anzwengelen economische
oei is gevaarlijke weg
De Duidelijke Lening.
rijheidsdenker ging uit van geloof in de mens
Indonesië benoemt
nieuwe ambassadeur
derzoek nodig naar positie van kunstenaar
Amro Persoonlijke Lening. Eerst advies, dan de lening.
5 de Gaay Fortman op studiedagen over energie:
Vlieg in uw vakantie met Martinair.\
En spaar
Jkilometercheques E
voor vele
unieke
vkado's.
Coornhertliga wil
collectieve gratie
bij troonswisseling
Kans op een
van de 10 gratis
Long Weekends
New York
Geringere stijging
alcoholmisbruik
in verkeer in '79
'Geestelijke zorg
in krijgsmacht
blijft noodzakelijk'
Kosasih zaterdag in Nederland
ede Kamer wil duidelijkheid:
O
De Koning wil
met Surinaamse
ministers praten
Incidenten in
Zuid-Libanon
Pessimisme over
Europese boycot
tegen Z.-Afrika
'Staking bij
Eurocontrol
is geslaagd'
ch Fromm op 79-jarige leeftijd in Zwitserland overleden
NSDAG 19 MAART 1980
TROUW/KWARTET
H 9
en onzer verslaggevers
rERDAM Aanzwengelen van de „economische groei'' om uit de sociaal-economische
■men te komen, is een gevaarlijke weg. Oppositieleider Joop den Uyl, die een procent
groei wil dan de half procent die de regering ziet aankomen, zou nog even terug moeten
tn aan het verleden waarin ontdekt werd welke treurige gevolgen zulke groei maatschap-
meebrengt. Deze waarschuwing gaf prof. dr. Bas de Gaay Fortman gisteren tijdens de
iweek „VU en energie", die aan de Vrije Universiteit wordt georganiseerd door onder
■e het studentendiakonaat en het Instituut voor milieuvraagstukken.
ADVERTENTIE
er achter kwamen dat groei
itomatisch hetzelfde was als
gang. aldus De Gaay Fort-
erd de doelstelling ..selectieve
Maar in de praktijk blijkt dat
toe alleen uit een aantal nieu-
lvoorwaarden op gebieden als
en ruimtelijke ordening. „Ex-
ei kan alleen door het weer
n van die randvoorwaarden,"
luwde hij.
Btor vroeg zich trouwens em-
in hoeverre die economische
meer was geweest dan een
ch verschijnsel. Wanneer we
ital verkeersongelukken zou-
men halveren, zouden de ge-
Jke economische rekenmet-
een aanmerkelijke verlaging
nationaal inkomen registre-
ïder ambulances, minder ver-
irs, minder ziekenhuisbed-
Dlgens berekeningen die dit
egatieve bedrijvigheden mee-
oor wat ze zijn, zou Amerika al
963 geen echte economische
eer hebben meegemaakt.
verbetering
het sterk gegroeide woon-
rkeer kon De Gaay Fortman
chte welzij nsverbetering zien,
n als in het recreatieverkeer
iver zich dat in autofiles af-
Liever dan over dat soort eco-
ïe groei en het daarbij on-
elijk toenemende energiever
bruik dacht hij na over de moge
lijkheid van structurele vooruitgang
die voor het welzijn meer zou bete
kenen.
Hij wees op het bestaan, naast het
geldcircuit van de economen en het
zwarte geldcircuit dat buiten hun sta
tistieken valt. van een „wit circuit"
van onbetaalde maar essentiële dien
sten, zoals het opvoeden van kinde
ren.
Daarop had Paula Wassen, de
voorzitter van de Emancipatie Kom
missie, onlangs nog de nadruk ge
legd: wanneer vrouwen inderdaad in
grotere aantallen betaald werk op
zich nemen, betekent dat een ernsti
ge aantasting van de persoonlijke le
venssfeer tenzij mannen gelijktijdig
een stap terug doen en taken in het
witte circuit overnemen,
r
Een eerlijke verdeling van het werk in
beide circuits was volgens De Gaay
Fortman een centrale voorwaarde
voor de mogelijkheid van vooruit
gang zonder „groei" in de klassieke
zin. Hij werd daarmee concreter dan
de Rotterdamse bedrijfseconoom
prof. dr G. Poeth. die betoogde dat de
huidige economische moeilijkheden
hun oorsprong vinden in „gestold
denken." k
Het denken van Poeth
bleek in die zin vloeibaar dat hij de
spelregels verwierp waarbinnen de
bestaande economische conflicten
worden beschreven. Maar hoe het
dan vél moest, werd minder duide
lijk.
