Van Manens Einlage geeft
onjuist beeld van de wals
Een psychiater uit
zijn tent gelokt
'Angst om je hart' kan bij
kijker onbegrip vergroten
VS wachten vergeefs
op Sowjet-artiesten
AVRO wint strijd om
interview met ex-sjah
Gedateerde dansvorm op muziek van Johann Strauss
Nieuw repertoire
bij Theater
Nieuwe boeken
De divan van Manuel van Loggem
En dan nog
Jong en oud
genieten van
'De Herdershond'
Hilversum 4
nog niet langer
in de lucht
En dan nog
Toneel-C AO nog niet afgerond
VRIJDAG 18 JANUARI 1980
KUNST/RADIO/TELEVISIE
door Ineke Sluiter
AMSTERDAM In de Stadsschouwburg ging bij het Nationale Ballet het nieuwe ballet van
Hans van Manen in première. Einlage getiteld op muziek van Johann Strauss, bewerkt door
Schönberg en Webern. Het programma bestond verder uit Serenade van Balanchine en
Etudes van Lander.
Een halve eeuw. van omstreeks 1850
tot 1900, heeft de wals het sociale
danspatroon van Europa beheerst.
De wals was klasse-doorbrekend,
iedereen walste met ledereen. men
was dol op walsen. De lange, glijden
de passen, de opwindende werveling,
het nauwe lichamelijke contact, dit
alles leidde tot de uitspraak de
Weense wals overtreft alles in wilde
idansxirift
Hans van Manen heeft twee walsen
van 8trauss gebruikt: ,,de Kaiserwal-
zer in bewerking van Schönberg en de
Schatz-walzer in bewerking van We
bern De eerste werd door Van Manen
Van onze kunstredactie
ARNHEM Als eerste onder de re
pertoire-gezelschappen heeft toneel
groep Theater haar repertoire voor
het komende seizoen bekend ge
maakt. In totaal speelt het gezel
schap zeven stukken waarvan twee
voor kleine zalen
Opvallend in het aanbod is het aantal
stukken uit het Duitse taalgebied.
Ger Thijs regisseert ..Liebelel" van
Arthur Schnitzler en ..Fegefeur in In-
golstadt" van MarieLuise Fleisser
wordt opgevoerd in de regie vanJo-
chen Neuhaus
Ook Vonne van der Meer en Leo Ho-
genboom. twee Jonge regisseurs die
voor het eerst binnen het repertoire-
toneel werken, presenteren zich met
Duitstalig toneel. Vonne van der
Meer regisseert ..Himmel und Erde"
van Gerllne Reinshagen en Leo Ho-
genboom doet de regie van Rainer
Maria Rilke» „Het dagelijks leven"
Daarnaast neemt Theater ook „Scha
kels" van Heijermans op het repertoi
re dat wordt uitgebracht in de regie
van Jochen Neuhaus Voor Pygma-
Uon van O. B. Shaw is de in Duitsland
en Engeland werkende Hongaarse re
gisseur Istvan Bödv aangetrokken
Andy Daal regisseert „Bent" van
Martin 8herman.
gemaakt als „Einlage". een ballet-
inlas in een opera, voor de produktie
van Die Fledermaus door de Neder
landse OperasUchtlng in oktober
1979. Met toevoeging van de 8chatz
walzer werd het een op zichzelf
staand ballet De twee componisten
bewerkten de walsen voor een mu
ziekavond voor de door Schönberg
opgerichte Verein für muslkalische
Privataufführungen. de partituren
werden verkocht om geld in te zame
len voor de Verein.
Naar mijn smaak had het best in de la
van de koper kunnen blijven. Als je al
zou verwachten dat iets eigentijds
zou worden toegevoegd, en dat zou je
naar aanleiding van Weberns schitte
rende bewerking van Bachs Ricerca-
re mogen, dan kom Je bedrogen uit
Het resultaat doet denken aan de
prestaties van het Resistentie-Orkest
en doet weinig recht aan Strauss'
muziek. Integendeel, het origineel
wordt gemist.
