huis vol vlinders Krantenjongere M Kies een Kleine Kustvakantie Kunst: de mozaïeken bewonderen; in het Dafni-klooster bij Athene. 35i KLM MAANDAG 17 MAART 1980 TROUW/KWARTET 'AG door Fred Lemmers DOORWERTH Het begon allemaal zo'n zeventig laar geleden in Den Bosch. Hoe hij fier precies toe kwam weet arts ln ruste Jan van Oroenendael na al die Jaren niet meer. maar zoals zijn vriend jes op het gymnasium postzegels spaarden of vogeleleren verza melden. zo ging zijn belangstelling uit naar vlinders ..Net zoals Prtkkebeen trok lk er na schooltijd op uit met een vlindernetje. Meestal ging lk ln mijn een- tje, want mijn vrienden von- 'den het maar een rare lief hebberij en voelden er daar- om weinig voor mee te gaan om over de Brabantse hel achter vlinders aan te hol len. Wat dat betreft was ik wel een buitenbeentje," ver telt de nu 83-Jarige dokter "Van Oroenendael me ln zijn huls aan de buitenkant van Doorwerth. Die Interesse voor vlinders was geen bevlieging. Toen de postzegel verzamelingen van zijn klasgenoten al lang naar donkere hoekjes van zolders waren verhuisd, kreeg Jan de smaak pas, goed te pakken. ..Mensen die nu verontwaar digd hun hoofd schudden als ze lezen over dat Jagen op vlinders kan lk gerust stellen. Er waren destijds ln ons land nog zoveel vlin ders, dat lk het echt wel met mijn geweten ln overeen stemming kon brengen er enige van te pakken. Nu zou Qc zoiets niet meer ln mijn hoofd halen. Het waren niet alleen vlinder», die ln Bra- - bant en andere delen van Nederland voorkwamen, die mij boelden. Door met an dere verzamelaars te rullen slaagde lk er ln mijn verza-, meling snel uit te breiden." Mevrouw Adri van Oroe nendael. die ln de loop der Jaren net zo geestdriftig en deskundig over en op het gebied van vlinders ls ge- - worden als haar man. voegt eraan toen: ,.Ik weet nog goed dat toen we ons eerste salaris hadden verdiend, na dat we ons als arts hadden gevestigd en lk zei: daar gaan we fijn wat meubels voor kopen, mijn man ant woordde. dat hij er ai een P andere bestemming voor -had en wel het uitbreiden van zijn vllndercollectie - door een paar bijzonder aankopen ln Duitsland. Het zijn de vlinders geworden- Op die aanvulling van ons meubilair heb lk nog een poosje moeten wachten!" Het was een van de zeldza me keren dat de Van Oroe- nendaels vlinders hebben gekocht. De hele collectie, die nu zo'n 800 000 exempla ren omvat, hebben ze bij eengebracht door ze zelf te vangen of dubbele exempla ren te rullen. Toen de Van Groenendaels ln 1931 naar Indonesië vertrokken om er ln Soekaboeml als huls- en kinderarts te gaan werken hadden ze een vllndercollec tie bestaande uit zo'n hon- De heer en mevrouw Van Groenendael: lelijke vlinders bestaan er niet derddulzend exemplaren uit Europese landen, het Midden-Oosten en het ge bied langs de Middellandse ,,We hebben die vlinders niet meegenomen, maar ze ondergebracht bij het taxo- nomlsch Instituut van de universiteit ln Amsterdam. Daar beloofde men goed voor onze vlinders te zullen zorgen op voorwaarde dat we ze later aan de universi teit zouden vermaken." Bogor Het vlinders vangen konden de Van Groenendaels. een maal ln Indonesië, echter niet laten. „Al gauw ging het op de oude voet voort Als Je ziet wat voor een prachtige exemplaren daar rondvliegen." vertelt me vrouw Van Oroenendael. Wonder boven wonder over leefde de verzameling de JappentlJd. „Een vriend van ons heeft, toen lk bij de Birmaspoorweg moest wer ken en mijn vrouw ln een kamp zat de Japanners er toe weten over te halen de hele