Het blijft spannen tussen de seksen
EET UIT
EET ADDERS!!
tl
Muziek, gehoord en ongehoord
Bc
UITGAAN
Verrassende prijsverlagingen
tot 30%
Nergens slaagt u beter
jW:
„De Windjammer'
co'
BOERDERIJ MEERRUST
Restaurant
HOF VAN BREDERODE
DEZE RUBRIEK VERSCHIJNT
EENMAAL PER TWEE WEKEN
VRUDAG 11 JANUARI 1980
BINNENLAND
TROUW/KWARTET
VRIJ
door dr A. J. Jelsma
In zijn posthuum versche
nen studie Religie. Sexuali-
teit en Agressie (uitgegeven
door Konstapel, Groningen
1979) heeft de godsdienst
psycholoog prof dr Fokke
Sierksma de relatie tussen
de seksen diepgaand aan de
orde gesteld. Dit boek is een
bewerking en uitbreiding
van zijn al eerder versche
nen werk De Roof van het
Vrouwengeheim.
Ondanks haar fascinerende titel
verkeeg die publikatie destijds (in
1962) niet die aandacht, waarop zij
toch eigenlijk recht had. Eén van
Sierksma's leerlingen. K. D. Jenner,
heeft daarom deze nieuwe uitgave
verzorgd en met enkele andere bij
dragen van zijn vroegere leermees
ter aangevuld. Waarschijnlijk zal
het hier bijeengebrachte materiaal,
afkomstig uit verschillende cultu
ren, nu wel de bezinning over de
man-vrouw-relatie kunnen stimu
leren.
Inmiddels is er Immers een nieuwe
emacipatiegolf over onze cultuur
heengespoeld. Onder alle lagen van
de bevolking is een ongekend grote
belangstelling ontstaan voor de wij
ze waarop mannen en vrouwen met
elkaar plegen om te gaan en voor de
wijze waarop zij kunnen functio
neren.
Hoe men ook over de feministische
beweging denken mag. onmisken
baar is dat zij vrouwen én mannen
welhaast heeft geprest na te denken
over de ruimte die zij elkaar gunnen
en de beperkingen die zij elkaar
opleggen
Het geroofde
vrouwengeheim
Sierksma heeft zijn aandacht met
name gericht op ..primitieve.' stam
men. waar zich geheime mannenge-
nootschappen voordeden. Steeds
trof hij daar. meer of minder direct,
de mythe aan. dat eens in de oertijd
de vrouwen de macht zouden heb
ben bezeten; zij hadden kunnen be
schikken over geheime krachten,
waardoor zij de mannen aan zich
wisten te onderwerpen
Door list, maar soms ook door har
de strijd, hadden de mannen de
vrouwen hun geheim weten te ont
futselen. De genootschappen dien
den nu. om dit geheim voortaan
exclusief voor de mannen te reser
veren. zodat de vrouwen niet meer
de overhand konden verkrijgen.
81erksma probeert dit materiaal,
dat hij uit een groot aantal studies
verzameld heeft, zowel dieptepsy-
chologisch als historisch te verkla
ren. Hij wijst op de mannelijke
baarmoeder nijd en castratie-angst
die op bijna onverhulde wijze in de
mythen aan de dag treden. In dit
verband vermeldt hij de zelfbewus
te opmerking van een vrouw naar
aanleiding van de mythe dat haar
het meest essentiële ontstolen zou
zijn: ..Maar wij hebben nog steeds
een baarmoeder."
Aanvulling
Deze beschouwingen lijken mij een
waardevolle aanvulling en correctie
op het door Slgmund Freud (1856-
1939) aan vrouwen toegeschreven
verschijnsel van de „penisnijd".
Voorzover dit verschijnsel voor
komt (en ik heb weinig reden aan
het materiaal van Freud te twijfe
len). is dit niet zozeer typerend voor
de relatie tussen vrouwen en man
nen in het algemeen, als wel voor
bepaalde categorieën in de westerse
samenleving gedurende het einde
van de vorige en het begin van deze
eeuw.
Inferioriteitsgevoelens bij mannen
zouden wel eens veel algemener
kunnen zijn. Van jongsaf geïmpo
neerd als ze worden door dat ge
heimzinnige wezen dat hen heeft
voortgebracht, dat hen zo nauw ver
want en toch tegelijk zo geheel an
ders is. Er is een wezenlijk verschil
tussen de man en de vrouw, meent
Sierksma. De vrouw kan wat geen
man presteren kan; zij kan dik wor
den en kinderen krijgen.
De man kan hoogstens dik doen. als
hij deze achterstand toch probeert
te compenseren. Hiervoor blijken
verschillende mogelijkheden te
zijn. Sierksma vertelt van stam
men. waar de man zich lijfelijk aan
de vrouw spiegelt, door haar maan
delijkse ongesteldheid en het baren
van kinderen na te bootsen. Er zijn
ook volken, waar de verschillen
juist geaccentueerd en gecultiveerd
worden. Tegen deze achtergrond
verklaart Sierksma de oorsprong
van de penis- en clitorisbesnijdenis
het mannelijke van de man wordt
geaccentueerd, het mannelijke uit
de vrouw krachtdadig verwijderd,,
want de man moet uitsluitend man
en de vrouw uitsluitend vrouw wil
len zijn.