Even teleurstellend als de muziekbe-
werking is de choreografie. Van Ma
nens vroegere werk geeft voldoende
voeding aan de verwachting, dat de
wals op een eigen manier benaderd
zou worden, met een bepaalde pro
bleemstelling. die om een interessan
te oplossing vraagt, bij voorbeeld de
magische opwinding. Dat is niet ge
beurd. opwinding was er niet. er werd
ook niet echt gewalst, er werd fraai
bewogen. Het geheel kwam op mij
over als een niet onaardig in elkaar
gezette dans voor een schoolfeest,
niet erg inventief, conventioneel, de
muziek slaafs volgend, zodat een ge
dateerde dansvorm werd neergezet.
Daarbij is het klassieke ballet, met
zijn weinig aardgebonden bewegings
patronen. zo strikt als vorm gehan
teerd. niet geschikt om juist het aard
se en menselijke element van de wals
uit te drukken. Het wervelende ele
ment ontbrak geheel. Einlage geeft
geen juist beeld van wat een wals is.
Dat is Jammer, na zijn meesterwerk
Live zijn de verwachtingen, terecht,
misschien te hoog gespannen. Je
kunt niet altijd meesterwerken ma
ken. maar de kwalitatieve tegenstel
ling is zeer groot. De kostumering
paste geheel In de opvattingen van de
choreograaf, fraai ogend, maar te
klassiek, te mooi-mondain ook, maar
ook hier geldt, niet in stijl. Jean Paul
Vroom tekende ervoor Hartverwar
mend was de inzet van de dansers, die
naar beste kunnen dit danswerk over
het voetlicht brachten. De clichés
van deze zin zijn, met alle respect
voor de dansers, bewust gekozen.
Fragment uit Einlage dat bij
Het Nationale Ballet in een
choreografie van Hans van
Manen in première is gegaan.
toto Jorfe Fa ladrot
NEW YORK (Reuter) De verslechtering van de oost-west
betrekkingen heeft een rechtstreeks invloed op tournees van
Sowjet-kunstenaars In de Verenigde Staten. Dergelijke tour
nees waren jarenlang de tastbare blijken van ontspanning.
Een toenemend aantal Sowjet-arties
ten komt nu gewoon niet opdagen
Wel wordt rekening gehouden met de
invloed die de „desertie" in augustus
vorig jaar van de Bolshol-balletdan-
ser Alexander Oodoenof op de hou
ding van de Sowjet-autorlteiten uit
oefent Maar in muziekkringen wordt
verondersteld dat de problemen sa
menhangen met de vrees van de Sow
jets dat hun artiesten in verband met
de kwestie Afghanistan in de Ver
enigde Staten vijandig zullen worden
behandeld
Tot de meest recente gevallen van
wegblijvende Sowjet-kunstenaars be
horen die van de dirigent Yuri Temir-
kanof en de violist Wladimlr Spiwa-
kof. ZIJ zouden vorige week met het
Boston Symfonie-orkest optreden.
De Krasnoyarsk Dansgroep die haar
Amerikaanse tournee met een twee
weken durend optreden in New York
zou beginnen, is niet komen opdagen.
Hetzelfde gebeurde met het Olinka-
koor uit Leningrad dat een tournee
van tien dagen door de Verenigde
Staten zou maken. Navraag bij het
centrale Sowjet-impresariaat Gos-
concert leverde geen enkel commen
taar op. De befaamde jonge pianist
Andrei Gawrilof ls evenmin voor zijn
geplande tournee in Amerika ver
schenen. Men vraagt zich af of de
voor de komende weken gemaakt af
spraken met musici als de violisten
Igor Oistrak en Victor Tretjakof en
de dirigent Swetlanof gehouden zul
len worden.
De markt van welzijn en geluk door
H. Achterhuis. Uitg. Ambo. Baarn.
270 blz. 32,50.
Ontzuiling, politisering en restaura
tie in Nederland, de jaren 60 en 70
door C. P. Middendorp. Uitg. Boom,
Meppel. 214 blz. ƒ32,50.
In de schaduw van Duitsland, een
discussie met bijdragen van M. C.
Brands. P. Dankert. H. W. van der
Dunk, L. A. W. Metzenmaekers, J. G.
Siccama en M. v.d. Stoel. Uitg. In den
Toren. Baarn. 147 blz. 18,50.