vllnderverzamellng over te brengen naar Lands Plantentuin ln Bo gor. Daar waren ze veilig. Na de oorlog waren we al onze bezittingen kwijt, op die vlinders na en dat was meer dan we hadden durven hopen." Tot 1954 bleven de Van Groenendaels ln Indonesië, de laatste zeven Jaar op het eiland Flores. „We hebben er zelf op aangestuurd dat we daar mochten werken omdat we wisten dat de vllnderstand daar nog nau welijks was onderzocht. In de vorige eeuw had een Fransman zich ermee bezig gehouden maar dat was lang geleden. Flores stelde ons niet teleur. We hebben er prachtige exemplaren aan onze collectie kunnen toevoegen. Als we op reis waren door het oerwoud naar afgelegen dorpen, sloe gen we ons bivak bij voor keur op ln de buurt van een bergkloof. Daar spanden we dan een groot beddelaken. met er achter een fel bran dende acetyleenlamp en dan konden we de vlinders, die op het licht afkwamen, zo vangen." Alle vangsten werden ter plekke geregistreerd en ver pakt ln papillotten en ver volgens opgeborgen ln spe ciale kisten waar ze tijdens de rest van hun Indonesi sche Jaren ln bleven zitten. De Van Groenendaels de den dat allemaal tussen hun medische werk door. van-, daar dat het vaak 's nachts moest gebeuren. Maar ze hadden dat er graag voor over. De Inlandse bevolking hielp Ijverig mee. vooral omdat er een vergoeding te genover stond als ze met' bijzondere exemplaren kwamen aanzetten. „Overigens vonden ze dat vlinders verzamelen maar een vleze bezigheid. Dat lk vlinders vastpakte en even later zonder mijn handen te hebben gewassen rustig rijst ging zitten eten begre pen ze niet Dat was echt iets voor Tuan Kakèl (me neer Vlinder), zoals ze me op Flores al gauw gingen noe men. Kort voor onze terug keer naar Nederland kregen we acht rupsen, die we niet konden rubriceren. Degene die ze had gevonden wist geen bijzonderheden over de vindplaats en daar draalt het Juist om. Elke rupsen- soort heeft zo zijn voorkeur wat eten betreft en ls daar van niet af te brengen. Uitr eindelijk hebben we ont dekt dat zij op wilde vijge bomen leefden. Toen was het wachten op het moment dat het vlinders zouden worden. Vlak voor onze re- (foto: Ben Blister) patriërlng kwamen ze uit: drie prachtige gele met bruine vlinders. In Neder land kregen we op de land bouwhogeschool in Wage- rüngen, waar ze werden on derzocht. te horen dat het een nog niet eerder geregis treerde vlindersoort betrof. Vandaar dat deze naar ons werd vernoemd: Actlas Maenas GroenendaelL" De vllndercollectie van het artsenechtpaar was Inmid dels zo omvangrijk gewor den. dat ze speciaal om die onder te brengen op het huls dat ze ln 1956 lieten bouwen een extra verdie ping lieten zetten, en nog was de ruimte daar ontoe reikend. „Het was enige Ja ren geleden zo dat overal ln huls vlinders waren opge borgen. Dat werd toch wel wat te veel van het goede. Vandaar dat we onlangs het gedeelte dat betrekking heeft op de oude wereld vast naar Amsterdam heb ben gestuurd." ..Maar al met al hebben we toch nog 'n zevenhonderd duizend vlinders ln huls. We hebben de grootste particu liere verzameling van Ne derland. In het buitenland zijn er ook grote verzame lingen. zoals die van de vori ge Belgische koning Leo pold en dan natuurlijk de vllndercollectie van het Bri tish Museum ln Londen," vertelt mevrouw Van Groe nendael. Ook al om ruimte te winnen heeft zij haar tro pische schelpenverzameling opgedoekt. Parasieten De vlinders zijn ln laatjes achter glas opgeborgen. Daarmee ben Je er niet. Het onderhoud van zo'n vlinder- collectie