Stimulans
Hier ligt volgens Sierksma ook de
diepste reden, waarom Juist de man
met zoveel hartstocht probeert zich
op andere terreinen vruchtbaar te
maken. Zijn boeken, zijn gebouwen,
zijn technische prestaties moeten
de natuurlijke achterstand van de
man op de vrouw goedmaken: ze
vormen zijn kinderen.
De vruchtbaarheid die de vrouw
van nature bezit, probeert de man
zich door middel van de cultuur
eigen te maken. „Vrouwen brengen
leven voort, mannen trachten het
leven te overtroeven", schrijft hij in
een meer algemene anthropologi-
sche bespiegeling aan het eind van
zijn boek Vanuit deze gedachte ty
peert hij ook de wetenschap als de
typisch mannelijke poging om de
wereld in de geest te transcenderen.
„Aan de mannelijkheid der weten
schap ontkomen man noch vrouw."
Zo probeert hij te verklaren, waar
om het in de geschiedenis overwe
gend mannen geweest zijn, die
kunstwerken teweegbrachten:
„achter het bedrog van het kunst
werk gaat een inferieure levens
werkelijkheid schuil." Tot zo'n
kunstwerk (eerder zo'n kunstgreep)
rekent hij ook de mythen die hij her
en der aangetroffen heeft, die alle
cirkelen rond het geroofde vrou
wengeheim.
Vrouwen aan de macht
Aan deze mythen liggen dus vol
gens Sierksma dieptepsychologi-
sche processen ten grondslag, maar
dit niet alleen; ze houden ook de
herinnering levend aan een echte
omwenteling in de geschiedenis. Bij
de oudste Jagersculturen lag het
hoogste gezag haast vanzelfspre
kend bij de man. Zijn brute kracht,
vernuft en behendigheid hielden
het leven in stand. Als hij verstek
liet gaan. als hij zwak was, lag de
hongerdood voor de deur.
Maar in de loop van de tijd deden
zich ingrijpende veranderingen
voor. Terwijl de mannen op jacht
waren, zouden de vrouwen de eerste
beginselen van de landbouw heb
ben uitgevonden. Deze uitvinding
maakte hen onafhankelijk van, ja
zelfs superieur aan de man. Dit eco
nomische overwicht, berustend op
het gebruik maken van de vrucht
baarheid van de aarde, zouden zij
evenwel slecht hebben geëxploi
teerd.
Zij misten nu eenmaal de agressivi
teit die mannen van nature eigen
was. Al gauw slaagden de mannen
er weer in de teugels over te nemen.
Dat was vooral mogelijk dankzij de
vermoedelijk mannelijke uitvin
ding van de ploeg.
Toen werd de landbouw weer sterk
afhankelijk van de grotere kracht
van de man. Ook vandaag nog is het
volgens Sierksma aantoonbaar, dat
in landbouwculturen, waar de ploeg
wordt gebruikt, de mannen dé be
langrijkste rol spelen, terwijl in de
landbouwerssamenlevingen zonder
ploeg de vrouwen een dominerende
positie innemen.
Consequenties
Deze verschuivingen hebben verrei
kende consequenties tot in het sek
suele taalgebruik toe. In de eerste
fase van de landbouw, met name in
de vruchtbare gebieden langs de
evenaar, kan de vrouw gewaardeerd
en beschreven worden als van zich
zelf vruchtbare aarde; in de tweede
fase wordt zij steeds meer de passie
ve akker die beploegd en bezaaid
moet worden, wil zij vruchtbaar
kunnen zijn.
Het is met name deze laatste beeld
spraak, met de hierachter liggende
houding tegenover de vrouw, die
eeuwenlang in onze westerse cul
tuur de overhand heeft gehad. De
verstoring van het machtseven
wicht door de uitvinding van de
landbouw zou dus volgens Sierks
ma maar van korte duur geweest
zijn.
Toch ziet hij hier de diepste oorzaak
van de mannelijke mythen van het
geroofde vrouwengeheim Het was
het geheim van de vruchtbaarheid,
van de vrouw zelf én van de aarde,
dat de man de vrouw probeerde te
ontnemen. En in de geheime man-
nengenootschappen zou de angst
voor nieuwe revoluties van de ande
re sekse voortgeleefd hebben.
De man bleef zich ervan bewust, dat
zijn overwicht maar op een wankele
basis berustte. In hun mythen hiel
den de mannen elkaar voortdurend
voor. hoe gevaarlijk vrouwen in de
tijden van weleer waren geweest, en
dat ze daarom desnoods met geweld
tot een onderliggende positie moes
ten worden gedwongen.
Angst voor de vrouw
Het is niet mogelijk in het kader
van deze bespreking het bewijsma
teriaal van Sierksma grondig te
analyseren en te beoordelen. Men
moet zich wel realiseren, dat zijn
conclusies niet door de bestudeerde
rassen en stammen zelf gedeeld
worden; het zijn typisch conclusies
van een buitenstaander.
