Lippendienst van de raad voor de herderlijke zorg
Religieuzen: Synode
niet inspirerend
omBaarDe blindheid van de Duitse
kerk in de jaren dertig
Uit brieven van lezers
ommekeer
Trouw
VANDAA
A
GELOOFS- en GEBEDSPRACTICA 1980
st1r1
Rouwdienst
ds. Landsman
VOORBUGANC_
HA
Steun uit Genève
voor gevangenen
op Taiwan
-VRIJDAG 29 FEBRUARI 1980
TROUW/KWARTET
ilD t
door A. J. Klei
BIJ de post was een goudkleurig boékje.Tk
meende eerst dat het Iets werelds was. een
folder van het bankwezen of zo. maar 't
bleek een kerks geschrift te zijn. Dit deed
me op zichzelf natuurlijk al deugd, maar
mijn genoegen werd nog aanzienlijk
versterkt toen lk bemerkte, een beleidsnota
van de raad voor de herderlijke zorg van de
hervormde kerk in handen te hebben.
Ik ben namelijk dol op beleidsnota's, want
ik vind dat Je er altijd wat van opsteekt
Ditmaal was het ook weer raak, ik hoefde
het gouden boekje van de herderlijke zorg
maar even door te bladeren en jawel hoor.
daar las lk: J£en goede methode daarnaast
is de zgn. themagecentreerde interactionele
methode."
"De themagecentreerde Interactionele
methode alsjeblieft! Daar zou lk nou zelf
- nooit opgekomen zijn en zo zien we maar.
hoe goed het is dat de raad voor de
herderlijke zorg zijn arbeid voorlegt aan een
breder publiek, gelijk in het voorwoord
staat Aangezien ik tot dat breder publiek
behoor, wist ik wat me te doen stond en
afgelopen zondagmiddag, toen het
volstrekt rustig was thuis, nam ik het proza
van dominee R. Kaptein. de secretaris van
de raad, op teneinde er zorgvuldig kennis
van te nemen.
Zou dominee Kaptein. zo vroeg ik me afdat
gouden omslag zelf bedacht hebben? Vast
welwant ik zie daar een uiting in van
herderlijke zorg Jegens de recensenten. Dat
goud schenkt de penvoerders van de
verschillende richtingen of modaliteiten in
de hehmrmde kerk een ongezochte
gelegenheid, hun bespreking een stichtelijk
tintje te verlenen. Een midden-orthodoxe
bewonderaar van de bezigheden van de
raad kan met de psalmdichter uitroepen
dat de woorden, die dit geschrift behelst,
begeerlijker zijn dan goud. en een
misnoegde gereformeerde bonder kan zich
met de klagende J ere mi a afvragen: hoe is
het goud zo verdonkerd?
Het is niet voor niets, dat ik bij de raad voor
de herderlijke zorg een dergelijke attentie
voor de richtingen in de kerk veronderstel.
Onderaan pagina 21 van de nota staat te
lezen, dat de raad het bestaan van
modaliteiten toejuicht. Overigens wil de
raad liefst zo weinig mogelijk van t bestaan
der door hem toegejuichte modaliteiten
merken Er vindt, stelt de nota bekommerd
vast. polarisatie plaats tussen de
gereformeerde bond en in feite alle andere
modaliteiten. Als het aan de raad gelegen
had. was deze polarisatie voorkómen of op
z'n minst teruggedrongen.
Wat is dit voor vreemde praat! Daargelaten
dat de raad dat malle woord „polarisatie"
gebruikt in plaats van gewoon aan het
breder publiek te vertellen dat de bonders
steviger op hun stuk staan dan ooit. zie ik in
dat toejuichen van de raad slechts
lippendienst Modaliteiten zijn er krachtens
hun aard niet om mooi weer te spelen. Om
ons tot de gereformeerde bond te bepalen,
die is opgericht om de gereformeerde
waarheid uit te breiden en te verdedigen.
Welnu, deze bezigheid brengt mee. dat Je Je
flink afzet tegen andermans
ongereformeerde bagage Uitbreiden en
verdedigen van de gereformeerde waarheid
doe je niet door andere modaliteiten
vriendelijk over de bol te aaien.