UTRECHT (ANP) De Coornhertli
ga, de vereniging voor strafrechther
vorming, heeft zich gisteren uitge
sproken vóór het verlenen van collec
tieve gratie ter gelegenheid van de
troonsbestijging door prinses Beatrix
op 30 april. De liga betreut het zeer,
dat het kabinet kennelijk in over
leg met de toekomstige koningin
heeft besloten, geen collectieve gratie
te verlenen. Ze noemt de redenen die
het kabinet daarvoor opgeeft „onvol
doende en zelfs hypocriet".
De regering heeft gesteld, dat collec
tieve gratie een willekeurige maatre
gel is die zich niet meer verdraagt
met de sterk op het individuele toege
spitste straftoemeting en die daarom
uit de tijd is.
Dat er een willekeurig aspect aan zit
onderschrijft de liga wel. onder meer
omdat gratie grondwettelijk alleen
maar betrekking kan hebben op
straffen en niet op maatregelen zoals
bij voorbeeld terbeschikkingstelling
van de regering. Maar in haar verkla
ring noemt de liga dat „een vriende
lijke vorm van willekeur vergeleken
bij de willekeur in de strafrechtsple
ging zoals die zich ondermeer open
baart bij het opsporen van strafbaar
gedrag".
k *Wordcn uitgereikt
vanaf 1-4-1980.
Haal de folder bij uw
reisadviseur.
Extra voorjaarswedstrijd:*
(voor 2 personen).
Geldt vanaf 1-4-1980 tot 1-7-1980.
DEN HAAG (ANP) De stijging van
het geconstateerde alcoholmisbruik
in het verkeer is in 1979 veel minder
geweest dan de Jaren daarvoor Wel is
er nog steeds sprake van een stijging
Dit staat in het jaarverslag over 1979
van de centrale politie verkeerscom-
missie.
In dat jaar werden door de politie
33.566 bloedmonsters aangeboden
aan het gerechtelijk laboratorium (te
gen 32.676 in 1978». In 1977 waren het
er 28.575. in 1975: 18716. (Bij deze
cijfers wordt wel aangetekend dat de
maanden januari en februari 1979
door het slechte weer een positieve
invloed hadden op de totale verkeers
onveiligheid. Het aantal bloedmon
sters dat in deze periode is afgeno
men ter bepaling van het bloedalco-
holgehalte ligt ruim achttien procent
lager dan in de overeenkomstige peri
ode van 1978. Maar ook indien de
maanden Januari en februari „nor
maal" waren geweest, zou de sterke
stijging van het aantal afgenomen
bloedmonsters zich niet hebben
voortgezet.
DEN HAAG (ANP) Een speciale
commissie uit de nationale raad wel
zijn militairen meent dat geestelijke
verzorging in de krijgsmacht in oor-
logs- en vredestijd noodzakelijk is.
De commissie verzet zich tegen de
opvatting als zou de geestelijke ver
zorging slechts kunnen worden toege
laten of getolereerd.
De commissie zegt dit in een door
staatssecretaris Van Lent (defensie)
aan de Tweede Kamer aangeboden
rapport. Ook concludeert de commis
si e. dat de geestelijke verzorging bin
nen de krijgsmacht een geïntegreerde
dienst moet blijven. De commissie
stelt zich verder op het standpunt,
dat de geestelijke verzorging zich „af
en toe" op het terrein van de staats
burgerlijke vorming begeeft.
