De theologie van de kleine letter
Breuk gereformeerden
Zuid-Afrika dreigt
Nieuwe uitgaven
ommekeer van Kok, Kampen
Remonstrants beraad over
kerkelijke hoofdproblemen
2 a
,an
Trouw
Wie nerve
is slaapt
slechter!
VANDAAiir
Sn
Hervormde synft;
geholpen door
de vastenbrief a»
UIT DE KERKBLADEN
Herbezinning
op relatie kerk
en Israël
MAANDAG 17 MAART 1980
ND
TROUW/KWARTET
door dr C. Rijnsdorp
Een aardig woordenspel: „belijdenis doen'' veranderen in
„belijden ls doen". Deze verandering wil de openbare daad
van het belijdenis afleggen weghalen uit de sfeer van de
woorden en overbrengen naar de praktijk. Er bestaat in
Amsterdam een Amstelpreekteam, bestaande uit dertien le
den, onder wie twee vrouwen, allen theologisch werkzaam, die
met elkaar een boek hebben geschreven dat bestemd is voor
Jonge mensen die belijdenis willen doen, maar uiteraard ook
voor een brede kring van lezers en lezeressen die in de zaak
belang stellen. Het boek behandelt de apostolische geloofsbe
lijdenis na een Verantwoording geschreven door de vrouwe
lijke medewerkers, Jeanette Deenik-Moolhuizen en Machteld
van Woerden ln 24 hoofdstukken, inclusief het „amen". Een
uitvoerig register van bijbelplaatsen is aan de eigenlijke tekst
toegevoegd. „Belijdenis is doen" is een uitgave van Ten Have.
Baam; het werk telt 152 blz. en kost 17,50.
Er is een vast systeem gevolgd. Elk
hoofdstuk begint met een résumé (sa
menvatting) van waar het over gaat.
b.v. ..Ik geloof" of ..onze heer". Dan
volgt een korte formulering uit de
kerkelijke traditie van oudere of Jon
gere datum. Hlema komt telkens een
meer uitvoerige uiteenzetting van de
bijbels-theologische achtergrond. Als
vierde onderdeel volgt dan een „toe
spitsing". welk woord bewust moet
zijn gekozen ter vervanging van het
zoveel makkere woord „toepassing";
achter dit laatstgenoemde woord im
mers kan men de notie „aanpassing"
vermoeden.
Doortimmerd
Zo maakt dit boek. als werkstuk ge
zien, de Indruk van hecht en wel
doortimmerd te zijn. Er bestaat ln het
team blijkbaar een duidelijke over
eenstemming van gevoelen, wat niet
wegneemt dat ook de kritische In
breng van gemeenteleden ln het ge
heel is verwerkt. In dit boek is een
duidelijke theologie aan het woord,
die lk als leek respecteer maar die mij
niet overtuigt. Misschien als reactie
op het overdadig gebruik van hoofd
letters ln de traditionele theologische
literatuur vindt men hier, figuurlijk
gesproken, een theologie van de klei
ne letter. God wordt consequent met
een kleine g gespeld en het „U" is. al
even doelbewust, vervangen door jij.
Jou en Jouw. Een beetje grappig is de
inconsequentie op blz. 126, waar
psalm 51 vers 3 tot 6 wordt geciteerd:
„Wees mij genadig, o god, naar Jouw
solidariteit" enz., terwijl men verder
op leest „tegen u alleen heb lk gezon
digd, en wat kwaad was in uw ogen
De«e tekening van de Amstelkerk in Amsterdam, van L. Wenckebach, staat
op het omslag van 'Belijden is doen'.
heb lk gedaan"
Symptoom
Nu is de kleine letter al tientallen
Jaren in opmars en als veelschrijver
merk ik wel dat ik er ook meer en
meer toe neig. Welbezien is het niet zo
geweldig belangrijk, zij het dan wel
als symptoom. Want die voorkeur
voor de kleine letter gaat gepaard
met de hardnekkige voorkeur voor de
gemeenzame aanspraakvorm. Nu is
dat op zichzelf niet nieuw, want in
bevindelijke kringen wordt sinds jaar
en dag „je" tegen God gezegd. Maar
de achtergrond is totaal verschillend.
