bouwers op het ondem ac Orgelbouw in relatie uk O de gemeentezang", 's tyu k dags om 14.30 uur vi ,ES|je een forum tussen de in. ders en zaal. Ook allen e gratis toegankelijk vfem iedereen. iardj< ■pchts mal Theo Loevendie in sijn werkkamer. vrijwel dezelfde melodie, maar er zijn steeds kleine afwijkingen, er worden Individueel kleine versieringen aan gebracht. of Iemand gaat Ineens een octaaf hoger spelen, dat klinkt alle maal erg fascinerend Die muziek wordt in de open lucht uitgevoerd ln wat ze daar een „gazlno" noemen, wat niets met ons „casino" te maken heeft. Er treden dansers en acrobaten op. en Je kunt er eten. en dat gaat vaak de hele nacht door, met een uurtje Ottomaanse muziek aan het begin en aan het eind Die Ottomaanse muziek ls typische muziek van het Turkije van voor de eerste wereldoorlog, waar eeuwen lang de sultans heersten. Een muziek die helemaal bil een maatschappelijk stelsel hoort Ik geloof trouwens dat muziek vrijwel altijd een soort afspie geling ls van hoe een maatschappij ui elkaar zit" Loevendie is met een weldadig gevoel voor betrekkelijkheid bereid achter elke uitspraak die Je hem. met enige moeite, kunt ontlokken een vraagte ken te zetten. HIJ heeft eens (ln een artikel ln het muziektijdschrift Key Notes) opgemerkt dat alleen de ont wikkeling van een nlet-élltalre ma nier van componeren, die rekening met de maatschappij kan houden zonder haar eigen Identiteit prijs te geven. In staat zou zijn de kloof tus sen muziek en maatschappij te over bruggen Maar hij voegde er wel on middellijk aan toe. dat Je misschien eerst de maatschappijstructuur radi caal zou moeten veranderen; of zowel de muziek als de maatschappij HIJ heeft zelf aan het overbruggen van die kloof een beetje meegewerkt met de zogenaamde Stampconcerten waarmee hij ln 1972 in het Amster damse Shariy Theater begon. Stimu lering van een alternatieve muziek- praktljk was de opzet van die concer ten ln een wat rommelige, ongedwon gen sfeer, waar de componisten pro beerden uit te leggen wat ze met hun werken bedoelden, en waar het pu bliek zelf muziek mocht maken met alles wat maar geluld kon geven Morrelen ..Het blijft natuurlijk allemaal maar morrelen ln de marge, want Je kunt bijvoorbeeld niet zeggen wat er nu precies zou moeten gebeuren om de hedendaagse muziek uit haar isole ment te halen. Maar zeker ls voor mij, dat we bijvoorbeeld met het seriële componeren zoals zich dat na de tweede wereldoorlog ontwikkelde op een gavaarlljke élitalre weg waren. Een publiek dat er niets van snapte, en componisten die niet door hadden (of wilden hebben) waarom zij niet door het publiek werden begrepen. Daarin ls ln de Jaren zeventig geluk kig wat verandering gekomen, maar het blijft toch een probleem dat Je misschien grofweg terug kan brengen tot de vraag: zijn wij gek of zijn zij gek. Ik loop zelf al lang met dat probleem rond en het ls ook ln zekere zin de grondgedachte van het onderwerp van de opera waar ik mee bezig ben. Die speelt voor het grootste deel ln een psychiatrische Inrichting. Daarin worden zoals gebruikelijk mensen op geborgen die niet mee kunnen komen met deze maatschappij. Ze zijn uit de boot gevallen, maar Je zou het ook zo kunnen zien dat die maatschappij eisen stelt waarbij die mensen (en zij niet alléén) niet van nature aanslui ten. Wij noemen die mensen gek. maar misschien zijn die eisen wel te Se" >e hoofdpersoon in die opera (lk weet nog steeds niet of het een man of een vrouw moet worden) stel lk me zo ongeveer