Dat castratie-angst en baarmoeder
nijd aan de mythen ten grondslag
liggen, wordt niet van buitenuit be
aamd. maar enkel van buitenaf ver
ondersteld. Het is de vraag, of der
gelijke begrippen zo kunnen wor
den gehanteerd voor een totaal an
dere culturele situatie. Het is niet te
bewijzen, dat een vrouwelijk over
wicht in een bepaald stadium van
de geschiedenis dergelijke diepte-
psychologische processen en derge
lijke mythen opgeroepen heeft.
Er zijn ook andere verklaringen mo
gelijk. Opvallend weinig is Sierks
ma ingegaan op de geschiedenis
scheppende kracht van schuldge
voelens. Als bij voorbeeld in een
bepaalde fase van de Westeuropese
geschiedenis de jodenvervolging
toeneemt, dan gaat daarmee tege
lijk een herziening van het verleden
gepaard.
Er worden mythen in het leven ge
roepen, waarin verteld wordt op
welke wijze joden zich in het verle
den schuldig gemaakt hebben.
Want zó alleen is de toenemende
onderdrukking te rechtvaardigen,
zonder dat de onderdrukkers aan
schuldgevoel ten onder gaan.
Heksenvervolging
Als aan het eind van de vijftiende
eeuw de heksenvervolging wordt in
gezet, worden tegelijkertijd de my
then geschapen die de angst voor
bepaalde vrouwen aanwakkeren en
de agressie tegen hen aanvaardbaar
maken. Dergelijke mythen hoeven
niet te wijzen op een werkelijk ver
leden; verdrongen schuldgevoelens
en agressie zijn heel goed in staat
het verleden naar hun hand te
zetten.
De mythe van het geroofde vrou
wengeheim vormt nog niet het be
wijs. dat vrouwen werkelijk eens de
overhand hebben gehad. Men kan
hoogstens uit deze mythe afleiden,
dat mannen vrouwen wensen te on
derdrukken. en dat zij er behoefte
aan hebben deze onderdrukking te
rechtvaardigen door een bepaalde
interpretatie van het verleden.
Dit neemt niet weg. dat Sierksma's
overwegingen wel terdege van be
lang zijn! Angst, agressie en de be
hoefte aan onderdrukking komen
nooit uit de lucht vallen. Ook al
worden zij zelden opgeroepen door
het object waarop zij zich richten,
zij vinden wel hun oorsprong in
belangrijke verschuiving in het al
gemene rollenpatroon. Het lijkt mij
alleszins de moeite waard de my
then en voorstellingèn die Sierksma
heeft aangetroffen te vergelijken
met de onderdrukking van de
vrouw in onze westerse geschiede
nis, een onderdrukking die zo'n fa
tale omvang gekregen heeft in de
boven genoemde heksenvervolging
die gedurende enkele eeuwen grote
delen van Europa teisterde. Ook
daar stuiten wij op ingrijpende ver
anderingen in de maatschappelijke
verhoudingen, veranderingen die
door tallozen als bedreigend werden
ervaren. Misschien zou men de my
thologie die toen door theologen
ontworpen is, eveneens kunnen ty
peren als .roof van het vrouwenge
heim".
Lijfelijk hebben de heksenjagers
vrouwen aan een onderzoek onder
worpen, zoekend naar de aanwezig
heid van satanische sporen die zou
den kunnen verklaren, waardoor
deze vrouwen over zoveel macht
beschikten.
Wezenlijke verschillen
Bij de beoordeling van Sierksma's
beschouwingen dient men wel
steeds in het oog te houden, dat hij
uitgaat van de vooronderstelling
dat er inderdaad wezenlijke ver
schillen bestaan tussen man en
vrouw, een vooronderstelling die hij
bij zijn onderzoek overigens steeds
weer bevestigd vindt.
Hij gaat principieel uit van de
„asymmetrie der seksen". Daarbij
is „de natuurlijke bestemming van
de vrouw het moederschap". „Wie
deze biologische wet ontkent, be
lijdt de absolute tegennatuurlijk
heid". Vrouwen zijn van nature
vruchtbaar; mannen proberen hun
tekort te compenseren door naar
het hemelse te grijpen. Vanwege dit
natuurlijke verschil acht hij het vol
strekt onjuist te streven naar gelijk
heid in de zin van gelijkvormigheid.
Wel pleit hij nadrukkelijk voor een
verhouding van gelijkwaardigheid.
Ook erkent hij, aat de man hierbij
het meeste dient in te leveren. „De
man zal de langste en de moeilijke
weg naar dit Canossa moeten gaan.
Hij is het, die van de asymmetrie
der seksen een machtsverhouding
heeft gemaakt."
Sierksma bepleit ook ingrijpende
veranderingen in de onderlinge ver
houdingen. De man vormt, juist
doordat, hij de ongelijkheid der sek
sen gebruikt heeft om de andere
sekse te onderdrukken, een gevaar
voor de mensheid. Op deze weg
Films in Den Haag
APOLLO I 1400940) De vier vuisten op safari
230. 7. 9 15 zo 2. 4 15. 7. 9 15, al APOLLO 2
1480940) Race naar de schroothoop; 2. 7,30. 9 45.
to 1 30. 7 30. 9 45. al AST A (403500) Het geheim
vun Bear Uland. 2. 7. 9.30. to 1.30. 4 7, 9 30; 12 J.
