Rotterdam krijgt ballet van
Schlemmer in nieuwe versie
Hoogtepunten van de
laatste twintig jaar
Merit.'t Beste vanbeide:
Licht en lekker.
Geen prioriteit voor
Noord-Zuid-zender
De danser getoond als abstract en mechanisch kunstfiguur
Nederlandse muziek in Rotterdam
Robert Ardrey (71)
overleden
Werknemers
toneel eisen
bekrachtiging
van cao's
En dan nog
Veel smaak,weinig teer en nicotine
MERIT
Nieuwe boektf
Kleine dingen
des levens me£
weemoed bezio
Nieuwe boel
NOS tegen pis
financiering
streekradio
WOENSDAG 16 JANUARI I960
KUNST/RADIO/TELEVISIE
TROUW/KWARTET
door Eefje van Schaik
ROTTERDAM Naar aan
leiding van de tentoonstelling
over geschiedenis en beteke
nis van het Bauhaus, die van
15 tot en met 22 januari in het
Rotterdamse Bouwcentrum
te zien is. wordt via het Neder
lands Theater Instituut het
..Triadische Ballett" (1922)
van Oskar Schlemmer naar
een reconstructie uit 1977 van
de Akademie der Künste in
WestrBerlijn in Nederland ge
ïntroduceerd. Het gaat hier
om vier voorstellingen, in
Rotterdam (22 Jan.), Eindho
ven (23 jan Haarlem (24 jan.)
en Utrecht (25 jan.).
Ter gelegenheid van de grote aomer-
ten toons telling Tendenzen der
/wanziger Jahre". die In 1977 in West-
Bertijn werd gehouden, reconstrueer
de Gerhard Bohner op muziek van
Hans Joachim Hespos dit driedelige
Triadische Ballett aan de hand van
aantekeningen, schetsen en dagboek
notities van Oskar Schlemmer
Deze schilder, beeldhouwer, graficus
en leraar, die In de Jaren twintig de
leidende figuur werd van de theater
afdeling van het Bauhaus was om
verschillende redenen een belangrij
ke vernieuwer voor de danskunst. In
de eerste plaats omdat hij een volko
men nieuwe conceptie van dans als
een abstracte verbeelding van ruimte
uitdacht en ten tweede omdat hij
daarin een voorloper werd van alle
denkbare happenings
Kleurensymboien
Bij zijn ontwerp van het Triadische
Ballett waren de kostuums en de ge
bruikte kleurensymboien een essenti
eel uitgangspunt Voor de twaalf kor
te dansen die Schlemmer desüjds
voor de serie van drie delen voor drie
dansers ontwierp stonden achtereen
volgens geel (vrolijk burlesk», roze
(feestelijk, plechtig) en zwart (mys
tiek. fantastisch) centraal.
Maar het Triadische Ballett onUeent
zijn titel niet alleen aan deze driedeli
ge opbouw: Schlemmer zelf schreef
destijds aan de bekende danscrlUcus
Hans Hildebrandt dat het hem ook
om de drie-eenheid ruimtevorm-kleur
ging, roet als afgeleiden daarvan de
drie dimensies van de ruimte (hoogte
breedte-diepte I. de drie wiskundige
grondvormen (driehoekcirkel-vier
kant» en de drie grondkleuren irood-
blau w-geel)
Hildebrandt zelf voegde daaraan toe
dat hij ook een analogie met de drie
hoofdstromingen in het ballet zelf
zag. namelijk het ballet comique
(geel), het ballet demi-caractère (roze)
en het ballet sérieux (zwart).
Al tijdens de Eerste Wereldoorlog is
de schilder Oskar Schlemmer, die
zich aangesproken voelde door het
constructivisme, bezig met de bestu
dering van het klassieke ballet in een
speurtocht naar nieuwe mogelijkhe
den In zijn dagboek schrijft hij in
1912 naar aanleiding van zijn eigen
eerste danservaringen een visioen
van een duivel met een engeL
„De demon is de belichaming van het
Dionysische element en hij draagt
een masker. Zijn kleur ls geel-oranje.
