Centrale afspraken beter dan looningreep
herstel Akzo
door
Een afschrift waar uw boekhouder
waf aan heeft
Rabobank Q
Technologie kans
Twents bedrijfsleven
rTjfendertig jaar loonbeleid in Nederland
1979 winst van 225 miljoen
g
Nationale Investeringsbank:
Winst
Geld en goede raad.
NMB denkt
en rekent mee
riF
3 RJNSDAG 27 FEBRUARI 1980
TROUW/KWARTET PU" RHS 13
huis.
dr. W. Albeda
en zal een academische
le zo goed getimed op de
it komen als de studie
Fase. Immers de jonge
Dr verdedigde zijn proef-
jft veertien dagen na de
ng van de loonpauze.
het eerst sinds 1976
it de regering weer naar
instrument van de loon-
van htregel en daar verschijnt
r Benturfdikke studie, waarin
g 2B t de probelematiek van de
van hPolitiek voorwerp is van
as) tgblik en perspectief. Ik
febniggr ook mijn bespreking
a p aatnen, maar kan hier min-
aur e*cademisch schrijven dan
ierefcj (al valt dat ook wel mee).
Veenel
geeft een uitvoerige beschrij-
■H^^an de arbeidsvoorwaardenvor-
en het daarop gerichte beleid in
•land, met gebruikmaking van
ilechts zijn eigen (Juridisch) in-
lentarium, maar de economi-
;n de sociale dimensie komen
hun trekken. Het is natuur-
t helemaal redelijk om zoals
el commentaren is gebeurd
mes li te kijken naar de hoofdstuk
ver de loonpolitiek. Maar al heb
voor die verleiding, ik zal er
voor vallen. Echter niet dan na»
hebben gewezen dat het boek
(ompleter is dan de meeste wer-
p dit terrein: het rechtssysteem
!e cao, de structuur van de vak-
lisaties en werkgeversorganisa
tie staking, maar ook de koppe-
nechanismen. Helaas, maar on-
Udelijk verscheen de Wet Aan-
ngsmechanlsmen, toen dit boek
irse lag. Juist omdat de studie zo
Jeet is, zijn de conclusies die
trekt zo interessant. Het zijn
usles, waarin ik mij wel kan
:n, maar toch Daarover gaat
rtikel.
adox
'orde<®tuit °P moeilijke, misschien
jan 1
let h
ver
sheeig
oer e(vc
lei
wel moeilijkste paradox van ons eco
nomisch stelsel. Ik vat die paradox in
een paar punten samen.
(1) Vrijheid van vakvereniging en
werkgeversorganisaties is wezenlijk
voor dit stelsel en dus ook vrijheid
van onderhandelen (een grondrecht
zegt Wlm Kok).
(2) Onder de huidige omstandighe
den is een vorm van beheersing van
de loonvorming onvermijdelijk (Voor
zover die stelling toelichting behoeft:
bij een stagnerende groei van het
nationaal inkomen moeten óf de col
lectieve sector óf de particuliere inko
mens zich aanpassen aan de geringe
re ruimte (of belde), anders verdelen
we alleen maar de inflatie en vergro
ten we de werkloosheid).
(3) Loonpolitiek kan slechts onder
bepaalde omstandigheden goed func
tioneren.
(4) Zulke omstandigheden zijn er
doorgaans alleen in die gevallen
waarin zo'n loonpolitiek niet nodig is.
Fase zegt over de gelelde loonpoli
tiek.
(1) Ze werkt slechts tijdelijk, ln een
overgangssituatie.
(2) Volledige werkgelegenheid en
vrije loonvorming verdragen elkaar
slecht. Inmiddels weten we, kan ik
daaraan toevoegen, dat ook bij werk
loosheid knelpunten op de arbeids
markt de vrije loonvorming onder
druk kunnen zetten.
(3) Loonpolitiek werkt slechts voor
zover de verantwoordelijkheid ervoor
wordt gedragen door centrale organi
saties, vakorganisaties en werkge-
versbrancheverenigingen en door de
leden.
(4) Loonpolitiek veronderstelt een
samenspel van overheid en bedrijfs
leven.
(5) Organisatie van werknemers en
werkgevers moeten enige ruimte heb
ben voor onderhandeling.
(6) Toch is differentiatie van arbeids
voorwaarden naar de verschillende
bedrijfstakken maar ln beperkte
mate mogelijk.
