"Geen Spelen
zonder Politiek
r
hERDAG 26 JANUARI 1980
TROUW/KWARTET 17
•SPORT EN POLITIEKS
Olympische Spelen hebben altijd wel te
aken gekregen met de politiek. Dat is een
(ogische zaak voor een evenement waaraan in
irincipe alle landen van de wereld moeten
unnen meedoen. En het is helemaal
inmogelijk geworden om de politiek uit te
iannen sinds de Spelen zijn uitgegroeid tot
n populaire wereldtentoonstelling van de
rt. De Spelen werden een evenement
aaraan prestige en aanzien te ontlenen was.
iet door het winnen van medailles, maar
door het louter organiseren van het feest.
Wie krachten ontleent aan de Spelen, kan ze
ook tegen zich krijgen. Dat kan nu met
Moskou gaan gebeuren. De Spelen, een zaak
van honderden miljoenen mensen en
guldens, keren zich tegen Moskou door het
standpunt van de voornamelijk westerse
wereld. Zo ver is het in de geschiedenis van de
Spelen nog nooit gekomen.
Er zijn wel een reeks tikken uitgedeeld. Maar
nu dreigt een klap.
stanc JLm
3ffstan<»
gedeg<
foor Ruud Verdonck
AMER\
Er zijn in de geschiede-
lis van de Spelen vele
^"nomenten geweest
Vaarop de politiek bin-
aen sloop. Zelfs bij de
intieke Spelen was dat
.riandJl het geval. In 324 voor
Christus gebruikte
Alexander de Grote de
Olympische Spelen als
platform voor de beves-
ling van zijn heerschap-
bij over heel Grieken
and. Nog maar enkele
f jaren daarvoor was zijn
teder uit het Olympisch
fctadion gejouwd, om-
~-\ Sat de Grieken hem er-
ten verdachten uit te
Rode lijn op de onderwerping
ten het hele land. Dan
toch naar de Spelen ko
nen, dat paste niet.
t)e Grieken vonden dat de
iorlogen stil gelegd moesten
jpleidilvorden als er weer Olympi-
jr", iche Spelen op til waren. Oor-
.og en Olympisch feest ver
droegen elkaar niet.
t)e antieke Spelen stierven de
schapi|00d in de armen van nieuwe
"eersers, de Romeinen.
1896 werden de Spelen ge-
•staureerd. Dat was het mo-
lent waarop politieke doelen
lefinitief in de Olympische
Ipelen terecht kwamen. Pier-
baron De Coubertin die de
vival verzorgde, was hele-
tiaal niet op zoek naar de
Ipelen toen hij er uiteindelijk
'el terecht kwam. De Couber-
zocht een nieuwe, glorierij-
toekomst voor Frankrijk,
ij dacht die te kunnen vin-
door middel van de
en.
mankeerde
f Coubertin (1863-1937) was
Voorbestemd om een officiers-
lunctie in het leger te gaan
hervullen zoals dat bij zijn
[tand paste en anders moest
in de diplomatie maar iets
koor hem gevonden worden.
Set leger liep uit op een mis
lukking. De Franse krijgs
macht zat niet op hem te
pachten.
De gemankeerde militaire op-
jriding bood hem in ieder ge-
fal de kans zich te verdiepen
n de wetenschap. In sociolo
ge, geschiedenis en politiek,
ij ging reizen maken en
taakte onder de indruk van de
pacht van Engeland. Dat was
^middels uitgegroeid tot een
knperium waar de zon niet
|nder ging.
De Coubertin ging iets dieper
)p de oorzaken van Enge-
ands macht in. Hij raakte er-
fan overtuigd dat veel van de
Dritse heerschappij in de we-
keld te danken was aan de
Opvoeding. De jongemannen
rgen een opleiding waarin
sportbeoefening een voor
aanstaande plaats innam.
Vat men zich eigen maakt
an goede eigenschappen op
en school vol discipline en
port, zou volgens De Couber-
in overgezet moeten wo/den
laar de normale maatschap
lij. Daar hoorde de elite de
ouwtjes in handen te houden.