Na een trande-dans zwelt het oranje
op tot citroengeel: de kleur van de
pathologische hysterie. Dan komt de
zwarte nacht, waarin een paarse stip
verandert in een cirkel, die overgaat
in een blauw vierkant. De muziek
wordt statiger en een zilveren engel
verschijnt Het blauw verandert in
zilverwit en een ster verschijnt op de
achtergrond. De demon is dood". La
ter bevestigt Schlemmer dat dit
dans visioen, dat hij onder invloed
van Schönbergs Pierrot Lunaire
kreeg, de basis was voor zijn Triadi
sche Ballett.
Metafysische humor
Enkele jaren daarna ontmoet hij het
danspaar Albert Burger en Elsa Höt-
sel met wie hij in 1922 de eerste
voorstelling uitwerkt. Aan het oude
dansvisioen zijn twee nieuwe elemen
ten toegevoegd, namelijk het mecha
nische marionet-achtige bewegen en
een soort metafysische humor, zoals
hij hetzell noemt.
Vooral de kostuums (achttien in het
totaal) geven hiervan blijk: ze zijn
van papier maché, stalen spiralen en
een speciale verf gemaakt, en verto
nen duidelijke gelijkenis met de tra
ditionele balletkostuums uit de 19e
eeuw en het moderne houten speel
goed van Stadt Nümberg.
In dezelfde tijd dat Schlemmer bezig
is aan zijn Triadische Ballett schrijft
hij één van zijn beroemdste boeken,
namelijk Mensch und Kunstfigur.
dat als een uitleg van zijn nieuwe
danstheorieén kan worden be
schouwd. Hierin stelt hij onder ande
re: .Eén van de kenmerken van onze
tijd is abstractie, evenals mechani
satie.
Dit vooral zijn de nieuwe potenties
van de technologie, die de wildste
fantasieën mogelijk maken. Het on
herroepelijke proces van mechanisa
tie waardoor de man tot een robot en
de vrouw tot een pop verandert kun
nen we verlichten en opvrolijken door
fantasie, humor en ironie. Vooral dit
laatste is de bedoeling van de mario
netachtige mechanismen van de dan
sers: géén poppen, maar wel kunstfi
guren
Problemen
Omdat de oorspronkelijke kostuums,
choreografie en muziek (Paul Hinde-
mi th) niet meer bewaard zijn, ston-
Fragment uit Das Triadische Ballett van Oskar Schlemmer zoals
het binnenkort in verschillende plaatsen n ons land zal worden
opgevoerd.
den de choreograaf Bohner. de com
ponist Hespos en de kostuumont
werpster Ulrike Dietrich voor grote
problemen bij hun poging tot recon
structie.
Als enige voorbeeld hadden zij naast
de foto's en tekeningen een tv-regi-
s tra tie van het Triadische Ballett
Margarhete Hastings uit 1970. Maar
de Berlijnse Akademie der Künste en
met name Dirk Schepers, de huidige
Schlemmer-specialist. achtte deze
eerste reconstructie ontoereikend en
zijn met vier dansers (Jessica Ebert,
Gislinde Skroblin, Ivan Liska en Te
rence Kalba) helemaal opnieuw aan
de slag gegaan.
Choreograaf Bohner besefte zich dat
een „echte" reconstructie onmogelijk
zou zijn. Hij hield zich weliswaar
strikt aan Schlemmer» aanwijzingen
en kan alleen maar hopen dat zijn
nieuwe versie dezelfde ideeén duide
lijk maakt: de danser als abstract en
mechanisch kunstfiguur ln het zicht
baar maken van de ruimte.
Van onze muziekredactie
ROTTERDAM - Een üental
werken van zes Nederlandse
componisten staat op het pro
gramma van de drie concer
ten die in het aanstaande
week-einde in de Rotterdam
se Doelen worden gegeven.
