een oorlog zonder misdaden Kijk economie mrnalist verdenkt de BVD van inbraak d LH! van Het Spectrum ikken over koningshuis weg' Neem de stofzuiger met de langste adem. Neem Nilfisk. Vandalisme zeer sterk toegenomen economie f 33,50 O Dollar hoger; goud fors lager fRDAG 15 MAART 1980 TROUW/KWARTET 27 I prof. mr. B. V. A. Röling ■logsmisdaden zijn de gro- schendingen van het oor- srecht, het recht dat regels jt over de strijd, over het rag tegenover gewonden, gsgevangenen en burger- olking, en over de positie de bezetter. De meest in oog springende voorbeel- zijn het aanvallen van gerbevolking. de mishan- en doding van krijgsge- genen. en het doden van gers in bezet gebied (de tsers vermoordden in de tede Wereldoorlog meer honderdduizend joodse lerlanders). ke oorlog worden oorlogsmisdrij- gepleegd. door alle partijen. De ig en de oorlogsomstandigheden het slechtste in de mens naar n komen, door de angst en de en de feitelijke gelegenheid ;egeven wordt. Maar vóór alles it de oorlog door de betrokkenen xcuus beschouwd wordt om din-' te doen die in het dagelijkse verboden zijn. Dat geldt voor idividuele militairen, maar ook de regeringen. Vandaar de on-' heiding in twee soorten oorlogs- adigheid. eerst de misdadigheid die van rhand wordt bevolen, aangemoe- of toegelaten. Daaronder vallen roorbeeld de bevelen om geen sgevangenen te maken, of het besluit tot de „Endlösung": de oording van alle Joden in Euro- laaronder valt ook het bombar- van de burgerij om de oorlog aaglijk te maken voor de bevol en zo de bereidheid tot capitula- bevorderen. Het gaat hier om ig dat door de overheid gezien t als dienstig voor het bereiken ïaar politieke en militaire doel- in. Men kan dat „systeem-crimi- eit" noemen. ;t staat de strikt „individue- laliteit" van militairen die, gelegenheid gebruik maken egoïstische verlangens en be te bevredigen: roven, moor- verkrachten. Die laatste soort naliteit is vaak schadelijk voor "itaire discipline, en bevordert ijandigheid van de bevolking, aar dat de eigen militaire macht tegen optreedt. lenzin iscl ringlel 16, er gevallen bekend dat Duitse ten gedurende de veldtocht ter. werden veroordeeld door Duitse raden. De behoefte aan orde en iline winnen het dan van de te- n om „de eigen jongens" te be en. Die tegenzin bestaat overal. onze houding tegen Nederlands lir wangedrag bij de „politieac- in Indonesië was een duidelijk eeld van die tegenzin. vervolging van „systeem-crimi- it" komt nauwelijks voor. Men h nmers daarmede het eigen offi- >eleid veroordelen. Systeem-cri- iteit wordt vrijwel alleen be door rechters van de vijand, of ntemationale tribunalen van de innaars na de oorlog. ocessen van Neurenberg en To- Blden zich vooral bezig met deze ile misdadigheid, de massale idigheid, uitgevoerd door indivi- maar ontworpen en bevorderd ximinele regeringen of militaire 5. Zij stelt de individuele misda- id in omvang en ergheid in de schaduw. Men heeft terecht vastge steld. dat méér misdaad voortkomt uit gehoorzaamheid dan uit rebellie, zoals er in de wereld méér wangedrag te wijten is aan het volgen van gel dende misdadige opvattingen, aan gemeenschapszin zou men kunnen zeggen, dan aan het nastreven van individueel egoïstisch profijt. Er ge beurden haast onvoorstelbaar gruwe lijke dingen in de tweede wereldoor log. ook aan „individuele criminali teit". Maar die oorlog zal in de herin nering vooral voortleven door de gas kamers van de Duitsers en de atoom bommen van de Amerikanen, de mar kante vormen van „systeem-crimina- liteit". Misdaden In ieder leger worden oorlogsmisdrij ven gepleegd. In iedere oorlog worden ook door de partijen instellingen in het leven geroepen om de