Van een onzer verslaggevers
DEN HAAG pe Indonesische regering heeft luitenant-
generaal R. S. Kosasih benoemd tot de nieuwe Indonesische
ambassadeur in Nederland. Kosasih, die zaterdag in ons land
zal aankomen, volgt generaal M. Soempono Bayoeaji, die
gisteren door koningin Juliana in afscheidsaudiëntie werd
ontvangen, op.
nze parlementsredactie
HAAG De regering moet een onderzoek instellen naar
iciale en economische positie van de kunstenaar in
land. De Tweede Kamer nam gisteren een motie aan
5 de afhandeling vun de begroting van CRM die om dat
»ek vraagt. De motie werd ingediend door CDA en
In het algemeen vindt een meerderheid van de Kamer
regering geen duidelijke uitgangspunten heeft in haar
ieleid. Nieuwe duidelijkheid is dan ook hard nodig.
eid moet besproken worden'
betrokkenen en met de Ka
lf. Minister Gardeniers van
oet daarbij wel bedenken dat
jke gevolgen aan zo'n beleids-
g kunnen zitten voor de ar-
latsen in de kunstensector en
de sociale omstandigheden van de
kunstenaars. Maar het is duidelijk
dat de aandacht voor de scheppende
kunsten in het overheidsbeleid on
dergewaardeerd is. Die kritiek ligt
ten grondslag aan het grote aantal
moties, waarover gisteren werd ge
stemd in de Tweede Kamer. De WD
is het niet eens met die visie van de
rest van de Kamer.
PvdA, CDA en WD zijn wel van
mening dat men zich al gauw voor
kunstenaar kan uitgeven in ons land.
Althans, men vindt dat aan de voor
bereiding en de uitoefening van het
vak van kunstenaar in de breedste
zin van het woord wel wat hogere
eisen mogen worden gesteld dan tot
nu toe het geval is. Een werkgroep
moet gaan kijken hoe de opleidingen
kunnen worden verbeterd, opdat
kunstenaars ook elders in de maat
schappij. dan alleen in atelier, aan
het werk kunnen. Die werkgroep
moet met de resultaten naar de Ka
mer komen.
Voor het overige vindt de gehele Ka
mer. dat solisten, dirigenten en ande
re kunstenaar die veel verdienen best
wat minder mogen ontvangen als
daarmee CRM-gelden gemoeid zijn.
De nieuwe ambassadeur is 56 Jaar,
afkomstig van het eiland Soenda en
momenteel verbonden aan de Indo
nesische sportraad. Hij is bevelheb
ber geweest van de roemruchte Sili-
wangi-divisie, die in het begin van de
jaren zestig de opstand van de fana
tiek moslemse Daroel-Islam neer
sloeg.
In Jakarta stonden twee generaals op
de nominatie om ambassadeur Bay
oeaji op te volgen. A. M. Koenaisie,
oud-gouvemeur van West-Java en
Kosasih, die uiteindelijk gekozen zou
zijn als tegemoetkoming aan de Sili-
wangi-divisie, die na de mislukte
staatsgreep tegen het bewind van
Soekamo in september 1965 geleide
lijk aan ontmanteld werd ten gunste
van de Diponegoro-divisie van de hui
dige president, generaal Soeharto.
Ziekte
Men vindt dat met de kunstenaarsor- Volgens de regering in Jakarte en de
ganisatles moet worden afgesproken Indonesische ambassade in Den
Volgens de geruchten trad de ambas
sadeur veel te eigengereid op en
kreeg hij onenigheid met het hoofd
van de visum-afdeling op de ambas
sade. de heer Soeparjo. Beiden wer
den in februari naar Jakarta terugge
roepen, waar het hoofd van de visum
afdeling in het gelijk zou zijn gesteld.
Maar omdat een mindere nu eenmaal
niet de positie van een meerdere kan
betwisten, zou zijn besloten beide
mannen definitief naar Jakarta terug
te roepen. De Indonesische ambassa
de ontkent deze geruchten ten stellig
ste, maar Soeparjo is inmiddels wel
vervangen door de heer Soelarto. Vol
gens de ambassade omdat zijn voor
ganger er al meer dan vijf jaar zat en
daarom vervangen diende te worden.
Per week komen in Nederland 180
„alcoholaanrijdingen" ter kennis van
de politie. Uit in 1979 uitgevoerde
„blaastesten' bleek dat 58.000 be
stuurders te veel hadden gedronken
om door te rijden.
wat de maxima in zulke gevallen
moeten zijn.