Het la voor de tweede maal dat la
Rotterdam ln een reeks aaneenslui
tende concerten aandacht wordt be
steed aan de hedendaagse Neder
landse muziek. Ditmaal worden wer
ken gespeeld van componisten die in
de loop van de laatste 20 Jaar opmer
kelijke bijdragen aan de Nederlandse
scheppende toonkunst hebben gele-
Nederiand in Rotterdam '80 heet deze
manifestatie die uiteraard niet pre
tendeert een volledig overzicht te ge
ven van wat er aan belangrijks in de
laatste decennia Ls gecomponeerd. In
samenwerking van de Rotterdamse
Kunststichting, het Rotterdamse
Philharmonisch Orkest en De Doelen
wordt een poging gedaan aan te to
nen dat het mogelijk ls om voor een
geïnteresseerd publiek een afwisse
lend en boelend muzikaal program
ma met nieuwe Nederlandse muziek
samen te stellen
Van onze kunstredactie
KAAPSTAD In zijn woning in
Kaapstad ln Zuld-Afrika is de Ameri
kaanse schrijver en antropoloog Ro
bert Ardrey op de leeftijd van 71 Jaar
overleden. Ardrey heeft bekendheid
verworven door zijn boeken African
Genesis en The territorial Imperati
ve Daarnaast schreef hij de scena
rio's voor films als Khartoum. Mada
me Bovary en De vier ruitere van de
apocalypse
Ardrey, die In Chicago werd geboren,
woonde sinds twee jaar ln Kaapstad
na een verblijf van 15 jaar in Rome
HIJ heeft kortgeleden de laatste hand
aan zijn autobiografie gelegd
Speciaal vandaag
Nieuw is deze muziek inzoverre niet
dat er geen reeks allereerste uitvoe
ringen gegeven zal worden. Alleen de
in 1979 voltooide Sonata per Flauto e
Pianoforte van Rudolf Escher gaat
zaterdagavond ln première. Uitvoe
renden zijn Rien de Reede (fluit) en
Theo Bles (piano). Op dat eerste con
cert van de drie, in de kleine zaal.
worden ook het Canto General van
Peter Schat (op tekst van de Chileen
se dichter Pavlo Neruda) en de alom
bekende Six Turkish folk poems van
Theo Loevendle uitgevoerd. In beide
werken wordt de vocale partij gezon
gen door Lucia Kerstens-Meeuwsen.
Ton de Leeuw is vertegenwoordigd
rr.et Zijn Mldare voor marimba-solo;
dit werk wordt uitgevoerd door Willy
Ooudswaard
Een ander werk van Ton de Leeuw
Haiku n staat op het programma van
het zondagavondconcert door het
Rotterdams Philharmonisch Orkest
in de grote zaal. Dirigent is de Ameri
kaan Richard Dufallo Haiku II. in
1968 gecomponeerd ter gelegenheid
van het 50-Jarig jubileum van het
Rotterdams Philharmonisch. is een
van de drie werken waarin De Leeuw
gebruik maakt van de kort Japanse
poezie-vorm die Haiku wordt ge
noemd. Opmerkelijk in dit werk ls de
destijds nog nieuwe toepassing van
de ruimtelijkheid als essentieel ele
ment ln het muziekmaken. In Haiku
II komt dat tot uiting ln de verspreide
opstelling van diverse orkestgroepen
en de wandeling van de soliste (dit
maal Marjanne Kweksilber) tussen
deze orkestgroepen
Otto Ketting's Eerste Symfonie uit
de jaren 1957-'59 opent het program
ma. De Tweede Symfonie van Rudolf
Escher aanvankelijk geschreven voor
het Nederlands 8tudenten Orkest,
maar later, ln 1971, grondig herzien
waarbij geen rekening meer werd ge
houden met mogelijke uitvoering
door amateurs, staat de laatste tijd
gelukkig weer aardig in de belang
stelling. Het stuk dat als representa
tief voor Eschers componeren, en te
vens als een van de belangrijkste
Nederlandse symfonische werken
kan worden beschouwd, besluit dit
programma.
Muziektheater
Muziektheater, een muziekvorm die
de laatste tijd sterk in de belangstel
ling staat, wordt, zij het in concert-
vorm. gepresenteerd op het concert
dat zondagmiddag in de kleine zaai
wordt gegeven door het Ensemble M
onder leiding van David Porcelijn.
Daarbij is ook Theo Loevendie verte
genwoordigd. en wel met een concert
versie van zijn in 1974 gecomponeer
de De Nachtegaal, naar het sprookje
van Andersen. Lieuwe Visser is bij
deze uitvoering de verteller.