Phil
iket
lichtii
er v
geri
ïidsp
inind
r de
door André Rutten.
Phili]
lichtii
DEN HAAG Cox Habbema en Jules Croiset spelen onder regie van André van den Hei:r he
een nieuw stuk van Manuel van Loggem: „De avan". De première ervan ging woensdagav< dat
in de Koninklijke Schouwburg. :r ,a'
uit N
van getrouwde vrouw en moeder van sen zien, met wie zij in haar lev^rraac
„Kalendergebruiken" is de titel
van een tentoonstelling die tot 4 mei
te zien is in het Rotterdamse prenten
kabinet Atlas van Stolk. Nieuwjaars
wensen zijn een bekend voorbeeld,
maar de Atlas van Stolk heeft ook
historische gebruiken opgediept met
trekbrieven (gemaakt voor het drie
koningenfeest) en koppermaandag-
prenten, die de boekdrukkers maak
ten op hun jaarlijkse feestdag, die
„koppermaandag" heette.
De titel doet natuurlijk al vermoe
den. dat er een psychiater in het spel
zal zijn, en een patient. Dat is ook zo.
Jules Croiset is psychiater, een van
het rustgevende, ietwat vaderlijke,
schijnbaar onbewogen soort, die er
ook rustig voor uit kan komen dat
niets menselijks hem vreemd is. Cox
Habbema. zijn patiënt, is een wat
kwajongensachtige jonge vrouw de
Fransen noemen dat het gamin-type.
Uitdagend, bewust afwijkend van
wat ..men" denkt, zegt, doet. iemand
die de gangbare rolpatronen door
breekt. In de eerste plaats de rol die
zij zelf al zo'n jaar of twaalf speelt, die
Van onze radio- en tv-redactie
HILVERSUM Niet de KRO. niet de NCRV. maar de AVRO
zendt het interview uit dat de Engelse Journalist David Frost
deze week hield met de ex-sjah van Iran. Dat gebeurt van
avond ln de actualiteitenrubriek Televizier-magazine op Ned.
I van 20.30 tot 21.20 uur. Het aangekondigde programma de
Saint komt hierdoor te vervallen
David Frost (links) op bezoek
bij de ex-sjah.
Speciaal vandaag
y
De AVRO. dol op program
ma's In de onderwijzende sfeer
is begonnen met een serie
danslessen. Doe De Dance.
Deze keer aandacht voor de
disco-c ha -cha en een voor
proefje van de street-huzzle
Ned. 1 20.05
De AVRO registreerde het
optreden van de Canadese
Craig Russell in Carre in Am
sterdam. In deze show imi
teert hij met grote perfectie
bekende vrouwen als Peggy
Lee, F.lla Fitzgerald. Mae
West, Judy Garland. Shirley
Bassev en Bette Midler.
Ned 121.55
In Hier en Nu. NCRVs
actualiteitenrubriek. wordt
ingegaan op de mogelijke boy
cot van de Olympische Spelen
in Moskou. Hierover wordt
een gesprek gevoerd met Ed
van Thijn. voorzitter van het
Comité voor de Olympische
Spelen en mensenrechten.
Voorts reportages over de mo
gelijke sluiting van enkele
l'hilipsbedrijvrn en over de
huidige situatie in Nicaragua
Ned 223 00
In het VPRO-programma
Muziek op vier geïmproviseer
de inzendingen van luiste
raars. die De Radiola Improvi
satie Salon vullen
Hilv. 4 15.00
Het gevecht om de rechten van dit
programma hebben tot gistermiddag
geduurd Nadat de KRO. die als eer
ste een claim had ingediend, te ken
nen had gegeven af te zien van de
rechten omdat het gesprek dermate
actueel is dat het de kijkers niet
onthouden mag worden, diende de
NCRV zich ook ais gegadigde aan. De
NCRV beriep er zich bij het claimbu
reau op dat deze christelijke omroep
een vaste actuliteiten rubriek heeft
op de vrijdagavond, dat de NCRV
zich al eerder als geïnteresseerde had
aangediend en daarom automatisch
in aanmerking kwam als doorgeef
luik van het Interview met de ex-sjah.