Ules diende te blijven zoals
iet was. alleen beter. Het
''ranse rijk was zijn uitgangs-
•unt en sport kon die politiek
lelpen. De Coubertin: „Ge-
onde democratie en goed ge-
nterpreteerd, vreedzaam in-
ernationalisme zullen in het
vernieuwde stadion doordrin-
ten en hier de cultus van de
'er en de onbaatzuchtigheid
landhaven. die het de atletiek
hogelijk zal maken, naast de
'orming van het lichaam de
ipdracht van de morele ver-
'olmaking en van de sociale
'de te volbrengen."
iddd.™
Dat is duidelijke taal. Er hoor
de alleen nog een duidelijk
idee bij. Dat kreeg De Couber
tin bij een bezoek aan het
Much Wenlock Olympian So
ciety in Engeland. Dat was
het woord dat hij zocht:
Olympian.
Herstel van de oude Olympi
sche Spelen in de moderne
tijd om de Jeugd zelfopoffe
ring bij te brengen en de waar
de van lichamelijke inspan
ning door sport. Of in woor
den van De Coubertin: „En
met welk een koortsachtige
opwinding volgt u niet de ex
pedities van die moedige
mannen door het zwarte con
tinent. die vol vreugde hun
gezondheid op het spel zetten
en dapper hun bloed vergie
ten, als het erom gaat, de han
del van de natie te vergroten
en de driekleur weer eens op
een inboorlingenhut te
hijsen."
Taal die nauwelijks past bij al
die frasen waarmee de moder
ne Olympische beweging later
vereenzelvigd werd. Maar het
ideaal van De Coubertin was
dan ook een groot en machtig
Frankrijk en niet een sport
evenement voor allen. Het
was in eerste aanzet ook niet
zijn plan om de Spelen om de
vier jaar te houden; één keer
was al mooi als bewijs voor
zijn theorie over de opvoeding
van de jeugd.
Sport werd steeds belangrij
ker nadien. Een gruwel in de
ogen van De Coubertin, die
bepaald geen prestatievereer
der was. Records zeiden hem
niets. Zijn woorden „deelne
men is belangrijker dan win
nen", werden in de loop der
tijden alleen maar verder uit
hun verband gerukt. Aan die
legendarische zin kwam De
Coubertin overigens door een
preek van een Amerikaanse
bisschop bij de viering van
een dienst in St Pauls Cathe
dral in Londen ter gelegen
heid van de Spelen van 1908.
„Deelnemen is belangrijker
dan winnen," zei de bisschop.
Een paar dagen later had De
Coubertin dat Olympisch ver
taald. „Het belangrijkste in de
Olympische Spelen is niet het
winnen maar het deelnemen,
zoals het belangrijkste in het
leven ook niet de triomf is
maar de strijd. De essentie is
niet veroverd te hebben, maar
goed gevochten te hebben."
Vanuit politieke idealen zette
De Coubertin de Olympische
Spelen op. De politiek zou de
Spelen nooit meer verlaten.
Incidenten en problemen zijn
er sinds 1896 bijna steeds
geweest.
Incident——^—
Een eerste duidelijk politiek
incident deed zich voor tij
dens de Spelen van 1908 in
Londen. De Finse ploeg mar
cheerde zonder vlag bij de
openingsceremonie. Finland
maakte toen nog deel uit het
Russische rijk van de tsaar,
maar de Finnen wilden met
hun eigen vlag defileren.
Daarop werden zij voor de
keuze gesteld: de Russische
vlag of helemaal geen vlag.
Het werd het laatste. Vier jaar
later in Stockholm zei de win
naar van de 5000 meter, de Fin
Kolemainen, nadat de Russi
sche vlag voor hem was gehe
sen: „Ik had bijna net zo lief
niet gewonnen als ik die vlag
daarboven zie."
In 1952 kregen de Finnen een
zetje in de rug met de Spelen
van Helsinki.
Nationalisme—
Het nationalisme binnen de
Spelen heeft altijd bestaan.
Maar het werd vooral bena
drukt sinds de Spelen van
1932 in Los Angeles. Daar
werd de overwinningsceremo
nie uitbundig bepaald. Er was
voor het eerst een rostrum
met volkslied voor de winnaar
De Coubertin
en ceremonieel vlaggen. Dat
ging opnieuw in tegen de
Olympische regels, waarin
sprake was van individuele at
leten die het tegen elkaar op
namen. Maar in werkelijkheid
waren de Spelen toen al veel
langer een gebeuren waarin
de nationale herkenbaarheid
een belangrijke rol speelde.