Alleen de WD en de Boerenpartij
waren tegen een motie die hierom
vroeg. De Boerenpartij stemde overi
gens tegen alle moties. In totaal was
met moties en amendementen, die bij
de behandeling van de CRM-begro-
ting zijn ingediend, een bedrag van
een miljard gulden gemoeid.
Haag wordt ambassadeur Bayoeaji
vervangen wegens een chronische le
veraandoening. Die ziekte valt dan
samen met aanhoudende geruchten
dat er zich moeilijkheden hebben
voorgedaan tussen Jakarta en de am
bassadeur over de oriëntatie-reizen
van Molukkers naar Indonesië. Een
beleid dat al door de vorige ambassa
deur Soetopo Yoewoni met succes in
gang was gezet.
ADVERTENTIE
Als u nu geld nodig hebt, en u wilt
van te voren precies weten hoe lang u
over de aflossing doet en hoeveel u per
maand betaalt, dan adviseert de Amro
Bank u een Persoonlijke Lening.
Duidelijker kan het niet. Boven
dien heeft de Persoonlijke Lening van
de Amro Bank nóg een paar voordelen.
Het afsluiten is vrij van kosten en het
overlijdensrisico is tot f20.000,- gedekt.
De rente is fiscaal aftrekbaar.
Als u geld wilt lenen, adviseert de
Amro Bank deskundig:
of het nu om een hypotheek, een
Continu Crediet of een Persoonlijke
Lening gaat.
DEN HAAG (ANP) Minister De
Koning (ontwikkelingssamenwer
king) heeft twee ministers van de
zaterdag beëdigde 8urinaamse rege
ring uitgenodigd naar Nederland te
komen voor een gesprek over de ont
wikkeling van 8uriname. Het zijn de
ministers dr. Ir. Herman S. Adhin
(opbouw) en drs. Armand Zunder
(ontwikkelingsbeleid en planning).
De Nederlandse regering stelt prijs
op voortgaande samenwerking met
de regering van Suriname voor de
opbouw van het land, aldus de mi
nister.
DEN HAAG (ANP) Zes Nederland
se militairen zijn maandagmiddag in
Zuid-Libanon enige uren vastgehou
den door de milities van majoor Had-
dad, zo heeft delegervoorlichtings-
dienst gisteren gemeld. Het gebeurde
bij een blokkade van ale wegen in de
zuidelijke strook van Libanon, waar-
bijde milities tientallen UnlfU-milital-
ren ontwapenden
Van onze parlementsredactie
DEN HAAG Minister Van der
Klaauw (buitenlandse zaken) is niet
erg optimistisch gestemd over de.
kans dat andere Europese landen
mee zouden willen doen aan de olie
boycot tegen Zuid-Afrika. Dit bleek
gisteren uit mededelingen van een
woordvoerder van buitenlandse za
ken. De woordvoerder ontkent de be
weringen van PvdA-leider Den Uyl
dat minister Van der Klaauw in Euro
pees verband helemaal niet gepro
beerd heeft de olieboycot als maatre
gel te bepleiten.
Volgens de woordvoerder is dit wel
degelijk gebeurd. Volgens hem heeft
de minister in het Europese politieke
overleg zelfs letterlijk de motie voor
gelezen die de Tweede Kamer enkele
maanden geleden heeft aangenomen.
In deze motie wordt de Nederlandse
regering gevraagd na te gaan hoe de
Europese partners over een olieboy
cot denken. De motie werd toen door
het CDA ingediend om de regering
nog even de tijd te geven een boycot
samen met anderen te bereiken.
In de Kamer ontstaat een meerder
heid van linkse fracties en CDA die
ervoor ls om in Juni in het uiterste
geval eenzijdig door Nederland een
olieboycot in Zuid-Afrika af te kondi
gen. De woordvoerder van buiten
landse zaken deelde gisteren mee dat
de minister bij zijn besprekingen met
de andere collega's uit Europa tot nu
toe weinig gehoor heeft gevonden
voor dit idee.