voor als die ln het boek van Hannah Green „I never promised you a rosegarden". Die leeft in een ver beeldingswereld waaruit de behande lende psychiater haar naar de reële, „normale" wereld wil trekken. Maar zij vindt die onzekerder, onveiliger en abnormaler dan haar „eigen" we reld." Gevaarlijk Een heel gevaarlijk milieu voor een opera, zo'n psychiatrische inrichting, vindt Loevendie zelf. Hij is er zich wel degelijk van bewust dat het geen „documentaire" moet worden maar dat er een grote portie dramatische spanning ln moet zitten om datgene te kunnen overdragen wat hij ermee naar voren wil brengen Dat zal dan ook wel op een andere manier moeten gebeuren dan door de uitstraling van eenvoud en directheid die hij, desgevraagd na veel aarze ling, als mogelijke verklaring voor het succes van zijn Folk Poems noemt, die nu inmiddels al ongeveer vijftig keer werden uitgevoerd. door Wim Kloppenburg HET 18 INMIDDELS al weer bijna een Jaar geleden dat A. J. Kiel ln deze krant de verwachting uitsprak, dat er onder de Nederlandse organisten spoedig „een mooie, gave ruzie" zou uitbreken. Ik heb de indruk dat de discussies hier en daar weliswaar he vig zijn. maar dat echte ruzies mooie of ordinaire tot nu toe zijn uitgebleven. Waar ging het om? Om niets meer of minder dan het tempo van de ge meentezang, en dan met name bij het zingen van de geneefse psalmen. Dis cussies zijn altijd het interessantst wanneer ze zich afspelen tussen twee partijen die eigenlijk allebei gelijk hebben. BIJ de discussie over de ge meentezang ls dat naar mijn mening inderdaad het geval. We hebben ln de laatste decennia van allerlei oude kerkliederen weer de oorspronkelijke teksten en melodie ën herontdekt. Heel wat liederen wa ren ln de loop der eeuwen wat versle ten geraakt; ze bleken ln hun origine le vorm meestal sterker te zijn dan ln de „zersungen", de stuk-gezongen, versie. Ten aanzien van de geneefse psalmen betekende die restauratie: a. theologisch betere teksten. b. meer aandacht voor de zingbaar heid van de teksten. c. herstel van het oorspronkelijke ritme, d. herstel van de oorspronkelijke me lodieën (bv. het weglaten van later ingeslopen verhogingen). In feite waren deze pogingen tot her stel al begonnen in de tijd van de Nederlandse Hervormde bundel van 1938, ln elk geval voor wat betreft de melodieën. De nieuwe psalmberij ming van 1967 betekende een voorlo pige afsluiting van deze restauratie. Dat dat herstel Inderdaad gewérkt heeft, blijkt uit het feit dat allerlei psalmen die vroeger als „onzingbaar" golden, nü tot het vaste repertoire van de gemeente behoren (psalm 149!). Tempo onbekend Over het oorspronkelijke ritme en de oorspronkelijke melodieën van de psalmen zijn de musicologen het vol strekt ééns: melodie en ritme kun je zonder problemen aflezen uit het 16de-eeuwse notenschrift van de ge neefse psalmen. Met het tempo ligt dat anders: dat is een kwestie van interpretatie, een exact tempo ls uit het notenbeeld niet af te lelden. En over dat tempo wordt dus ln kringen van musicologen en organisten hevig gediscussieerd. Kijk, zeggen de musicologen, de 16de-eeuwse muziek is gebouwd op een „tactus": de maatslag de „hart slag" zou Je bijna moeten zeggen waarop de melodie zich beweegt. Vol gens 10de-eeuwse geschriften moet die tactus overeenkomen met de hartslag van de mens. Voor de psal men betekent het, dat ér, gedacht vanuit het hedendaagse notenschrift, een tempo van ongeveer 72 halve noten ln de minuut moet worden aan gehouden. Dat