BIJOU (4011771 Play It again. 8am 2. 7 30. 9 45.
xo ook 4 15. IS J. CALYPSO (403502) Moment by
moment. 2 15. 7 15, 9 30. zo 1 45 4 7 15. 9 30. al
BABYLON 1 (471050) De vier vuisten op safari. 2.
7. 9 15. xo 1 30. 3 45. 7, 9 15. al BABYLON 2
(471050) Monty Python s Life of Brian. 2 30 7 30.
9 45. zo ook 4 15, 21 J BABYLON 3 (471050) The
prisoner of Zenda. 2 15. 7 15, 9 30, xo I 45. 4, 7.15.
9 30 al CAMERA (4072001 Schiet niet op de
tandarts. I 45, 6 45. 9 15. xo 1 15, 4. 0 45, 9 15. al.
CINEAC I (030037) Apocalypse now; 2. 8 15. xo. J.
4 30. 8 15. 18 j CINEAC 2 (030037) Manhattan
8 *5. 9 30 al CINEAC 3 (830037) Escape from
Alcatraz 2. 0 45. 9 30. to I 15. 4. 0 45. 9 30; 16 J
CORSO (407200) Jungle book 2, 6 45. 9 15 za zo
wo ook 4 15. al DU MIDI (855770) The deer
hunter. 8 15. xo ook 3 30; 12 J EURO CINEMA
(007006) Hair. I 45 7 15. za xo wo 3 45. 7 45. al
METROPOLS 1 (4507501 Apocalypse now. 2. 8 30.
16 J METROPOLE 2 (436756- Airport 80 the
Concorde. 2. 6 45, 9 30. xo 1 15. 4. 6 45. 9 30; al
METROPOLE 3 <456750' Manhattan 2 6 45 9 30
xo I IS. 4. 6 45. 9 30. al METROPOLE 4 (450750)
B«B pak slaag 2 6 45. 9 30 xo I 15 4. 6 45. 9 30. al
METROPOLE 5 (450750). La Luna. 2. 8 30. xo 1 15.
4 30 8 30. 16 ODEON 1 (462400) Jungle book. 2
0.45. 9 15. zo ook 4 30. al ODEON 3 (462400) Rabbi
Abraham In het wilde westen 2 (beh za xo wo l.
0 45. 9 15 al KIS8 in attack of the phantoms, xa.
wo 2 u. zo ook 4 30 al ODEON 4 (402400) Dona
Flor en haar twee mannen 1 45. 0 45. 9 30. zo ook
4 IS 10 j LE PARIS I (850402- Hot lady doorl
vanaf 12 30. zo 2 IS 18 J LE PARIS 2 (656402) Een
lange hete zomerorgle doorl vanaf 12 u zo 145
18 J LE PARIS 3 (656402) Het heetste hoertje
gaat vrolijk verder doorl vanaf 12 15. 18 J PAS-
8AOE (460977) h Moordbandiet. 2. 7 9 30. za xo
1 30. 4. 7 9 30. 16 J STUDIO 2000 (542288) Monty
SEUM. Lange Vijverberg 14 (ma. Vm xa. 10-17 u..
wo ook 20-22 u xo 13-17 u) Waaiers en Mode. tot
28 apr MAURIT8HUIS, Plein 29 (ma tm xa 10-17
u. wo. 10-21 u. zo 11-17 u); Zo wijd de wereld
strekt, aa.v. 300ste sterfdag van Johan Maurlts
van Nassau, lot 1 mrt ONDERWIJS MUSEUM.
Hemsterbulsstraat Monnikenwerk. Tibetaanse
rolschildenngen PULCHRI STUDIO, Lange
Voorbout 15 ima. Urn za 10-16 u. xo. 14-17 u) Roel
Jonges. acryl-schllderljen. tot 18 Jan Annte Borst
Pauwels, penseeltekeningen tot 18 Jan CENTRE
DE L'ART, Javastraat 106 -dl Lm vr 1118 ui
Ntnke Kast schilderijen en Ellle Dunnewold. cera
miek, tot 27 Jan. NOUVELLES IMAGES, Westein
de 22 (dl Pm za. il-17u>. 15 kunstenaars, tot 17
jan HAAOSE KUNSTKRING, Denneweg 84 <10-
18 ui Henny Ousta van den Berg. gouaches,
pentekeningen Theo Boons, schilderijen, teke
ningen. van 15 Jan. tot 8 febr
DELFT DE FIETS, Oude Delft 195 (wo Pm zo.