Hoe brengen we dit de leden van de raad
voor de herderlijke zorg aan 't verstand?
Om te beginnen moeten ze dit stukje lezen
en daarnaast lijkt me de
themagecentreerde interactionele methode
een goede methode.
Ds R. Kaptein
TILBURG (ANP) De Nederlandse religieuzen vinden de bisschoppensynode maar weinig
inspirerend. Zij maken zich bovendien bezorgd over de toenemende polarisatie, welke blijkt
uit de reacties tot dusver op de besluiten. Aldus het bestuur en de raad van de conferentie van
Nederlandse religieuzen in een eerste reactie.
Deze rubriek is uitsluitend bestemd voor korte reacties op in deze krant gelezen
berichten, artikelen en commentaren, en niet voor open brieven, gedichten,
oproepen of reacties op advertenties (deze laatste dienen tot de directie gericht te
worden). De redactie behoudt zich het recht van bekorting voor. Hierover of over
het met plaatsen (meestal door ruimtegebrek) kunnen wij helaas met corresponde
ren. Brieven adresseren aan Secretaris hoofdredactie Trouw. Postbus 859.1000
AW Amsterdam. Bij publikatie worden naam en woonplaats van de schrijver
vermeld.
Dr* Ad van Luyn. lid van dit bestuur,
heeft verslag uitgebracht. HIJ was een
van de twee religieuzen-leden op de
synode In de conferentie van Neder
landse religieuzen zijn de verschillen
de groepen van mannelijke en vrou
welijke religieuzen in Nederland ver
tegenwoordigd. ruim 30.000. Hierbij
zijn de ruim 8000 die in het buiten
land werkzaam zijn niet meegere
kend.
De religieuzen vervullen talrij
ke functies in het r.k. kerkelijke leven
van Nederland van hoog tot laag. In
bijna de helft van de parochies zijn
religieuzen werkzaam in de basisziel-
ADVERTENTIE
zorg. In sommige bisdommen vormen
zij een meerderheid.
Hun eigen verwachting zijn in elk
geval niet uitgekomen, zo constate
ren de religieuzen. Voor de bisschop
pensynode spraken zij als hun ver
wachting uit, dat de bijeenkomst in
Rome zou handelen over „de beteke
nis die de gemeenschapsbeleving
heeft ten dienste van het volk Gods"
en dat de synode zou verwoorden
„wat onder het kerkvolk leeft, wat de
vragen en noden van de mensen zijn
en hoe hun mondigheid en creativi
teit bevorderd kunnen worden." De
religieuzen constateren thans, dat
hun verwachtingen niet terug te vin
den zijn in de synodebesluiten en
evenmin in de toelichting, die de bis
schoppen gezamenlijk of individueel
naderhand gegeven hebben.
Zij verklaren dit uit het feit, dat de
bijzondere synode meer gekozen lijkt
te hebben voor een bestuurlijk hiërar
chisch kerkbeeld dan voor een ge
zagsuitoefening. die gekenmerkt
wordt door stimulering van de dia
loog. de solidariteit en de eigen ver
antwoordelijkheid van de kerkleden.
Ze vrezen, dat de synodebesluiten
meer zullen worden ervaren ais in
snoerende maatregelen dan als kader
voor een ruimtescheppend pastoraal
beleid. De reacties wijzen al op een
groeiende polarisatie en op de vrees
van veel gelovigen, dat zij te maken
zullen krijgen met een door de bis
schoppen te bepalen eenrichtingver
keer.
De religieuzen signaleren met zorg,
dat de vervreemding tussen gelovi
gen en bisschoppen nog groter zal
worden. Een uiteindelijk oordeel over
de synode hangt volgens hen echter
mede af van de manier, waarop de
bisschoppen de synodebesluiten zul
len uitvoeren. Zij willen daarom door
enige terughoudendheid de polarisa
tie niet onnodig verscherpen. In bin
nenkort te houden vergaderingen zul
len de vier stichtingen van religieu
zen (vrouwelijke religieuzen, monia-
len. broeders en priesters) proberen
nadere consequenties te trekken voor
de eigen verantwoordelijkheid der re
ligieuzen in de kerk van Nederland.