Wat dat betreft was het toch
merkwaardig dat het IOC fu
rieus reageerde toen tijdens
de Spelen van Mexico Stad in
1968 de Amerikanen Vincent
Matthews, Ronald Freeman,
Larry James en Lee Evans het
black power teken maakten
tijdens de officiéle huldiging
na de 4x400 meter. Voor IOC
officials bleek dit toch een
ontering van de huldigingsce
remonie die onder gebracht
werd onder het kopje: politie
ke demonstratie tijdens de
Spelen.
Hitier
En dat met Spelen, die in 1936
voor het eerst nadrukkelijk
misbruikt waren voor politie
ke doelen. Nog onder de Wei-
marrepubliek had Berlijn de
Spelen toegezegd gekregen.
Hitler nam ze over toen hij in
1933 de macht kreeg. Hij be
nutte de Spelen in een politie
ke campagne waarvan heel
Duitsland onder de indruk
raakte. In 1935 gaf het IOC na
een onderzoek van de voorzit
ter, de Belgische graaf Henri
de Baillet Latour, definitief
groen licht aan Berlijn.
Met name in Amerika werd
tegen dat besluit geprotes
teerd. Het IOC-lid Emest Lee
Jahncke vond dat Amerika
niet kon deelnemen aan de
Spelen. De voorzitter van het
Amerikaans Olympisch Comi
té, Avery Brundage, noemde
dat verraad aan de Ameri
kaanse atleten. Op 15 septem
ber 1935 vaardigde Hitier de
wetten van Nuerenberg uit,
waarin de joden minderwaar
dige mensen werden ge
noemd. Jahncke zette zijn ac
tie tegen de Spelen van Ber
lijn daarop nog intensiever
voort. Hij zei dat hij het IOC
verachtte voor de massale
manier waarop Baillet Latour
gesteund werd.
Het gevolg was dat bij het
IOC-congres in Berlijn een be
sluit om Jahncke uit het IOC
te zetten aangenomen werd.
Het voorstel werd gesteund
door alle leden behalve de
Amerikaanse afgevaardigde
die zich van stemming ont
hield. Jahncke werd onmid
dellijk opgevolgd door zijn
landgenoot Avery Brundage
die in 1952 voorzitter werd van
het IOC.
De Spelen van '36 pasten hele
maal in Hitiers propaganda
campagne. Er was groot ent
housiasme bij de openingsce-
renmonie toen de Franse
équipe de Hitler-groet bracht.
De Führer zat zelf in de erelo-
ge en was daarna ook vrijwel
steeds aanwezig bij de wed-
strijdea In zijn loge ontving
hij de eerste Duitse winnaars,
maar toen de Amerikaanse
neger Jesse Owens zijn eerste
gouden medaille won. weiger
de Hitier hem te ontvangen.
Het IOC eiste van Hitier dat
hij geen of alle winnaars zou
feliciteren, waarop Hitier koos
voor géén. En hij organiseerde
privé ontvangsten voor de
winnaars waarvan negers en
joden uitgesloten waren.
Van de Spelen van 1936 heeft
het IOC zich niet meer kun
nen bevrijden.
Actiever
Na de Tweede Wereldoorlog is
het beleid van het Internatio
naal Olympisch Comité op
het punt van de politiek wel
actiever geworden. Ook al ge
beurde dat vrijwel onder
dwang van de publieke opinie
of de lidstaten.
Als rest van '40-'45 was bij
voorbeeld op te lossen het
probleem van de twee Duits-
landen. Op het IOC-congres
van 1951 kwam die zaak aan
de orde. West-Duitsland werd
als lid weer toegelaten. Maar
de erkenning voor Oost-Duits-
land bleef uit. En dat op een
congres waar Rusland weer
wel in de Olympische bewe
ging werd opgenomen. Al ge
beurde dat laatste dan tege
lijk met een voor de Russen
bestemde algemene uit
spraak, waarin herinnerd
werd aan de Olympische re
gels en het Olympische hand
vest.
De toelating van de DDR
kwam tot 1955 per congres wel
weer aan de orde zonder dat er
een uitspraak volgde die de
deling van Duitsland vastleg
de voor het IOC. In Parijs in
1955 besloot het IOC tenslotte
dat de DDR voorlopig werd
toegelaten als lid maar dat dit
zou komen te vervallen als het
niet mogelijk bleek dat West
en Oost-Duitsland samen één
ploeg zouden vormen.
Die ene ploeg kwam er tot
ieders verbazing toen het
Westduits Olympisch -omité
in januari van 1956 het Oost-
duitse erkende. Via selectie
wedstrijden werd een ploeg
samengesteld die onder een
en dezelfde vlag, embleem, de
zelfde uitrusting en één chef
de mission dat jaar nog mee
deed aan de Winterspelen en
aan de Spelen van Melbourne.