12-18 u) Hans de Jong, keramiek, tot 1 febr
PRINSENHOF. St. Agathapleln 4 De stad Delft,
tot 18 febr DE VOLLE MAAN. Oude Delft 189 (ma
Pm za 10-17 u, xo. 13-17 u) Fotokring Westland.
tot 28 lan
RIJSWIJK MUSEUM RIJSWIJK. Herenstraat 67
(dl tm vr enzo 14-17 u.za 11-17 u) Anton Vrede,
schilderijen, aquarellen, composities, tot 4 febr
VOORBURO MUSEUM 8WAEN8TEIJN. Heren
straat 101 (dl do en xo 14-17 u. za 12-16 u):
Marijke Asperlagh. gouaches. Jaroslawa Danko-
wa. sculpturen; Frank Lettede. sculpturen. Plro
van Moorsel. sculpturen. Ab Sok. kakemono s;
Anneke van Steenbergen, potretten. tot 3 mrt.
LEIDEN RIJKSMUSEUM VAN OUDHEDEN.
Rapenburg 28 (ma Pm za 10-17 u. xo 13-17 ui
Gezicht op de Levant, ontmoeting met het oude
Egypte DE LAKENHAL. Oude Singel 28-32 (ma
Pro za 10-17 il xo 13-17 ui Vlag en vaandel,
vaandels van verenigingen OALERIE VAN DER
VLIST Botermarkt 3 idl Ptn za 10-17 u. do tot 21
ui Kunst ais Oeschenk
Films in Delft
CITY (015-123251) Halr. 2 30. 7. 9 15 al CITY
„SELECT" 1015-123251) In dienst van Hare Majes
teit 6 15 do vr zo ma dl 2 30. 12DELFIA <013-
123055) De vier vuisten op safari 2 30. 7. 9 15. al
DOELEN KINO (015 120730) De genadeloze ach
tervolging; do tm xo 7, 9 15 xo ook 2 30. 16 J
L'homme qui aimait les femmes. ma dl wo 8 15.
16 J FLORA (015-120814) Joanna de porno alavin.
7, 9 15 xo ook 2 30. 18 J STUDIO D (015-123280.
9 ,5 lo ook j J0 l6 j
Films in Leiden
CAMERA (071 124919) Ben Hur 8 u 12 J LIDO I
(0TI-124130) Apocalypse now 2 30. 8 u 17 J UDO
2)071 124130) Airport 80.2 30 7 9 15 zo ook4 45.
al UDO 3 (07I I24130) Quadropbenla 7 u zo
ook 4 45. do vr ma dl ook 2 30. 12 j LUXOR (071-
1212391 De vier vuisten op safari 2 30. 7. 9 15. xo
2.16. 4 30. 7. 9 15. al REX (071-125414) Joy de
pomopoes. 3 30. 7. 9 15. Xo ook 4 45; 16J STUDIO
(071-133210' Manhattan 7,9 15 do vr ma dl ook
130. al TRIANON (071 123075) Een móórdban
diet. 2 30. 7 9 13, xo. ook 4 45. 10 J.
TENTOONSTELLINGEN
DEN HAAO OEMEENTEMUSEUM 8 tad hou
derslaar, 41 ima Lm xa 10-17 u. XO 13-17 u. wo 20-
uO Foto "20-40 tot 25 feb KOSTUUMMU
DAGELIJKS
vrijdag 11 januari
DEN HAAO KONINKLIJKE SCHOUWBURO.
20 15 Haagse Comedle .Kleine Eyolf THEATER
AAN DE HAVEN 20 30 Nieuwe Comedle Beta
len? Nee'" CONORESOEBOUW 20 15 Luc Lutt
en Slmone Rooskens Uit pure liefde APPEL
THEATER. 20 15 De Appel „Op de bodem
HOT, 20 30 KrtszUna de Chitel „Lines dans
THEATER IN DE STEEO, 20 30 Cabaret Uit De
Wind In De Zon Nederland 3 POPPENTHEA
TER OUTDO VAN DETH. 20 30 Felicia van Deth
De UBers
ZATERDAG 12 JANUARI
DEN HAAO KONINKUJKE SCHOUWBURO
20 15 Haagse Comedle Oeleerde Vrouwen
THEATER AAN DE HAVEN 20 30 NleuWe Co
medle .Betalen1 Nee' CONORESOEBOUW
20 15 Luc LuU en Simone Rooskens Uit pure
liefde" APPELTHEATER. 20 15 De Appel „Op
de bodem DILIGENT LA 20 15 Vobeno Stuur
mij geen bloemen CONORESOEBOUW. 20 15
Residentieorkest CIRCUSTHEATER 20 u Ned
Operastichting „Lucia dl Lammermoor' PEPIJN
21 u Jiramy Witherspoon en trio Rein de Oraaff.
jazz HOT, 20.30 Kmztina de ChOtel „Lines
dsns JEUODTHEATER PIERROT 14 30 Passé
Partout „Koning Clown" HOT 14 u Tud-ensem-
ble Eigen schuld, dikke bult POPPENTHEA-
door Adr. Hager
DEN HAAG Van mijn aanwezig
heid bij drie uiteenlopende muziek
evenementen zou ik u getuigen wil
len doen zijn. Daar was in de eerste
plaats het Lisztrecital, dat Toos On
derdenwijngaard in een uitverkocht
Diligentia gaf. Geen Liszt met bom
bastische akkoorden en beukende
aanslagen, doch glansrijk pianospel
van een volbloed musicienne, die al
haar techniek en muzikaliteit in
dienst stelt van die grote pianoreus.
die in zijn lange leven talloze piano-
werken heeft geschreven.