Het slot van de verklaring spreekt de
hoop uit. dat de bisschoppen oog
zullen hebben voor de machteloos
heid en teleurstelling onder de
mensen.
Christelijke
lerarenopleiding
Als docenten van de CLZ (Christelij
ke Lerarenopleiding Zwolle) én ais
abonnees van Trouw zijn wij teleur
gesteld door het artikel over ons insti
tuut in Trouw van 19 februari 1980.
Enkele essentiële zaken zijn niet of
verkeerd gepubliceerd. 1. Ons insti
tuut vraagt van de studenten en
niet van hun ouders of zij mee
willen werken om te trachten gestalte
te geven aan een christelijke oplei
ding. 2. Ons instituut is niet exclusief,
protestants-christelijk: ook katholie
ke studenten zijn en worden toegela
ten. 3. Het is Juist dat het aantal
aanmeldingen van nieuwe studenten
bij de NLO's lager ligt dan vorig jaar.
maar het is onjuist te stellen dat dit
speciaal de CLZ treft: voor haar bete-
ADVERTENTIE
In de loop van 1980 worden op verschillende plaatsen in het land geloofs- en
gebedspractica georganiseerd. Deze zijn bestemd voor mensen die binnen een
groep van 12 personen enkele dagen een levende geloofsgemeenschap willen
vormen.
Dit actief samen-zijn onder deskundige leiding van een theoloog en een
groepsdynamicus biedt de mogelijkheid levens-ervaringen uit te wisselen, te
oefenen in stilte en meditatie, eigen levensverantwoordelijkheid opnieuw te
tormuleren, kortom te ervaren hoe geloven en bidden een plaats in het leven
kan hebben.
Wie over tijd en plaats nader geïnformeerd wil worden, kan zich wenden tot
Willibrord Paulussen, Huize Doornburgh. Postbus 76, 3600 AB Maarssen; Tel.:
03465-62146 (kantooruren).
Namens de medewerkers aan deze practica:
Hilgegard Schoffelmeer
Paul Smits van Waesberghe
Gratiaan Soons
kent het slechts een vertraging van
de groei. 4. Bij de start is gekozen
voor vaste vakkencombinaties. Of
deze vaste combinaties gehandhaafd
blijven, is op dit moment een zaak
van interne discussie. Het bevreemdt
ons dat Juist een dagblad dat wij
waarderen omdat het vanuit een
christelijke inspiratie dienstbaar pro
beert te zijn aan de samenleving
een artikel publiceert waarin een op
leiding die vanuit diezelfde inspiratie
werkt, zo weinig positief benaderd
wordt.
Zwolle Docenten CLZ
Kernwapenrapport (2)
Hoe bereik Je de mensen die. door
welke oorzaak dan ook, gewoon de
ruimte niet hebben in hun dagelijkse
bestaan om zich diepgaand met het
vraagstuk van de kernwapens bezig
te houden? Binnen de kerken zelf kan
het via preken, gemeente-avonden,
catechesatie, stukjes in kerkbladen
etc. Maar helpt het, als de mensen
zich bewust worden van de afschuwe
lijke situatie waarin we verzeild zijn
geraakt? Vergal Je dan niet het kleine
beetje geluk dat er nog is? Bewust-
worden doet pijn en willen we dat
wel? Ook binnen de kerken is er daar
om verzet tegen het aan de orde stel
len van dit soort problemen. Het is
bedreigend en men wil rust. De ma
nier waarop deze zaak aangepakt
wordt is daarom van groot belang.
Het hervormde kernwapenrapport
begint niet voor niets met de stelling
dat het niet zo hoeft te gaan zoals het
gaat, dat het anders kan, want
„Christus heeft de overheden en
machten ontwapend en openlijk ten
toongesteld en zo over hen gezege
vierd" (Coloss. 2. 15). Een van de mid
delen om verder te komen, om zicht
waarin opgenomen: Oe Rotter
dammer. met Dordts Dagblad.