De doorgeleide, bevindelijke christen
is bij God kind aan huis en mag Hem
tutoyeren. Maar binnen de kleine let-
ter-theologie die hier aan het woord
is. ligt de zaak andersom. Niet de
mens mag aan het hemelse hof verke
ren. maar dit hof. „god" genaamd,
heeft zijn transcedentie vrijwel prijs
gegeven en identificeert zich met de
menselijke samenleving. De traditio
nele, theologische en ideologische bo
venbouw is ingestort en het resultaat
is een exclusief aards gerichte theolo
gie (het woord materialistisch ge
bruik lk liever niet). Enkele markante
uitspraken. „Geloven in god de
schepper drukt ons onontkoombaar
op politieke stellingname in het soci
alisme" (bl. 37). „Het magnificat zin
gen betekent dan ook politiek en
maatschappelijk engagement" (55).
Reactie
In dit alles zit een element van gezon
de reactie. Te waarderen is in de
eerste plaats de volledige aanvaar
ding. in het geheel der theologische
denkbeelden, van het Oude Testa
ment. Vervolgens de afwijzing van
het Grieks getinte spiritualisme, dat
een tegenstelling schept tussen stof
en geest, met alle gevolgen van dien.
Ten derde de totale honorering van
het opkomen voor de maatschappe
lijk ontrechte en verdrukte; dit is een
legitieme kern van deze theologie, die
al te lang onder vrome frasen ls be
dekt geweest. Ten vierde het vast
houden aan de bijbel als richtsnoer
voor het handelen.
Waar het naar mijn lekenoordeel fout
gaat ls, dat hier het volle evangelie
wordt gereduceerd tot een econo-
mlsch-politiek evangelie. Het onmis
kenbare sociale accent, vooral ln het
Oude Testament, ontstaan binnen
het kader van een lange toekomst
terwijl het Nieuwe Testament tot
stand is gekomen binnen het kader
van de „Naherwartung" wordt ver
absoluteerd. Jezus heeft voor zijn on
derdrukkers gebeden en Jozef van
Arimathea valt niet onder het oordeel
„Wee u, gij rijken". Het sociale accent
in de bijbel is niet in zichzelf besloten,
maar heeft een diepere achtergrond.
Ombuiging
Er is ruimte voor een genegenheids
verhouding tussen de gelovige enke
ling en God. De boodschap van de
bijbel gaat niet op in het. sociaal
motief. Bij berouw en inkeer is er ook
voor de onderdrukkers genade. Hier
en daar voelt men de bijbeltekst of
het belijden van de oude kerk gewoon
geweld aangedaan. Het geheel maakt
de indruk van een ombuigingsopera
tie. zij het dan uit gewetensnood, uit
de noodzakelijkheid de oude bood
schap naar de actualiteit toe te verta
len, uit de behoefte tot een Jonge
generatie zinnige woorden te spre
ken. Maar persoonlijk mis ik een di
mensie die tot het wezen van de open
baring behoort. Zolang ik ademhaal
zal ik blijven opkomen voor de echte
spiritualiteit in geloofszaken en mij
verzetten tegen een theologie die ik
ervaar als tweedimensionaal. Aan
haar betrekkelijk gelijk als gezonde
reactie schiet ze voorbij en mondt uit
in wat ik niet anders zie dan ais
sociaal dogmatisme. Men kan boven
dien best een goede socialist zijn ge
woon op humanitaire gronden, zon
der heel die zware theologische baga
ge te moeten meetorsen.
De rode Duitse dominees van vóór de
Eerste Wereldoorlog kwamen tot de
ontdekking dat het doeltreffender
was om in plaats van te preken poli
tieke pamfletten te schrijven. Hoe
stevig dit boek ook is geconcipieerd,
het verraadt geestelijk gesproken een
wankel evenwicht tussen theologie
en ideologie.