vereist grote zorg. „8oms slagen vreemde pa rasieten er ln tot de vlinders door te dringen en dat heeft dan een verwoestende uit werking. Een paar Jaar gele den ls ons dat ook overko men. Een neef en een nicht, die naar de vlinders kwa men kijken en een laatje opentrokken waar wij een poos niet ln hadden geke ken. Joegen ons de stulpen op het lijf met hun medede ling dat er vraat ln onze vlinders zat. Gelukkig viel de schade mee. Het waren geen zeldzame exemplaren. Maar sindsdien hebben wij het onderhoud van onze vlinders toevertrouwd aan het taxonomlsch Instituut van de Amsterdamse uni versiteit, waar de verzame ling later ln haar geheel naar toe gaat. Eens ln de drie maanden komen ze de zaken controleren." Nieuwe vlinders worden er nog nauwelijks aan de ver zameling toegevoegd. „Daarvoor zijn we langza merhand te oud geworden, al weet lk best dat er nog veel vlinders zijn die we nooit hebben gezien. Maar Je moet Je ook wat dit be treft beperken. Wij hebben ons toegelegd op de vlinders uit Indonesië, omdat we ln de gelegenheid waren die te onderzoeken. Ik zou heel graag de Australische vlin ders hebben willen bekij ken. Die zijn ook prachtig. En dan veel dichter bij huls de vlindersoort, die op het kerkhof van het Franse Dig- ne hulst en nergens anders is te vinden. Maar daar zal ook wel niets meer van ko men. Misschien ls die vlin dersoort Inmiddels trou wens wel uitgestorven, zoals er door de bestrijdingsmid delen van onze tijd zoveel vlinders voorgoed zijn ver dwenen." zegt dokter Van Groenendael triest. Plaquette Overigens ls de hobby van de Van Groenendaels ver uitgestegen boven zo maar een particuliere liefhebbe rij. De universiteit van Am sterdam heeft de waarde ring voor hetgeen Jan en Adrl van Groenendael op het gebied van de vlinder- studie voor de wetenschap hebben gedaan eind vorig Jaar tot uiting gebracht ln de uitreiking van een pla quette, Iets dat bij hoge uit zondering gebeurt. „Daar zijn we trots op. Het ls een erkenning van ons werk, want die vlinders heb ben ons leven gevuld," vindt mevrouw Van Groe nendael. Er blijft nog veel te ontdek ken op dit terrein. Vandaar dat de Van Groenendaels behalve hun vlinders ook een bedrag ln geld zullen nalaten ln een stichting, waaruit ln de toekomst do naties kunnen worden ge daan aan biologen, die zich voor vlinders Interesseren. Als ik dokter Van Groenen dael ten slotte vraag wat hem nou uiteindelijk zo heeft geboeid in die vlinders ls zijn reactie: „De grote verscheidenheid die Je er ln hebt." He vrouw Van Groe nendael valt vooral op de kleuren. „Als Je naar mensen kijkt moet Je constateren dat er nogal wat lelijkerds rondlo pen. Dat kun Je van vlinders nooit zeggen. Hoe ze ook van elkaar verschillen, lelij ke vlinders bestaan er niet. Het zijn stuk voor stuk schoonheden." door Mink van R!|sd!|k Het Amerikaanse verhaal „Van krantenjongen tot miljonair" spreekt vanzelfsprekend enorm tot onze verbeelding. Je kunt je er eindeloos veel verrukkelijke dingen bij voorstellen. Dat wil zeg gen: bij de miljonair dan natuurlijk, want bij een krantenjongen valt niet zo veel leuks te fantase ren. Met een paar trefwoorden in de sfeer van „voor dag en dauw" en „door weer en wind" kun je geen kant op, er valt bitter weinig bij te dromen zoals bij de miljonair. Wat weten we eigenlijk van onze krantenjongen? Misschien niet eens dat het een meisje is. Dat de vergoeding die ze krijgen voor hun eploeter in de prille ochtend niet is om over naar huis te schrij ven schijnt ook nauwelijks tot het mensdom te zijn