Nieuwe Haagse Courant met
Nieuwe Leid se Courant
Uitgave Trouw/Kwartet BV
Hoofdredacteur Jenze Tamminga
D>rec'eur mg O Posima
HOOFDKANTOOR
Pps'tH/S 059
1000 AW Ar-isierdam
Wipju'straai '3' Amsterdam
Poitq io 66 00 00
A»<-» Ned C'ed'pftiar»
Hfkeoftgnt 23 00 12 574
Ge"-re"*g »0 Am$*rd»tr
*11000
«EGO ROTTE«DAM DORORECMT
Posibus 940
3000 A* Po*e»dam
ie* 010-11556S l#6onnem«#it#n
en berorgmgi
010 i55S8 iredactwi
iel 115700 (u4$iu«1end voor
advenem.#»)
westtxaek 4
Rotterdam
RfGO DEN HAAG LEIDEN
PoSIOwS 101
7501 CC De" Maag
070 469445
(abonnementen en bezorging)
tel 070-469445 redactie l
tei 070 *68064 (uitsluitend voor
adverteni.es)
Perksiraai 22 Den Haao.
RfGO NOORO OOST NEDERiANO
I abonnememen #n bezorging
Posibws 3
0000 AA 7»C e
•ei 05200 17030
Melkmarkt 66 7 wo-*
Abonnementsprijxen.
Kar naard
<i n
kwarts
•1 1 40 »4
Pa* hart |a
- 'e> ao
rnm laar
101 00
4örf'(fl»li'ara'
oc aa".-aa.j
TeieVyvscne abotnementenoodrecnren
ze aOessen oo«eni
Ooga.e tem-eber<r>»en 9 19 30 .4"
■"jai-ceg I m r<5ag Op /O"0ag >a0
20 u«r tetef 020 9iJ*56
Ooga.e m.n. acNenewes iei
320 936868 ostaan M n. A<?»
atdei*ng pos'bus 4J3
1000 AM AMSTERDAM
a es «sz ^ngen wse.»
aan onze Amsterdamse ad» es sen
door dr. G. J. van de Peil
De geschiedschrijving van de
20e eeuw ziet zich voor grote
problemen geplaatst, die vele.
generaties bezig zullen hou
den. Dat geldt vooral de
macht, die het nationaal-soci-
alisme ln Duitsland heeft uit
geoefend.
Het heeft er veel van. dat wat veertig
jaar geleden daar gebeurde pas nu in
zijn volle omvang en betekenis is
doorgedrongen! Daar zijn verschil
lende redenen voor. Bronnen, docu
menten. brieven zijn vrijgegeven en
dat geeft de mogelijkheid een objec
tieve mening te vormen. Kort geleden
heeft Günther Brakeimann een boek
gepublic^rdr „Klrehe lm Krteg", dat
de documenten als het ware laat spre
ken Een tweede reden is. dat velen
uit de Jonge generatie de vraagstel
len: Hoe komt het, dat velen toen zo
blind zijn geweest en ln de droom van
het nationaal-socialisme geloofden?
Complex
Over de rol van de evangelische kerk
ln het voorspel tot de Tweede Wereld
oorlog Is minder geschreven. Men
zegt wel dat iedere Duitser een Ver
sailles-complex had. De smaad en
schande van de We lm ar-republiek
werd door de Führer en zijn trawan
ten aangedikt en de agressiviteit aan
gewakkerd.
In het begin van zijn loopbaan hèeft
Hitier de kerk gepaaid en waar het
maar kon Gods voorzienigheid, goed
heid en daden geprezen! Zo moesten
de partijleden trouw naar de kerk
gaan Maar de staat eiste ook. dat
bepaalde wijdingen en herdenkingen
in de kerk zouden plaatsvinden. De
..Duitse christenen" werkten hieraan
mee De benoeming van een rijksmi
nister voor de kerkelijke Instelling en
van een rijksbisschop gaf de partij
meer kansen zich met de kerk te
bemoeien Er waren maar weinig le
den van de kerk. die Hitiers bedoelin
gen doorzagen.