Daarbij merkte de NCRV op dat de
AVRO vanaf het begin de claim op
het verkeerde bureau had gedepo
neerd. (Er bestaan twee claimbu
reaus: een voor actualiteiten en een
voor documentaires». De AVRO zocht
de rechten bij de afdeling doceumtai-
res de KRO stapte rechtstreeks naar
„actualiteiten" Toen er een menings
verschil ontstond over de rechten
steunden alle omroepen de KRO in
dit geschil tijdens een vergadering
van de Werkgroep actualiteiten.
Zoals gezegd de KRO deed eergiste
ren afstand van de claim om de kij
kers niet op het interview te laten
wachten. De NCRV viste naast het
net De AVRO houdt vol de oudste
rechten te hebben, zeker nu de KRO
heeft afgehaakt En zo denken onaf-
hankelijken er in Hilversum klaar
blijkelijk ook over
Het interview zal gelijktijdig in Ne
derland en Engeland op het scherm
komen In de Verenigde Staten werd
het afgelopen nacht al uitgezonden.
HILVER8UM -ANP) - Uit een me
ting door de afdeling kijk- en luister
onderzoek van de NOS is gebleken
dat vooral in de leeftijdgroepen van
12 tot en met 15 Jaar en de „50-
plussers" naar de serie „Dagboek van
een herdershond" van de KRO wordt
gekeken. Door deze twee leeftijds
groepen wordt de reeks ook het
hoogst gewaardeerd De minste inte
resse voor de belevenissen voor kape
laan Odekerke bestaat ln de groep
van 20 tot 35 jaar
De eerste drie afleveringen van de
nieuwe serie hebben overigens even
als de in het eerste kwartaal van 1978
uitgezonden acht delen gemiddeld
ruim zes miljoen kijkers getrokken.
HILVER8UM (ANP) Nu de beslis
sing van de minister van CRM over
het uitbreiden van de zendtijd van
Hilversum 4 met drie uur per dag nog
niet is gevallen zal de Raad van Be
heer van de N08 het algemeen be
stuur voorstellen die eventuele uit
breiding pas in het najaar te realise
ren. Dat wordt dan 28 september, de
eerste dag van het nieuwe wintersei
zoen.
Minister Gardeniers van CRM had
eind vorig jaar aangekondigd er over
te denken die zendtijd van Hilversum
4 per 1 april te verlengen.
twee kinderen. Zij komt dan ook bij
de psychiater binnen met de medede
ling. dat zij zich ook geestelijk kern
gezond voelt, alleen gekomen is om
dat haar man dat graag wilde, want
die vind haar ziek nadat zij hem ver
teld heeft dat zij niet van hem, noch
van haar kinderen houdt, nooit ge
houden heeft, nooit houden zal, maar
altijd alles, en met redelijk plezier,
gedaan heeft wat zij als vrouw en
moeder geacht wordt te zullen doen.
Dat is een. Vervolgens gaat zij onmid
dellijk aan de slag om de psychiater
uit zijn rol van alles-begrijpende. al
les behoedzaam regelende, naar alles
geduldig luisterende vader te lokken.
Het is niet zó verrassend dat haar dat
lukt, bijna in sneltreinvaart, en dat
zij er zelf ook slachtoffer van wordt.
Nu gebeurt dat niet allemaal terwijl
zij alleen maar op de divan ligt en hij
op een stoel daarachter zit. Er wordt
zichtbaar gemaakt, gespeeld, wat hij
zegt dat erin zo'n therapie gebeurt: de
patiënt gaat in de psychiater de men
de knoop gezeten heeft. Telken
Cox Habbema in de rol van pa
op de divan over haar man vei,en 1
speelt Jules Croiset als psychoten c
wat haar man befaamd schi
van reclameteksten— zegt en
Als zij het over haar vader
wordt hij die vader. Als zij haar
men vertelt, die zij net gehad hee
hij daarin zowel haar man. als
vader, als haar minnaar. Dat lat
wordt hij dan ook in het echt. Si dat h
spelen zij vervolgens hoe haar mi pt te
hoe zijn vrouw zullen reageren, a sc cc
het hen vertellen. Waarbij Ze to
conclusie komen, dat ze maar b
ieder in hun oorspronkelijke rol
nen blijven.