Als tweede werk staat op het pro
gramma „O gij. Rhinoceros" van
Otto Ketting, die daarmee evenals
Escher, De Leeuw en Loevendle met
een tweede compositie in dit over
zicht van Nederlandse werken voor
komt Het is een zetting voor vier
zangers en twaalf instrumentalisten
van een reeks oud-Nederlandse lied
jes. serenades en operafragmenten.
Ketting vond deze in een ingebonden
verzameling die hij in zijn geheel,
tekst- en notengetrouw voor dit werk
gebruikte. Uitvoerenden zijn Anne
Haenen, Inge Fröhlich, Wouter Goed
hart en Michel Halliwel met het En
semble M.
De avondconcerten beginnen om
20.15, het zondagmiddagconcert om
15.00 uur.
AMSTERDAM (ANP) Werknemers
van gesubsidieerde toneelgezelschap
pen, acteurs, kleedsters, technici en
administratief personeel eisen dat
het ministerie van CRM niet zal in
grijpen ln de arbeidsvoorwaarden,
zoals neergelegd in de cao's 1979/80
waarover de Kunstenaarsorganisatie
NW en de werkgevers, verenigd in de
Vereniging van Nederlandse Toneel
gezelschappen (VNT) vorig jaar over
eenstemming hebben bereikt
Op een buitengewone ledenvergade
ring van de KO NW verlangden de
ongeveer 150 aanwezigen dat het
Subsidiéntenoverleg Toneel (SOT)
morgen de cao's zal bekrachtigen.
Gebeurt dat niet dan zullen de werk
nemers van de toneelgezelschappen
tot actie overgaan.
VNT en KO NW bereikten het af ge-
lopen jaar overeenstemming over de
cao's voor acteurs en technisch perso
neel. Daarbij werd bereikt dat admi
nistratief personeel, tot nu toe niet
door een cao beschermd, samen met
het technisch personeel wordt opge
nomen in een cao voor niet-acterend
personeel. Ook werden andere verbe
teringen van de arbeidsvoorwaarden
Het Nederlands Theater Instituut
in Amsterdam heeft met subsidie van
CRM het Museum voor het Poppen
spel in Den Haag aangekocht. Het
museum zal in Den Haag gevestigd
blijven. De collectie bestaat uit pop
pen, marionetten, miniatuurtheaters,
boeken en documenten op het gebied
van het poppenspel.
De jonge Engelse dirigent Simon
Rattle (24) ls benoemd tot vaste gast
dirigent van het Rotterdams Philhar
monisch Orkest. Naast chef-dirigent
David Zinman zal hij in de komende
seizoenen gedurende een periode van
vier tot zes weken het orkest leiden.
Zijn werkzaamheden in Rotterdam
zal Rattle combineren met het chef
dirigentschap van het City of Bir
mingham Symphony Orchestra en
gastdirecteis bij enkele Amerikaanse
en Engelse orkesten.
Oude Nederlandse films zullen in
de .lila van het Gemeentemuseum in
Den Haag op 19 en 26 januari worden
vertoond. Tussen de films door zullen
diverse sprekers toelichtingen op de
ontwikkeling van de Nederlandse ci
nema geven. De vertoningen vinden
plaats tussen 11.00 en 17.00 uur. De
eerste dag worden films uit de jaren
twintig vertoond, de tweede dag ko
men de Jaren dertig aan de beurt. De
films zijn van onder meer Franken.
Ivens, Mol en Schuitema.
Van onze radio- en tev-redactie
HILVERSUM— Volgens de Raad van Beheer (de dagelijkse
leiding) van de NOS kan een gemeenschappelijk Belgisch-
Nederlands radioprogramma op dit moment financieel niet
als hoogste prioriteit worden gezien, tenzij financiering uit
andere bronnen mogelijk is.
Deze kwestie zal vrijdag worden be
sproken op de vergadering van het
NOS-bestuur en als dat zich daarmee
kan verenigen dan zal de Raad van
Beheer haar standpunt aan het mi
nisterie van CRM meedelen
De financiële commissie van het
NOS-beatuur adviseert zelfs de bal
door te spelen naar de regering, met
het argument dat als de regering
vindt dat er uit het oogpunt van
cultuurbeleid een gemeenschappelij
ke Belgisch-Nederlandse zender moet
komen, ze daarvoor ook zelf moet
zorgen. Dat geldt zowel voor zendtijd
als voor andere middelen, waaronder
de financiee.