De woordvoerder kon niet bevestigen
dat minister Van der Klaauw het plei
dooi voor de boycot ook namens de
Nederlandse regering voert. Dat is
volgens de woordvoerder niet nodig,
het gaat er alleen om de andere lan
den te polsen.
„Wat de Nederlandse regering er zelf
van vindt kan ik nog niet meedelen,
maar het is wel duidelijk dat minister
Van der Klaauw grote waarde hecht
aan de effectiviteit van een eventuele
boycot," aldus de woordvoerder.
BEEK De staking van een halve
dag bij Eurocontrol in Beek. gisteren
tegen een dreigende afbraak van de
organisatie is, volgens woordvoerders
van de vakbond van Europese be
ambten, geslaagd. Bijna vijftig pro
cent van het personeel nam gisteren
aan de staking deel. Meer was onmo
gelijk omdat de veiligheid van het
luchtverkeer niet in gevaar gebracht
mocht worden
Ook het personeel van een onder
zoekcentrum van Eurocontrol bij Pa
rijs, van een opleidingsschool lp
Luxemburg en van het centrale bu
reau in Brussel nam deel aan de actie:
Tijdens de actie werden om de twee
minuten boodschappen doorgegeven
aan vliegers over de dreigende ophef
fing van Eurocontrol.
lerman Amelink
lycho-analyticus en sociaal filosoof Erich Fromm is gisteren op 79-
leeftijd in het Zwitserse Muralto, een voorstad van Locamo,
den. Fromm was een van de eersten die zich realiseerde, dat niet
psychologische factoren, maar ook sociale en culturele elementen
psychoanalyse een rol dienen te spelen.
itrale plaats in het denken van
zoals hij dat tot uitdrukking heeft
)t in meer dan dertig boeken, wordt
nen door het begrip „vrijheid",
hij de ontwikkeling van de menselij-
leid en het menselijk zelfbewustzijn
oop van de historie beschrijft. De
an de middeleeuwen was niet vrij,
tomm, maar hij genoot wel zeker-
»r de sociale patronen waarin hij
zat. De zekerheid die het middel-
samenlevingsmodel bood. werd fun-
1 op losse schroeven gezet door de
«nee. die de mens een zelfbewust-
lonk dat hem losmaakte uit de socla-
Jnen. Het gevolg van die ontwikke-
wel dat de mens zich een eenling in
enleving begon te voelen. Hij raakte
»oel van geborgenheid kwijt
rmatie
reformatie werkte mee aan het
*an de middeleeuwse banden, aldus
maar ondermijnde zo mogelijk nog
sterker het gevoel van geborgenheid door
dè nadruk op het verdorven karakter van de
menselijke natuur. De nadruk op de erfzon
de en op het feit dat menselijk handelen op
zichzelf geen positieve verdiensten heeft,
heeft ertoe geleid dat de mens zichzelf is
gaan haten. Ais tegenwicht daarvoor zoekt
de mens zijn waardigheid in het verwerven
van goederen en in het heersen over
anderen.
De rusteloze activiteit van de mens in de
moderne wereld, de heftige competitie, de
uitputting van de energiebronnen, de ver
vuiling dat alles brengt Fromm in ver
band met het niet aflatende pogen van de
mens om zijn gevoelens van eenzaamheid,
zelfhaat en gebrek aan geborgenheid te
boven te komen.
Erich Fromm werd op 23 maart 1900 gebo
ren in Frankfurt, waar hij na zijn middelba
re school ook studeerde. Hij groeide op in
een religieus joods gezin en zoals hij zelf
schrijft: „Van al het goede dat mij thuis
gegeven werd. heeft de meeste indruk op
mij gemaakt het lezen uit de geschriften
van het Oude Testament, ik kon daar intens
van genieten". Na zijn studie sociologie en
psychologie in Frankfurt en Münster. pro
moveerde hij in 1922 in Heidelberg. Daarna
bekwaamde hij zich in München en Berlijn
in de psycho-analyse, waarna hij in 1925 een
praktijk als psychiater begon in München.
Van 1930 tot 1934 was hij directeur van het
psychologisch instituut aan de Universiteit
van Frankfurt.