(7) De noodzaak van het beleid moet
voor iedereen vaststaan.
Het probeleem
Daarmede ligt, lijkt mij. het pro
bleem wel duidelijk voor ons. WIJ
verkeren in een economisch klimaat
waarin, om mijn oud-collega An dries-
sen (zie zijn „afscheidsbrief") te cite
ren, een meerjarige beheersing der
loonvorming nodig is, maar lees de
genoemde punten 1 t/m 7 nog maar
eens door.
Fase gaat verder: Het ligt nu anders
dan in de jaren vijftig: Men heeft
verschillende doelstellingen. De
werkgevers vragen van de regering
forsere bezuinigingen (alsof drie mil
jard niet ongekend is voor één Jaar
waarvan al weer twee maanden zijn
verstreken om ruimte te krijgen.
De vakverenigingen willen èn de col
lectieve uitgaven (en daarbinnen met
name ook de overdrachtsuitgaven
de enige post die zonder schade voor
de werkgelegenheid aan te pakken is
op het huidige peil houden en
hier en daar nog wel wat meer èn
de koopkracht ten minste tot modaal
handhaven. Bovendien, anders dan
in de jaren vijftig, ziet men de over
heid niet langer als boven de partijen
staande instantie. Een overheid is
een organisatie tussen de organisatie,
die moet onderhandelen om haar zin
te krijgen. (Hoeveel wisselgeld krijgt
de minister mee? vroeg Boersma mij
in 1978). Loonpolitiek past alleen in
een sluitend inkomensbeleid. En wel
ke moderne westerse overheid is
daarmee klaar? (Al is de onze geluk
kig verder dan de meeste andere).
Toch stelt Fase, en ik zeg het hem na:
„Een nullijn voor de lonen over het
geheel bezien lijkt mij de komende
Jaren onvermijdelijk. Dit vormt
thans een randvoorwaarde voor de
omvang van de collectieve sector en
betekent al behoorlijke besnoeiiin-
gen in de groei ervan. Als echter de
economische groei nog verder terug
zou lopen, dan komt de vraag aan de
orde in hoeverre de reéle lonen op het
huidige peil kunnen blijven" (Fase
had een voorspellende geest). „De of
fers die dan in de collectieve sector
nodig worden zullen onaanvaardbaar
worden."
De schrijver van dit artikel, minister W. Albeda, in gesprek met vertegenwoordigers van werkgevers
en werknemers. VNO-voorzitter Van Veen (tweede van links) en FNV-voorzitter Kok (rechts.) De foto
werd genomen in december vorig jaar.
s moii
n N-H1
(graaf
De schrijver verwerpt de suggestie
van Wolfson, dat men bij inflatoire
ontwikkeling de sociale partners
maar voor het blok moet zetten, door-
dat de overheid de koppeling van de Nil flIGt
sociale zekerheidsuitgaven en de
ambtenarensalarissen verbreekt, in
dien de sociale partners zich niet aan
de nullijn houden. „Men kan toch de
uitkeringsgerechtigden niet laten
boeten voor andermans egoïsme?"
„Dit doet mij denken (zegt Fase) aan
een samenleving, waarin de werkne
mers groep tot regering verheven is."
En wie van het socialistische kamer
lid Van der Doef in de Tweede Kamer
verneemt aan welke voorwaarden de
regering moet voldoen om een loon
maatregel te mogen nemen, komt tot
de conclusie, dat Fase er wel eens
dichtbij zou kunnen zitten, wat dit
betreft. In de often van Van den Doel
kan dan ook allien een socialistische
regering het loonpolitieke instrument
hanteren, denk ik, maar Juist zo'n
regering zou door de FNV hier nogal
hardhandig op worden aangespro
ken. En zo'n regering zou daar uiterst
gevoelig voor wezen.
onze redactie economie
fJHEM Akzo heeft vorig
een winst geboekt van
miljoen gulden tegen 24
oen in 1978.
jkend naar de nettowinst uit de
jale bedrijfsactiviteiten dus
er buitengewone baten en lasten
is de vooruitgang nog groter: van
iljoen tot 285 miljoen gulden.