Het is een intelligent spelletje, wi
een beetje gespot wordt met all
modieuze clichés, en het wordt
luchtig, aardig getekend gespeel! it hel
kunt er bij denken aan wat een nog
onze jongere regisseurs laatst zei: ,:ona
aardige van toneel maken is: je l
constant bezig met een soort vadq"an
en moedertje spelen.
geen
ook
izen
;en ii
lips l
we
eld e.
vet
!t w
onl
door Jan van Galen
HILVERSUM De gedramatiseerde documentaire is een visuele vorm van informatie
overdracht die op de Nederlandse tv in zeer korte tijd ingeburgerd is geraakt. Met name
situaties die nogal gevoelig liggen binnen de samenleving worden de laatste tijd vaak
nagespeeld voor de camera, omdat betrokkenen in sommige gevallen uit zelfbescherming
beter niet in levende lijve op het scherm kunnen komen.
De IKON bij voorbeeld heeft al een
hele reeks gedramatiseerde docu
mentaires vervaardigd. Zo werden
onderwerpen als homofilie, bewust
ongehuwd moederschap en vrouwen
mishandeling aangepakt. Ook de
NCRV is van mening dat bepaalde
situaties beter nagespeeld kunnen
worden in plaats van er een reportage
aan te wijden in een actualiteitenru
briek „Een kind van zes miljoen"
(over de „onbetaalbare" behandeling
van een ziek kind) is waarschijnlijk
het bekendste voorbeeld.
Morgenavond (Ned 1 21.25 uur» zendt
de NCRV opnieuw een gespeelde do
cumentaire uit die de werktitel
„Angst om je hart" meekreeg De
probleemstelling betreft ditmaal het
gemengde huwelijk, de relatie tussen
een Nederlandse vrouw en een Turk
se man, met alle gevolgen vandien.
Het script is van de onlangs overle
den André Truyman. Zijn scenario
was al in een zo ver gevorderd stadi
um dat de NCRV besloten heeft de
produktie af te maken.
Het is de eerste keer dat er in Neder
land aan deze materie op gedramati
seerde wijze aandacht wordt besteed
Zowel de tv als de cinema hebben het
onderwerp tot nu toe laten liggen en
dat terwijl de positie van de gastar
beiders in ons land heel wat emoties
teweeg brengt. De Duitse cineast
Fassbinder maakte enige Jaren gele
den een ontroerende film over een
Turk die een relatie aangaat met een
Duitse vrouw ..Alle Turken heten
Ali" maakte duidelijk hoe moeilijk
het vcor gastarbeiders vaak is om
zich aan te passen aan een cultuur die
ver af staat van hun eigen achter
grond èn dat deze mensen. Juist om
dat zo ver van huis en haard zijn.
behoefte hebben aan begrepen gene
genheid.
Hoewel „Angst om je hart" integer is
van opzet haalt de film het niveau
van .Alle Turken heten All" bij lange
na niet. In de film van Fassbinder is
de Turk duidelijk het slachtoffer van
de omstandigheden, in .Angst om je
hart" creëert de mannelijke hoofdrol
speler zonder dat dat de bedoeling
is geweest van de makers de moei
lijkheden voor een groot deel zelf. In
het kort komt het hier op neer: De
jonge Turkse gastarbeider Emin
wordt verliefd op de Nederlandse on
derwijzeres Tineke. Hij is fabrieksar
beider. is opgegroeid op het Turkse
platteland en is belijdend moslim. Zij
woont op zich zelf. Ondanks waar
schuwingen van beide families trou
wen ze vrij snel. Het verschil in cultu
rele achtergrond leidt vrijwel direct
tot botsingen. De problemen begin
nen echter pas goed als duidelijk
wordt hoe Emin over de rol van de
vrouw in de samenleving denkt. Hij is
Jaloers en als zij zwanger raakt is ze
geheel aan huis gebonden. Wanneer
het kind er eenmaal is verbiedt hij
haar weer les te gaan geven. Het
komt tot een climax wanneer hij haar
een pak slaag geeft. Zij verlaat hem
en trekt met het kind bij haar ouders
in
Buiten het feit dat het een groot deel
van de acteurs ontbreekt aan drama
tische expressie «waarmee eens te
meer bewezen is dat werken met
amateur-spelers niet het gewenste re
sultaat oplevert) en dat regisseur
Boud 8mit de spelers te veel laat
praten en te weinig de camera het
werk laat doen. valt het te betwijfelen
of de kijker gevoelsmatig meege
sleept wordt in de poel van ellende
waarin het jonge paar terecht komt.