GODSTOORN
En de Heer hoorde jullie sprekef*
werd toornig en zwoer, door te
zeggen: Niemand van die mann|or
van dit boos geslacht zal dit gcx
land zien, dat ik onder ede belo
heb te zullen geven aan Jullie
vaderen, behalve Kaleb, de zoo#Hl
•Vi
Jephunne, hij zal het zien. Aan
en aan zijn kinderen zal ik het"
geven waar hij doorheen ging,
hij de Heer volkomen trouw gel
is.
(Deuteronomium 1 vers 34-36)
hl
er
advertentie
in,
De verhouding tussen Israël en|Y'
Heer ls van een persoonlijke aaft.
is niet de hoge God die soeverei da
bestiert zonder dat het Hem
interesseert hoe de mensen han
en op Hem reageren. Hij regeert
zijn woorden. De woorden mak at
geschiedenis. Vandaar dat de E g]
luistert naar wat ze zeggen. Hij
hoorde de stem van hun woordt
daarom wordt hij ook toornig. I
toorn is niet een vreemd gegevt,..
twee manieren zou een god nietJ(
kunnen toornen. Hij zou een go e
kunnen zijn vol zg. liefde, d.w
alles goed vindt. Of hij zou eenL
kunnen zijn die zo hoog en verh
is dat hij niet eens merkt hoe m cl<
omgaan met zijn woorden, hij s ,nj
boven, hij merkt 't niet, 't inter*
hem niet. Maar nu moet ik weetp"
hoofdletters hebben: Hij luistei A
merkt 't op en 't interesseert Hef^
degelijk en hevig hoe ze antwo( w
Daarom wordt Hij toornig. Got
toom is niet eens de achterkant
zijn liefde of zijn linkerhand, m
is de voorkant van zijn meelevc
het is zijn rechterhand. Hij is dl 01
helemaal toom omdat Hij helei
liefde is. Zo gaat het in de omga a
met God.
door Hennie Serfontein
JOHANNESBURG Met een felle verklaring van twee zwarte gereformeerde kerken, waarin
de blanke gereformeerde synodevoorzitter E. P. J. Kleynhans van grove verdraaiing en
dubbele trouwbreuk wordt beschuldigd is de verhouding tussen de (blanke) Nederduitse
Gereformeerde Kerk in Zuid-Afrika en de (zwarte) NGkerk in Afrika in een echte crisis
gekomen.
Vorige week besloten de dagelijkse
besturen van de vier NGkerken dat
de kerk geen bezwaar kan hebben
tegen een wijziging van de „ontucht
wet", de regeling die huwelijken en
geslachtelijke omgang tussen een
blanke en iemand van een andere
etnische afkomst verbiedt
In de bijeenkomst werd afgesproken
dat geen van de delegaUes nog Iets
over het onderwerp zou zeggen dat
zou afwijken van het officiële com
munique. Woensdagavond legde de
blanke synode voorzitter Kleynhans
deze afspraak evenwel naast zich
neer door voor de televisie te verkla
ren dat de afspraak van de dagelijkse
besturen niet betrekking had op de
afspraak van de dagelijkse besturen
niet betrekking had op de ontucht
wet Hij zei dat er weliswaar geen
bijbelse grond ls voor handhaving
van het verbod op Interraciale huwe
lijken, maar dat zijn kerk dK ver
schijnsel toch als hoogst onwenselijk
beschouwde en uit praktische over
wegingen aan de regel vasthield.
Dit verbreken van de afspraak werd
gevolgd door Interviews met drie
Afrikaanse kranten, waarin Kleyn
hans eveneens op de gemaakte af
spraak met de zwarte gereformeer
den terugkomt
Verklaring
Dit leidde tot een lange verklaring
van de (zwarte) NGkerk en de „Refor
med Church", de Indiër kerk. Daarin
wordt de interpretatie die dr. Kleyn
hans aan de gemaakte afspraak gaf
afgewezen. In de overeengekomen
tekst Staan uitdrukkelijk de wet op
dé gemengde huwelijken en de on
tuchtwet genoemd en in de rest van
de tekst wordt daar drie maal naar
verwezen
Dat de overeenkomst volgens Kleyn
hans niet over deze wet zou gaan
noemen de twee andere gereformeer
de kerken „een grove verdraaiing".