Hitler
Na de machtsovername door Hitier verliet
Fromm Duitsland om zich in de Verenigde
Staten te vestigen. Zo was hij vair 1935 tot
1939 gastdocent aan de Columbia Universi
ty van New York. In 1951 werd hij hoogle
raar aan de Nationale Universiteit van
Mexico, waarna hij zich in 1969 in het Zwit
serse Muralto vestigde.
Fromm heeft zich steeds verzet tegen de
kritiekloze volgelingen van de vader van de
psycho-analyse Sigmund Freud. De ge
dachte dat men psychoneurotische ver
schijnselen kan opheffen door het opheffen
van alle moreel-religieuze barrières vond bij
hem geen steun. Fromm meende dat psy-
cho-analticl, net als theologen, een beroep
moeten doen op de stem van het geweten,
een opheffen van de onverschilligheid te
genover Jezelf en de anderen. „Ik geloof dat
het herkennen van de waarheid niet in de
gen, om ongehoorzaam te zijn aan de beve
len van de macht en de openbare mening,
om op te houden met slapen en menselijk te
worden, om te ontwaken en dat gevoel van
hulpeloosheid en nietigheid af te werpen
De nieuwe samenleving waarin de mens
weer tot zijn recht kan komen kenmerkt
zich. volgens Fromm. door een „communi-
tair socialisme" Dat is een samenleving
waarin de beslissingen op het Juiste niveau
worden genomen. Een voorstander van het
verleggen van de eigendom van de produk-
tiemiddelen naar de arbeiders was hij niet.
Wel bepleitte hij de rechtstreekse betrok
kenheid van de arbeiders bij het lelden van
de onderneming. Verder is hij een voorstan
der van kleinschaligheid geweest. Mensen
zouden moeten leven in sociale eenheden
van niet meer dan vijfhonderd mensen,
waarbinnen alle sociale en politieke proble
men besproken kunnen worden.
Waarschuwing
Fromm waarschuwde steeds tegen hef ont
vluchten van de vrijheid in een of andere
vorm van dictatuur of ln een gemakkelijk
conformisme „Ik geloof dat noch het wes
terse kapitalisme, noch het communisme
Erich fromm van Rusla"d of China het probleem van de
toekomst kan oplossen. ZIJ scheppen beide
bureaucratieën die de mens vervormen tot
eerste plaats een kwestie van intelligentie een dinB De moet de krachten van de
is, maar van karakter. Het belangrijkste natuur en de maatschappij onder zijn be
element is de moed om nee te durven zeg- wu®te en rationele controle brengen." Wan
neer de samenleving op de huidige weg
doorgaat, dan is een psychologisch en een
ecologische ramp op den duur onvermijde
lijk.
Er loopt dan ook een duidelijke lijn van
Erich Fromm naar de huidige „groene be
weging", de nieuwe aandacht voor het mili
eu. het feminisme maar ook naar de voor
bije hippie-cultuur en kabouter-periode.
Fromm verwoordde vanuit zijn psycho-ana
lytische achtergrond de fundamentele on
vrede die de mens in deze tijd ervaart. De
oplossing die hij heeft aangereikt lijkt door
zijn nadrukkelijke keus voor de menselijke
rede. op het eerste gezicht rationeel, maar
blijkt uiteindelijk toch ten diepste een „ge
loofskeus". Hij zegt ln het laatste hoofdstuk
van het boek Marx, Freud en de vrijheid ln
het laatste hoofdstuk. Credo getiteld, niet
te geloven ln een uiteindelijke bedoeling
achter de geschiedenis die zin geeft aan het
leven van de mens De mens zoekt naar een
„absolute waarheid" die hem verlost van de
tegenstrijdigheden van het leven ..Toch is
er geen god. noch in theologisch of filoso
fisch, noch in historisch gewaad, die de
mens veroordeelt of redt. Alleen de mens
kan het leven een doel geven en de midde
len ontdekken om dat doel te verwezenlij
ken Hij kan geen laatste redmiddel of een
abjoluut antwoord vinden, maar hij kan
streven naar een zo Intens, diep en duidelijk
mogelijk ervaren en beleven van het be
staan. zodat hij de kracht krijgt voort te
gaan zonder valse illusies, en vrij te zijn."