Deze houding impliceert wel, dat er
voorlopig wel geen emeenschappelij-
ke Belgisch-Nederlandse zender zal
komen omdat het ministerie van
CRM nu eenmaal de broekriem strak
aantrekt
Dan is er nog een commissie alge
meen omroepbeleid en deze heeft niet
alleen finandêele bezwaren, maar
ziet ook omroeppolitieke problemen.
De vraag wordt gesteld of de pro
gramma's op de zender geen doublu
res zullen zijn Van wat België en Ne
derland nu al gescheiden doen. Ook
staat het de commissie niet duidelijk
voor ogen wat zij zich precies moet
voorstellen op cultureel gebied. Toch
stelt ze voor een aantal Nederlandse
en Belgische programmamakers een
programma te laten ontwerpen. De
in Nederland te bouwen langegolf-
zender wordt getaxeerd op 28,9 mil
joen gulden, waarbij jaarljks exploi
tatiekosten van 6,5 miljoen gulden
komen. De programmakosten wor
den geschat op vijftien miljoen
gulden.
ADVERTENTIE
Kenmerk van IKON gaat
over de arbeidsonrust in de
industriestad Port Elisabeth
in Z.-Afrika, waar op grote
Kchaal arrestaties zijn verricht
bij stakingen die door de zwar
te arbeiders lijn gewonnen.
Verder een bijdrage over het
gekraakte pand De Grote Kei>
oer in Amsterdam.
Ned. 2,19.25
Panoramiek van de NOS be
gint een serie van vier uitzen
dingen over de positie van
multi-nationals in de ontwik
kelingslanden De eerste uit
zending speelt zich af in Sri
Lanka. Teven» aandacht voor
dr problemen in Cambodja en
een interview met Norodom
Sikanoek.
Ned. 1/21.55
Muzikanten met bevroren
vingers is een nieuwe vijfdeli
ge hoorspelserie vau de VARA
over het zogeheten Levv-duo,
hekend vza radio en revue.
Dick Walda schreef en Ad Lö-
bler regisseerde de serie. Het
gaat over de lotgevallen van
Joodse musici die voor dc oor
log op bruiloften en partijen
speelden.
Hilv. 2/16.96
Merit. De teer- en nicotine-arme sigaret
met 'n volwaardige en dus lekkere smaak.
Dankzij het unieke 'Enriched flavor'
procédé Meer smaak, minder teer en
nicotine, 't Beste dus eigenlijk van beide.
Proef Merit en ontdek zelf dat lichter
roken ook lekker kan zijn
tl
In de gedichten van C Winkl e
1927) komen telkens dezelfde
voor in steeds dezelfde ruii
dichter, vrouw en zoon, vrlepv0
vriendinnen bewegen in huis.|dcrii
natuur, waarin een poes. voj(
bloemen aanwezig zijn. De s
en muziek, dagelijkse arbeid
spanning, mens en omgevi1 va'
staat alles in harmonie met
daai
dat
iam
verk
eilij
an.
In zijn nieuwste bundel „Vei.!
momenten" (ih 1967 ver
„Freud is een oyeur", in 19 3
dichten", in 1974 >,Waar ngemt
maaid wordt") vallen de ge en h
aan de dood in het oog en
afwezigheid van vriendinnel
de hannonie lijdt er niet on<fst v'
In de autobiografische poëzii
van een charmante onbehqlj
is de dichter een tevreden
noot. een zorgzaam vader, een
bibliothecaris van een medis< :hze
tuut. Hij beschrijft zijn gelukldkum
menten in verzen als haltes oji
naar de dood. Hij is een t
mens die zijn oog niet sluit icrs"
gemis (van studentenjool, va laar
en voor de tijdelijkheid van
luk. Hij beziet de kleine din DOk
levens, de moestuin, de po
wens van werkkring te ven 1
met „een wondere weemoed"
overeengekomen, zoals een verbeter
de onkostenvergoeding, buitengewo
ne verlofregeling en uitbreiding van
recht op volledig salaris bij ziekte van
twaalf tot achttien maanden.