De vraag, hoe de kerk dacht over de
oorlog werd actueel, toen 16 maart
1935 de algemene dienstplicht weer
Ingevoerd werd Niet zonder bedoe
ling gebeurde dit op de „Heldenge
denkdag". De verkenningsfase was
voorbij. HiUer wist na zijn liefdesbe
tuiging aan de kerk waar haar zwak
heden en innerlijke verdeeldheid la
gen. Ais een goed schaakspeler dacht
hij enige zetten vooruit.
Eed
Het soldatenleven begint met een eed
(Fahneneid) te zweren en dat was
maar niet zo'n onschuldige zaak. „Ik
zweer bij God, deze heilige eed. dat ik
de Führer van het Duitse rijk en volk,
Adolf Hitler, de opperste bevelhebber
van de weermacht onvoorwaardelijk
gehoorzaam zal zijn en als dappere
soldaat bereid ben alUjd voor deze
eed mijn leven ln te zetten". De sol
daat zou ln het vervolg psychisch
begeleid en opgevoed worden. Het
psychologisch laboratorium van het
rtjksministerie liet brochures en een
tijdschrift verschijnen, waarin de eer
en zedelijke standvastigheid, het zelf
bewustzijn en de karaktervorming
van de soldaat benadrukt werden. HIJ
zou ook geestelijk toegerust worden,
wat ln de moderne oorlog van groot
belang zou zijn.
Hier klemt de vraag of hier de gods
dienst bedoeld ls. Wemer Schütz, pro
fessor in de theologie, had immers
met vele anderen betoogd, dat sol
daatzijn en christenzijn kunnen sa
mengaan. Op dit gebied was er ook
geen verschil tussen Duitse christe
nen en de belijdeniskerk. Het vader
land moet gediend worden en de
overheid gehoorzaamd. Er ls een lijn
van uitspraken van Luther. Pruisi
sche koningen naar Hindenburg en
Hitler Ook het militaire leven was in
een totaliteit opgenomen, zodat elke
Individualist bij voorbaat de pas was
afgesneden
Er is wel beweerd dat de christelijke
vroomheid in de Duitse soldaat diep
geworteld was. maar vraagt men zich
af heeft die vroomheid niet tot gewe
tensconflicten geleid? In een boekje:
„De oorlog met een goed geweten"
werd korte metten gemaakt met het
parool: „Nooit meer oorlog Integen
deel: ,.De oorlog behoort tot de zelf
zucht van de mensen, kan er niet
alleen, maar moét er zijn en wel tot
het einde der wereld, zoals de bijbel
ons voorhoudt „Oorlog hoort bij de
gevallen schepping" en „God ge
bruikt oorlogen om ons te tuchtigen
en te zegenen", oorlog ls een „opvoe
dingsmiddel en karaktervormend".
Deze citaten illustreren de oorlog
sideologie. die ln de dertiger Jaren
zich uitte in de publieke opinie. Wie
volk. staat en natie als scheppingsor
dening zo hoog waardeert en verzelf
standigt. stelt een tweede openbaring
naast de bijbelse.
Paul Althaus schrijft, dat het afschaf
fen van de oorlog even onzinnig is als
onweer afschaffen.
Er waren wel andere stemmen, maar
zelfs de verklaringen van de belijde
niskerk durfden de Joden niet bij
name aan te duiden, iets wat Barth
later betreurde.
Niemöller
Eén van de weinigen, die geen blad
voor de mond hield, was Martin Nie
möller (vroeger U-Bot-kapltein). Tij
dens een gesprek met Hitier (25 jan.
1934) zei hij als christen de verant
woordelijkheid over volk en staat
niet met andere instanties, dan met
God te kunnen delen. Zijn geweten
verbiedt hem dienstplicht te vervul
len. De Gestapo heeft hem direct na
zijn vrijlating in het concentratie
kamp te Sachsenhausen (en later Da
chau) opgeborgen. „Het heeft mij Ja
ren gekostzei hij eens om te
begrijpen, dat God niet de vijand van
mijn vijanden ls; hij ls zelfs niet de
vijand van zfjn vijanden."