Kleynhans wilde zaterdag nop niet op
de beschuldiging reageren. Hij wilde
eerst zijn dagelijks bestuur raadple
gen. Ook prof. Johan Heyns. een the
oloog van de Universiteit van Preto
ria. die aanwezig was bij de vergade
ring van de dagelijkse besturen, wei
gerde commentaar op de uitleg die
dr Kleynhans aan de overeenkomst
gaf.
waarin opgenomen: De Rotter
dammer. met Dordts Dagblad,
Nieuwe Haagae Courant mat
Nlauwa Leldse Courant
Uitgave: Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tammmga
Directeur mg. O Postma
HOOFDKANTOOR
Posibus 859
1000 AW Amsterdam
Wibautstraat 131 Amsterdam
tel 020-913456
telex 13006
PDSfg.ro 66 0000
Bank Ned Oed-etbenk
Reeenngnt 23 00 12 574
Gemeentegiro Amstenfem
XI1000
REGIO ROTTERDAM/DORDRECHT
Poetbus 948
3000 AX Rotterdam
lel 010-115588 (abonnemereen
an bezorging)
lel 010-115588 (redactie)
tel 115700 (uitsluitend voor
advertenties)
Westbiaak 4
Rotterdam
REGIO OEN HAAG/LEIDEN
Postbus 101
2501 CC Den Haag
tal 070-469445
(abonnementen en bezorgmg)
te< 070-469445 (redactie)
tel 070-488884 (uitsluitend voor
Parkstraat 22 Oen Haag
REGiO NOORO/OOST-NEDERLANO
(abonnementen en bezorging
Postbus 3
8000 AA Zwolle
tel 05200-17030
Melkmarkt 56 Zwolle
Abonnementsprijzen
Per maand 16.98
Per kwartaal 50.95
Per half par 101.90
Per jaar 201.60
Adverteobetereven op
Telefonische abonn
drachton (zie adres'
1000 AK AMSTERDAM
AdresvrjZingen mtskiiiand scrvm
lelijk aan onze Amsterdamse
UTRECHT Onder leiding van Alle
de Jonge heeft de Algemene Vergade
ring van Beraad van de Remon
strantse Broerderschap zaterdag het
tweejarig meningsvormend proces af
gesloten. Dit „Beraad" is een vorm
van kerkelijke Inspraak, die voorstel
len doet aan de Algemene Vergade
ring van Bestuur. Deze laatste lijkt
het meest op een synode bij andere
protestantse kerken.
De 225 aanwezigen spraken zaterdag
in vier groepen over geloofsover
dracht. over „de vreemdeling in ons
midden", over de mate van openheid
van de broederschap en over de uit
spraken die de broederschap doet Er
was verreweg de meeste belangstel
ling voor de bespreking van de ma
nier waarop het eigene van de remon
stranten wordt overgedragen. Dat
voor deze discussie wat meer interes
se was. werd waarschijnlijk veroor
zaakt door de problemen die de ker
ken en vooral ook de remonstrantse
broederschap heeft met teruglopen
van het ledental, de moeilijkheid om
nieuwe mensen te bereiken en de
vraagstukken met betrekking tot de
geloofsoverdracht aan de jongere ge
neratie.
Groeten
Van de ongeveer zeventig groepen die
ln het land bezig zijn geweest met
gesprekken ln het kader van dit „Be
raad" hebben er 45 over dit thema
gesproken. Een terugkerende mening
was dat geloofsoverdracht meer door
onze levenshouding dan met woorden
plaats heeft. De Amsterdamse profes
sor C H. Llndijer gebruikte de uit
drukking .samen ontdekken". Ge-
sprekskringen waren volgens de Al
gemene Vergadering van Beraad
waarschijnlijk het beste instrument
voor de geloofsoverdracht. Zulke
kringen bieden de kans langs de weg
van vertellen, luisteren en uitwisselen
persoonlijke onzekerheden te door
breken en geloofsinhouden (wat ge
loof ik eigenlijk) te toetsen, te beves
tigen en te verrijken.