ls het tempo dat bv. door Jan van Blezen, de muzikale eindredacteur van het Liedboek voor de Kerken, wordt gepropageerd. ADVERTENTIE Cowboys International. Deze Engelse vijf mans-formatie ls geen achterblijvertje van het country festi val ln Rotterdam, maar een band met tegenovergestelde muziek Verras send en onconventioneel klinkt hun debuutelpee „The original sin". Ho pelijk geldt hetzelfde voor hun natio nale tournee die gisteren in Amstel veen van «tart ging en waarbij de volgende zalen worden bezocht: Gi gant-Apeldoorn (13 april). Paard van Troje-Den Haag (11 april). Don Quls- hot-Sittard (12 april) en Vera-Gronin- gen (13 april). John Martyn. Tien Jaar geleden begonnen als folkartlest en ten on rechte nog steeds daarmee geassoci eerd) heeft deze Engelse zanger-gita rist een unieke stijl ontwikkeld. Daar in experimenteert hij met de moge lijkheden van elektronische vervor ming van stembanden en snaren. In zijn eentje roept hij een betoverend klankbeeld op waarin elementen van rock, blues en vooral minimal music zijn verwerkt. Te ondergaan ln Melk weg-Amsterdam (10/4). Ekslt-Rotter- dam (12/4) en Oosterpoort-Groningen (13/4). Internationale Beatlesdag 1980. Op 10 april 1970 verliet Paul McCartney de Beatles waarmee een einde kwam aan het bestaan van deze legendarische groep. Vijf Jaar geleden werd het blad „Beatles Unlimited" opgericht. Ter gelegenheid van deze twee gebeurtenissen wordt er zater dag van 10 tot 22 uur een Beatlesma nifestatie ln Muziekcentrum Vreden- burg gehouden. De vier heren zullen op celluloid en videotape aanwezig zijn alsmede hun eerste manager Alan Williams, die met een speech deze dag opent Voorts een velling. markt en een optreden van de groep Roller Coaster The Police. Dit Engelse trio vorm de vorig Jaar op Pinkpop de grote ontdekking en bereikte sindsdien zo'n populariteit dat de Rotterdamse Ahoy (16 april) en de Amsterdamse Jaap Edenhal (17 april) nog geen jaar later uitverkocht zullen zijn. Elvis Costello. Ook deze koplo per van de new wave zal niet over belangstelling hoeven te klagen. Zijn laatste elpee getuigt overigens al van enige vtnylmoeheld. maar zijn con certen zijn enerverend genoeg om vijf volle zalen te trekken. Te weten: 8 taarge bouw-Maastricht (16/4). Ver- eenlglng-NlJmegen (17/4), Vreden- burg-Utrecht (1&/4) en een dubbelcon cert in Paradlso-Amsterdam op 19 april dat om 1400 uur en 20 uur aanvangt Damned. Tot slot van dit rijke concertaanbod een tournee van een punkgroep van het eerste uur The Damned, die achtereenvolgens zal optreden ln Poajet-Tllburg (16/4), Ek- ait-Rotterdam (17/4). Stokvishal-Arn hem (18/4). Paard van Troje-Den Haag (19/4) en Paradlso-Amsterdam (20/4) Eén keer pompen twee goeie dingen voor je handen. Softsoap. Wast en verzorgt uw handen met één druk op de knop. Softsoap, het propere pompje dat een einde maakt aan die groezelige en glibberende :eep.Een kleurig flesje, goed voor 300 x wassen en verzorgen, tot de laatste keer toe met frisse, vloeibare u-as- crème die eenvoudig niet kan smoezelen, brokkelen en breken. Softsoap - beter dan zeep. En 'c ziet er gezelliger uit óók. Sofooap.Wa.st en \-crzoigt met één druk op de knop. zot Ig va ^bber iek aarin in h> rordt igegr. vn a Om zijn stelling te bewijzen zing at dan met heldere stem een psalm v e éénstemmig in het Frans. Je benl luisteraar meteen overtuigd: zó I,otst€ ben de psalmen bij Calvljn gek ken, levendig, helder en toch st( logisch voortkomend uit de v jgp dracht van de tekst. Natuurlijk