het eerst sinds vijf Jaar keert
i weer een dividend uit. Voorge
ls een dividend van ƒ2,40 per
iel van 20 waarvan al 1 als
(dividend beschikbaar is
D sterk gestegen winst is aanzien-
ïeïnvloed door positieve waarde
verschillen op voorraaden. Die
raden zijn veel meer waard ge
len door de hogere olieprijzen;
jlieprodukt nafta is een belang-
grondstof voor Akzo's cheml-
vezels. Het voordelige voorraad-
thil bedroeg voor heel 1979 onge-
120 miljoen gulden maar volgens
is dat niet allemaal winst. Voor
deel van de produkten was het
mogelijk de hogere grondstof-
pn volledig ln de verkoopprijzen
te berekenen.
ere oorzaken van de hogere winst
n in betere resultaten van de che-
he produkten, verven en lakken,
iroduktiecapaciteit was beter be-
lan in 1978 en de afzet was naar
'eelheden groter. Het afgelopen
jdroeg, zoals eerder gemeld, ook
a (chemische vezels) weer bij tot
Doncemresultaat.
èderland lieten de resultaten een
tel zien. Op de Nederlandse Ak-
Jtiviteiten werd in 1978 fors verlo-
naar vorig Jaar was er weer winst.
verliescompensatie behoeft
ideze winst geen belasting te wor-
jbetaald.
5 behaalde ln 1979 een omzet van
I miljard gulden tegen 10,66 mil-
in 1978. De omzetstijging was
tl te danken aan prijsstijgingen
aan een toeneming van de ver-
ite hoeveelheden. BIJ het Akzo-
iem waren in binnen- en buiten-
I eind vorig Jaar totaal 83.000
sen werkzaam. Dat is enkele hon
derden minder dan eind 1978. In voor
gaande Jaren was de achteruitgang
van het personeelsbestand van grote
re omvang.
Maar toch, zucht Fase, de tijd is nu
zoveel anders dan in de Jaren vijftig.
Hij ziet met net zoveel scepsis als ik
tegen de suggestie van Van den Doel
aan: Herstel van de gelelde loonpoli
tiek. In essentie, zegt hij, komen de
voorwaarden die Van den Doel stelt
als wezenlijk voor een hernieuwde
geleide loonpolitiek neer op het vol
gende: „dat iedere werknemer priori
teit geeft aan andere dan particuliere
belangen, gelooft ln de realisatie er
van door de overheid en weet dat zijn
te brengen offers en de door hem te
ontvangen voordelen overeenstem
men met de rechtvaardighcldsnor-
men (kennelijk zoals hij die ziet)."
Om kort te gaan, Fase ziet een gelel
de loonpolitiek thans niet zitten. Wat
dan wel? „De bij overheid, werkge
vers en werknemers levende wensen
moeten zo op elkaar worden afge
stemd. dat zij naast elkaar bestaan
baar zijn." Maar hoe doe Je dat. Dat
blijft de hamvraag. Nodig is, zegt
Fase, dat er een meerjarenplanning
van het sociaal-economische beleid
tot stand komt, weliswaar met een
grote Inbreng van betrokkenen, maar
uiteindelijk bepaald door de regering
en het parlement.
„In het kflder van een meerjarenplan
ning krijgt het centraal overleg tus
sen werkgevers en werknemers een
andere dimensie. Concrete en korte
termijn onderwerpen krijgen
een minder zwaar accent omdat men
zich richt op grote lijnen voor langere
termijn."
Een mooie gedachte, door mij trou
wens ln het voorjaar van '79 met meer
volharding dan succes naar voren ge
bracht. Ook de bereidheid tot overleg
over middellange termijnproblemen
wordt grotendeels door korte termijn
overwegingen bepaald. (In 1979 speel
de het „Jullpakket" een grote rol).
Breder terrein
Daarnaast wil Fase, dat het onder-
handelingsterreln van de sociale
partners op het bedrijfstaks- en on
dernemingsniveau wordt verbreed. In
het bijzonder zullen werkgelegenheid
en arbeidsvoorwaarden met elkaar in
verband moeten worden gebracht.
Het arbeidsvoorwaardenbeleid moet
uit zijn isolement worden verlost. Een
goede gedachte, die echter, UJkt mij
te weinig rekening houdt met de ui
terst verschillende situatie, Juist wat
de relatie loon en werk (en winst en
werk) betreft, tussen bedrijfstakken
en ondernemingen. De relatie tussen
loon en werk, en tussen winst en werk
is niet (of niet altijd) zichtbaar op het
niveau van onderneming en bedrijfs
tak.