doorgedrongen. Het kranten bezorgen is een stukje anonieme dienstverlening dat alleen opvalt als er eens wat vertraging in de 'service zit. Met de bakker en de melkman praat je tenminste nog eens over het weer of over centen die er straks niet meer zijn. De jongen of het meisje dat de krant brengt blijft echter een heel schimmige figuur tenzij het natuurlijk je eigen kind is, waarvan je weet dat het voor een racefiets spaart. Als ik denk aan het leger jongelui dat lang voordat wij onze tanden gepoetst hebben al op weg is, vraag ik me af wat er allemaal in hen omgaat. Misschien zijn ze nog rillerig en katterig op dat vroege ochtenduur en nemen ze zich herhaaldelijk voor wat vroeger naar bed te gaan. Of kennen ze het verhaal van die verre boffer die miljonair werd en dromen ze daar op hun fietsje over. Zouden het er veel of weinig zijn die de krant die ze in zo veel brievenbussen stoppen zelf ook lezen? Rudi deed dat wel. Maar ja, hij is dan ook een heel apart type. In zijn wijk lag een serviceflat, waar hij tientallen kranten moest afleveren. Dat deed hij altijd in het begin van zijn route. Zijn fietstas was dan meteen al een flink stuk lichter. ize CH pge chc Op een erg koude wintermorgen drong het n peZ tot hem door hoe behagelijk warm het ii gebouw was. In de haastige routine van was het hem ook nooit opgevallen dat de ha je^ de flat erg mooi was. Er stonden veel gt planten en de grote donkerbruin beklede sti j wenkten uitnodigend om plaats te nemen. Biirdï zien van dat warme comfort was het alU 1 t: begonnen. De dagen daarna was hij vijf mir#n c vroeger gestart, had hij wat harder gefietst ei j C( hij iedere ochtend in alle rust in de hal zijn ki I* lezen. Geen kip die hem pikte. Maar ja, een lege die leest niet graag, ontdekte hij na een IC dagen. Wie zal het Rudi kwalijk nemen d toen eens een deur probeerde, die, stelfig to verbazing, nog open ging ook. Hij was heli niet bewust naar iets op zoek gegaan. Daaror AO het een hele verrassing voor hem dat hij ii klein vertrek belandde, dat bij speciale gelcgi on den dienst deed als „koffie-uitschenkpunt". dse potten oploskoffie stonden keurig in een naast dozen suikerklontjes. Het was het wer een ogenblikje om even de warmwaterkraan door te laten lopen en kijk aan, zijn bakje t JJjJ was klaar. be f la Zo ging dat weken lang uitstekend. Rudi lastoai morgen zijn krantje in een luie stoel achte ité huizenhoge ficus en dronk er zijn kopje kof nou ja, zfjn? Natuurlijk liep hij spaak. Hij een keer gesnapt door de huismeester. Die niet: Ach, dat jong, maar iets dat veel m L vriendelijk was. Er werden zoals dat heet „i regelen getroffen". Rudi verloor zijn krante Sinds ik zijn verhaal hoorde, haal ik ochtend een beetje bedremmeld de krant i brievenbus. Werd hij bezorgd door een jong een meisje? In mijn keuken kan niemani gemakkelijk binnen komen, bovendien sta nergens oploskoffie. Sneu is dat wel eigenlij voor dag en dauw en door weer en wind. ot e de f Be >ord met ADVERTENTIE Gaat uw belangstelling uit naar kunst? Waarom neemt u dan niet'n voorschot op de lente? Vlieg er een paar dagen uit Naar Athene bijvoorbeeld. Tracteer er uzelf op de rijkdom aan kunstschatten die de bakermat van onze beschaving u biedt Of vlieg naar een der vele andere kunst centra in Europa. De KLM heeft er een speciale folder aan gewijd. Uw reisbureau heeft 'm voor u. Reizen naar'kunststeden' vindt u ook in de ^TIa| im l/*| gidsen van o.a. Astrea en Holland International. I IIUI9) III llv IULI Ik Od Na adi co< te) •ei we ar har De FN Onder redactie van Heieen van Batenburg Vragen uitsluitend in de envelop en dus niet per brief sturen aan postbus 93313. 