In 1964 werd de ploeg toch
gesplitst.
In Melbourne werd het IOC in
1956 geconfronteerd met de
politiek zoals nog niet eerder
gebeurd vas. Wegens de Rus
sische inval in Hongarije trok
Nederland zich als eerste te
rug. Om dezelfde reden volg
den later Spanje en Zwitser
land. De Volksrepubliek Chi
na boycotte de Spelen omdat
aan Taiwan werd toegestaan
onder eigen vlag deel te ne
men. Egypte trok de ploeg
voor Melbourne terug omdat
de landen die zich schuldig
hadden gemaakt aan „laffe
agressie tegen Egypte" niet
werden uitgesloten. Libanon
wenste niet deel te nemen aan
de Spelen wegens de houding
van Australië in de crisis in
het Midden-Ooosten.
Brundage kon niet meer doen
dan de Olympische regels er
bij halen. „Wij zijn fel tegen
ieder land dat de Spelen ge
bruikt voor politieke doelen,
of dat nu goede of kwade zijn.
De Olympische Spelen zijn
wedstrijden tussen individue
le atleten en niet tussen lan
den." Een afspiegeling van de
werkelijkheid was dat al lang
niet meer. Maar het IOC kon
wijzen op de deelneming van
Rusland én Hongarije in Mel
bourne.
Melbourne was. ondanks de
politieke situatie, het begin
van een serie Spelen die ston
den onder het motto vrijheid
blijheid. Het moest allemaal
wat losser worden, wat vrolij
ker. Een van de gevolgen
daarvan was dat de kosten
van de Spelen binnen de kort
ste keren de pan uitrezen. In
plaats van sneller, hoger, ver
der (een motto daterend van
de Spelen van 1908) werd het
groter, mooier en duurder.
Maar het hielp er niet aan om
de politiek buiten de deur te
houden.
De Spelen van Tokio in 1964
dreigden gerulineerd te wor
den door een politieke kwestie
rondom Indonesië. Dat land
organiseerde in 1962 de Aziati
sche Spelen, maar sloot Israël
en Taiwan, twee IOC-leden,
uit van deelneming. Om die
reden werd Indonesië uitge
sloten van de Spelen van To
kio. Reden voor Indonesië om
alternatieve eigen Olympi
sche Spelen te organiseren: de
Ganefo Spelen; de Spelen van
de opkomende landen. Tot de
weinige deelnemende landen
in Djakarta behoorden de
Volksrepubliek China en
Noord-Korea. Het IOC be
sloot dat atleten die deel had
den genomen aan de wedstrij
den in Indonesië waren uitge
sloten van de Spelen van To
kio. Ondanks dat reisde een
Noordkoreaanse ploeg toch
naar Tokio. Het IOC bleef
echter op zijn standpunt
staan waarop Noord-Korea en
Indonesië zich terug trokken.
Nog beter»
De Spelen waren gered en Ja
pan hield de modernste ooit
georganiseerd. Het IOC raak
te er diep van onder de in
druk. Het land. of officieel de
stad. die daarna aan de beurt
was zou het nog beter moeten
doen.
Dat werd Mexico in 1968. De
Spélen waarbij de deelne
mers, de organisatoren en het
IOC zich volledig onttrokken
aan de politieke betekenis
van het evenement voor Mexi
co. Maanden voor de Spelen al
was Mexico 8tad regelmatig
getuige van veldslagen tussen
protesterende studenten en
arbeiders en het leger. De
Olympische gebouwen wer
den afgemaakt onder bescher
ming van gewapende militai
ren en tanks Het protest
richtte zich vooral tegen het
feit dat een arm land als Mexi
co nooit zoveel geld mocht
uittrekken voor een protserig
Olympisch feest.
Daags voor de Spelen begon
nen voltrok zich een drama op
het Plaza de los Tres Culturas.
Daar demonstreerden zo'n
10.000 mensen Plotseling
openden de militairen het
vuur op de massa. Er vielen
minstens 260 doden. 1200
mensen raakten gewond. Offi
ciële cijfers zijn nooit bekend
gemaakt. De gewelddadige
actie maakte diepe indruk op
de Mexicanen. Een geschrok
ken oppositie ging akkoord
met de eis van president Diaz
Ordaz dat er tijdens de Spelen
geen ordeverstoringen meer
zouden plaatsvinden. Zo ge
schiedde, al bleven overal in
de stad de militairen en tanks
nadrukkelijk aanwezig.