Eind april 1938 werd velen duidelijk,
dat een totale oorlog onvermijdelijk
werd. Hitier had eerst gepleit voor het
recht van zelfbestemming van de Su-
deten-Duitsers om zich los te maken
van Tsjechoslowakije, maar toen het
zover was, voegde hij het hele gebied
bij het Grootduitse rijk. In die tijd
bleek duidelijk, dat hij de kerk wilde
muilkorven. Deze werd hoe langer
hoe meer in een isolement gedreven
en sloofde zich uit met verklaringen,
termen en bijbelteksten; haar halfs
lachtige houding goed te praten. Er
was geen zweem van verzet. God
moge de soldaten zegenen.
Toen Barth zijn vermaarde brief
stuurde aan Hromadka te Praag. 19
sept '38. hebben vele kerkelijke In
stellingen zich openlijk gedistanti
eerd van Barths zienswijze Het zelf
de lot ervoer een gebedsliturgie Toen
kon de kerk zelf nog beslissen; vanaf
12 Juli 1940 was het de kerk verboden
enige confessionele verklaring uit te
geven. Aan de militairen mocht geen
christelijk geschrift worden uitge
reikt; elke discussie op godsdienstig
gebied en elke confrontatie met de
staat werd verboden. Bormann, de
vertrouwde van Hitler, trachtte door
decentralisatie elke macht van der
kerk te breken. In de toekomst zou de
kerk hetzelfde lot (de Endlösung) on
dergaan. als de Joden. De passieve
houding van de evangelische kerk
maakte het mogelijk de officiële kerk
op een laag pitje te zetten.
Dweperij
Hoe sterk Hitier vereerd werd bleek
bij zijn vijftigste verjaardag 20 april
1939. „In hem heeft God aan het
Duitse volk een ware wonderman ge
zonden, iemand als Luther." Allerlei
gebedsformulieren getuigen van de
beschermende en zegevierende
kracht waarover deze leidsman be
schikt. „Zegen de Duitse weermacht,
die geroepen is de vrede te bewaren
en het vaderland te beschermen. Ze
gen in het bijzonder onze Führer en
opperste bevelhebber voor alle taken,
die hem gesteld zijn." En elders lezen
we: Heer bewaar hem want niemand
gelijkt op onze Führer." Dat is inder
daad waar. Dwepers dichtten: „Het
ligt in uw hand een nieuw rijk te
scheppen Groot-Dultsland ons vader
land, niet met macht van wapens.
Op zijn 51ste verjaardag, als de oor
log over Europa en er buiten woedt, is
deze verering van Hitier bij sommi
gen nog groter geworden. Tot 1944
heeft de kerk nog enige invloed kun
nen uitoefenen ln het leger door mid
del van vele predikanten, die om de
Gestapo te ontvluchten, ln militaire
dienst gingen. Daarna werden alle
theologen en predikanten uit de mili
taire dienst ontslagen. De soldaat
was volledig van de kerk losgemaakt.
Maar de kerk „in" de oorlog is een
apart verhaal, dat Schollder en Bra
keimann ln een tweede deel over eni
ge jaren zuilen publiceren. En dan zal
wellicht ook aan de orde komen, dat
in Duitsland elke kernbewapening
onjuist zal zijn. om niet te zeggen
levensgevaarlijk!
Dr G. J. van de Poll ls hervormd
theoloog en (kerk-)historicus te
Fmmen.
te krijgen op het evangelie als een
weg-ten-leven ls het Leerhuis. We
moeten opnieuw leren nadenken over
ons beeld van God, over de betekenis
van kruis en opstanding van Jezus
Christus, etc. Zie hierover het artikel
van mevrouw Wite-Rang in Militia
Christi van februari. En zo'n Leerhuis
hoeft zeker geen elitaire zaak te zijn.
Maar als mensen dat nou niet willen
(of kunnen ze niet?)? Ik kom daar ook
niet uit en zie alleen maar een toene
mende polarisatie tussen diegenen
die wel fundamentele maatschappe
lijke zaken aan de orde willen stellen
ln de kerk en mensen die dat niet
willen. En deze tegenstelling heeft
maar ten dele te maken met een al of
niet gerieflijke situatie van de betrok
kenen.