Alhoewel remonstranten vaak de na
druk leggen op het persoonlijk gelo-
Ztjn z.i) op dit punt r et zo sterk
D. urm wordt behoef- -vvoeld aan
nv foerustliw. maar een pmces van
ke-r- verdruohr van wetende aan
met wetende werd afgewezen Het
Beraad" gaf op dit punt ais aanbeve
ling hoge voorrang te geven aan een
uitgewerkt beleid van toerusting. De
vergadering beval verder aan dat pre
dikanten en studenten meer vorming
ontvangen op het punt van omgaan
met groepen (agogische vakken).
Vreemdeling
De groep die zich bezighield met de
vreemdeling had zich Intens bezigge
houden met het beraad, dat de Neder
landse raad van kerken vorig jaar
herfst in Hierden (Gld) heeft gehou
den over het racisme. Aan dit beraad
ontleende de vergadering de aanbe
veling dat men de kansen zou verrui
men voor vreemdelingen, zichzelf te
organiseren en dat men zulke organi
saties serieus zou nemen als gesprek
spartners voor de kerken. Plaatselij
ke kerken en raden van kerken die
nen volgens het „Beraad" te overwe
gen hun gebouwen ter beschikking te
stellen van andere religieuze groepe
ringen.
De vergadering raadde aan het over
heidsbeleid ten aanzien van raciale
minderheden kritisch te volgen om
dat het racisme zich verscherpt. De
kerken moeten actief meepraten over
een naar cultuur en ethniciteit veel
vormige samenleving en de verlan
gens van de minderheden bij de over
heid krachtig bepleiten.
De aanbevelingen die de vergadering
heeft opgesteld zullen nu op tafel
komen bij de Algemene Vergadering
van Bestuur, die ln Juni bijeenkomt.
In de reeks „Gidsen bij de bijbelwe
tenschap" van uitgeverij Kok te
Kampen, die geredigeerd wordt door
drs. E. de Vries (als nieuwtestamenti-
cus verbonden aan de theologische
hogeschool van de gereformeerde
kerken te Kampen 'verschenen twee
delen: Kort overzicht van de vorm
kritiek van het oude testament van
de Amerikaanse theoloog Gene Tuc
ker (Nederlandse bewerking van drs.
De Vries. 108 pag. 17,50) en Kort
overzicht van de literaire kritiek
van het nieuwe testament van alweer
een Amerikaanse godgeleerde, nl.
William Beardslee (eveneens vertaald
en bewerkt door de heer De Vries. 112
pag. 17.50).
De reeks Thuis in de bijbel, uitgave
Kok, Kampen is met twee deeltjes
uitgebreid. Deze reeks boekjes voert
als ondertitel: het nieuwe testament
in negen delen voor studie en gesprek
en staat onder reactie van ds. H.
Veldhuizen en drs. W. Verboom. De
geestelijk kleur is ongeveer die van
de gereformeerde bond in de her
vormde kerk. Deel 2, de evangeliën n
kost 13,90, deel 3, het evangelie van
Johannes, kost 10 gulden.
In de reeks „Verklaring van een bij
belgedeelte" (Kok. Kampen) ver
scheen een studie van dominee-dlch-
ter-schrijver Hans Bouma over Het
Onze Vader (96 pag. 12,50).
Voorts bracht Kok, Kampen, op de
markt: Preken en preektschetsen van
prof. dr. J. Verkuyl. in verband met de
wereldzending, het werelddiaconaat
en de ontwikkelingssamenwerking
(126 pag. 17,50).
Vertrouwen en verwachten is de titel
van een bundel van 52 meditaties
volgens het kerkelijk jaar. De auteur
is de hervormde predikant L. Kievit
en het boek, dat 207 pagina's telt en
25 (Ulden kost, is een uitgave van
Kok in Kampen.