Ongelooflijk fascinerend was het
spel van Pandit Ram Narayan op de
sarangi, een drukbezocht concreet
in het Gemeentemuseum. De violist
Joep Bor zegt over het instrument,
dat het pas gedurende de 18e eeuw
een plaats veroverde in de grote
steden en dat men begreep dat de
sarangi bij uitstek geschikt was om
zangeressen te begeleiden. Het zou
nog een eeuw duren eer deze „viool"
tot een concertinstrument met 35
resonatiesnaren was ontwikkeld.
De sarangi geldt als het moeilijkste
instrument van India. Ram Naray
an bleek een meester. Het publiek
luisterde ademloos naar de raga's.
Muziek uit een andere wereld en een
ander tijdperk.
Het Moskou's Kamerorkest stelde
zich in het Congresgebouw voor
men werken van Borcherini. Sjöste-
kovitsj. Igor Bezrodny heeft zijn
ensemble getraind in perfectie en
glansrijk ensemblespel. Soms wat
glad en gecultiveerd, dikwijls geraf
fineerd knap. Het publiek kreeg
niet minder dan drie toegiften.
Jeugdconcert
Er valt de komende dagen weer veel
te doen. De Rijswijkse C.O.V. 'Ex
celsior' is op weg naar het 75-jarig
jubileum. Vanavond van 7 tot 8
recipieert het bestuur in de Johan-
neskerk. OP 25 januari zingt men
Handels Messiah. Het Residentie
Orkest geeft in deze week twee con
certen. De jeugd kan op 17 januari
voor 5,50 luisteren naar Beetho-
vens 5e pianoconcert (solist Daniël
Wayenberg) en naar „Die sieben
Todründen" van Kurt Weill, compo
nist van de Driegroschenoper. over
leed op 2 april 1950. precies een
maand na zijn 50e verjaardag. Het
ballet-zangspel Anna-Anna of de
Zeven Hoofdzonden werd in 1933 te
Parijs geschreven. Als zoon van een
voorzanger moest hij in dat jaar uit
zijn vaderland vluchten.
Op 12 januari geeft het R.O. een
concert o.l.v. Lucas Vis „ter herin
nering aan Bruna Maderna". Deze
componist dirigent overleed op 13
november 1973, 53 jaar oud. Hij
heeft destijds ook op het muziekle
ven in Nederland een even persoon
lijk als krachtig stempel gedrukt, 't
Is een goede zaak hem te gedenken.
Han de Vries, aan wie het derde
hoboconcert is opgedragen, speelt
deze avond dit rijk melodieuze
werk. één van Madema's meesterlij
ke composities.
Op 12 januari ook kan men in de
Voorburgse Oude Kerk luisteren
naar Wim Thijsse en in de Delftse
Goede Herderskerk speelt het Ge
westelijk Orkest. Een zeer aantrek
kelijk programma, dat een avond
tevoren wordt vertolkt in .Tripodia"
te Katwijk. David Porcelien diri
geert onder meer „Folkssongs" van
Luciano Berio, de Italiaanse com
ponist die inmiddels een even uitge
breid als boeiend oeuvre op zijn
naam heeft gebracht. Medewerking
verlenen de sopraan Ibolya Sarva-
rien het Ned. Danstheater. In Dili
gentia is het 13 januari druk. Het
koffieconcert door George van Re-
nesse zal waarschijnlijk meer pu
bliek trekken dan er plaatsen be
schikbaar zijn. het „actueel recital"
krijgt wellicht minder belangstel
ling. Concertgevers zijn als tenor
Arjan Blanken en de gitarist Pieter
v. d. Staak van wie de „Five Cleopa
tra Songs" in Haagse premier gaat.
Aan Cleopatra dankt dit recital on
getwijfeld de veelbetekenende titel
„Should love be eternal"?
Ten slotte zij vermeld, dat Theater
Pepijn op 16 januari onderdak biedt
aan De Zingende Zolder. Concertge
vers zijn leden van het Blaaskwin-
tet Kocon. Zij spelen onder meer
muziek van Claude Taffanel, die
honderd jaar de „Sociéte des In
struments a Vent" oprichtte. Voor
de liefhebbers een bijzonder aan
trekkelijk concert.
TER FRANK KOOMAN, 1430 Frank Kooman
.De kleine Giraffe
VOORBURO OUDE KERK. 20 15 Ronald Stolk.'
orgel
RIJSWIJK KLEINE SCHOUWBURO. 20 15
Dutch Swing College Band
ZOETERMEER DE GRAAN8CHUUR. 20 u
Spllen „Robin Hood en de xeven dwergen"
LEIDEN STADSGEHOORZAAL 20 15 „Key
Town '80, Dixieland festival.
Zondag 13 |anuari
DEN HAAG KONINKUJKE SCHOUWBURO.