2509 AH Den Haag. Per vraag eei in postzegels bijvoegen, het liefst in waarden van 60 en Beslist niet aan de buitenkant opplakken. Geheimhouding kerd den JfiPl Vraag: WIJ worden erg geplaagd door hét bezoek van muizen. Nu heb lk wel eens gelezen dat er krulden zijn. waarvan de geur voor muizen zo on aangenaam ls. dat ze er vandoor gaan. Welk kruid ls dit? Antwoord: Het kruid om muizen te verjagen zonder ze te doden ls Krul- lemuntkruld Het ls gedroogd kruid, dat geplukt wordt als het op z'n geu- rlgst ls Het kruid wordt ln een zakje gedaan van neteldoek, dat ls een ade mende stof U zou hiervoor bijvoor beeld een oude theedoek kunnen ge- brutken. Elke dag even ln het zakje knijpen Na ongeveer drie weken moet u het kruid verwisselen voor pfpermuntkruid. De muizen wennen namelijk aan de lucht en reageren er dan niet meer op Dit procédé moet u elke drie weken herhalen Wilt u dat de muls doodgaat, dan kunt u braak wortel gebruiken. Een muls ls een knaagdier en kan niet braken. HIJ stikt onherroepelijk ln zijn eigen braaksel wanneer hij van het braak wortel kruid heeft gegeten. Het ls na tuurlijk wel aardiger om ze alleen maar weg te Jagen. Vraag: Ik heb wel eens gehoord dat het eten van rozijnen goed helpt om wakker te blijven. Wat ls hier van waar? Antwoord: Het eten van veel rozijnen heeft, zoals men mij ln een Reform huls verzekerde. Inderdaad een nade lige Invloed op de slaap Dit wordt veroorzaakt door de zwavel die in de rozijnen voorkomt. Zwavel heeft het zelfde effect als bijvoorbeeld pepmid delen en dope. Nu zal een handje rozijnen voor het naar bed gaan Je niet de hele nacht wakker houden. Je moet er dan wel heel wat van nutti gen. en dat ls ook weer niet zo goed, want het teveel eten van gezwavelde rozijnen kan de vitaliteit aantasten. Wie veel van rozijnen houdt en toch 's nachts graag goed slaapt, kan ln een Reformhuls rozijnen kopen die niet gezwaveld zijn. Vraag: Wat ls grondijs precies en wat gebeurt ermee? Antwoerd: Orondljs. ook wel ge noemd ankerijs is Ijs dat zich aan de bodem van een water gevormd heeft. Het komt vooral voor ln ondiepe zeeën, rivieren en beken, ln water dat ln beweging ls. Door deze voortduren de beweging mengt het water zich. en bereikt op den duur over de gehele diepte een temperatuur van 0 graden, of nog Iets daar beneden. Langs de bodem, waar de stroomsnelheid ook Iets minder ls, ontstaat het Ijs. Stuk ken grondijs laten dikwijls los en gaan dan door het lage soortelijk gewicht van Ijs drijven tussen de „gewone" IJsschotsen ln. Evenals drljfljs kan grondijs dat dus ook stenen en zand kan Insluiten door kruling bruggen en dammen bescha digen of vernielen. Vraag: In de Jaren 1900-1914 bestond er een afdeling „volksweerbaarheid" ln ons dorp, die zich bezighield met lichte militaire oefeningen, zoals exercitie en vaardigheid met geweer en karabijn BIJ welke wet of Konink lijk besluit ls dit Instituut Ingesteld? Antwoord: Burgerwachten zoals u ln uw brief bedoelt, waren mogelijk door de wet van 23 mei 1899 betref fende de staat van oorlog en beleg In vele plaatsen ontstonden op zichzelf staande verenigingen die ter beschik king van de burgemeester konden staan. Na koninklijke goedkeuring konden deze verenigingen rijkssubsi die krijgen, plus bewapening, hulp bij de opleiding ln de wapenhandel en schietoefeningen. Naast bewapende burgerwachten waren er ook vaak ongewapende, die konden worden In gezet voor