Over de verhouding van Woord en
Geest is in de loop van 1977 en 1978 in
De Waarheidsvriend, het officiële
blad van de gereformeerde bond ln de
'hervormde kerk, een reeks artikelen
verschenen. Deze zijn nu gebundeld
in Geijkte woorden, een door Kok,
Kampen uitgegeven boek, waarvan
ir. J. van der Graaf de eindredactie
had (195 pag., 26).
De Hilversumse hervormde emeritus
predikant C. van der Wal is de auteur
van de beknopte studie (61 pagina's)
Zal men ook de jonge kinderen do
pen? Kok in Kampen vraagt ƒ8,90
voor dit geschrift over een actueel
punt in de kerkelijke discussie.
Prof. dr. A. Wessels volgde aan de
Vrije Universiteit te Amsterdam prof.
dr. J. Verkuyl op. Bij de aanvaarding
van zijn ambt als hoogleraar hield dr.
Wessels een rede over: Van Alkmaar
begint de victorie, ondertitel: Gast
vriendschap, sleutel tot het verstaan
van de verhouding van christenen en
mensen van ander of „geen" geloof.
Kok, Kampen gaf deze rede in druk
uit (60 pag.. 12,90).
De bekende Amerikaanse evangelist
Billy Graham schreef Kunt u op
nieuw geboren worden? De Neder
landse vertaling verscheen bij Kok.
Kampen (176 pag. 19,90).
In de reeks Nieuw Leven van uitge
verij Kok te Kampen kwam uit: Er is
iets gaande in Den Haag door John
Lewis (112 pag., ƒ13.50) Ondertitel:
De revolutionaire kracht van de Hei
lige Geest in een internationale ge
meenschap en die gemeenschap is
er rondom de anglikaanse kerk in de
residentie, waarvan de auteur predi
kant was.
De gereformeerde emeritus predi
kant dr H. M. Matter schreef voor de
serie „Verklaring van een bijbelge
deelte" van uitgeverij Kok. Kampen
over Filippenzen Het werd een boek
je van 90 pagina's dat 13,90 kost.
Ds. J. Overduln, thans emeritus te
Veenendaal en eens gevierd evangeli
satiepredikant te Amsterdam, behan
delt de vraag: Is geloven moeilijker
dan vroeger? Dit leverde een ge
schrift van 139 paginaS op, waarvoor
uitgeverij Kok, Kampen, 18,90
vraagt.
Deel 15 van de reeks Bijbel en ge
meente (uitg. Kok Kampen) is ge
schreven door de Amsterdamse Ne
derlands gereformeerde predikant H.
de Jong. Het heet Bron en nonnen
behelst een aantal bijbelstudies (161
pag. 23,50.
Bij Voorhoeve ln Den Haag kwam
een 71 pagina's tellend boekje uit dat
Ter bemoediging heet (prijs 9,90) en
dat een bloemlezing bevat uit het
werk van de beroemde middeleeuwer
Thomas More.
>bi
AMERSFOORT (ANP) D
held, de sociale partners en de
kunnen over een jaar aanbev
voor hun beleid op het terreiniBC
arbeid tegemoet zien. De seclt
le vragen van de raad van
gaat daaraan werken op bafjj
twee recente documenten:
ln de arbeid", de vastenbrief
de rk bisschoppen, en „Ter lg
ning en peiling van de arbei n
tie", een gespreksnota van <aa
voor de zaken van overheid or
menleving (ROS) van de herf^
kerk. De sectie zal daarbij cf 00
groep vrouw ln kerk en sam<
royaal in de arm nemen.