14 en 20 15 Haagse Comedle „Volpone. of de vos
DIUOENTIA. 14 30 Arjan Blanken tenor. 11.30
George van Rcnesse. plano JEUODTHEATER
PIERROT 14 30 Les Diabollques. variété THEA
TER IN DE STEEO. 14 30 Haags Sprookjes To
neel De Spelregelaar HOT 14 u Kindertheater
Passtt „Comedla del Smarte POPPENTHEA
TER OUIDO VAN DETH, 14 30 Felicia van Deth
„De sneeuwfant"
VOORBURO DE TOBBE. 14 30 Popstudio Hin-
drlk „Mijnheer Sollander van de bovenste plank"
LEIDEN STADSOEHOORZAAL. 1130 Koffle-
Maandag 14 januari
DEN HAAG KONINKLIJKE SCHOUWBURO
20 15 Galas Karsenty Herbert „Un spectacle Fey-
deau CIRCUSTHEATER 20 u Ned. Operastich
ting „Lucia dl Lammermoor"
Dinsdag 15 januari
DEN HAAG KONINKUJKE SCHOUWBURO,
20 15 Lumen „De divan" APPELTHEATER.
20 15 De Appel „Op de bodem THEATER AAN
DE HAVEN 20 30 Nieuwe Komedie Tegenvoe
ters DIUOENTIA 2015 Praags Kwartet, ka
mermuziek
ADVERTENTIE
EEN WHILDNAAM IN TAPIJTEN
AMSTERDAM DEN HAAG
ROTTERDAM UTRECHT
HAARLEM HILVERSUM
EINDHOVEN - GRONINGEN
DEN HAAG
De Savornin Lohmanplein 41
0 70 - 25 81 81
Woensdag 16 januari
DEN HAAG KONINKUJKE SCHOUWBURO,
20 15 Lumen „De divan" APPELTHEATER,
20.15 De Appel „Op de bodem" THEATER AAN
DE HAVEN. 20.30 Nieuwe Komedie „Betalen1
Nee'DILIGENTIA. 20 15 Peter Faber, soloto
neel HOT, 14 u Kindertheater Pssstt „De droom-
soezer POPPENTHEATER FRANK KOOMAN,
14 30 Frank Kooman „De pantoffels van Koning
Koukleum"
LEIDEN LEIDSE SCHOUWBURO. 20 15: To
neelgroep Baal „Nekrassov"
Donderdag 17 januari
DEN HAAG KONINKLIJKE SCHOUWBURO,
20 15 Haagse Comedle „Volpone. of de vos" AP
PELTHEATER. 20 15 De Appel „Op de bodem"
THEATER AAN DE HAVEN. 20 30 Nieuwe Ko
medie „Betalen1 Nee'" HOT. 20.30 Baal „Nekras
sov" CIRCUSTHEATER. 20 u Ned Operasttch
ting „Lucia dl Lammermoor DILIGENTIA,
20 15 Funhouse. funhouse CONORESOEBOUW,
20 u Residentie Orkest
VRIJDAG 18 JANUARI
DEN HAAO KONINKLIJKE SCHOUWBURO
20 15 Haagse Comedle Volpone, of de vos' THE
ATER AAN DE HAVEN 20 30 Nieuwe Komedie
Tegenvoeter APPELTHEATER 20 15 De Ap
pel Op de bodem THEATER AAN DE HAVEN.
20 30 Nieuwe Komedie .Betalen1 Nee'" HOT.
20 30 Baal Nekrassov THEATER IN DE
STEEG 20 30 Theate^kollektief Hare Majesteit
Multiple choice DILIGENTIA. 20 15.Funhouse
funhouse PEPIJN 20 30 Wim Hogenkamp „Heel
gewoon Wim Hogenkamp cabaret
VOORBURO DE TOBBE. 20 30 Peter Faber „De
Peter Faber Show
voortgaand heeft de man in het
Oosten de zielsvernietiging. in het
Westen de wereldvernietiging ont
dekt Sierksma uit ook de wense
lijkheid in de politiek vrouwen de
meeste macht te geven; in zo'n peri
ode zou er in ieder geval niet met
atoombommen worden gegooid.
Maar ook als het rollenpatroon
grondig herzien zou worden, zou
zijns inziens de asymmetrie der sek
sen blijven bestaan en verregaande
consequenties blijven behouden.
Kritiek
Het is juist op dit punt, dat mijn
kritiek op Sierksma's beschouwin
gen zich het meest toespitst: hij
gaat mij teveel uit van een essenti
eel verschil tussen man en vrouw.
Hij plaatst teveel de vrouw als de
vruchtbare tegenover de men als de
onvruchtbare.
Hij tekent de vrouw bovenal als
voor het moederschap geschapen,
en de man ais het wezen dat dit
gemis tracht te compenseren door
zich op andere terreinen vruchtbaar
te maken. Het vaderschap komt
weinig uit de verf.
Het bijbels spoor lijkt mij beter
begaanbaar. Daar wordt, voordat
de zondeval de relatie verstoort, bo
venal de eenheid tussen de seksen
benadrukt. Samen worden zij opge
roepen vruchtbaar te zijn. Wel heb
ben zij hierbij een verschillende
functie, maar de wezenlijke eenheid
gaat hier bovenuit.