Ongetwijfeld zullen dit soort situa
ties zich voordoen. Verschil in opvoe
ding en religie, heimwee van de gast
arbeider. zijn zwakke maatschappe
lijke positie, de opvattingen van
mannen uit landen rondom de Mid
dellandse zee over vrouwen en de
kwetsbare positie van vrouwen in het
algemeen; het heeft er allemaal mee
te maken.
Feit blijft echter dat er ondanks alle
negatieve verhalen ook gemengde
huwelijken standhouden. Wanneer
beide partners open staan voor ver
anderingen en nieuwe Indrukken zal
zo'n huwelijk ook moeilijk zijn maar
niet bij voorbaat gedoemd te mis
lukken.
Daarbij heeft de buitenwereld ook
sterke invloed. Ouders, kennissen
maar ook de overheid spelen een be
langrijke rol. Welke toekomstmoge
lijkheden zijn er en is er kans op een
fatsoenlijke huisvesting bij voor
beeld. Aan die problemen gaat de
film nagenoeg voorbij. Het huwelijk
loopt op de klippen, omdat hij, de
Turk, zich niet kan of wenst aan te
passen aan het systeem. Hij geeft
haar. als hij geen uitweg meer ziet,
een link pak slaag.
Degenen die weten hoe benard de
positie van de buitenlandse werkne
mers ls op velerlei terreinen kunnen
aan het einde van de film alleen maar
denken inderdaad, in zo'n situatie
krijg Je het heel moeilijk. De overigen
die van mening zijn dat gastarbeiders
beter vandaag kunnen vertrekken
dan morgen zullen zich waarschijn
lijk ln hun mening gesterkt voelen,
want uiteindelijk ls de Turk voor hen
de rotzak. En dat zal zeker niet de
bedoeling zijn van de makers.
Jules Croiset en Cox Habbema als de psychiater en zijn patienl
„De divan".
In het kader van de Boekenweek
die van 17 tot en met 30 april loopt,
zal een nationaal concours voor zon
dagsdichters worden gehouden waar
aan iedere amateurdichter kan deel
nemen. Tot 2 maart kunnen amateur-
dichters die nog niet eerder in boek
vorm hebben gepubliceerd, hun werk
inzenden naar een aantal boekhan
dels en culturele centra, verspreid
over het land, of naar de Collectieve
Propaganda van het Nederlandse
Boek (CPNB), postbus 10576 ln Am
sterdam. Uit de inzendingen zal een
keus worden gemaakt en die de dich
ters zelf kunnen voordragen op een
dichtersmanifestatie tijdens de Boe
kenweek in hun woonplaats. Ee
wijst de beste gedichten aan
aanmerking komen voor de lai
ke finale op zondag 1 juni.
naar daarvan krijgt als prijs
den Lier 1980
Het vermaarde Amerik
Beaux Arts trio geeft aan het
van deze maand vier concerten
land met werken van
Brahms, Beethoven en Schubei
nist Menahem Pressler. cellist
hard Greenhouse en vlolist Is
Cohen spelen 27 januari in Al
dam. de 29e in Utrecht en 30
januari achtereenvolgens in Ha
en Den Haag.
DEN HAAG Het overleg over de
arbeidsvoorwaarden voor het toneel-
personeel ls gisteren niet afgerond.
Voor de nieuwe CAO er kan komen
moeten de acteurs, de kunstenaarsor
ganisatie-NVV, en de werkgevers, de
Vereniging van Nederlandse theater
directeuren (VNT) tot een nieuw ak
koord komen. Partijen waren het het
afgelopen najaar al eens.
subsidiënten m het subsid:
overleg toneel (SOT) keurdi
voorstellen niet goed
In het SOT zitten CRM voor hel
de provincies en de gemeenten
de toneelgezelschappen zijn j
tigd. Het SOT betreurt de onï
vertraging.