Juist het feit dat men daaraan ln de
versimpelde weergave van „Bestek
'81" voorbij ging, zorgde ervoor dat
«de slogan: meer winst brengt meer
werk, niet en zelfs contra-produktief
werkte.
Maar ondertussen. Fase spreekt over
loonlngrepen en over geleide loonpo
litiek nèt zo terughoudend als ik.
Maar dan volgt toch een passage,
waarin ik mijzelf evenzeer herken.
„Toch mogen de ogen niet gesloten
worden voor het feit, dat de overheid
een speciale positie heeft als behar
tigster van het algemeen belang
Zij zal niet mogen schromen om ln te
grijpen als de sociale partners ln het
bedrijfsleven het niet eens zijn of
worden over een resultaat, dat ln
strijd is met het algemeen belang".
En zo zijn we weer terug ln de discus
sies (en de acties!) rondom de loon
pauze. Daarom is dit boek zo actueel.
En ik ben geneigd wat conclusies te
trekken uit Fases' beschouwing.
(Maar ik had ze al, zoals veel opletten
de Trouwlezers niet is ontgaan).
(1) Centrale afspraken zijn verreweg
te prefereren boven een looningreep
Een looningreep zoals we die thans
kennen, neemt een belangrijk stuk
verantwoordelijkheid van sociale
partners weg. Zo'n ingreep moet dan
ook een uitzondering blijven.
(2) Het moet de regering, maar ook de
sociale partners wat waard zijn tot
centrale afspraken te komen. Een re
gering moet bereid zijn daarvoor be
lastingmiddelen beschikbaar te stel
len, hoe moeilijk dat ook is. Een vak
beweging moet het aandurven de le
den de waarheid te vertellen, ook al is
die waarheid helemaal niet populair.
Ook als die waarheid betekent dat
men ln een stagnerende economie de
lonen niet kan verhogen èn tegelij
kertijd de collectieve sector ln stand
kan houden, zonder vèr gaande scha
de voor de werkgelegenheid.
(3) Indien er toch een looningreep
moet komen, dan behoort die enige
ruimte te bieden voor onderhandelin
gen over zaken als knelpunten op de
arbeidsmarkt, werkgelegenheid, ver
deling van werk, ziekteverzuim, pro
duktlvlteltsbevorderende maatrege
len en de resultaten daarvan, huma
nisering van de arbeid enz. U vindt
deze gedachtengang ook in mijn
Jongste brief aan de Stichting van de
Arbeid.
(4) We moeten een stap verder gaan
en ons afvragen of er niet een manier
te vinden is om een loonpolitiek in
strumentarium te ontwikkelen dat
centrale afspraken ondersteunt in
plaats van vervangt. Daartoe wordt
de positie van de werkgevers en de
werknemers versterkt. En ons land
heeft behoefte aan maatschappelijke
organisaties die ln staat zijn hun rol
de vormgeving van inkomensont
wikkeling en arbeidsmarkt op ef
fectieve wijze te spelen. Hoe krachti
ger de positie van een vakbeweging
is, des te groter de mogelijkheid dat
zij zich op verantwoordelijke wijze
opstelt. Hetzelfde geldt voor de posi
tie van een werkgeversorganisatie.
(5) Zouden vakbondsleiders zo'n boek
nou ook lezen? Het zou Jammer zijn
als zij daarvoor geen tijd zouden heb
ben en er hun conclusies niet uit
zouden kunnen trekken.
Dr. W. Albeda is minister van sociale
(zaken en was voordien hoogleraar
Arbeidsverhoudingen in Delft. Op ons
verzoek bespreekt hij het boek van
mr. W. J. P M. Fase „Vijf en dertig
[Jaar loonbeleid ln Nederland", uitga
ve Samson Alphen aan den Rijn, prijs
79 gulden.
IALMELO (ANP) Het soci
aal-economisch klimaat van
Twente kan aanmerkelijk
verbeteren, als dit gewest zijn
technologische kennis in ver
nieuwingen binnen het be-
ie winst bij Akzo mag dan
lorig jaar vertienvoudigd zijn,
|e netto-uitkomst van 225 mil-
Ben gulden ligt ongeveer in
lezelfde orde van grootte als
b de jaren 1970-1973 (bij een 30
rocent lagere omzet) gebrui-
lelijk was. Het jaar 1974 was
pn positieve uitschieter met
én netto resultaat van 380
biljoen maar toen kwamen de
bagere jaren. In 1975, 1976 en
977 waren de verliezen res-
lec tie vel ijk 440 miljoen, 153
biljoen en 166 miljoen. In 1978
ras er al een herstel: netto 25
|Uljoen gulden.