Anders dan de sectie sociale
betreurde de scriba van de h
de kerk, dr A. H. van den H<
helemaal niet dat twee kerl
een en hetzelfde onderwerp t^
schillende stukken hadden
advertentie
in an
i Wie nerveus is verbruikt nuttelo J
energie. Nerveuze mensen zijl
vlugger uitgeput en kunnen zie
ker concentreren. Zij voelen
loom en lusteloos en kunnen
's avonds slecht in slaap komen,
ten proberen weer de nodige ri
leven te brengen. Valdispert
daarbij helpen. Valdispert is e
natuurprodukt uit de valeria
Valdispert brengt u weer tot
maakt niet loom of slaperig,
dragees zijn gemakkelijk in i< !ch
Vraag nadrukkelijk Valdispert 'bi
Uitsluitend bij apotheker en dn l
Lees vooraf de gebruiksvoorscl
nlj
Publikaties van dr. J Schoneveld (ln
Ter Herkenning! en van drs D. J van
der Sluis (ln Wending) hebben het
afgelopen jaar beroering gewekt in de
kring van hen. die zich bezig houden
met het gesprek tussen christenen en
Joden. Prof. dr. M Boertlen van de
universiteit van Amsterdam schrijft
erover in De Wekker (chr. geref.):
In de loop van 1979 verschenen ln
Nederland enige artikelen over vra
gen betreffende de christelijke relatie
met het Joodse volk die sterke tegen
spraak hebben opgeroepen. Men
krijgt de indruk, dat daardoor de
herbezinning op de relatie tussen
kerk en Israël in een stroomversnel
ling is geraakt Het is dan ook te
verwachten, dat binnenkort de hef
tigheid van het gesprek over het „ge
sprek met Israël nog zal toenemen.
D" bev rr.:ng is thans in zulk een
kT:t*k 'ad-urn gekomen, dat iemand
die got". de hoogte is van de huidi
ge discn--;e onlangs opmerkte we
staan in deze bezinning thans voor
een schelding der geesten. Want som
mige thans met kracht naar voren
gebrachte beschouwingen zijn van
zulk een karakter, dat daarmee de
eigen aard van de kerk als gemeente
van Jezus Christus wordt geloo
chend. Daarom wordt door sommi
gen aan degenen die dergelijke theo
rieën verkondigen gevraagd: Wat ls
nog de zin van een „gesprek" of een
„ontmoeting" tussen christenen en
joden, als de christenen van te voren
het eigene verloochenen omdat zij
geen oog meer hebben voor het unie
ke in de persoon en het werk van
Jezus Christus?
Prijsgegeven
Na de artikelen van Van der Sluis en
Schoneveld te hebben weergegeven,
vervolgt Boertlen:
Het is duidelijk, dat met dergelijke
theorieën een ernstige clrsis wordt
opgeroepen ln de bezinning op de
relatie tussen de kerk en het Joodse
volk. Degenen die sedert vele jaren,
zowel in Nederland als daarbuiten,
aan deze herbezinning deelnemen,
hebben met nadruk gezegd, dat ht
anti-judalsme in de kerk te wijten is
aan misbruik van het Nieuwe Testa
ment. En in geduldig, langdurig tas
ten en zoeken hebben zij gepoogd, in
allerlei keikleijke samenlevingsver
banden in dit opzicht corrigerend te
werken. Ook de schrijver van deze
regels behoort tot degenen, dit dit
moeizame werk jarenlang hebben
verricht. Onweersproken bleef het
niet, en de misverstanden waren vele.
Maar over één ding waren zowel de
voorstanders als de tegenstanders
van deze nieuwe bezinning het eens:
over het eigene van het Nieuwe Tes
tament, namelijk de boodschap over
de persoon en het werk van Jezus
Christus. Dit eigene, dit geheel unie
ke, werd tot dusver door niemand die
bij deze herbezinning betrokken was
prijsgegeven. Met verdriet en met
grote bezorgdheid stel ik thans vast,
dat dit nu wel het geval is. In de
plaats van de aandacht voor Hem. die
de Vader gezonden heeft, treedt nu de
belangstelling voor „het messiaan
se". Daarmee wordt in feite een groot
deel van de openbaringsgeschiedenis
ontkend.
Het gaat om zaken van zulk een
doorslaggevend belang, dat wij „om
Slons wil" niet langer mogen zwijgen.