oorlogsmis daden van de tegenpartij op te teke nen. In iedere oorlog behoort het tot de praktijk van alle partijen om de tegenstander te beschuldigen van weerzinwekkende misdadigheid, die in „witboeken" breed wordt uitge meten. Men schuwt daarbij meestal de leu gen niet. Hitier ging zelfs zó ver om eigen mensen misdaden te laten ver richten in de kleding of het uniform van de tegenpartij, om vervolgens op de gruwelijkheid van de vijand hard te reageren. Beschuldigingen beho ren tot de propagandamiddelen in de ooriog, die het eigen moreel moeten oppijpen en het moreel van de tegen partij moeten ondermijnen. Ze zijn een wezenlijk bestanddeel van de ide ologische en psychologische oorlogs voering. Het komt voor dat men probeert om door de na-oorlogse rechtspraak de eigen oorlogspropaganda erkend te krijgen. Zo werden de Duitsers in Neurenberg aangeklaagd wegens de massamoord van Katyn. De Russen beschuldigden de Duitsers van de moord op elfduizend Poolse officie ren. De Russische aanklager ging zó ver in zijn requisitoir te spreken van „een van de belangrijkste misdadige gebeurtenissen, waarvoor de aange klaagden verantwoordelijk zijn". Het staat, op grond van onderzoek gedu rende en na de oorlog wel vast. dat de 4143 Poolse officieren in het massa graf van Katyn door de Russen in de lente van 1940 werden gedood. Het Internationale Tribunaal te Neu renberg is dan ook aan de Russische beschuldiging voorbij gegaan. Na oorlogse rechtspraak en dat is een gevaarlijke kant ervan kan ge bruikt worden om de geschiedenis te vervalsen. Vandaar de wenselijkheid van internationale gerechten. Staten misgunnen elkaar bepaalde verval singen. Een internationaal hof geeft grotere waarborgen, dat de recht spraak niet misbruikt wordt. Onderzoek Ook in Duitsland werd een organisa tie in het leven geroepen om gegevens te veizamelen over geallieerde wan daden, de „Wehrmachtsuntersu- chungsstelle". De berichten over ge allieerde oorlogsmisdrijven leidden dan tot nader onderzoek, vaak ter plaatse, waarbij getuigen werden ge hoord. Alle gegevens werden in docu menten verzameld. Wat over was van die stukken is door de Amerikanen in beslag genomen, op microfilm ge bracht, en daarna overgedragen aan de Bondsrepubliek, alles tezamen 236 banden, betreffende 4000 gevallen. Het is maar een klein deel van het bijeengebrachte. Veel is verloren ge gaan in de oorlog. Op basis van deze stukken heeft een Amerikaans jurist, dr. Alfred M. de Zayas, met medewerking van een Ne Het Internationaal Tribunaal te Neurenberg: de overwinnaars berechten de verliezers derlandse collega, dr. Walter Rabus, een boek gepubliceerd: „Die Wehr- machtsuntersuchungsstelle. Unver- öffentlich Akten über alliierte Völker-. rechtsverletzungen im Zweiten Wel- tkrieg" (Universitas/Langen-Müller, 1979, 479 bladzijden). De publikatie berust op de genoemde documenten, maar tevens op uitvoerig onderzoek na de oorlog, waarbij zo mogelijk opnieuw de in de akten voorkomende mensen werden gehoord, en waarbij de gevonden gegevens vergeleken werden met intussen vrijgegeven stukken van geallieerde zijde. Niet altijd was er bij Duitsers bereid heid te vinden om opnieuw deze ge schiedenissen uit de doeken te doen. Menigeen antwoordde op het verzoek tot medewerking: „Laat die zaken rusten, Duitsland heeft zich te zeer misdragen, dat wij ons zouden in spannen om geallieerd wangedrag vast te stellen". Duits Het kan ook menigeen vreemd te moede worden: een Duitse publikatie over wangedrag van anderen! „Hoe durven ze!", zal menige reactie zijn. Maar dan dient toch allereerst erop te worden gewezen, dat de schrijvers geen Duitsers zijn. maar juristen die hebben gebruik gemaakt