Oldenzaal Kees Both
Schaarste
Prachtig is de wijze waarop Hans
Bouma, schrijvend over „De deugd
van de schaarste" de mogelijkheden
van de creatieve inzet van mensen
beschrijft en prijst. Pijnlijk-beangsti
gend is het echter nu wéér blijkt dat
deze creativiteit het laat afweten als
het er om gaat de volkshuishouding
ln het rechte spoor te houden. De
regeringscrisis toont één topje van
die ijsberg, de koude-oorlogs ideeën
een ander. Terwijl de openbare mid
delen schaars zijn. lijkt het of er bij
andere zaken geen grenzen zijn. Zo
wordt gemeld dat er in Friesland voor
grond, geschikt voor poterteelt 45000
gulden per ha wordt betaald. Poot-
aardappelen gaan de gehele wereld
over en zo betaalt ook de hele wereld
bij aan deze prijs. En, gezien de prijs
van de grond onder „De grote Key-
zer" in Amsterdam, is in de steden dit
inkomen duizendvoudig hoog. Alle
mensen samen doen die grondwaar
den ontstaan, maar die komen niet
aan allen ten goede. Er wordt op
oneigenlijke wijze mee gehandeld en
gewoekerd. Ook daar moet een crea
tieve oplossing voor zijn, maar het ls
beangstigend te zien hoe marginaal
de ware inzet is op dit punt. Zo wil het
mij voorkomen dat een econoom als
prof. Goudzwaard samen met zijn
studenten, veel creativiteit kwijt kan
door zich te buigen over de vraag wat
er met de grondwaarden aan de hand
is. Dat is werk op lange termijn maar
veel creatiever dan het korte-termijn-
werk van de Haagse politiek.
Bennekom Siebe Sevenster
Meer brieven elders in
deze krant.
DEN HAAG (PNHK) - Met de volle
overtuiging van zijn hart en de gehele
inzet van zijn persoon, omdat hij ge
loofde in Jezus Christus, onze Heer
heeft hij het grootste deel van zijn
leven gegeven voor de kerk, aldus ds.
S. Kooistra, waarnemend voorzitter
van de hervormde synode tijdens de
gedachtenisdienst in de Haagse Ma-
ranathakerk voor de maandag overle
den oud-secretaris-generaal van de
hervormde kerk, ds. F. H. Landsman.
Deze dienst ging vooraf aan de ter
aardebestelling te Bilthoven.
Er brandde een vuur in zijn hart, dat
ontstoken was door de beweging Ge
meente-opbouw onder de bezielende
leiding van prof. Kraemer. Dit vuur is
blijven branden in al de functies,
waarin hij de kerk gediend heeft. Het
ging hem in zijn visie en bij al zijn
kerkelijke arbeid niet om een kleurlo
ze eenheid van een grootste gemene
deler maar om een Christus belijden
de kerk. Haarscherp, aldus ds. Kooi
stra, zag hij de sociale en politieke
consequenties van het evangelie.
Onder de aanwezigen die de rouw
dienst bijwoonden, waren minister
Gardeniers. ds. A. C. Hofland, praeses
van de gereformeerde synode, ds. C.
F. Brilsewitz van de doopsgezinde
broederschap, dr. H. A. M. Fiolet.
secretaris van de Raad van Kerken in
Nederland en vertegenwoordigers
van de vele organisaties, waarin ds.
Landsman bestuurlijke functies be
kleedde.
Ds. W. R. van der Zee. die de dienst
van Schrift en Tafel leidde, belichtte
in zijn preek de persoon van ds
Landsman, die. zoals hij zei. een stuk
geschiedenis van de hervormde kerk
belichaamde en in alle bescheiden
heid als gemeentelid van de Marana-
thakerk vele jaren trouw diensten en
vespers bijwoonde.
TE VROEG
het is nog nacht
langs de boulevard
spuiten regelmatige rijen
douches het licht
over het asfalt
onder donkere mist
'en daarachter
ligt het park
met een onbekend
beeld
van lampen
langs verlaten paden
en nog verder naar achten"
de volhardende lichten
van de rivier n(
een eerste autobus
trekt grommend op onz
en reeds dalen
jagende auto's )COr
van de snelweg af te
naar de rotonde
in de stad fc
nog even paJ
en het dreunen voo
uit de straten f>eP
begint weer. r®1
Jie-r
it: J. v
Rap
NED. HEKV. KERK "ka.