De werkgevers hebben evenwel de
verplichting wijzigingen in de cao's
voor te leggen aan het subsidiénten
overleg toneel (CRM, provincie en
gemeenten). Tot dusver hebben CRM
en de andere subsidiënten hun fiat
aan de cao's onthouden en is er nu
een cao-loos tijdperk.
Morgen komt het SOT bijeen om de
cao's te bespreken. Als de bijeen
komst uitmond in een voor de toneel
mensen ongunstig resultaat zal de
KO NW opnieuw een ledenvergade
ring bijeenroepen voor het uitwerken
van concrete acties, waarbij staking
niet is uitgesloten.
nng
hi
lissi
Het meest opmerkelijke aan
zie, die van een neo-biedermei.
taliteit getuigt, is dat hij die i e,d
teit niet ironiseert, hetgeen zo
kelijk kan wanneer tevreden ;rin
geluk die balanceren op de gi
gezapigheid, onderwerp is
schrijving:
Geluk is altijd nu en hier
pluk en hang het in je /ierjt al
als ouderdom komt met g
is de kans misschien terl
C. Winkler. Verspreide moi
De Arbeiderspers, Amsterd:
40 blz. 15,—.
Kees van Kooten
formidabel auteur
°S rr
^mt
yoc
iet d
Mg
fiedi
Kees van Kooten is. zo blijkfooi
langere verhalen van „Koot vo<
zich autobio" (langer althans^^
columns in „Treitertrends" er"
droomt zich af"), een fond
schrijver. Hij kan, gerugsteuiaT
de verbale souplesse die hij in
genres heeft verworven, nu
stig verhaal schrijven over zijWv
over de «ood van zijn vader, J
gevoelens voor zijn kinderen.
In een merkwaardige stijl -
nieuwvormingen herinnert s
droom-stijl, maar nooit zo vrf
en die uitstekend geschikt
snelle, emotionerende persp
selingen weet hij te Veri
zijn herinneringen sentiment!
den of ironisch. Geregeld i
van overdrijving gebruik (h
beeld ln het mooie verhaal „Ij
van mijn poes", waarin de i
slotte de zeggenschap krijgt d
huiselijk leven), maar die q
ving is altijd de uitdrukking vjt
ke emoties. Ik ken geen autxij
fisch schrijven'van de laatste!
zo persoonlijk en nieuw is als[uul
Van Kooten. P^lC
De vader-verhalen vielen al d£.jc]
voorpublikatie in de Haagse f
Nu ze achter elkaar gelezen P®1,
worden, versterken ze elkaar iWce
slotbeeld van de familie, zittel
tent uit de jaren vijftig, zöl
vader die deze tent perfect.gierir
veerd heeft, is onvergetelijk puie
i eer
Ind
ft (v
Kees van Kooten. Koot grai^et
autobio. Amsterdam, De Be*<is»
1979. 164 bis. 19,90. ach
bsid
Ga niet te gauw terug. Geil
bundel van J. A. Niemeijer. Uiarb
kencentrum. Den Haag. 38®iJn
9,90 ëgei
ford»
Als een lamp voor 1
hode
tenEen nieuwe meth od en
dienstonderwijs voor VWO erf
door drs A. M. van Reisen en <#*nr
G. J Rijksen Uitg. Kok. »n di
140 blz. Geen prijsopgave or Z(
voo
Spookeiland. Kinderboek ]"m;m
Lanka van M. Wickramasing|!|l!|||
Wereldvenster, Baarn No'
Haag. 108 blz 15.-
Van onze radio- en tv redact
HILVERSUM - De NOS
gedecentraliseerde financiei
de regionale omroep, zoals
Gardeniers van CRM dat
gevaarlijk middel is omdat
dreigende ontwikkeling in di
van een „tweede bestel"
meebrengt, dat los staat vi
sel dat door de omroepwet
regeld De NOS is verder vi
dat het subsidiëren van
zenders door lagere overhedi
dactionele onafhankelijkheid
streekzenders in gevaar brei
De NOS zegt dit in een n<
behoeve van de hoorzittini
Vaste Kamercommissie van
vrijdag wordt gehouden,
leidsnota over regionale
van de minister had de N<
ber al uitvoerig gereageerd;
kwamen 65 schriftelijke rei
allerlei organisaties en ir
binnen met kritiek «p hai
voornemens