Als het Nieuwe Testament niet meer
is dan „een messiaanse midrasj" kun
Je met een gerust hart uit de staal
kaart van religieuze overtuigingen
datgene uitzoeken, wat je het meeste
aanspreekt. Het maakt dan niets
meer uit, welke van de vele soorten
jodendom, christendom of islam je
uitkiest. Want in al die soorten krijg
Je wel op de een of andere manier te
maken met een vorm van messianis
me. Maar ais het werkelijk gaat om
de vraag „Wat dunkt u van de Chris
tus?", staan de zaken er geheel an
ders voor. Dan moet. terwille van het
heil van Slon, de discussie fel zijn. Op
zulk een felle discussie wil dit artikel
een voorspel zijn.
Exclusiviteit
In Ter Herdenking (tijdschrift voor
christenen en Joden onder redactie
van 8. Oerssen en A. C. Ramselaar)
reageert dr. E. Flesseman-van Leer
zelf „christen van Joodsen huize"
op Schoneveld. Hier het slot van haar
artikel:
„Veel belangrijker vind ik de vraag,
of het getuigenis, dat de kerk mijns
inziens niet kan opgeven, dat God in
Jezus Christus op beslissende wijze
voor alle mensen gehandeld heeft, en
dat zij hoopt dat eens alle mensen dat
zullen erkennen, reeds anti-judaïs-
tisch ls. Misschien ls dat inderdaad
wel zo, zowaar als iedere fundamente
le geloofsovertuiging een afwijzing
inhoudt van een daarmee strijdige
overtuiging. Als men dit. met Schone
veld. de „exclusiviteit" van de kerk
wil noemen, dan heeft zij die gemeen
met Israël met zijn hartstochtelijk
opkomen voor de eenheid en enigheid
van God. Deze zogenaamde exclusi
viteit komt dus niet slechts op reke
ning van een „messiaans of eschato
logisch elan". Ten overvloede wil lk
erop wijzen dat déze exclusiviteit of
onverdraagzaamheid of hoe met het
noemen wil, iets wezenlijk anders is
dan triomfalisme of maatschappelij
ke intolerantie.
Ten slotte wil lk nog terugkomen op
mijn opmerking in het begin, dat het
voor mij bij de plaatsbepaling van de
Joden-christenen in de kerk gaat om
het wezen van de kerk. Het getuigenis
van het Nieuwe Testament spreekt
van de Jood Jezus Christus in wien
God in de eerste plaats zijn verbond
met het joodse volk bekrachtigd
heeft. In zijn uniciteit ls Jezus Chris
tus in de eerste plaats Gods oproep
tot de Joden. In Hem is de oudtesta
mentische messiaanse ven
nee, niet in haar totaliteit
daarover zijn Schoneveld eifecl
eens maar wel op dat éne j did
Gods geschiedenis werkelijk! is i
worden. Want wat is messiaa ert
wachting anders dan het uifijft
naar dat Gods wil op de2 0r
geschiedt en gedaan wordtint
afgezien van alle latere dogi oor
vastlegging staat dit ene v nei
alle nieuwtestamentische sc|ns]
dat ln Jezus Christus Gods
dig geschied is. Daarom, i
daarom noemen zij Hem
Messias. Maar als ln Jezus
Gods verbond met Israël bek ug|
en op dit punt ook inderdaai )t
kelijkt is, houdt dat ln dat »n.
bond in Jezus Christus oolndf
universele strekking openba
worden. Daarvan is het
van Joden en heidenen in de
het teken. Als die zogenaan
harding" van Israël Gods
naar de uiteindelijke vervf^
naar het openbaar worden
als Christus/Messias is. dal
Joden-christenen als voorM vjg
is vooruit-lopende uitzongc
garantie ervan dat het om
dan een omweg gaat." Ge'
gelijke woorden in de moi
„Christen van Joodsen hi 1/
een ongepaste verwatenhei ffj
dat zo is, dan is het dezelf
tenheld als van Paulus, dlel
een ander nieuwtesb
schrijver wist dat het alk
sluitend pure genade was
Jezus Christus mocht gelo*
ten 1 vers 16).
fhel
vs
Ügl
opl
IV J