van Duits materiaal en Duits onderzoek. En dat het van betekenis is om een volledi ger beeld van het oorlogsgebeuren te krijgen, vollediger dan bleek uit de na-oorlogse vonnissen en de geschrif ten over het Duitse wangedrag De overwinnaar wordt nu eenmaal geen rekenschap gevraagd. Er zijn geen strafvonnissen over geallieerde „systeemcriminaliteit", zoals het bombarderen van de burgerbevol king in Duitsland en Japan, Er is wel een uitspraak van een Japanse rech ter (in een civiel geding, de Shimoda- zaak), waarin wordt geconcludeerd dat de vernietiging van Hiroshima en 1 Nagasaki in strijd was met het oor logsrecht. Niet omdat atoombommen werden gebruikt, maar omdat het een aanval op de burgerbevolking was. De belangrijkste systeem-criminali- teit die de „Untersuchungsstelle" heeft onderzocht is het Russische wangedrag tegenover de krijgsgevan genen. Er zijn vele aanwijzingen dat in het begin de krijsgevangene zon der pardon werd gedood, behalve als hij vóór de strijd was overgelopen. Er is onzekerheid of deze praktijk terug gaat op een uitdrukkelijk bevel van Stalin. Men beroept zich daarbij vaak op de vele redevoeringen die Stalin hield gedurende de oorlog, en die bijna alle eindigden met „Dood aan de vijand". Het lijkt mij dat dit beroep niet sterk is. Er was een officieel centraal bevel van 1 juli 1941 om krijgsgevangenen behoorlijk te behandelen. Men wilde het overlopen daardoor bevorderen en de arbeidskracht gebruiken. Maar de praktijk was aanvankelijk geheel anders. Later zijn miljoenen krijgsge vangenen gemaakt en niet direct ge dood. Maar de behandeling was zeker niet in overeenstemming met het gel dende volkenrecht. Van de 3.1 mil joen Duitse krijgsgevangenen in Rus land stierven er 1.1 miljoen, dat is 35,2 procent in gevangenschap. Het boek van de Zayas geeft ook de cijfers voor de Russische krijgsgevangenen in Duitsland: van de 5.7 miljoen stier ven er 3.3 miljoen in gevangenschap! De oorlog aan het Oostfront was nog gruwelijker dan de oorlog op de ande re fronten. In het algemeen was het wangedrag zó groot De Zayas spreekt van de „unfaszbaren Verbre- chen der SS-Elnsatzgruppen und die Hèrte der deutschen Besatzung" dat de Russische reactie enigermate begrijpelijk wordt. Wellicht speelde aan Russische zijde ook het cultuurpatroon een rol. Er zijn zovele aspecten in het Russische leven en het Russische gedrag die bij ons als „communistisch" worden ge zien, maar slechts voortzetting zijn van wat gebruikelijk was onder de tsaren. Tolstoi beschrijft in zijn „Oor log en Vrede" de meedogenloosheid van de Russische bevolking en de Russische soldaten tegenover de Fransen. „Gelukkig het volk", zo roept hij uit, „dat zich laat gaan. en zijn woede en zijn wraak uitleeft tot er plaats komt voor de verachting en de compassie". (III. 5. I). Het boek van De Zayas is er in het geheel niet op gericht om ook maar te suggereren, dat van gelijkwaardig heid in oorlogsmisdadigheid tussen Geallieerden en Asmogendheden zou kunnen worden gesproken. Herhaal delijk wordt gesteld, dat de nazi-cri- minaliteit eenvoudigweg van een an dere dimensie was. En dat blijkt ook uit de in het boek behandelde geval len van geallieerd wangedrag aan het Westfront. Er blijven gruwelijke ge schiedenissen e vermelden, zoals het doden van krijgsgevangenen aan een beweeglijk front, of het lynchen van piloten door de burgerbevolking. Maar afgezien dus van de massale aanvallen op de Duitse steden, valt het mee. Er blijkt telkens een grote discrepan tie tussen hetgeen de Duitse witboe ken gedurende de oorlog stelden, en wat door de „Untersuchungsstelle" destijds al werd vastgesteld, en na nader uitvoerig onderzoek, werd be