Na afloop»
In het Olympisch Dorp is tij
dens de Spelen vrijwel ner
gens ruchtbaarheid gegeven
aan het lloedlge gevecht.
Sommige deelnemers hoor
den er pas na afloop van de
Spelen over. Die houding
voorkwam in ieder geval pro
testen van de deelnemers zelf.
Het drama dat zich voltrok
rondom de Spelen van Mün-
chen in 1972 had op zich wei
nig te doen met de Spelen zelf.
Het evenement op zich was
echter voor de hele wereld van
zoveel belang geworden dat
iedere vorm van protest over
al door zou klinken, hoewel de
bescherming van de atleten
door agenten en militairen
streng was geregeld.
Toch kwam het op de morgen
van 5 september om half vijf
tot een overval van een Pales
tijns commando op de verblij
ven van de Israëlische ploeg.
Eenentwintig Israëlische atle
ten werden gegijzeld. Eén van
hen werd gedood toen hij
alarm sloeg maar daardoor
konden acht anderen ont
snappen. Later ontsnapte nog
één van de Israëli's. De elf
overigen kwamen om het le
ven op 6 september toen de
acht Palestijnen met hun gij
zelaars via het vliegveld Ftlr-
stenfeldbruck trachtten weg
te komen. De drie Palestijnen
die de actie overleefden wer
den gearresteerd. Op 29 okto
ber werden ze vrij gelaten
toen Palestijnen een Duits
vliegtuig hadden gekaapt.
Ondanks het drama van Mfln-
chen gingen de 8pelen na een
dag weer verder. Volgens Ave
ry Brundage als een teken dat
de Olympische geest sterker
is dan terreur of geweld Een
aantal deelnemers en officials
keerde echter toch terug naar
huls.
In 1976 in Montreal werd het
IOC opnieuw betrokken in
een politieke affaire. Al in
1968 was Zuid-Afrika wegens
de apartheidspolitiek uitge
sloten van de Olympische be
weging, kort voor de 8pelen
van München werd Rhodeslë
om dezelfde reden terugge
stuurd. Met name in niet-
Olympische sporten beston
den (en bestaan) er nog veel
contacten met Zuid-Afrika.
Naar aanleiding van een tour
nee van een Nieuwzeelandse
rugbyploeg door Zuid-Afrika
en een tegenbezoek van een
Zuidafrikaanse ploeg, wen
sten de Afrikaanse landen
verenigd in de SCSA (de Hoge
Raad voor de Sport in Afrika)
dat Nieuw-Zeeland werd uit
gesloten.
Het IOC wenste niet aan die
els tegemoet te komen. Behal
ve Nieuw-Zeeland waren er
wel meer landen die nog con
tacten op sportgebied hadden
met de Zuidafrikanen (Enge
land, Frankrijk en ook Neder
land). Het gevolg van het IOC
besluit om niet tegemoet te
komen aan de eis. verwoord
door de SC8A-voorzitter Jean
Claude Oanga, was dat de
Afrikaanse landen zich en
masse terugtrokken. Een slag
die op het sportveld met name
in de atletieknummers ge
voeld werd.
Maar de Spelen gingen door.
Politieke keuze*»—
Zo lijkt het ook het geval te
zijn met Moskou dat bedreigd
wordt door een boycot van
onder meer de Verenigde Sta
ten. nog steeds de grootste
grossier in medailles.
Moskou was toch al een poli
tieke keuze van het IOC. Dat
kon In Wenen in 1974 niet
meer onder het Russische
voorstel uit
Tegenkandidaat was Los An
geles dat in 1932 de Spelen al
had georganiseerd. Beide ste
den voerden een Jaar lang kei
hard campagne tegen elkaar.
Maar het definitieve besluit
viel achter de uiteraard weer
gesloten deuren van het IOC-
congres. Nooit is daardoor
precies bekend geworden hoe
de stemverhouding ten faveu
re van Moskou lag Zodat ook
niemand nu aangesproken
kan worden op de keuze. Die
is van het IOC.
De geschiedenis nalopend zal
dat wel betekenen dat er nog
langdurig geschipperd zal
moeten worden Er zijn tikken
uitgedeeld aan de 8pelen Die
van de 22ste Olympiade drei
gen voorlopig de grootste klap
te gaan krijgen.