transport, hulp aan zieken huizen etc. Vooral onder invloed van de Eerste Wereldoorlog, en zeker na de revolutledrelglng van november 1918 werden er tal van burgerwach ten opgericht. Er ontstond ook een Bond van burgerwachten en al spoe dig waren er meer dan honderddui zend leden van burgerwachten ln ons land. Medio 1940 zijn ze door de Duitse bezetter opgeheven en ze zijn nimmer teruggekeerd. Deze burger wachten dienden dus vooral om in noodsituaties de politie bij te staan. Daarnaast ontstond de Bijzondere Vrijwillige Landstorm, die zich be perkte tot geoefende dienstplichti gen. en militaire verplichtingen op zich nam. Vraag: Ik heb gelezen dat het wonen onder hoogspanningskabels schade lijk zou zijn voor de gezondheid. Is hier al eens een onderzoek naa ge daan en ls er literatuur over te vinden? Antwoord: BIJ de KEMA (keuring van elektrotechnische materialen) vertelde men mij dat er inderdaad reeds veel onderzoek gedaan Is naar de effecten die hoogspanningskabels zouden kunnen hebben op de gezond heid. Vooral ln Frankrijk en Rusland HA'St, ls men ver gevorderd met deze onder zoekingen. Tot nu toe is het verband tussen lichamelijke klachten (met name hoofdpijn en vermoeidheid) en de aanwezigheid van hoogspannings lijnen niet aangetoond. Veel sterkere elektrische velden zouden nodig zijn om een negatief effect op de gezond heid uit te oefenen. Het ls een erg ingewikkelde materie en de literatuur over dit onderwerp ls zeer ontoegan kelijk. In Nederland zijn er geen boe ken over verschenen. In Frankrijk ls In Juli 1976 een speciaal nummer van het blad „Revue général d'electrici- té" verschenen, dat helemaal gewijd ls aan dit onderzoek. Het ls voor een leek zelfs als men de Franse taal goed beheerst erg moeilijk lees baar. aldus mijn zegsman Vraag: Hoe jtroot ls het stralingsge vaar van horloges met lichtgevende wijzerplaat? Antwoord: Voor lichtgevende verf, zoals die o.a. op wijzerplaten wordt toegepast, maakt men gebruik van betrekkelijk ongevaarlijke bètastra- lers, een bepaald soort radium en tritium. Het bereiden, het voorhan den hebben en toepassen van radi oactieve stoffen ls aan wettelijke be palingen onderworpen, onder meer in het Radioactlevestoffenbesluit van 10 september 1969, Staatsblad 1969. 404. Deskundigen verzekerden mij dat het stralingsgevaar van horloges ls te verwaarlozen, zolang wij kunnen aannemen dat de fabrikanten zich aan de wettelijke normen houden. Het ls wellicht niet aanbevelenswaar dig, uurwerken met lichtgevende wij zerplaten open te maken. Vraag: Ingevroren levensmiddelen, zoals vlees en groente, mogen niet opnieuw ingevroren worden. Waarom niet? Geldt dat ook voor brood? Antwoord: Het opnieuw invriezen van vlees ls af te raden omdat vlees erg veel eiwitten bevat en de bacte riën zich met de eiwitten voeden wan neer de biefstuk of karbonade ont- Bc oor] doold ls. BIJ een temperatu Je tot 30 graden zijn de bacl meest actief, en het ls di aan te raden het vlees niet koelkast te ontdooien, desi op een koele plek in huls. a nar niet ln een warme kamer, kan men beter niet opnieuw omdat bij het ontdooien nen verloren gaan. Dlepvri^— kan dan ook het beste ln* toestand gekookt worden, ls er geen sprake meer van het wordt bij het bakken toC^u graden verhit en dat betekei anri, bacteriën dood zijn. U kunt ^or opnieuw Invriezen. Alleen d natuurlijk niet te lang uit 2e vries zijn geweest, dan is J[gte versheid er wel af en wordt droog, bezwaar. in bo, '•J i Maar een paar uu

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 6