h Jan van Biezen gelijk. Voor t organisten en cantores is het Biezen-tempo" uitgangspunt i het het zingen van de gemeente (al b idel ln de praktijk dat Je de geme „aan bijna altijd enigszins moet „opja 6.. om tot dit tempo te komen). Tot eOKOl kort lag de situatie duidelijk: wie nd is echt goed en verantwoord wilde joem hield een tempo van MM 72 aar. aspe keek met minachting neer op p sen als Urk. waar men. als een i 8enu folkloristisch gebruik, de psal groe nog traag uitgalmt). fier ni Helft langzamer Lu Het was Klaas Bolt. organist vj Grote of 8t. Bavokerk ln Haa uiers, die een knuppel wierp in dit ru »Sp|a en overzichtelijke hoenderhok. vertelde over de lulde, ruige m van zingen die men vroeger had, de natuurlijke traagheid van een vrije- gende menigte in een akoest ruimte, over de prachtige Neder se orgels uit de 17de en 18de'eeut helemaal gebouwd zijn op eer! paalde manier van begeleiden f bijvoorbeeld het cometreglster ii rugwerk, zo dicht mogelijk bij c' gende gemeente). En we zongen duizend mensen ln die gewe^ Bavo bij dat geweldige orgel, tempo dat bijna de hellt lang: was dan MM 72. Een overtuigt ervaring: zó hebben de psalmen i( ger geklonken. Natuurlijk Klaas Bolt gelijk. Hier heeft u. heel kort aamengaeerst de punten voor een discussie zoal^^^ de laatste tijd ln organistenkrti gevoerd ls, met name ln het schrift Het Orgel, van de NOV 1111 Nederlandse Organisten Verenii ry»p. Het ls een discussie die niet al*1 c van betekenis ls voor musicologe mp( organisten, maar die de gehele 11 gende gemeente aangaat. Want z tempo en manier van begeleiden geen onverschillige kwestie OHO1 ..adlaforon" zelden de synodes t Mties 17de eeuw), maar ze zeggen iets fuw v de manier van geloven van de tl wei meente. Een traag galmende psfn be? begeleid door zware, romantisch n het gelakkoorden heeft qua geloo|>tlng houd een volstrekt óndere betek Volg< dan dezelfde psalm vlot gezonge besta een strakke 16de-eeuwse zettlngpame bijvoorbeeld Goudimel. socia Hers kant ImnurteuTi A.C. Vrrmculrn D.V.. P.i.ihu» 211, 2400 A£ Alphtn aAi Rijn. TH. W720-Ï20JI. Wegens ziekte Kan de opvo4pni,rtl van „Het duurt ons te lang", ®iT201 toneelstuk over korter werken h Proloog, ln Theater aan de Hav( 8chevenlngen op 11 april niet u i gaan Het gezelschap zal zo sp< v r mogelijk een datum bekend m wanneer het stuk weer gespeeld WOrden Uinge De technische theatergroep eenz speet geeft zondagavond 13 apri ens c extra voorstelling van De Bol] t ov« mannen ln de Stadsschouwbui eg ge Amsterdam. Met dezelfde vooi ling gaat Perspect naar het int tionale theaterfestival ln Nancjff in mei wordt gehouden. Bij dej vaardiging van de Bolhoedmaj werd het gezelschap geïnspf door het werk van de Belg surrealistische schilder René gritte. In het Stedelijk Museum Alk] wordt op 13 april een tentoonst^ geopend van werk van de Au sche kunstenaar John Burge T zijn tekeningen en schilderljerj expositie duurt tot en met 4 De straat van de rode twee franse communisten ln de Jet-Unie van Nina en Jean (181 blz. - ƒ24,50) en Gebeden ark van C. B. de Gasztold 6,90), zijn boeken van Ambo. Baam. Van uitgeverij Agathon te Zijn; De brug van San Luis man van T. Wilder (144 blz) Vldal: Washington D.C., blz.) De rechter en sijn beul roman van F. Durrenmatt (14 Geen prijsopgave. De Vlaamse keuken, Jordaens. Ui tg. De Kern, blz. - 29,90 Tweede jeugd, J. Feiffer tekende deze 191 blz 28.50. Ultg. Loeb Se Velde. Amsterdam.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 4