Beroepen te Moerkapelle: C.jvoo
Bergh te Rotterdam-Zuid; te Beet
mendaal (toez.): R. Hengstmangej te
Heemstede. rvD
Aangenomen de toezegging vai^dr
roep door de prov. kerkvergad^1151
'van Noord-Brabant en Limburg P6
ba PKV): H. de Jonge te Vughtif_n_
iBedankt voor Papendrecht:
land te Amersfoort.
Afscheid op 2 maart van Oronin|
G. Cazemier ber. te Krimpen a.d
sel; van Hardenberg: L. Oost£ed
ber. te Oudshoorn/Riddersveld. '°6e
vaj
Intrede te Ooenga: G. J. V. Solibun
voorheen pred. van de ev. luth. i
te Paramaribo; te Nieuw- en r"
Joostland: H. E. Vermeulen L1
Echteld. Bil
ALG. DOOPSGEZ. SOC.
Afscheid te Dronten (als geestf
.verzorger van de stichting 3
contactcentrum Oostelijk Fleva
c.a.) W. Veen ber. te Den Haag.
een
GEREF. KERKEN I*EF
'Intrede te Sleen: D. J van Bocfcnas
kand. uit Kampen. ijgt
i |t hi
NED. GEREF. KERKEN nds
Beroepen te IJsselmuiden: W. JJer 1
Linde te Heerenveen. I
CHR GEREF. KERKEN inlst
Bedankt voor Barendrecht: M. Cet c
nis te Slledrecht. uldi
noo
GEREF. GEMEENTEN voo
Beroepen te Ouddorp: A. Hoogeran
te Krabbendijke; te Scherpenzeer 7
•Mol te Rijssen. n ii
Intrede op 6 maart te Kruin ingeef.1
Hage uit Rotterdam-West.
David Russell
De Zuidafrlkaanse anglicaanse
telijke David Russell ls gister
Kaapstad tot een jaar gevang
straf veroordeeld. Hij had zich
gestoord aan een officieel gebod*
campagne tegen de apartheid te'
ken.
Russell zei voor zijn rechterfaa
zijn activiteiten voor hem zedej-..c
en godsdienstige plicht waren.
de gevangenisstraf kreeg hij ^an
waardelijke straffen tot een t/*
van 27 maanden. De geestelijke ^nd.
te hoofdzakelijk ln de zwarte wo^tn
bieden rond Kaapstad. In 1977
hem voor vijf Jaar beperkte ij Zi
gingsvrijheld opgelegd. Desondf
ging hij vorig jaar december naaPiee
synode van de anglicaanse ke^"
Port Elizabeth, waar hij stevigvo°
leer trok tegen de apartheid, mmmm
'in c
lit
>4
GENÈVE (APS) De hervormd»
reldbond heeft zijn diepe bezP112
heid uitgesproken over het lot vr
gevangenen op Taiwan, die bin
kort voor de rechter moeten verrn^
nen. Zij worden ervan verdachfldr
trokken te zijn geweest bij incidÓOÏ
in de plaats Kaohsing UJdens d^ggj,
voor de mensenrechten.
Onder de 61 gevangenen zijn nCUi
christenen, van wie acht behorei
de presbyteriaanse kerk. Ds. Edrteta
Perret. secretaris van de hervotziei
wereldbond, heeft al tweemaal atm c
secretaris van de regenngspist
Kwomlntang gevraagd, waametan
van de wereldbond bij de procOind
toe te laten. ag
ADVERTENTIE
Ruim 300.000 is binnen!
Nog ongeveer 200 000 is nodig. We missen nog
uw bi|drage. Pak daarom meteen uw blauwe boek
je: 2,63 voor een Nieuwe Testament voor één
van de 200.000 schoolkinderen van Brazilië.
Oat is toch niet te veel gevraagd? Olre 901.000
van In de Rechte Straat te Velp, met vena.
NT Br.