vestigd. De algemene conclusie is. dat deze „Untersuchungsstelle" vrij grote zelfstandigheid en onafhanke lijkheid wist te behouden, en dat wat in haar akten werd opgenomen in het algemeen niet wezenlijk met de werkelijkheid in striid kwam. Wat is de zin van een publikatie over geallieerd wangedrag? Men kan zich vele motieven voorstellen. Bij menige Duitser kan de behoefte bestaan dat andere wangedrag in het licht te stel len. Openbaring van dat wangedrag kan het eigen schuldgevoel doen ver minderen. Het lijkt mij. dat dit zeker niet heeft medegespeeld in de publi katie van De Zayas' boek. Dan zou immers tevens gewezen zijn op de bombardementen van de burgerbe volking. culminerend in de misdadige vernietiging van Dresden. Een ander motief kan zijn. om onder scheid te maken tussen het uitzon derlijke wangedrag van de nazi-in stanties. de SS en SD, en het optre den van de gewone Duitse legeron derdelen. Vergelijking van hun doen en laten met geallieerd gedrag en wangedrag zou kunnen dienen om de eer van de „Wehrmacht" wat op te vijzelen. Die gedachte kan bij velen (het gaat hier dus niet om de schrij vers van het boek. maar om degenen die een dergelijke publikatie hebben bevorderd) hebben voorgezeten. Maar het blazoen van de Duitse mili taire macht is onherroepelijk bezoe deld door de leidende generaals Kei tel en Jodl. die te Neurenberg ter dood werden veroordeeld. Als hoofddoel van het gedane onder zoek en de publikatie van hetgeen gevonden werd geeft De Zayas: te nopen tot voorzorgsmaatregelen ter vermijding of vermindering van oor logsmisdadigheid in toekomstige oor logen Krijgsraden zijn volstrekt noodzakelijk, zo stelt hij. De schrijver van dit ar tikel is oud-hoogleraar volkenrecht en polemo logie te Groningen. In 1947 woonde hij het In ternationaal Tribunaal te Neurenberg bij en aan het eind van dat jaar was hij rechter in Tokio tijdens de berechting van Japanse oorlogmis daden. In het voorwoord van De Zayas boek geeft professor Dietrich Rauschning een nadere motivering. Zich bezig houden met wat in de oorlog aan misdadigheid geschiedde, ook bij de overwinnaar, leidt tot bezinning, en noopt ertoe door opvoeding en vor ming maatregelen te nemen tegen het uitbreken van „Rohheit und Grausamkeit". Het roept op de haat gevoelens ten aanzien van de vijand als het vermeende middel om strijd vaardigheid te bevorderen, uit te bannen. Het lijkt mij, dat ook deze motivering te kort schiet. Maatregelen zouden moeten genomen worden om de mensheid geschikt te maken om oor logen te voeren zonder haatgevoe lens. als een koel en „clean" bedrijf0 Maar men moet allereerst constate ren dat de hoofdvormen van kwaad aardigheid het besluit tot de „End lösung" en het besluit tot oorlogvoe ring tegen de burgerij in koelen bloede zijn genomen! Daarbij komt nog. dat opvoeden tot koel en zake lijk doden en vernietigen welhaast een onmogelijkheid is. zo niet zou betekenen een opvoeden tot onmen selijkheid. Kwaadaardigheid Een andere motivering lijkt mij méér voor de hand liggen. Onderzoek als dit, wat nu gedaan werd. leidt tot. de conclusie dat oorlogsmisdadigheid wezenlijk is voor het oorlogsbedrijf Zij kan daarvan niet losgemaakt wor den. Oorlog wekt de kwaadste kanten van de mens tot leven. Toegegeven, als in iedere crisissitua tie kan ook de oorlog leiden tot uitin gen van hoogste menselijkheid, moed, opofferingsgezindheid, naaste liefde De oorlog schept de gelegen heid tot uitersten van menselijkheid, uitersten die in een gezapig burger- mansbestaan nauwelijks kansen krij gen. Maar geen twijfel kan er over bestaan bij het opmaken van de ba lans. Kwaadaardigheid krijgt de meeste kansen. Als geheel is elke