Deze vruchtbaarheid kunnen zij te
zamen op alle terreinen waarma
ken, in de natuur en in de cultuur.
Het lijkt mij uiterst riskant bij voor
baat uit te gaan van de mannelijk
heid van de wetenschap. Juist een
dergelijke eenzijdige wetenschaps
beoefening blijkt dodelijk te zijn.
Het lijkt mij uiterst riskant per defi
nitie kunstwerken te typeren als
uitingen van een inferieure werke
lijkheid, voortgebracht door man-
Zoa
de
jaar
nen die tegenover de vrouwen hun j.op
gemis aan vruchtbaarheid trachten
te compenseren.
Beeld van God
3ro
inki
rooi
Hoe groot de spanning tussen de
seksen ook mag zijn door de ge
schiedenis die wij hebben doorge- jen
maakt, uitgangspunt en doel moet
blijven de wezenlijke eenheid van
de seksen: de man en de vrouw die
te zamen beeld van God zijn. die t
zamen vruchtbaar kunnen zijn. die
te zamen de aarde mogen be
werken.
Alleen langs deze weg kan voorko
men worden, dat de één de ander als
bedreiging ervaart. Alleen zó kan
onderdrukking worden overwon
nen. Juist deze kritische kantteke
ningen bedoelen overigens duide
lijk te maken, hoezeer ik het materi- jrq
aal dat ons in dit boek geboden
wordt en de bezinning van Sierks- ie
ma hierover van belang vind voor leer
jehi
in
'n' loof
de hedendaagse discussies over de
spanningen tussen de seksen.
foori
loet
Wij kunnen bij onze heroriëntering Er
[led
:nti:
chai
l
de ervaringen van vele eeuwen en
vele culturen niet missen. Wie zich
op de man-vrouw-relatie wil bezin-
nen zonder kennis te nemen van de
wereldwijde geschiedenis der mens
heid. zou we! eens, om een klassiek 6
woord aan te halen, gedoemd kun- jcht
nen zijn alle fouten uit het verleden »erei
te herhalen. En die zijn er juist in de
relatie tussen de seksen al zoveel
gemaakt!
Fokke Sierksma: Religie, sexuali-
teit en agressie. Uitg. Konstapel,
Groningen. Omvang 349 pag. Prij
34,50.
«etje
.1
SPECIALITEITEN-RESTAURANT
i#r
Keuken opèn van 12.00-14.30 en van 17.00-22.00 uur
's Woensdag gesloten
Speciale lunchkaart.
Iedere avond v a, 17.00 uur
Skandinavisch buffet „Smorgasbord".
Onbeperkt smullen voor32,Ou
Aparte zaal voor diners en partijen (30-130 p.).
DR. LELYKADE 34A, SCHEVENINGEN
(halverwege afrit naar de Haven v a. Westduinweg).
Balkan-Restaurant
ff Joegoslavië
MET NIEUWE SPECIALITEITEN en levende
zigeunermuziek op vrijd., zat. en zond.
Ook voor al uw RECEPTIES en PARTIJEN.
Noordeinde 138A - Den Haag - Tel. 606413
W
RESTAURANT-BAR-DANCING
DORPSSTRAAT 5
WARMOND
Wij zijn gespecialiseerd in het verzorgen van uw partijreceptie of
diner, waarbij wij voor uw port, sherry, vermouth, frisdranken, bier,
borrels, witte wijn, rode wijn of rosé de gereduceerde prijs van f 1.95
per drankje rekenen.
Komt u geheel vrijblijvend eens met ons praten
Open haardvuur, 4 bars, groot parkeerterrein, prachtige tuin aan het
water, uitstekende keuken, open grill.
Ons barbecue-festijn van een lopend buffet: kipfilet, varkensbief
stukje en runderbiefstukje, elk van ongeveer één ons, geserveerd
met frites, stokbrood, kruidenboter, bakje sla en 3 barbecue
sausjes:
f 27,50 incl.
Een avondvullend programma in een romantische omgeving,
bijzonder geschikt voor partijen,
personeelsfeesten of bedrijfs-uitstapjes,
voetbalverenigingen, etc.
Of komt u gezellig a la carte dineren in ons sfeervol restaurant.
Inlichtingen of reserveringen
tel. 01711-10817.
IN]
ille;
ine
in
niei
ecia£
:htgt
1
orwii
deelt
iderr
meer
nhen
Je R
d ir
1 oo;
Haa
bu
lik v
aan
nse
1000
:r zo1
va
Iets te vieren
is bij uitstek geschikt voor uw familiediners,
receptie of bruiloft van 10-300 personen
U vindt ons onder het Stadhuis aan de Groenmarkt t.o
de Drie Hoekies. Telefoon 070-646455 of 652569
Wij sturen u vrijblijvend informatie
Inl. na 18.00 uur.
Inlichtingen Kantoor Den Haag Mevr. Elzinga
tel. 070-46.88.64
selbi
ialf
ssen
in. D
rtig
e bu
itai
ger
cht c
eint
iben
ilanc
37
kilo
ileidi
nenc
- bij. i
lieg
NDT
'ken
ndt
"one