Een rekeningafschrift van de bank, met een heleboel
posten erop, kan knap lastig zijn. Want als de boekhouding
de gewoonte heeft om bijvoorbeeld een betalingsbewijs aan
de faktuur te nieten, dan moeten ze dat rekeningafschrift in
stroken gaan knippen.
Hebt u een rekening bij de Rabobank, dan kunt u
in overleg uw rekeningafschriften en de bijlagen precies
krijgen zoals u ze hebben wilt. Bijvoorbeeld een specificatie-
formulier per betaling. Zodat uw boekhouder er goed mee uitj
de voeten kan. En het wellicht nog gemakkelijker krijgt ook.
Een rekening bij de Rabobank heeft nog meer voor
delen. Er is een brochure over geschreven, die bij alle 3100
gingen van de Rabobank gratis verkrijgbaar is. U hoeft er dus
i niet ver voor uit de buurt. Ook dat is een
voordeel van de Rabobank.
U kunl de brorhurt 'Hot u i'iü dt Rabobank 3
meer kunt doen met een rekening-courant" I
ook toegestuurd krijgen Abu deze bon even
invult en opstuurt naar de Centrale Rabobank. I
ntwoordnummer 700. 5600 VB Eindhoven.
1 FIRMA
TA V DHR/MEVR.
FUNKTIE
ADRES
POSTCODE
1 PLAATS
L
B2 l«l
drijfsleven brengt. Een ont
wikkeling die past ln het lan
delijk economisch beleid.
Dit zei mr P. C. Maas van de nationa
le Investeringsbank gisteren op een
bijeenkomst van de Nederlandse
Maatschappij voor Nijverheid en
Handel ln Almelo.
BIJ de Innovatie, die mr Maas voor
ogen staat, zijn vooral goede kansen
weggelegd voor kleine en middelgro
te bedrijven. Deze kunnen, dankzij
hun flexibiliteit, snel Inspelen op ver
anderingen.
Omdat de vernieuwingen niet zonder
risico's zijn, is naar het oordeel van de
heer Maas een goede begeleiding
óok op financieel terrein gewenst.
De TH ln Twente kan naar zijn oor
deel een belangrijke rol spelen bij de
voor deze streek gunstige veranderin
gen. De heer Maas waarschuwde er
voor, dat er ln een klein land als
Nederland te veel regio's en sub-re
gio's ontstaan, die elk voor hun be
langen opkomen. Het gevolg daarvan
ls een te grote versnippering en daar
mee een verzwakking van het geheel.
Met nadruk wees hij op het belang
van een beleid voor de diverse econo
mische sectoren; een beleid dat zo
veel mogelijk parallel dient te lopen
met een regionaal beleid.
Bezuiniging
Doordat de rijksuitkering aan Twen
te—als gevolg van de bezuinigingso
peratie twintig procent lager uit
valt dan was begroot, heeft dit gewest
geen mogelijkheden meer voor de
noodzakelijk geachte uitbreiding van
zijn werkprogramma. Twente ging er
van uit, dat er een post van vier ton
zou zijn, waarvoor nog nadere be
stemmingen moesten worden geko
zen. Nu blijkt, dat de bezuiniging er
toe leidt, dat Twente 3.5 ton minder
ln het laatje krijgt, hoeft dat niet
meer.
Dit wordt vooral betreurd omdat
Twente het geld onder meer wilde
gebruiken voor de economie, om zo
bij te dragen aan het verbeteren van
de economische situatie in deze
streek.
Van onze redactie economie
AMSTERDAM De NMB heeft het
afgelopen Jaar met het „meedenken"
een aardig centje meer verdiend Dit
blijkt uit cijfers die gisteren, vooruit
lopend op het Jaarverslag-1979 zijn
gepubliceerd.
De baten stegen met 21 procent, ter
wijl de lastenstijging beperkt bleef
tot 17 procent. Als gevolg hiervan
nam de winst met 25 procent toe tot
157 miljoen.
De aandeelhouders profiteren hier
van door een dlvidtndverhoging tot
13,50 (was 12) per aandeel, waar
van al een deel als lnterimcUvidend
betaalbaar ls gesteld.