oorlog een schaamtevol bedrijf, diep tepunt van menselijke existentie, waaruit de wereld moreel geschonden te voorschijn komt. Als dat zo is, ligt een andere conclusie voor de hand. Niet dus de conclusie dat we moeten trachten om een mensheid te kweken die in staat is in toekomstige oorlogen de moderne massa-vernletigingsmiddelen zonder kwaadaardige gevoelens in te zetten, maar dat toekomstige oorlogen moe ten uitblijven. De conclusie dus. dat de oorlog als een aanvaard instituut in het verkeer van de volken wordt uitgebannen. Het mensonwaardig karakter van de oorlog is een bijkomende reden om de strijd tegen de oorlog te voeren. Een bijkomende reden! Hoofdargument blijft dat de wetenschap en de tech nologie de oolog in dié zin „onmoge lijk" hebben gemaakt, dat een oorlog tussen nucleaire blokken het einde van beide partijen zou kunnen bete kenen. Zo'n oorlog beginnen is poke ren met een cultuur, zo niet een gave mensheid, als inzet Als het waar zou zijn dat betere ken nis van hetgeen bij alle partijen in de oorlog geschiedt aan verachtelijke en mensonwaardige daden, zou bijdra gen tot de afkeer van het oorlogsbe drijf, dan heeft onderzoek als nu ge daan door De Zayas en Rabus wezen lijke zin. Wellicht had Oscar Wilde gelijk toen hij stelde dat de oorlogen slechts zouden kunnen verdwijnen als ze aan de verachting waren prijs gegeven egh ADVERTENTIE Jan Pen, een onzer verslaggevers TERDAM De Amsterdamse politie stelt een onderzoek In naar de diefstal uit de van de journalist Wim Klinkenberg van documenten en manuscripten, die belastend zijn voor koningin Wilhelmina en prins Hendrik. Volgens Klinkenberg werd de 'ker woensdagmorgen op heterdaad betrapt door zijn werkster in zijn woning in terdam-West. enberg was zelf op reis, maar is ond van het signalement dat de ter hem over de inbreker ver- e en op grond van gegevens van n tot de conclusie gekomen, dat breker een medewerker van de nlandse Veiligheidsdienst moet zijn geweest. Hij heeft de i ook een naam genoemd. vraag naar het waarom van een Uele inbraak door de BVD, ant- t Klinkenberg: „Er stonden bij- r onfrisse zaken over prins Hen en wellicht meende men dat ik 30 april iets wilde publiceren iet Koninklijk Huis; maar dat ïslist niet het geval, ik wilde s een historisch verhaal maken. Die inbraak is overigens wel dom, want nu word ik natuurlijk gedwon gen deze zaken bekend te maken." 'Afgeluisterd' Volgens Klinkenberg heeft de inbre ker uren in zijn huis doorgebracht en heeft deze zeer selectief de documen ten zitten doorlezen. „Hij moet om vijf uur 's morgens al gekomen zijn, want toen werd er bij de benedenbu ren aan de deur gerommeld," aldus Klinkenberg. „De man moet op de hoogte zijn geweest waar hij het ma-' teriaal kon vinden en die wetenschap kan alleen maar zijn verkregen door het afluisteren van mijn telefoon." Op het ogenblik dat de werkster bin nenkwam, omstreeks negen uur, was de inbreker bezig een doos vol docu menten door te snuffelen. De inbre ker bedreigde de vrouw, die daarna onmiddellijk bij de benedenbuur vrouw de politie telefonisch waar schuwde Verdwenen zijn onder meer enkele geschriften van de hand van wijlen E. F. W. W. baron Wittert van Hoogland en Eclaer. Deze geschriften bevatten volgens Klinkenberg interessante ge gevens over de brief, die keizer Wil helm II van Duitsland in 1902 aan koningin Wilhelmina stuurde, en waarin deze eiste dat Nederland de kustverdediging zou versterken op straffe van een Duitse bezetting. De ADVERTENTIE Langere levensduur, meer zuig kracht, moeiteloos bedieningsgemak. Dat is Nilfisk. Neem dus geen genoegen met minder. Neem Nilfisk, 'n verstandige investering. de stoere huishoudstofzuiger uit Denemarken Nilfisk B V. tel. no 02940-1 5268. toestel 17 houding van koningin Wilhelmina in zake de latere neutraliteit van Neder land in de eerste wereldoorlog zou ook ter sprake zijn gekomen in de geschriften. Klinkenbergs zoon Willy vroeg woensdagavond aan de secretaris van de Nederlandse Vereniging van Journalisten, mr. G. Schuijt, welke stappen moesten worden genomen. „Na overleg met de voorzitter van de journalistenvereniging heb ik toen de officier van justitie op de hoogte ge steld." aldus mr. Schuijt Volgens de officier van justitie, mr C. Goes, heeft hij de politie gewaarschuwd en Schuijt en Klinkenberg geadviseerd „op de gebruikelijke manier aangifte te doen". De politie kon gisteren nog geen nadere inlichtingen geven over de aard van de inbraak. Van een onzer verslaggevers UTRECHT Het vandalisme is in ons land in veertien Jaar tijd verze- venvoudigd. Werden er in 1965 nog ruim zevenduizend vernielingen ge meld, in 1978 waren dat er al ruim 51.000. Dit blijkt uit publikaties in het blad „Open Vervoer '80". dat vrij wel geheel aan vandalisme in het openbaar vervoer is gewijd Volgens dr A R Hauber van het criminologisch instituut van de Rijksuniversiteit Leiden zit er een zekere systematiek in de vernielin gen. De objecten zijn veel vaker open baar dan privé bezit. Zo moeten voor al telefooncellen, openbare vervoer middelen. plantsoenen, scholen, hal teplaatsen en stations het ontgelden. In tachtig procent van de gevallen vindt vandalisme in groepsverband plaats, zo heeft onderzoek uitge wezen. Het bekende, snel uitverkochte „Boek van de maand", nu weer verkrijgbaar. Algemeen Dagblad NRC Handelsblad „In gewone mensentaal, erg mooi". „Laat zien dat aan elke menselijke situatie een economische kant zit". Het Parool „Een meesterlijk boek". Trouw „Onbegrijpelijke uitdrukkingen en formules tot een minimum teruggebracht" Volkskrant „Toegankelijk geschreven, fraai geïllustreerd" Dit boek is onderscheiden met de Glaxo Wetenschapsprijs 1979 voor de bijzondere vorm van wetenschapsvoorlichting aan een groot publiek Gebonden Nu weer in de boekhandel Geen extra garantie voor chauffeurs EINDHOVEN (ANP) - Het melkbe- drijf Campina vindt verder overleg met de vakorganisaties over een ex tra garantie voor de melktankwagen- chauffeurs van het bedrijf zinloos De voedingsbond FNV wil een collectie ve garantie voor de chauffeurs die in loondienst zijn bij Campina, om te voorkomen dat hun positie onder mijnd wordt door zelfstandige chauf feurs. Het bedrijf streeft er naar om het melk ophalen te laten uitvoeren door zelfstandige chauffeurs. Voor de 225 chauffeurs die nu bij Campina wer ken heeft het bedrijf een schrmenjue garantie gegeven dat zij tot hun pen sioen in dezelfde functie in dienst kunnen blijven. Het bedrijf vindt het daarom zinloos de chauffeurs ook nog een collectieve garantie te geven Volgens Leeferink van het FNV wordt de chauffeur door de concerndirectie een rad voor de ogen gedraaid Een collectieve garantie moet volgens hem voorkomen dat de verhouding tussen de loondienstchauffeurs en de zelfstandige chauffeurs anders wordt dan zoals die nu is. WASHINGTON De dollarkoers is gisteren verder gestegen, terwijl de goudprijs verder terrein heeft moeten prijsgeven De koersstijging van de dollar wordt toegeschreven aan de maatregelen van president Carter ter bestrijding van de inflatie en de verhoging van de rente door een aantal Amerikaanse banken De dollar kwam ruim boven de twee gulden. Het goud gaf aanvankelijk een forse teruggang te zien, waardoor de prijs in Londen op een gegeven moment op 500 dollar kwam

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1980 | | pagina 27